Alicja Strzelczyk
Zastosowanie środków chemicznych
do zwalczania biologicznych
szkodników obiektów zabytkowych
Ochrona Zabytków 31/2 (121), 128-131
5. M odlin, w ieżyczka pancerna opuszczonego fo r tu VII, gruntownie
przebudowanego w latach 1912— 1914
5. M odlin, arm oured turret o f the lowered fo r t VII, com pletely reconstructed in 1912— 1914
D o p ro b le m u m ię d zy reso rto w e g o III. 5: P o m n ik i k u ltu r y źródłem św iadom ości narodu w p ro w a d z o n y z o s ta ł te m a t: R o zp o zn a n ie i m eto d y ochrony a rc h ite ktu ry i o b ie k tów in ży n ie ryjn y ch zw ią za n yc h z historią w ojskow ości ; p rz e z n a c z o n o ró w n ież o d p o w ied n ie fu n d u sze n a re a liz a cję ty c h b a d a ń . S p o w o d o w a n o w y stą p ien ie m in is tra k u l
tu ry i sztuki d o m in istra n a u k i, szk o ln ictw a wyższego i te c h n ik i o zw iększenie lim itu h o n o ra rió w d la czterech p o lite c h n ik w celu p o sz erze n ia m ożliw ości b a d a ń fo rty fik ac ji n o w o ży tn y c h . K o m isja stym uluje kw eren d y a rc h i w alne nie ty lk o za so b ó w k rajo w y ch , ale rów nież w a rc h i w ach o b cy ch , szczególnie w B erlinie, W ied n iu i M oskw ie. P rz e d y sk u to w a n o p ro b le m p o w o ła n ia w M in isterstw ie O b ro n y N a ro d o w e j k o n se rw a to ra za b y tk ó w . P rz y g o to w uje się p rzeg ląd sta n u o ch ro n y za b y tk ó w fo rty fik a cji w p o szczeg ó ln y ch w ojew ó d ztw ach . W yw o łan e przez K om isję z a in te re so w an ie w ojsk a tą p ro b le m a ty k ą d o p r o w ad ziło d o z o rg a n iz o w a n ia w czerw cu 1977 r. m odlińskiej sesji p o p u la rn o n a u k o w e j3.
W iele p ro b le m ó w czek a jeszcze na ro zw iązan ie i d la teg o z w rac am y się szczególnie d o w ojew ó d zk ich k o n se rw a to ró w za b y tk ó w , z p ro ś b ą o w sp ó łp racę, o w yczulenie n a te sp raw y , d e k la ru ją c za raze m p o m o c K o m isji w ro zw ią zy w an iu tru d n ie jsz y c h zag ad n ień . Is to tn e je st, a b y tam , gdzie p o z w a la n a to sta n ro ze zn an ia, były w ydaw ane o rze cze n ia k o n se rw a to rsk ie n a p oszczególne o b ie k ty , a nie ty lk o o g ó ln ie n a całe zało żen ia.
doc. dr A ndrzej G ruszecki In stytu t Podstaw Rozwoju A rchitektury Politechnika W arszawska
3 N a tem at sesji info rm acja zam ieszczona w „O ch ro n ie Z ab y tk ó w ” n r 1, 1978, s. 81.
P R O T E C T IO N A N D C O N S E R V A T IO N O F T H E M O N U M E N T S O F M IL IT A R Y E N G IN E E R IN G A N D A R C H IT E C T U R E
In P o lan d there are to be fo u n d , a p a rt fro m nu m ero u s m o n u m en ts o f P olish fo rtificatio n s, also som e interesting instances o f foreign d efence system s. T hese include P ru ssian fo rtificatio n s o f the 18th cen tu ry , the N ap o leo n ic ones o f th e early 19th, R ussian, G e rm an a n d A u stria n o f the late 19th a n d early 20th cen tu ry an d th e Soviet a n d G erm an defences d ating fro m the Second W orld W ar. T hey rep resen t, n o t infrequently, high stan d ard s o f engineering a n d architecture, th eir value exceeding the n atio n al scale o f significance. The C o n serv ato r G en eral o f H istorical M o n u m en ts ap p o in ted , in S eptem ber 1976, a C om m ittee on the Problem s o f P ro tectio n
a n d C onservation o f the M onum ents o f M ilitary Engineering and A rchitecture. T he m em bers o f the C om m ittee are representatives o f the M inistry o f C u ltu re a n d A rt, M inistry o f N atio n al Defence a n d experts in th e fields concerned. T he aim o f th e C om m ittee is setting this com plex question in o rd er, due to initiation o f larg e -scale surveys in v arious spheres, archival research and field work indispensable to synthetic studies which will provide for c o n cen tra tio n o f m eans a n d efforts on preservation o f the m ost valuable o f those m o n u m e n ts a n d p ro tectio n o f the rem aining ones.
