"Dejiny českej a slovenskej pedagogiky", Jozef Matej, Bratislava 1976 : [recenzja]

R

E

C

E

N

Z

J

E

Rozprawy z dziejów oświaty t. XXI/78

Jozef Matej a kolektiv, DEJINY CESKEJ A SLOVENSKEJ PEDAGOGIKY. Slo-venské Pedagogické Nakladatelstvo, Bratislava 1976, ss. 501, ilustr. Książka budzi szczególne

zaintereso-wanie polskiego historyka oświaty za-równo ze względu na syntetyczne ujęcie dziejów szkolnictwa, wychowania i my-śli pedagogicznej w bliskim nam kraju, jak i z uwagi na duże zalety formalne. Tom opracowany przez Mateja i zespół jest podręcznikiem akademickim prze-znaczonym dla studentów wydziałów pe-dagogicznych i innych kierunków huma-nistycznych. Jest to podręcznik nowoczesny, dostosowany do obecnych w y -magań dydaktycznych, napisany przez zespół znakomitych specjalistów. Zalety metodyczne tej książki polegają na bar-dzo przejrzystym rozłożeniu materiału, konsekwentnym zachowaniu we wszystkich rozdziałach określonego toku w y -kładu (wstęp — wykład zasadniczy — podsumowanie — literatura dotycząca omawianych zagadnień), na trafnie do-branych licznych ilustracjach uzupełnia-jących tekst podręcznika. Zaletą for-malną podręcznika jest też ujęcie ca-łości dziejów pedagogiki czeskiej i sło-wackiej w jednym tomie. Świadczy to wymownie o rzeczowości i konkretności wykładu.

Tom wyposażony jest w indeks na-zwisk oraz obszerne streszczenia każde-go rozdziału w języku rosyjskim, nie-mieckim i angielskim. Pozwala to na wystarczającą orientację w treści książ-ki czytelnikom nie znającym języka cze-skiego. Z tego względu podręcznik może służyć w pewnym sensie również jako informator dla cudzoziemców, informa-tor dobrze wprowadzający w proble-matykę, gdyż streszczenia są treściwe i nasycone faktami.

Równie interesujący i pouczający jest podręcznik od strony

merytorycz-nej. I tutaj zaznacza się utrzymanie we wszystkich rozdziałach pisanych przez różnych autorów jednolitości i konse-kwencji metodologicznej i przestrzega-nie wszystkich założeń ogólnych scha-rakteryzowanych we Wstępie.

Wstęp napisany przez J. Mateja wykłada ogólne zasady opracowania te-go podręcznika i ujęcia problemu dzie-jów pedagogiki czeskiej i słowackiej. Dzieje pedagogiki — w ujęciu Mateja — to historia myśli pedagogicznej, połą-czona z historią praktyki dydaktyczno--wychowawczej na ziemiach czeskich i słowackich. Dzieje pedagogiki' zatem obejmują łącznie historię szkół, historię wychowania i historię teorii pedagogicz-nej. Układ bardzo obszernego materia-łu jest oczywiście chronologiczny i ca-łość dziejów dzieli na epokę feudalizmu (do roku 184:8), epokę kapitalizmu (1848— 1945) i epokę socjalizmu (od roku 1945). Wśtęp zapowiada również, że autorzy, kierując się zasadą materializmu histo-rycznego, w dziejach teorii pedagogicz-nej ukazali zmagania myśli materiali-stycznej i społecznie postępowej z idea-listyczną i zachowawczą. Na tej samej zasadzie w dziejach szkół i wychowania starano się pokazać walkę mas ludo-wych o dostęp do oświaty przeciw war-stwom feudalnym i kapitalistycznym. Odmienność losów politycznych ziem czeskich i ziem słowackich do roku 1918 skłoniła autorów podręcznika do odręb-nego rozpatrywania sytuacji w tym okresie w Czechach i Słowacji. Wykład dotyczący obu tych krajów biegnie pa-ralelnie obok siebie aż do utworzenia w roku 1918* wspólnego państwa Cze-chów i Słowaków.

