View of PRODUCER AND MARKETING GROUPS AND THEIR IMPACT ON FARMERS COMPETITIVE POSITION ON THE MARKET

Oeco110111ia 3 (1) 2004, 103-115

GRUPY PRODUCENCKIE I MARKETINGOWE I ICH WPŁYW

NA POZYCJĘ KONKURENCYJNĄ

ROLNIKÓW NA

RYNKU

Marzena Lemanowicz

Streszczenie. W artykule przedstawiono uwarunkO\\·ania. które wplyn.,:i~' m1 rozwó.i grup producentów rolnych w Polsce. Przedstawiono funkcje tych grup na rynku rolnym. Za -sadniczą czc;ść artykulu stanowią wyniki badai'1 empirycznych przeprowadzonych w 62 grupach producentów rolnych w Polsce na przclomic lat 2001/2002. Wyniki baclai"1 ws ka-zują na wicie korzyści. które osiągnc;li rolnicy \\' wyniku zintegrowanych dziala1i. Pole

-gają one 111.in. na znalezieniu nowych rynków zbytu. poprawie _jakości oferowanych pro -duktów. zapewnieniu ciągłości dostaw. a także podejrnO\\·aniu działai'l z zakresu przygo -towywania produktów do sprzedaży. Ponadto. w gospodarstwach czlonków grup nastą­

piły zmiany. które przyczyniają się do wzrostu konkurencyjności polskiego rolnict\\·a. Słowa kluczowe: grupy producenckie, grupy rnarkctingowc, konkurencyjność rolnictwa

WSTĘP

W Polsce do 1990 roku gospodarka rolno-żywnościowa była ksztaltowana przez

system nakazowo-rozdzielczy. W systemie tym producent miał zapewniony zbyt pro -duktów rolnych, co gwarantowała mu kontraktacja, a także możliwość nabycia su

row-ców w warunkach ograniczonej ich dostępności na rynku. W momencie rozpoczęcia transformacji systemowej siłą sprawczą procesów ekonomicznych i weryfikatorem

efektywności gospodarowania stal się mechanizm rynkowy. Okazalo się wówczas, że

indywidualne gospodarstwa rolne są za słabe wobec wylllaga1i gospodarki rynkowej. Działania gospodarki rynkowej wywolaly określone skutki w rolnictwie, związane z koniecznością dostosowania wielkości i jakości produkcji do popytu rynkowego, co wywołalo ,.szok rynkowy" wśród producentów rolnych. Spadek możliwości zbytu pro -duktów rolnych w sytuacji ich nadprodukcji wynikał z ograniczonych wielkością bu -dżetu możliwości interwencji paristwa na rynku. W tej sytuacji nastąpiło całkowite przeniesienie odpowiedzialności za podejmowane decyzje produkcyjne na kierujących gospodarstwami rolnyllli. Na taką sytuację producentów rolnych w okresie transforllla -cji duży wpływ llliał upadek spółdzielczości rolniczej. W gospodarce centralnie plano -wanej spółdzielczość miała bardzo silną pozycję. Systelll ten wyznacznl spóldziclniom

104 M. Lemanowicz

określone źródła i warunki zakupu towarów, gwarantował tanie kredyty, wyznaczał podstawowe pozycje kosztów, (płace, czynsze, taryfy przewozowe) i określał poziom

cen sprzedaży i wysokość marż.

Rzeczywiste potrzeby w dziedzinie wzmocnienia pozycji konkurencyjnej rolników doprowadziły do ukształtowania się nowych form ich współdziałania.

Szans przezwyciężenia zarówno bariery kosztowej, jak i bariery zbytu należy upa-trywać w integracji producentów rolnych. Słaba pozycja przetargowa pojedynczych gospodarstw rolnych w stosunku do następnych ogniw w kanałach dystrybucji może być poprawiana poprzez horyzontalne (poziome) działania integracyjne. Działając w grupach rolnicy mogą uzyskać wiele korzyści, niemożliwych do osiągnięcia przy działaniu w pojedynkę.

Za tworzeniem grup przemawiają sprzeczności, które występują między

producen-tami rolnymi a przemysłem spożywczym (można wyróżnić pięć podstawowych

sprzeczności: jakościową, ilościową, czasową, przestrzenną i informacyjną). Ponadto, tworzenie grup producenckich i marketingowych jest punktem wyjścia do pionowych

dzialai1 integracyjnych, polegających na możliwości przejmowania przez grupy funkcji hurt u pierwotnego, a nawet wstępnego przetwórstwa, przyczyniając się w ten sposób do zmniejszenia nierównowagi w układzie sił przetargowych na poziomie producent rolny

a następne ogniwa w systemie dystrybucji.