A L IC JA S T R Z E L C Z Y K
Z A S T O S O W A N IE Ś R O D K Ó W C H E M I C Z N Y C H D O Z W A L C Z A N IA B I O L O G IC Z N Y C H S Z K O D N IK Ó W O B IE K T Ó W Z A B Y T K O W Y C H
P ro w a d z o n e o d w ielu la t w In sty tu c ie Z a b y tk o z n a w stw a i K o n se rw a to rstw a U M K w T o ru n iu z a ję cia u p o w a ż n ia ją d o stw ie rd z en ia, że k o n se rw a to rz y nie d y sp o n u ją w y sta r czający m z a so b e m w iad o m o ści n a te m a t sto s o w a n ia fung icy d ó w i in se k ty c y d ó w d o z w a lcz an ia b iologicznych sz k o d n ik ó w z a b y tk ó w . A p rzecież n ie p ra w id ło w e użycie ty c h śro d k ó w m o ż e p ro w a d z ić d o zn iszczen ia ich z d o l ności b io b ó jc zy c h , a n ie k ied y n aw et d o u sz k o d z e n ia lu b o szp ecen ia o b ie k tu (k ry stalizac ja , ro zm y w a n ie fa rb , p rze b arw ien ie ty n k ó w ). W ie lo k ro tn ie s p o ty k a się ró w n ież sytuacje, k iedy u żyw ane są ty lk o te śro d k i, k tó r e są a k u r a t d o stę p n e w h a n d lu lu b w p rac o w n i. Z w ykle są to su b sta n c je sk u te c z n e w n ie k tó ry c h w y p a d k a c h za g rz y b ie n ia, ale nie n a d a ją c e się d o z a sto so w a n ia w innych.
128
P o d staw o w y m i ce ch a m i chem icznych śro d k ó w b io b ó j czych p o w in n y być zw iązki, k tó re nie niszcząc z a b y tk u d ez y n fek u ją go i za b ez p ie cza ją n a przyszłość.
P rz ed sta w io n e d alej o p ra c o w a n ie w ujęciu tab ela ry c zn y m m a n a celu ro z p ro p a g o w a n ie sk u teczn y ch m eto d d ez y n fekcji i za b ez p ie c z a n ia o b ie k tó w za b y tk o w y ch przed sz k o d n ik a m i b io lo g iczn y m i.
Z a w a rte w ta b eli w iad o m o ści o p a rte zo stały n a licznych p o zy c ja ch lite ra tu ry o ra z n a p ra c a c h badaw czych p r o w a d z o n y ch w Z a k ła d z ie K onserw acji P ap ie ru i S k ó ry In s ty tu tu Z a b y tk o z n a w stw a i K o n se rw a to rstw a U M K w T o ru n iu .
Z am iesz cz o n e w sk az ó w k i m o g ą służyć k o n se rw a to ro m bez o b aw y zn iszczen ia o b ie k tu za b y tk o w eg o .