262

wiele uwagi poświęcili ludziom, którzy w ciągu wieków związani byli z działal-nością pedagogiczną — nauczycielom, wychowawcom, organizatorom i refor-matorom szkól, teoretykom myśli pe-dagogicznej. Można nawet powiedzieć, że omawianie działalności organizacyj-nej i społeczorganizacyj-nej setek pedagogów zasłu-żonych dla szkolnictwa w Czechach i na Słowacji przesunęło na plan dalszy za-gadnienie treści nauczania i programów szkolnych. Naruszenie proporcji między opisem dokonań poszczególnych pedago-gów i wydarzeń z ich życia a charak-terystyką programów szkolnych i treści nauczania zachodzi konsekwentnie we wszystkich rozdziałach podręcznika. Sto-sunkowo więc niewiele — jak na zakres i doniosłość książki — można się do-wiedzieć, czego i jak uczono w różnych szkołach w kolejnych okresach histo-rycznych. Natomiast jest w książce bas-dzo wiele informacji o problemach orga-nizacyjnych szkół, uzależnieniu pracy szkół od sytuacji społecznej oraz o po-glądach pedagogów i działaczy społecz-nych związaspołecz-nych z pracą oświatową.

Wśród licznego grona czeskich i sło-wackich pedagogów teoretyków i nau-czycieli praktyków wymienionych w książce dominuje potężna indywidual-ność Komeńskiego, który stał się praw-dziwym filarem pedagogiki na ziemiach czeskich i słowackich i ukierunkował na bardzo długo metody kształcenia i wychowania. Komeński był i pozostał nadal symbolem rodzimej postępowej pedagogiki i jego wizerunek zdobi stro-nę tytułową podręcznika.

Czytelnik poszukujący „poloników" w dziejach pedagogiki naszych połud-niowych sąsiadów znajdzie w podręcz-niku tylko niewiele nazwisk i wydarzeń. Wędrowni humaniści pedagodzy, działa-jący w wieku X V I w Polsce i na Wę-grzech (W. Eck, L. Сохе, J. Mylius, J. Sartorius, J. Rezik), pobyt Komeń-skiego w Polsce, oddziaływanie

Chowan-ny na P. Hećko, słowackiego teoretyka

wychowania, to momenty uchwytne przy lekturze tomu. Wszelako polskiemu czy-telnikowi znacznie bardziej pomocne w studiach mogą być niezliczone wprost refleksje porównawcze narzucające się przy czytaniu opisów sytuacji społecznej szkół w Czechach i na Słowacji od wie-ku XIV. Refleksje, które bardzo wyra-ziście ukazują na przestrzeni wieków wspólność i odmienność dziejów szkół i rozwój myśli pedagogicznej w naszych krajach.'

Podręcznikowy tom dziejów peda-gogiki czeskiej i słowackiej stanie się bardzo pożyteczną i wręcz nieodzowną lekturą dla licznych polskich historyków oświaty, którym nieraz przyjdzie się od-woływać do bogatego zasobu faktogra-ficznego zawartego w tomie.

Książka opracowana przez Mateja i zespół jest pod wieloma względami podręcznikiem wzorowym. Jest wybit-nym osiągnięciem naukowym i przykła-dem doskonale zorganizowanej pracy ze-społowej.

Tadeusz Bieńkowski

Józef Woj tal, W Y D A W N I C T W O KSIĄŻEK SZKOLNYCH W ZAKŁADZIE NARO-DOWYM IM. OSSOLIŃSKICH 1878—1918. Ossolineum,

Wrocław—Warszawa—Kra-ków—Gdańsk 1976, ss. 192. Upowszechnianie słowa polskiego w

społeczeństwie Galicji przełomu X I X i X X w. było jednym z najbardziej ekspo-nowanych celów działalności licznych polskich stowarzyszeń spftłeczno-kultu-ralnych, partii politycznych, korporacji zawodowych i szkół różnych kategorii.

W realizacji tego celu niepoślednią rolę odegrała polska książka szkolna. Prze-znaczona w zasadzie dla dzieci i mło-dzieży, trafiała przecież do rąk społe-czeństwa dorosłego, które w wyniku na-stania czasów autonomicznych oraz roz-woju szkolnictwa dla ludu stawało się