FUNKCJE GRUP PRODUCENTÓW ROLNYCH

W obecnych warunkach w rolnictwie polskim idea powrotu do spółdzielczych m

e-tod gospodarowania staje się konieczna. Pojedynczy producenci rolni są za słabi

eko-nomicznie, aby występować na rynku jako silne podmioty, spełniające wymagania jakościowe, ilościowe i marketingowe swych odbiorców. Potrzebne jest w tym celu zatarcie w pa111ięci spółdzielców obrazu w pewnym sensie zdefor111owanej spółdziel­ czości z okresu gospodarki nakazowej, w której nie zawsze respektowane były zasady demokracji spółdzielczej, prawa decydowania członka o losach spółdzielni, apołitycz­ no'ci spółdzielni. Należy również odbudować zaufanie rolników i innych podmiotów do spółdzielczych form gospodarowania. W ostatnich latach zauważalne są zmiany w mentalności rolników dotyczące wspólnego gospodarowania. Polscy rolnicy coraz

bardziej są przekonani. że w ich sytuacji dochodowej i przy rozdrobnionej strukturze ilgrarnej tylko grupowe formy działalności umożliwiają sprostanie wymogom rynku

i tanie i~ jego aktywnym uczestnikiem. Dlatego też bardzo duże znaczenie mają

wszelkie koncepcje, które zakładają wz111ocnienie pozycji konkurencyjnej rolników. · wiadczy o tym dość dyna111iczny proces powstawania grup producentów rolnych

w Polsce. Konccpc.ia usprawnienia syste111ów dystrybucji oparta na zintegrowanych

kan:ilach dystrybucji. w których dominującą rolę pełnią producenci rolni, generuje

wicie korzyści ekonomicznych.

Korzy'ci te mogą być osiągni te dzięki funkcjom, jakie spełniają na rynku rolnym ~nq y producentów rolnych. Do najważniejszych można zaliczyć [Karasiewicz 2001]:

Grupy producenckie i marketingowe i ich wpływ na po:::ycję konkurencyjną ... 105

planowanie i dostosowywanie produkcji do popytu, zwlaszcza pod względem jako -ści i ilości oferowanych produktów rolnych,

koncentrowanie podaży produktów rolnych, umożliwiające zwiększenie sily prz e-targowej w relacji do następnych ogniw kanału dystrybucji,

tworzenie większych jednostkowych partii dostaw produktów rolnych,

wprowadzanie standardów jakościowych, co przyczynia się do poprawy jakości wytwarzanych produktów rolnych,

tworzenie i promowanie własnych marek produktowych,

prowadzenie aktywnej sprzedaży, co jest związane z poszukiwaniem nowych moż­ liwości zbytu produktów w kraju i za granicą,

uczestniczenie kapitalowe w tworzeniu nowych instytucji hurtu pierwotnego, np. rynków hurtowych i giełd towarowych,

realizowanie w większym zakresie usług logistycznych, związanych z magazyn

o-waniem i transportem produktów rolnych,

prowadzanie działai'l uszlachetniających produkty rolne (konfekcjonowanie, pako-wanie),

promowanie nowoczesnych zasad uprawy i technologii produkcji, które przyczy -niają się do wzrostu efektywności gospodarowania i są korzystne dla środowiska naturalnego,

prowadzenie wstępnego przetwórstwa produktów rolnych (np. własne mlyny, uboj -nie, przetwórnie),

koncentrowanie popytu na środki produkcji (maszyny rolnicze. pasze, materiał siewny, nawozy), co daje możliwość uzyskania lepszych warunków zakupu, prowadzenie działalności kredytowej i ubezpieczeniowej wśród czlonków.

CELE I METODY BADA WCZE

Ogólnym celem badai'l przeprowadzonych w grupach producentów rolnych bylo

określenie znaczenia działar'l grupm.vych w poprawie konkurencyjności rolników na rynku.

W ramach ogólnego celu badawczego wyodrębniono następujące cele szczegółowe: określenie korzyści rynkowych, jakie osiągnęli rolnicy działający w grupach. wskazanie zmian, które wystąpily w gospodarstwach członków badanych grup w aspekcie poprawy ich konkurencyjności,

określenie pozycji konkurencyjnej zorganizowanych grup producentów rolnych na rynku oraz wskazanie czynników ją kształtujących.

Badania zostaly zaprogramowane i opracowane glównie na podstawie teorii kon ku-rencyjności, a także nowej ekonomii instytucjonalnej, która zwraca uwagę na znaczenie rozwiązai'l instytucjonalnych i organizacyjnych w efektywnym działaniu podmiotów na rynku.