Ś ro d ki chemiczne służące cło zwalczania biologicznych szkodników obiektów zabytkow ych
N azw a chem iczna
J
W zór chem iczny Z astosow anie R ozpuszczalność Przeciw w skazania U w agi1 1 2 3 4 5 6 P C H L O R O M --K R E Z O L (3-m etylo-4-chlo-rofenol) F. O H ; 1 I] Г Н Cl
m alow idła sztalugowe, ścienne, rzeźby poli chrom ow ane, skóra, papier
etan o l, aceto n , olej terpentynow y
niezbyt trw ały, nie stosow ać do o b iek tów m alow anych tem perą jajow ą
b ard zo dobrze dezynfe kuje, nie działa szko dliwie n a barw niki
P C H L O R O M --K R E Z O L A N SO D U F. O N a /
,
1 I] Г Н 4 / '3
1 Clkleje roślinne, zw ierzę ce
w oda 0,3— 0,5% w stosu n k u do o b jętości gotow ego
kleju
lekko żółknie w celu o trzy m an ia tej soli należy przy g o to wać ro ztw ó r z 6 g N aO H w 12 ml wody, o stu dzić, w sypać do niego 10 g p-chloro-m -krezo- lu, w ym ieszać, w y trą cony osad wysuszyć na pow ietrzu T Y M O L F. OH 1 / Y - C H ( C H 3)2 U С __' » H 3c ^
pap ier etan o l 10% ro z
tw oru
bardzo lotny, b a r dzo m ało skutecz n y ; rozpuszcza p a s tele, nie n ad aje się do skóry i pergam i nu P1Ę C IO C H LO R O -F E N O L F. E O H a ~ \
i r cl
Cl i 11 Cl Cl — Cl Ćl drew no roztw ór 5% w tró j chloroetylenienie n a d aje się do innych m ateriałów niż drew no
do zw alczania ow adów i grzybów w drew nie: 5% roztw ór pięciochlo- rofenolu w „ T ri” (m oż n a do d ać 0,1 % ftalan u dw ubutylu lu b fosfo ra n u trójkrezylu) P IĘ C IO C H L O R O - F E N O L A N S O D U F. O N a
c iY V cl
ciA / L
ci idrew no, kleje roślinne i zwierzęce, m okre d re wno w oda żółknie Cl P -N 1T R O -F E N O L F. O H
J \
1 II 1 n o2 sk ó ra o ciem nym z a barw ieniu etanol, aceto n , w odażó łty ; nie nad aje się
do jasn y ch skór b ard zo grzybobójczy, b ard zo trw ały (przy zabezpieczaniu ciem nych sk ó r przed pleśnieniem : p-nitrofe- no lu d o d ać do m aści natłuszczającej skórę odpow iednio o d 0,2 do 0,35% wagi skóry, p ro p orcjonalnie do ilości użytej substancji n a tłu szczającej) O F E N Y L O --F E N O L F. O H A _ / = \
drew no, tekstylia, skóra
etan o l tru d n o dostępny w form ie chem icznie czystej
m ało toksyczny dla lu dzi (przed k onserw acją wydezynfekow ać skórę 10% ro ztw o rem o rto - fenylofenolu w etan o lu , p o dobnie tekstylia ; d re w no świeże ortofenylo- fenol chroni przed grzy bam i siniznow ym i) O F E N Y L O --F E N O L A N S O D U F. O N a
i
A _ /=\
i
ii\
adrew no, tekstylia, sk ó ra
w oda tru d n o dostępny w
form ie chem icznie czystej
w roztw orach w odnych silnie drażniący
F E N Y L O - -R T Ę C IO W Y O C T A N F. A.
C 6H 5H g O C O C H 3 papier, tkaniny, m asa papiernicza, m alarstw o sztalugow e, rzeźby po lichrom ow ane, m alo widła ścienne
słab o : etanol, eter, terp e n ty n a
nie o d p o rn y n a p ro m ienie U V ; bardzo tru jąc y dla ludzi
...
— ---
... ----
...
.
i 1 2 !
3
45
6 S U B L IM A T F. I. H g C l2 drew no, ! papier słab o : etanol, ! eter, w oda i i czernieje w obec ności m iedzi, żela ; za, glinutru ją cy dla ludzi
F O R M A L IN A F. H C H O (w odny ok. 40% ro z tw ór aldehydu m rów kow ego) d o raźn a dezynfekcja kam ienia roztw oram i w odnym i
w oda d en atu ru je białko;
nie n ad aje się do klejów zw ierzęcych klajstru , papieru, obiektów m alarstw a sztalugow ego i ściennego S O D U F L U O R E K F . I. N a F w yłącznie d o dezyn fekcji i im pregnacji m okrego d rew n a (roz tw ór 4% w m iękkiej wodzie)
w oda — do 4% z solam i w apnia i m agnezu daje nie czynne sole; nie n a d aje się do m alow i- I deł ściennych i
1 N azw a p re p a ra tu S kładniki Z astosow anie R ozpuszczalność Przeciw w skazania Uwagi
1 2 3 4 5 6 R O T A N O X C A R T O X F. I. tlenek etylenu ■— 10%, d w utlen ek węgla — - 9 0 %
do gazow ania — p rze ciw ow adom i grzybom pleśniow ym w m ag a zynach bibliotecznych, m uzeach itp.
