Wyposażenie gospodarstw w środki trwałe a produktywność ziemi w PGR

Tadeusz Wierzbicki

Wyposażenie gospodarstw w środki

trwałe a produktywność ziemi w PGR

A N N A L E S

U N I V E R S I T A T I S M A R I A E C U R I E - S K Ł O D O W S K A L U B L I N — P O L O N I A

V O L. X III/X IV , 7 S E C T IO H 1979/1980

M ięd zyw yd ziałow y Instytut E konom iki i Organizacji R olnictw a AR w L ublinie

T a d e u s z W I E R Z B I C K I

W yposażenie gospodarstw w środki trw ałe a produktyw ność ziem i w PGR

О с н а щ е н и е го сх о зо в о сн о в н ы м и с р ед ств ам и п р о и зв о д ств а и п р о и зв о д и т е л ь н о с т ь зе м л и

F a rm E q u ip m e n t w ith F ix e d A sse ts a n d L a n d P r o d u c tiv ity in a C o lle c tiv e F a r m

Najważniejszym zadaniem rolnictwa jest i będzie utrzym anie wyso­ kiego tempa wzrostu wolumenu produkcji rolniczej przy zmniejszających się zasobach pracy żywej. W konsekwencji tego musi następować b ar­ dziej radykalny wzrost wydajności pracy, przy czym, aby sprostać za­ daniom, tempo wzrostu wydajności pracy musi wyprzedzać tempo zm niej­ szania się liczby ludności zawodowo czynnej w rolnictwie. Tylko w ta ­ kich w arunkach może następować wzrost wydajności ziemi.1

Odpływ większej ilości siły roboczej z rolnictwa do pozarolniczych działów gospodarki narodowej musi być rekompensowany dopływem p ra­ cy uprzedmiotowionej o odpowiedniej jakości i strukturze, czyli musi na­ stępować substytucja pracy żywej przez uprzedmiotowioną, przy czym tempo wzrostu technicznego uzbrojenia pracy, podobnie jak wydajność pracy, winno wyprzedzać tempo zmniejszania się ludności zawodowo czyn­ nej w rolnictwie.2

1 W. H e r e r : P r o c e s y w z r o s t u w r o ln ic tw ie , W a rs z a w a 1970. H. H e r 1 e - m a n n, H . S t a m e r : R o l n i c t w o w dobie te ch n iza cji, W a rs z a w a 1963, R . M a n ­ t e u f f e l : Z i e m i a i in n e ś r o d k i w ł a s n e g o s p o d a r s tw a rolnic zego w r a c h u n k u e k o ­

n o m i c z n y m , „ Z a g a d n ie n ia E k o n o m ik i R o ln e j”, 1964, n r 5. A. P i e t r a s z e w -

s k i : C z y n n i k i k s z t a ł t u j ą c e w y s o k o ś ć ś r o d k ó w t r w a ł y c h w P a ń s t w o w y c h G o s p o ­

d a r s t w a c h R o l n y c h , R N R , 1966, t. 78-G -2. H. P ł u d o w s k i : W y d a j n o ś ć p r a c y a p r o d u k t y w n o ś ć z i e m i w w a r u n k a c h p a ń s t w o w y c h g o s p o d a r s tw ro l n y c h , „A n n .

U n iv . M a r ia e C u rie - S k ło d o w s k a ”, se c tio E, vol. X X V III/X X IX , 1973/74.