Na potrzeby celu pracy przeprowadzono, na przełomie lat 2001-2002, badania em-piryczne. Podstawową techniką badari był indywidualny wywiad przeprowadzony

w sposób bezpośredni za pomocą kwestionariusza. Przygotowane kwestionariusze

106 M. Le111anowicz

w i ad u (2 rodzaje) byly skierowane do dwóch grup respondentów: do liderów i człon­ ków grup.

W badaniach zastosowano metodę doboru celowego, która posłużyła do wyboru województw i grup dzialających w każdym z nich. Wyboru czlonków grup natomiast

dokonano metodą losową. Badania przeprowadzono na terenie pięciu województw:

lubelskiego, świętokrzyskiego, mazowieckiego, kujawsko-pomorskiego i podlaskiego. Dobór województw do badaI'i był celowy, tak aby w badaniu reprezentowane były grupy producentów dzialające na różnych rynkach produktowych, a mianowicie: na

rynku owoców i warzyw, na rynku zbóż, na rynku trzody chlewnej i na rynku mleka (w każdym województwie przeważaly grupy dzialające na jednym z tych rynków). Lącznie badania przeprowadzono w 62 grupach producentów rolnych. W każdej z grup,

poza wywiadem z liderem, przeprowadzono wywiady indywidualne z czlonkami grup -średnio z 4-5 czlonkami w każdej grupie. W badanych 62 grupach przeprowadzono wywiady lącznie z 279 czlonkami.

ZMIANY W GOSPODARSTWACH ROLNIKÓW PO ICH PRZYSTĄPIENIU DO GRUP PRODUCENCKICH

Zmiany powierzchni gospodarstw rnłnych

.Jednym z warunków poprawy pozycji konkurencyjnej polskich producentów

rol-nych jest przeciwdzialanie rozdrobnieniu gospodarstw i podejmowanie działaI'I mają­

cych na celu koncentrację podaży, która jest podstawowym celem funkcjonowania grup

producenckich i 111arketingowych. Grupy te są przykladem łączenia wysiłków wielu producentów, którzy dzialając w pojedynkę nie są w stanie zgromadzić odpowiedniej

ilo 'ci produktów w tym samym standardzie jakościowym. Równie ważnym działaniem podejmowany111 przez członków grup producenckich jest powiększanie powierzchni gospocl::irstw poprzez zakup ziemi. W 56% badanych gospodarstwach (156 gospo

-darstw) po przystąpieniu do grupy odnotowano wzrost powierzchni. W żadnym gospo

-darstwie nic nastąpilo zmniejszenie powierzchni użytków rolnych. Średni wzrost p

o-wierzchni gospodarstwa po przystąpieniu rolnika do grupy wyniósł l 5%. Średnia po -wierzchnia gospodarstwa w badanej zbiorowości wynosiła w 200 l roku 2 l ,3 ha, przed przystąpicnie111 cło grupy - l 8,53 ha (rysunki l i 2).

Produkcja towarowa w gospodarstwach członków grup

Rozdy panowanie produkcji wytworzonej w gospodarstwie w zależności od jej przeznaczenia możemy podzielić na część pozostającą w gospodarstwie oraz na część

przeznaczoną do sprzedaży na rynku, czyli produkcję towarową.

Produkcja towarowa przypadająca na l ha użytków rolnych wynosila w badanych

go podarstwach w 2001 roku 3900 zł. Jest to wartość prawie dwukrotnie wyższa od śrcd11icj wartości produkcji towarowej na l ha użytków rolnych w Polsce w 2001 roku.

We llug danych GUS produkcja towarowa w Polsce w analizowanym okresie wynosila _007 zl [GUS 2002).

Grupy producenckie i markeringowe i ich wpływ na po::ycję konkurencyjną .. 50'7c 45'7o 15% 10% 5% OWOCl! j warzywa U-t:oda chlewna by cllo-mleko

c::::::J zmiana powierzchni zasiewów [ %]

4c•

'"

zboża drób chmid ziola

-+-średnia µowil!rzcl111ia gospridarstwa lila)

ł07 50 45 40 :;s :;o 2S 20 15 10

Rys. ł. Zmiana powierzchni gospodarstw po przystąpieniu do grupy producentów wi.:dlug kicrtlll

-ków produkcji

Fig. ł. The change of farm area afler joining producers' groups according to production spcci:iłi­

sation

Źródło: Badania własne.

Source: Authors' researches.