—
nie n a d aje się do perg am in u z ab y t kow ego
skutecznie zw alczają szkodniki, ale nie z a bezpieczają n a przy szłość; Z ak ład y Z w al B R O M E K
M E T Y L U i F . I.
C H 3Br do g azo w an ia — p rz e ciw ow adom , g rzybom i gry zo n io m w m ag a z y n ach bibliotecznych i m uzeach — czania Szkodników Zbożow o- M ącznych p rzeprow adzają g azo wanie S T E R IN O L (Polfa) dim etylo-laurylo-ben- zylo am oniow y b rom ek
d o jało w ien ia i m ycia pow ierzchni stołów i półek, do dezynfekcji g ra fik czarno-białych w ciepłych k ą p ielach ; d ezy n fek tan t i d e te r gent
w o d a spraw dzić wpływ
n a farb y i a tra m e n ty nietoksyczny dla ludzi A N T O X F. I. (IN C O ) chlo ro w co p o ch o d n e fenolu w ro z p u szczal n ik ach alifatycznych i ch lo ro w an y ch a ro m a tycznych
jałow ienie rzeźb poli chrom ow anych i niepo- lichrom ow anych, p o dobrazi drew nianych, m ebli, w ystroju w nętrz o raz zabezpieczanie
stosow ać nie ro z cieńczony zastosow any w n a d m iarze m oże ro z m iękczać farby p re p a ra t rozpuszczal nikow y; łatw o k ry s ta lizuje —• zapobiega k ry stalizacji d o d atek ś ro d ka pow ierzchniow o czynnego S O L T O X 5F F. I. (IN C O ) sole sodow e, c h lo ro w co p o ch o d n e fenoli o raz o-fenylo-fenolan sodow y zw alczanie grzybów d o m ow ych w drew nie; zabezpieczanie n a przy szłość
10— 15% roztw ory w odne lub w form ie p ro szk u
nie n ad aje się do drew na n arażonego n a w pływ y a tm o sferyczne p re p a ra t solny, trw ały i tru d n o w ym yw alny X Y L A M IT D E S T Y L O W A N Y S T O L A R S K I F. I. ch lo ro n a fta len y , ch lo ro w an e fenole, chlorow ane benzeny, oleje n afto - i w ęglopo- chodne
zabezpieczanie drew na now ego p rzed atak iem grzybów i o w ad ó w ; stosow any do drew na suchego
stosow ać nie ro z cieńczony
m oże być celow o zab arw io n y p re p ara t oleisty X Y L A M IT Ż E G L A R S K I F. I. (IN C O ) c h lo ro w an y n aftalen o-fenylo-fenol w o le ja c h nafto p o ch o d n y ch 1 drew no z ab y tk o w e n a ra żo n e n a działanie czynników a tm o sfe rycznych ; w ybitnie o d p o rn y n a d ziałanie w ody ' p re p a ra t oleisty (po przeprow adzeniu dezynfekcji lub im p re gnacji drew na A n to - xem , Soltoxem , X yla- m item należy ob iek ty przez ok. 3— 6 tygodni klim atyzow ać; m a to n a celu głębsze w ni knięcie p re p ara tu do drew n a o raz osuszenie pow ierzchni) A F A L O N 50 A. p o ch o d n a m ocznika do zw alczania glonów na p o m n ik ach z kam ie nia i m alow idłach ściennych I— 3% z a w iesina w etan o lu i i etan o l i in n e ro z puszczalniki o rg a niczne, w oda — b. — łączyć z A trazin ą 1 : 1 A T R A Z IN 50 1 A. ; p o c h o d n a triazyny słabo 130
O b j a ś n i e n 'i a :
F — fungicyd, I — insektycyd, A — algicyd (przeciw glonom ), В — — bakteriobójczy
U W A G A : W szystkie zabiegi dezynfekcyjne należy w ykonać P R Z E D R O Z P O C Z Ę C IE M K O N S E R W A C JI!
Jałowienie akwarel i pasteli w parach p-chloro-m-krezolu:
Do 1 0 0 ml m ieszaniny terpentyny i acetonu w pro p o rcjach 2:1 dodać 0,3 g p-chloro-m -krezolu i 0,1 g o ctan u fenylortęciow ego; spryskać 3-krotnie w odstępach 3— 7-dniowych.