2 G. B l o h m : O gólna e k o n o m i k a i o rganizacja p r z e d s i ę b i o r s t w r o l n y c h ,

W zrastające uzbrojenie rolnictwa w środki trw ałe będzie więc zastę­ pować ubytek zasobów pracy żywej w rolnictwie i będzie stwarzać w a­ runki do szybkiego wzrostu wydajności pracy, co z kolei dodatnio w pły­ nie na intensywniejsze wykorzystanie posiadanych zasobów użytków rol­ nych i wzrost produktyw ności ziemi.3

Migracja ludności zawodowo czynnej z rolnictwa do innych działów gospodarki narodowej oraz zmiany w strukturze nakładów na produkcję rolniczą są i będą ściśle związane z rozwojem rolnictwa uspołecznionego i przebudową stru k tu ry agrarnej w Polsce. W tych strukturalnych zmia­ nach w rolnictwie szczególnie wzrastać będzie rola i zadania sektora pań­ stwowego, a dzisiejsze problem y państwowych gospodarstw rolnych staną się problem ami całego rolnictw a.4

Zwiększenie powierzchni przedsiębiorstw rolniczych, wzrost wyposa­ żenia w środki trw ałe i obrotowe, a także tendencje zmniejszania się za­ sobów siły roboczej powodują zmienne relacje między poszczególnymi czynnikami produkcji i produkcją. Badanie tych relacji jest zawsze aktu­ alne, interesujące i konieczne, co uzasadnia celowość podjętych badań w zakresie efektywności w ykorzystania środków trw ałych.5

W publikacji Wydajność pracy a uposażenie w środki trwale w PGR przedstawiono wyniki badań dotyczące relacji i zależności między środ­ kami trw ałym i a wydajnością pracy. Tutaj przedstawiono wyniki badań dotyczące związków i zależności między wyposażeniem gospodarstw w środki trw ałe a produktyw nością ziemi; są one kontynuacją badań nad efektywnością środków trw ałych. 6

p r o d u k c j i r o l n ic z e j w P G R I n s p e k t o r a t u L u b a c z ó w , „N o w e R o ln ic tw o ”, 1969, n r 22. H . P ł u d o w s k i , P. S z e w c z y k : E f e k t y w n o ś ć n a k ł a d ó w p r a c y w p a ń s t w o w y c h p r z e d s i ę b i o r s t w a c h ro l n ic z y c h , Z E R , 1974, n r 5. P . S z e w c z y k : Z a s o b y i w y ­ k o r z y s t a n i e p r a c y w g o s p o d a r s t w a c h c h ło p s k ic h , R N R , 1966, t. 124-D. 3 R . M a n t e u f f e l : E k o n o m i c z n e tł o i e k o n o m i c z n e n a s t ę p s t w a t e c h n i z a c j i r o l n i c t w a w Polsce, Z E R , 1958, n r 2. K . R a t a j c z y k : E k o n o m i c z n a ocena e f e k t y w ­ ności p o s t ę p u t e c h n i c z n e g o w P G R , P o z n a ń 1969. 4 Z. K i e r u 1: O n i e k t ó r y c h p r o b l e m a c h w P G R , „ N o w e R o ln ic tw o ”, 1968, n r 19. A . P i e t r a s z e w s k i : B a d a n ia n a d w y s o k o ś c i ą ś r o d k ó w t r w a ł y c h w P a ń s t w o ­ w y c h G o s p o d a r s t w a c h R o l n y c h , p r a c a d o k to r s k a (m aszy n o p is), P o z n a ń 1962. T . R y - c h l i k : J a k o ś ć g l e b y i w y p o s a ż e n i e w ś r o d k i p r o d u k c j i a w y n i k i e k o n o m i c z n e P G R , S tu d ia i M a te ria ły , z. 263, W a rs z a w a 1970. 5 S. R o s o w s k i : E k o n o m i c z n a e f e k t y w n o ś ć p r o d u k c j i i n a k ł a d ó w w P G R . S tu d ia i M a te ria ły , z. 112, W a rs z a w a 1966. R. S ł o j e w s k i : W y p o s a ż e n i e P G R w t r w a ł e ś r o d k i p r o d u k c j i i ich w p ł y w n a w y n i k i p r o d u k c y j n e (n a p rz y k ła d z ie w o j. szczeciń sk ieg o ), „N o w e R o ln ic tw o ” , 1968, n r 19. 6 H . P ł u d o w s k i , T. W i e r z b i c k i : W y d a j n o ś ć p r a c y a w y p o s a ż e n i e w ś r o d k i t r w a ł e w P G R . „ A n n . U n iv . M a r ia e C u rie - S k ło d o w s k a ”, se c tio H , vol. IX ,