35% ~---~ 20% + - - - - --/ -15% 16 12 15 10)-:0

+-~-~

~-+-~

~~

~

-+

-~

~~

~

--;-

~

-~-1-

1

.,,.

~

Swiętkorzyskic Pocl!Jskic

[=::J zmian:i powierzchni zasiewów [ 7o]

Kujawsk o--pomorskie

Lubelskie Mazowieckie

-+-średnia powierzchnia gospod:.ir~1wa jh:iJ

Rys. 2. Zmiana powierzchni gospodarstw po przystąpieniu do grupy producentów wccllug woje

-wództw

Fig. 2. The change of farm area after joining procłucers' groups according to !he voivoclships Źródło: Badania własne.

Source: Authors' researches.

Oeco110111ia 3 ( 1) 2004

108 M. Lemanowicz

W opinii rolników wai1ość produkcji towarowej w stosunku do okresu przed

przy-stąpieniem do grupy wzrosła średnio o 33%. Na zwiększenie tej wartości wpłynął

wzrost plonów, który był wynikiem zastosowanego „reżimu technologicznego", wzrost

intensywności produkcji zwierzęcej, a także wzrost towarowości gospodarstw. Przemiany w dystrybucji wytworzonej produkcji

Podstawowym zadaniem dystrybucji jest dostarczenie finalnym odbiorcom oczeki-wanych przez nich produktów w odpowiadającym im czasie, miejscu i przy możliwie

korzystnej cenie. Mówiąc więc o dystrybucji, mamy na myśli proces przemieszczania produktów od producenta do konsumenta za pośrednictwem kanałów dystrybucji. W przeprowadzonych badaniach empirycznych zdiagnozowano zmiany, jakie nastąpiły

w kanałach dystrybucji po przystąpieniu rolników do grup producenckich. W celu po-znania tych zmian wyliczono i porównano odsetek rolników korzystających z poszcze-gólnych kanałów przed przystąpieniem i po przystąpieniu do grupy. Na podstawie tych danych zarysowują się ogólne tendencje, polegające na zmniejszaniu się liczby rolni-ków korzystających ze sprzedaży na targowiskach detalicznych oraz zmniejszeniu

udziału rolników sprzedających swoje produkty pośrednikom handlowym. Jest to zja-wisko korzystne z punktu widzenia przemian w dystrybucji produktów rolnych, gdyż sprzedaż targowiskowa jest nieefektywna ze względu na wysokie koszty w stosunku do

osiągniętych ze sprzedaży korzyści. Równie korzystną zmianą po przystąpieniu rolni-ków do grup jest skracanie kanałów dystrybucji przez pomijanie pośredników prywat-nych, którzy wobec rozproszonych producentów rolnych spełniali rolę ogniwa

koncen-trującego wic;:ksze partie dostaw. Jednocześnie wzrósł odsetek rolników dostarczających

swoje produkty bezpośrednio do zakładów przetwórczych (wzrost o 13,9%), sklepów cłctalicznych (+4,3%), na rynki hurtowe i cło hurtowni.

Zmiany w udziale rolników korzystających z poszczególnych kanałów dystrybucji przedstawiono na rysunku 3.

Oprócz przedstawienia udziału rolników korzystających z poszczególnych kanałów

dystrybucji, dla pełniejszego obrazu zmian w organizacji zbytu wytworzonych produk-tów obliczono średni procentowy udział każdego kanału w dystrybucji wytworzonej produkcji (tab. I). Analiza danych z tej tabeli pozwala na stworzenie hierarchii kanałów

dystrybucji na podstawie ich procentowego udziału w sprzedaży wytworzonej produk -cji. Zdecydowanie dominuje sprzedaż bezpośrednio do zakładów przetwórczych (udział

tego kana lu wynosi 55%), na następnej pozycji plasują się pośrednicy prywatni,

jednak-że ich udział w sprzedaży wytworzonej produkcji nie jest \-V)'Soki i wynosi 12, 7%. Za-ob crwowano ponad SO-procentowy spadek udziału tego ogniwa dystrybucji po prz

y-stąpieniu rolników do grupy, co świadczy o postępującej tendencji skracania kanałów

dy trybucji. Podobnie na znaczeniu straciła sprzedaż na targowiskach detalicznych.

dział targowisk w sprzedaży produktów przed przystąpieniem do grupy wynosił 9,0%,

a po podjęciu cłzialai"1 integracyjnych zmniejszył się o ponad połowę (do 4, I%). Jedn

o-cześnie obserwujemy wzrost udziału (poza zakładami przetwórczymi) rynków hu110

-ll')'Ch. sklepów detalicznych. hurtowni i firm eksportujących.

