Obrona konieczna
Obrona konieczna jako
okoliczność kontratypowa
Uzasadnienia legalności zachowań podjętych w obronie koniecznej można także
upatrywać w stwierdzeniu, iż prawo nie
powinno ustępować przed bezprawiem.
Art. 25 § 1 k.k.:
Nie popełnia przestępstwa, kto w obronie koniecznej odpiera bezpośredni, bezprawny zamach na jakiekolwiek dobro chronione
prawem.
Etapy obrony koniecznej: zamach i obrona.
Zamach oraz jego właściwości
Podjętym przez człowieka atakiem na dobro chronione prawem, sprowadzającym
niebezpieczeństwo jego naruszenia.
Zamach tylko wtedy uprawnia do
jakichkolwiek działań obronnych wiążących się z realizacją znamion czynu zabronionego, gdy charakteryzuje się określonymi,
wynikającymi z przepisu ustawy cechami.
Musi być on bowiem rzeczywisty, bezpośredni i bezprawny.
Zamach rzeczywisty
Prawo do obrony przysługuje tylko wobec zamachu rzeczywistego. Jeśli zamach nie istnieje (tzn. nie doszło do żadnego ataku na dobro chronione prawem), to nie ma się
przed czym bronić.
Mylne wyobrażenie zamachu, który w przeświadczeniu sprawcy uzasadniałby obronę dobra prawnego, należy oceniać poprzez pryzmat art. 29 k.k. regulującego kwestię błędu co do okoliczności
wyłączającej bezprawność.
Zamach bezpośredni
Zamach stwarzać takie niebezpieczeństwo dla dobra prawnego, które może się natychmiast
zaktualizować. Trwa on tak długo, jak długo trwa stan niebezpieczeństwa utrzymywany
zachowaniem napastnika.
Nie jest działaniem w obronie koniecznej podjęcie środków przeciwko przyszłemu zamachowi .
O bezpośredniości zamachu mówić można także wtedy, gdy po pierwszym ataku i krótkiej przerwie napastnik zmierza do powtórzenia ataku, a jest wysoce prawdopodobne, że zamiar swój zrealizuje natychmiast lub w najbliższej chwili [wyrok SN z
dnia 8 lutego 1985 r., IV KR 18/85, OSNKW 1985, nr 11-12, poz. 92].
Zamach bezprawny
Bezprawność zamachu oznacza, że musi on
pochodzić od człowieka, bowiem tylko człowiek jako adresat norm prawnych może działać w sposób zgodny lub sprzeczny z prawem
Bezprawność nie musi także oznaczać
odpowiedzialności karnej napastnika. Ma to miejsce wówczas, gdy nie można mu przypisać winy np. ze względu na niepoczytalność albo działanie w usprawiedliwionym błędzie.
Przekroczenie granic obrony koniecznej
Pojęcie współmierności obrony – art. 25 § 2 k.k.
Zastosowanie sposobu obrony
niewspółmiernego do niebezpieczeństwa zamachu jest jedną z postaci przekroczenia
granic obrony koniecznej, traktowaną w nauce prawa karnego jako tzw. eksces intensywny.
Eksces ekstensywny. Zachodzi on wówczas, gdy obrona okazuje się przedwczesna lub
spóźniona, tzn. gdy sprawca podejmuje obronę, zanim rozpoczął się bezpośredni zamach, bądź też kontynuuje ją już po jego zakończeniu.
Niepodleganie karze przy
przekroczeniu granic obrony koniecznej
Znajduje ona zastosowanie wówczas, gdy
przekroczenie granic obrony koniecznej było wynikiem strachu lub wzburzenia
usprawiedliwionych okolicznościami zamachu.
Art. 25 § 3 k.k. a art. 148 § 4 k.k. i kwestia pojęcia silnego wzburzenia usprawiedliwionego okolicznościami
Subiektywność/obiektywność wzburzenia a kwestia oceny zachowania broniącego
Procesowe konsekwencje niepodlegania karze.
Tzw. interwencyjna obrona konieczna
Osoba, która w obronie koniecznej odpiera zamach na jakiekolwiek cudze dobro
chronione prawem, chroniąc w ten sposób bezpieczeństwo lub porządek publiczny, korzysta z ochrony prawnej
przewidzianej dla funkcjonariuszy publicznych.
Porządek publiczny/Bezpieczeństwo publiczne – kwestie problemu ujęcia jednolitej definicji
Dziękuję za uwagę
Opracowano na podstawie:
Jacek Giezek (red.), Natalia Kłączyńska, Grzegorz Łabuda Kodeks karny. Część ogólna. Komentarz, wyd. II, 2012.05.15