Dezynfekcja obiektów malarstwa sztalugowego, rzeźb polichromo wanych i malowideł ściennych:
a) przygotow ać arkusze bibuły filtracyjnej lub innego chłonnego papieru dostosow anego wielkością do w ym iarów obiektu; b) przygotow ać worki polietylenow e dostosow ane rów nież do wielkości obiektów ;
c) arkusze w ym ienione w pkt. „ a ” nasycić roztw oram i alk o h o lo wymi p-chloro-m -krezolu (10% lub 1% octan u fenylortęciow ego) i pozostaw ić do o d p aro w an ia rozpuszczalnika;
d) pom iędzy suchym i, wysyconym i dezynfektantem arkuszam i bi buły umieścić obiekt i zam knąć szczelnie w w orku polietylenow ym ; e) pastele z osypującą się w arstw ą m alarską należy dezynfekow ać w płaskich kom orach lub w w orku z zastosow aniem grubego obrze żenia z tek tu ry ;
f) czas jałow ienia w kom orze w obecności p-chloro-m -krezolu wynosi 7 dni w tem peraturze ± 2 3 °C , a w obecności octanu fenylo rtęciow ego — 3 dni w tem p eratu rze 40°C.
Mieszanina eterowo-benzenowa tymolu i sublimatu:
10 g tym olu krystalicznego 4 g sublim atu (H gC l2) 200 ml eteru, 400 ml benzenu
M ożna dodać 0,015 g octanu fenylortęciow ego (lub 10 ml 50% alkoholu etylow ego -(- 0,015 g octanu fenylortęciow ego)
Dezynfekcja biało-czarnych obiektów z papieru w kąpielach Steri- nolu:
D la przyrządzenia kąpieli jałow iącej zaw ierającej 7,5% Sterinolu należy p re p ara t w ilości 75 ml dopełnić do 1 litra podgrzaną w odą destylow aną w kuw ecie dostosow anej do w ym iarów obiektu. P o zanurzeniu obiektu w roztw orze pędzlem usuw a się zm iękczone Sterinolem zabrudzenie i pozostałości grzybni, po czym przenosi się o biek t do innej kuw ety z czystym roztw orem środka, myje i p o zo staw ia w nim n a kilkanaście m inut. N astępnie zaleca się k ilk ak ro tn e płukanie o b iek tu w czystej wodzie destylow anej (lub przegotow anej i ostudzonej) dla usunięcia zaadsorbow anego środka. O biekt należy odsączyć m iędzy arkuszam i bibuły filtracyjnej i suszyć jak po innych zabiegach m okrych. O biekty w złym stanie zachow ania myje się um ieszczając je pom iędzy tk an in ą nylonow ą lub n a szybie skośnie op artej o brzeg kuw ety.
Pow yższym zabiegom p o d d ać m ożna k a rty książek drukow anych, grafik i czarno-białe i rękopisy (po spraw dzeniu odporności na rozm yw anie atram e n tu ).
doc. dr hab. Alicja S trze lczyk In stytu t Z abytkoznaw stw a i Konserwatorstwa U M K w Toruniu
L IT E R A T U R A
1. B o r e c k i Z. , C z e r w i ń s k a E., E c k s t e i n Z., K o w a l i к R., Chemiczne środki grzybobójcze, Państw ow e W ydaw nictw o R olnicze i Leśne, W arszaw a 1965.
2. C z a j n i k M. , L e h n e r t Z . , L e r c z y ń s k i St., W a ż n y J., Impregnacja i odgrzybianie w budownictwie, Wyd. „ A rk ad y ” , W arszaw a 1970, s. 105— 144.
3. D o m i n i k J., Badania nad przydatnością A ntoxu do prac
konserwatorskich, p raca m agisterska w ykonana w Zakładzie K o n
serw acji P ap ieru i Skóry U M K w T oruniu, 1977.
4. H u e с к van d er P i a s , Survey o f com mercial products used to
protect materials against biological deterioration, „In t. Biodetn.
Bull.” , 1966, s. 69— 120.
5. K r z y s i k F., W a l t h e r o w a M., Grzyby atakujące drewno
budowli zabytkow ych oraz środki zaradcze na przykładzie kościoła
w» D ębnie, „O ch ro n a Z abytków ” , XIV , n r 3— 4 1961, s. 5— 31. 6. L e f e v r e M ., La M aladie verte'de Lascaux, „Studies in C onser v a tio n ” , 19, 1974, s. 126— 156.