Grupy producenckie i marketingowe i ich wpływ na po::ycję ko11k11rencJjnq .. 109 Zakłady przct \\Órcze Pośrednicy prywatni Rynki hurtO\\e Polski eksporter T arg0\\1ska Sklepy detaliczne HurtO\\llic 0% 20% 40% 60% 80% 100%

O przed przystąpieniem O po przystąpieniu

Rys. 3. Zmiany w korzystaniu z poszczególnych kanałów dystrybucji po przystąpieniu rolnika cło

grupy producentów rolnych

Fig. 3. The change of usage of particular clist1ibution can ais aftcr joining agricullural procłuccrs' groups Żrócllo: Badania własne.

Source: Authors' researches.

Tabela I. Średni udział poszczególnych kanałów w sprzedaży wytworzonych produktów przed

wstąpieniem i po wstąpieniu cło grupy(%)

Table I. The average part of particular canals in products sale before and after joining the group (%)

Wyszczególnienie

Rynki hui1owe Hurtownie

Sklepy detaliczne Taroowiska Zaklady przetwórcze Eks orter

Pośrednicy prywatni Razem

Żródlo: Badania własne. Source: Authors' researches.

Przed przystąpieniem 7.3 4.1 3.1 9.0 44,0 5.0 27.5 100.0 Po przystąpieniu IO.I 6.0 ).7 4.1 55.0 6.4 12.7 100.0

EFEKTY ZESPOŁOWEGO DZIAŁANIA ROLNIKÓW

Z111iana 2.8 1.9 2.6 -4.9 I I.O 1.4 -14.8 X

Czynniki sukcesu rolników działających w badanych grupach producentów

Podejmując decyzje o przystąpieniu do grupy rolnicy, chcieli osiągnąć korzyści, któ

-rych zrealizowanie byłoby trudne przy działaniach rozproszonych. Wśród badanych

producentów rolnych najczęstszą przyczyną podjęcia decyzji o współpracy z innymi

110 M. Lemanowicz

rolnikami byly trudności w znalezieniu rynków zbytu, chęć wyeliminowania pośredni·­ ków z kanalów dystrybucji, wysokie koszty produkcji itp.

W przeprowadzonych badaniach zdiagnozowano korzyści osiągnięte w wyniku dzialania grupowego i nazwano je czynnikami sukcesu.

Na rysunku 4 przedstawiono czynniki sukcesu rolników osiągnięte w wyniku

przy-stąpienia do grupy oraz procentowy rozklad odpowiedzi dla każdego z nich.

popraw;-i syt u<tcji fin~nsowr.:j O Tak 47,7 58,1 El Nic

przygotowyw~nic

I

proc\uk t ów cło sprzi..:daży L~---116lllillllllililllllmlllllii..., ... .C...:J

wzrost '."07.li\\OŚci

r

nr.:gocpq.'.111ych L. ~---_:__ _ _ _ _ _ _ _Jllilll•lllllailiiilłliio...:;;..::...:_L.J)

1;11akzi1.:11ić nowych

I

·'

rynków zby1u '---'~ ... -~"'-"'~--..,· „.„t-..· _ __,,

olmiLt:nil: kosz1ów produkcji

O.,, . 20% 6 2 ,4

66,3

·ł 0°/o 60%

l~ys . .J. Rozklad odpowiedzi dla poszcz..:gólnych czynników sukcesu fig. -1. The answer positioning for panicular success ractors ~rócllo: Badania wlasn..:.

Sourcc: Authors' rcscarches.

Zależności między osh1gniętymi czynnikami sukcesu

80% 100%

Do analizy zależności między zmiennymi wybrano na zmienną zależną poprawę sytuacji dochodowej jako efekt podjętej wspólpracy, a jednocześnie nadrzędny cel

po-lejrnowania dzialai'1 integracyjnych wśród rolników. Drugą wybraną zmienną zależną

je t znalezienie nowych rynków zbytu (efekt dzialania grupowego), gdyż była to często podkre 'lana korzyść osiągnięta w wyniku wspólnych dzialai1, a jednocześnie najważ­ niej za przyczyna podejmowania dziala11 w formie grup producenckich i marketingo -wych.

W celu ukazania wplywu na te zmienne wielu innych zmiennych charakteryzują­ cych badaną grur« posłużono się tabelami kontyngencji (krzyżowymi). Rozpatrywane 1111icnne lllają charakter jakościowy i mierzone są na skali nominalnej, w związku z tym do tcstownnia istotności tary tycznej domniemanych zależności wykorzystano staty

-tykę chi-kwndrat.

Grupy producenckie i marketingowe i ich wpływ na po::vcję ko11k11re11cyj11q .. 111

Do zbadania siły zależności pomiędzy analizowanymi zmiennymi obliczono wspól -czynnik V Cramera1, którego podstawą jest wartość statystyki

i.

z przedziału [O; I] i im jest większy, tym silniejsza jest zależność między badanymi cechami.

W tabeli 2 przedstawiono wplyw na analizowaną zmienną zależną (znalezienie no

-wych rynków zbytu) szeregu czynników sukcesu. Silę tych zależności obrazuje wartość

wspólczynnika V Cramcra (tab. 3).

Tabela 2. Tabela krzyżowa pomi.;dzy zmićnną zależną (znalezienie nowych rynków zbytu) a szeregiem zmiennych objaśniających

Table 2. The cross table between dependent variable (fincling new sales markets) and rank or cxplanatory variables

Zmienne Znakzienic nowych rynków zby1u

02ókm

Zapewnienie ciągłości dos1aw Poprawa jakosc i

Sprzedaż przez grup~ całości wyt worzo-nej produkcji lak nie lak Jak nic Jak ('7o) 60.2 81.0 28.8 SI.O 25.7 77.1 23.0 nic(%) razc111 (%) ~9.8 100.0 19.0 100.0 71.2 100.0 19.0 100.0 7-U 100.0 22.9 100.0 77.0 100.0 82.1 17.9 100.0

Przygo1owywanie produk1ów do sprzeda- _ _ 1_a_k _ _ _ __ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _

ży (konfekcja) Obniżenie kosztów

Źródło: Badania własne. Source: Aulhors' researches.

nie lak nie 29.9 70.1 100.0 80.5 19.5 100.0 20.2 79.8 100.0

Tabela 3. Wartość statystyki chi-kwadrat oraz współczynniki V Cramera dla analizowanych zmiennych wpływających na zmienna zależną .. znalezienie nowych rynków zbytu„

Table 3. Value of chi-squarc statistics and V Cramcr's ratio for analysccl variables, which influ -ence on dependent variable "finding new salcs markets"

Zmienne

Zapewnienie ciągłości dostaw Poprawa jakości

Sprzedaż poprzez grupę całości 1rodukc·i

Przygo1owywanic produktów do

s rzedaży

Obniżenie kosztów

Źródło: Badania własne. Source: Authors' researches.

Znalezienie nowych rynków zbytu V Cramera chi-kwadrat slopnie swobody

0.521 75,8 0.548 83.7 0,533 80, I 0,526 77.2 0.583 94,7 1

Wspólczynnik ten przyjmuje

p

ostać:

~

112 M. Lemanowicz

W każdym analizowanym przypadku prawdopodobieństwo towarzyszące statystyce

chi-kwadrat jest mniejsze od 0,05, co pozwala odrzucić hipotezę zerową o braku zależ­ ności i przyjąć hipotezę alternatywną, że zależności między analizowanymi zmiennymi występują. Na podstawie współczynnika V Cramera możemy stwierdzić, że

najsilniej-sza zależność spośród analizowanych zmiennych występowała między obniżeniem kosztów i znalezieniem nowych rynków zbytu, a także między poprawą jakości ofero-wanych produktów a znalezieniem nowych rynków zbytu. Wśród rolników, którzy obniżyli koszty produkcji bądź poprawili jakość oferowanych produktów, aż 81% zna

-lazło nowe rynki zbytu. Spośród tych, którzy nie obniżyli kosztów, tylko 20% znalazło nowe rynki zbytu, a spośród rolników, którzy nie poprawili jakości swoich produktów, nowe rynki zbytu znalazło 25,7%. Ponadto, dość silnie ze znalezieniem nowych rynków zbytu był skorelowany fakt sprzedaży przez grupę całości wytworzonej produkcji. Na podstawie danych w tabeli krzyżowej można stwierdzić, iż wśród rolników, którzy sprzedają całość wytworzonej produkcji przez grupę, 77% znalazło nowe rynki zbytu. Na znalezienie nowych rynków zbytu wpływa dość silnie fakt przygotowywania pro-duktów do sprzedaży (pakowanie, mycie, sortowanie itp.). Wśród rolników, którzy podjęli te działania, aż 82% znalazło nowe rynki zbytu.