7. N u n b e r g M ., D o m i n i k J., Dezynsekcja i zabezpieczanie
drewna przed owadami w budowlach zabytkow ych na przykładzie kościoła w Dębnie, „B iblioteka M uzealnictw a i O chrony Z ab y tk ó w ” ,
seria B, t. III, 1961, s. 113— 120. .
8. O r l i t a A ., Biodeterioration in Leather Industry, (w :) Biode
terioration o f M aterials, Elservier Publ. Co. L td., 1968, s. 297—301.
9. R o z n e r s k a M. , Badania możliwości zastosowania A ntoxu
do konserwacji zabytkow ych obiektów polichromowanych, „ O c h ro n a
Z ab y tk ó w ” , n r 2, 1970, s. 106— 107.
10. Spis dokum entacji konserwatorskich za b ytkó w ruchomych, cz. I i II, „B iblioteka M uzealnictw a i O chrony Z ab y tk ó w ” , seria B, t. X X X IX , 1975.
1 1 . S t a s z e w s k a G ., Zw alczanie glonów na kamieniach i tynkach, p raca m agisterska w y konana w Z akładzie K onserw acji P apieru i S kóry U M K w T o ru n iu , 1977.
12. S t r z e l c z y k A. , R o s a H ., Jałowienie akw arel i pasteli
param i fungicydów, „ O ch ro n a Z ab y tk ó w ” , X X V III, n r 1, 1975,
s. 61— 67.
13. S t r z e l c z y k A ., Podatność składników m alowideł olejnych
na ata k drobnoustrojów, „B iblioteka M uzealnictw a i O ch ro n y
Z ab y tk ó w ” , seria B, t. X X V II, 1970, s. 109— 118.
14. S t r z e l c z y k A., Zw alczanie drobnoustrojów na malowidłach
ściennych. R eferat n a S ym pozjum W arm ińskim , Olsztyn 1974,
m aszynopis.
15. S t r z e l c z y k A. , R o s a H ., Zastosowanie Sterinolu do
m ycia i jałowienia zabytkow ych książek i g ra fik, „O c h ro n a Z ab y t
k ó w ” , X X X , n r 1— 2, 1977.
16. W a t e r e r J. W ., A Guide to the Conservation and Restoration
o f objects made wholly or in pa rt o f Leather, L o n d o n 1973.
17. W o r o n i n a L. J „ M iery barby z plesniew ym i gribam i na
proizwiedienijach żiwopisi, „S oobszczenija” , 20, 1968, s. 57— 65.
EM PLO YM ENT OF CHEMICAL AGENTS AGAINST BIOLOGICAL PEST DAM A GING H ISTORICAL M O N U M E N T S
As follow s from the proceedings o f the Institute on H istorical M onum ents a n d C onservation Problem s, N icolaus C opernicus U niversity, T o ru ń , the conservators o f historical m onum ents do no t co m m an d o f a sufficient stock o f knowledge o f employing fungicides an d insecticides to fight biological pest destroying those m o n u m ents. This is a p roblem o f great significance since the incorrect ap p licatio n o f those agents is liable to neutralize their action and, even, to dam age the m onum ents co n carn ed o r im pair their beauty (crystallization, w ashing aw ay o f paint, change o f the colouring o f plaster). N o t infrequently cases are recorded o f only those chem ical agents being used which are cu rren tly available on the m ark et o r at the conservation w orkshop concerned. They are usually the pestici
des effective b u t in som e instances a n d un su itab le in others. T he basic com ponents o f the so-called biocides should be the co m p o u n d s w hich — w ithout dam aging th e historical m o n u m en t concerned — disinfect it a n d p ro tect fro m decay in future. T he specification given in the table p rep ared by the a u th o r aim s at pro p atin g the effective m ethods o f disinfection o f historical m o n u m ents and th eir p ro tectio n from biological pest. T he d a ta com prised th erein are based on n u m ero u s item s o f specialist literatu re an d on the research c o n d u cted by th e sta ff o f the In stitu te ’s D ep artm en t fo r C o nservation o f P a p e r a n d L eather.
T he conservators m ay follow th e a u th o r’s directions w ith-out any fear o f destroying the historical m o n u m en ts han d led by them .