Model regresji logistycznej

Uzupelnieniem analizy tabel kontyngencji, której wynikiem jest identyfikacja wpływu poszczególnych czynników (każdego z osobna) na zmienną zależną, jest

anali-za regresji logistyczne/. Pozwala ona na badanie łącznego wpływu czynników na

zmienną objaśnianą. Zbudowano model, w których zmienną zależną (objaśnianą) jest „znalezienie nowych rynków zbytu dla wytworzonych w gospodarstwach członków produktów".

Parametry modelu oszacowano za pomocą pakietu SPSS. Celem budowy modelu było ujawnienie czynników sprzyjających ekspansji rynkowej grup producenckich.

Oszacowane parametry modelu przedstawiono w tabeli 4.

"Mocki rc:gresji logistycznej dla więcc:j niż jednej zmiennej objaśniającej ma postać: I

P = - - - przy czym X, - zmic:nne objaśniąjącc, ex j parametry funkcji, gdzie

I+ e-

-::: =exo +ex1.\'1 +ex2.\'2 +„.+exkxk

Parametry modelu mają nas1c;:pując;1 interpretację:

gdy _{ex 1} >O . 10 u7naje sic;:. 7.e zmienna Xi działa stymulująco na prawdopodobie1istwo wy -s1ąpic:nia badanego zjawiska.

gdy ex ₁ <O. 10 uznaje: si.;. że zmienna Xi dziala ograniczająca na możliwość wyst<UJicnia

bad:rnc:go zjawiska:

g ly na10111ias1 ex ₁ =O . 10 uznaje si.;. że zmienna Xi nic ma wplywa na prawdopodobieństwo '' ,·~1ąpirnia b:1dancgo zjawiska.

Grupy producenckie i marketingowe i ich wpływ na po::ycję konkurencyjną ..

Tabela 4. Parametry modelu regresji dla zmiennej „znalezienie nowych rynków zbytu"' Table 4. Parameters of regression model for dependent variable "'finding new sales m:.irkcts"

Zmienne objaśniające er._.I . Statystyka Stopni.: swobody Istotność (X

W alda e J

Obniżenie kosztów 1,36 12.2ł O.OO 3.91

Sprzedaż poprzez grupę jako

ł,32 ł0,89

o.oo

podstawowy sposób zbytu Przygotowywanie produktów do

1,20 9.41 O.OO 3,:ll

sprzedaży

Poprawa jakości 0.73 3,25

o

.

os

Zapewnienie ciągłości dostaw 0,8ł 4,13 O.O-I 2.24

Stala -2.82 52,99

o

.

oo

Żródlo: Badania własne. Source: Authors' res.:arches.

W wyniku procedu1y obliczeniowej otrzymano następujące równanie:

I

1 _O=

1+e-(-2,s2+1,36X1+1,32X2+1,2ox)+0,73X, +o.s1.r,)

113

Dodatnia wartość wszystkich współczynników równania regresji logistycznej wska

-zuje na ich stymulujący wpływ na badane zjawisko (znalezienie nowych rynków zbytu).

(X i 3

Interpretacja wartości wyrażei1

e

jeśli rolnik decyduje się na sprzedawanie swoich produktów głównie poprzez grupę, do której należy, to szansa (prawdopodobie1'lstwo) na zdobycie nowych rynków zbytu rośnie średnio o 275%, przy kontrolowanym wpływie pozostałych czynników;

zapewnienie ciągłości dostaw zwiększa możliwość wejścia na nowe rynki, średnio

o 124%, przy kontrolowanym wpływie pozostałych czynników;

znacząco na zdobywanie nowych rynków zbytu wpływa obniżenie kosztów. Rolni

-cy, którzy obniżyli koszty, prawie trzykrotnie zwiększają szansę zdobycia nowych

rynków zbytu;

silnie oddziałującym czynnikiem na prawdopodobiei1stwo znalezienia nowych

rynków jest przygotowywanie produktów do sprzedaży - konfekcja. Czynnik ten

zwiększa o 231 % szansę na zdobycie nowych rynków zbytu.

3_{Wyrażenie ea, (współczynnik}

szansy) ma podobną interpretację do wspólczynnika a

1. z t<i

różnicą że wartością graniczną jest I. ponadto ma dodatkową intcrpretacj<;: .. Wyraża ono zmian<;:

możliwości wystąpienia zdarzenia w wyniku dzialania czynnika opisanego przez zmienną XP przy założeniu stabilności innych zmiennych równania. Różnica (wyrażona w procentach) mi.,:dzy wartością wyrażenia ea1 _a liczbą I. określa _{o ile procent wzrasta (maleje) szansa} wystąpienia

danego zjawiska. gdy zmienna objaśniająca przyjmie wartość I.

114 M. Lemanowicz

PODSUMOWANIE I WNIOSKI

Tworzenie grup producenckich przez rolników jest punktem wyjścia do pionowych

dzialar1 integracyjnych, polegających na możliwości przejmowania przez grupy funkcji hurtu pierwotnego, a nawet wstępnego przetwórstwa, przyczyniając się w ten sposób do zmniejszenia nierównowagi w układzie sil przetargowych na poziomie producent rolny

a następne ogniwa w systemie dystrybucji.

Przeprowadzone badania empiryczne pozwalają na sformułowanie następujących

wniosków:

I. Podjęcie horyzontalnych dzialar1 integracyjnych o charakterze funkcjonalnym przy -czyn i Io się do zmian w gospodarstwach rolnych członków grup i działania te wpływają na wzrost konkurencyj n ości gospodarstw.

2. W działalność grupową angażują się rolnicy posiadający duże obszarowo gospo

-darstwa i cechujący się wyższym od przeciętnej poziomem wykształcenia.

3. W wyniku podjętych dzialail grupowych rolnicy uzyskali korzyści, które trudno byłoby osiągnąć przy działaniu w pojedynkę. Polegają one m.in. na znalezieniu nowych rynków zbytu, poprawie jakości oferowanych produktów, zapewnieniu ciągłości dostaw, a także podejmowaniu dzialaI'I z zakresu przygotowywania

pro-duktów do sprzedaży.

4. Osiągnięte korzyści przyczyniają się w efekcie do poprawy sytuacji finansowej czlonków grup w odniesieniu do okresu, kiedy działali na rynku samodzielnie. 5. Przemiany, jakie wystąpiły w kanałach dystrybucji, przebiegały w kierunku skraca

-nia tych kanalów i polegaly na eliminacji prywatnych pośredników, wzroście

sprzedaży bezpośrednio do zakładów przetwórczych, wzroście udziału rynków

hurtowych i sieci detalicznej w dystrybucji wytworzonej produkcji.

6. przedaż wytworzonej produkcji odbywala się w zdecydowanej większości bada

-nych grup, w ramach zawartych umów na dostawy produktów, choć były to głów­

nie umowy jednoroczne.

7. Dzialania grupowe stworzyły możliwość stosowania instrumentów promocyjnych w celu pobudzania popytu na swoje produkty.

Wyniki przeprowadzonych badail wskazują na konieczność realizacji programu promo -wania idei wspólpracy grupowej rolników oraz stosowania publicznych instrumentów wspierających powstawanie i rozwój wśród nich poziomych działai1 integracyjnych.

PIŚMIENNICTWO

Karnsic11 icz G .. 200 I. Systemy dystrybucji artykulów rolno-spożywczych na rynku polskim.

Diagnoza i koncepcje: zmian. Wyd. Naukowe Wydzialu Zarządzania Uniwersytetu Warsza

w-skiego, Warszaw:1.

Lc111anowicz M .. 2003. Grupy producenckie i marketingowe jako sposób wzmacniania pozycji

k nkurencyjncj rolników na rynku. Praca doktorska napisana w Katedrze Polityki Agrarnej

i M:1rkctingu SGGW w W:irszawie. Warszawa.

Rocznik St~11y>1ycrny RP 2002. GUS. Warsz:iwa 2002.

Grupy producenckie i marketingowe i ich wpływ na po:ycję ko11k11re11cyj11q ..

PRODUCER AND MARKETING GROUPS AND THEIR IMPACT ON FARMERS COMPETITIVE POSITION ON THE MARKET

Abstract. In the aniele the conditions, which had an impact on development or agricul -tural producer groups in Poland, have becn presented. There havc bccn shown runctions

of these groups on the agricultural market. The mai n parts of the paper arc results or the

empirical rcsearche that wcre carriecl out within 62 agricultur::il procłucer groups in Poland in 2001-2002. The results of rescarche havc shown many advantagcs, which f:mncrs got

as a result of integrated activities. The aclvant::iges consist or finding new salcs rnarkcts.

products' quality irnprovemcnt, guarantcc of delivery continuity and procłucis· prcpara-tions for sale. Moreovcr, in fanns that belong to group, there have bccn noticccl some

changes, which contributc to the improvement of Polish agriculture compctitiveness.

Key words: producer groups, marketing groups, competitiveness of agriculturc

115

Mar:ena Lemanoivic, Katedra Polityki Agramej i i\larketingu, S:kola Gló1rnn Cospodarsl11'a

Wiejskiego, ul. No1vo11rsy1101vska 166, 02-787 Warsz.mrn, 1el.lfcn 843 07 74,

e-mai/:111.le111a11owicz@wp.pl