Wyposażenie gospodarstw w środki trwałe... 97

D A N E W Y JŚ C IO W E I M E T O D Y K A B A D A N

W opracowaniu wykorzystano m ateriały ze 100 PGR badanych przez In stytut Ekonomiki Rolnej w Warszawie. Badania obejmują trzy lata go­ spodarcze 1969/70—1971/72.7 Gospodarstwa te są traktow ane przez IER jako reprezentacja gospodarstw państwowych. Ogólną charakterystykę badanych gospodarstw w porównaniu z charakterystyką całej zbiorowości PGR podano w tabeli 1. Z przedstawionych danych, jak też i z m ateria­ łów IER wynika, że badane gospodarstwa charakteryzują się korzystniej­ szymi wskaźnikami. Jednak różnice między wskaźnikami nie są tak duże, aby mogły powodować inny charakter zależności i prawidłowości, jakie w ystępują w całej zbiorowości gospodarstw podległych zjednoczeniom PPGR.

Z badanych zbiorowości wyeliminowano gospodarstwa z dużym udzia­ łem produkcji warzywniczej, sadowniczej i chmielarskiej. Badania nie uwzględniają również przem ysłu rolnego, który jest wyodrębniony w m a­ teriałach IER. W badaniach uwzględniono zatem 94 gospodarstwa w roku gospodarczym 1969/70, 93 — w roku 1970/71 i 92 — w roku 1971/72.

Na podstawie omówionych m ateriałów obliczono wskaźnik produktyw ­ ności ziemi, wyrażony wartością produkcji końcowej netto (rolniczej) na 1 ha UR. Za użyciem produkcji końcowej netto przemawia fakt, iż elim i­ nuje ona obrót w ew nętrzny oraz powiązania kooperacyjne z innymi go­ spodarstwami i rynkiem w zakresie zaopatrywania się w środki produkcji pochodzenia rolniczego.

Wyposażenie gospodarstw w środki trw ałe wyrażono wartością brutto tych środków na 1 ha UR, przy czym poza ogólną wartością środków trw ałych wyodrębniono budynki gospodarcze i inwentarz m artw y (ma­ szyny i środki transportowe). Nie uwzględniono wartości środków trw a­ łych netto, gdyż rozmiar produkcji kształtowany jest przez środki trw ałe brutto. Fizyczne rozmiary maszyn i budynków nie ulegają bowiem zmia­ nie w zależności od stopnia ich umorzenia.

Jakość gleb została wyrażona wskaźnikiem bonitacji, który w m a­ teriałach IER obliczany jest w skali sześciostopniowej od 0,75 (kl. VI) do 3,25 (kl. I).

Omawiane wskaźniki opracowane zostały jako zmienne, przy czym

7 E. J e l e ń s k i , Z. J. N a ł ę c z : R o z w ó j p a ń s t w o w y c h g o s p o d a r s tw r o l n y c h

w la ta ch 1951— 1972. S tu d ia i M a te ria ły , z. 400, W a rs z a w a 1973. P r a c a z b io ro w a po d

k ie r u n k ie m E. J e l e ń s k i e g o : W s k a ź n i k i e k o n o m i c z n e 100 P G R 1969/70. S tu d ia i M a te ria ły , z. 300, W a rs z a w a 1971. P r a c a z b io ro w a pod k ie r u n k ie m E. J e l e ń ­ s k i e g o : W s k a ź n i k i e k o n o m i c z n e 100 P G R 1970/71. S tu d ia i M a te ria ły , z. 340, W a r ­ s z a w a 1972. P r a c a z b io ro w a pod k ie r u n k ie m E. J e l e ń s k i e g o : W s k a ź n i k i e k o n o ­

m i c z n e 100 P G R 1971/72. S tu d ia i M a te ria ły , z. 370, W a rs z a w a 1973.

tó o o CL, t3 G % •2 2 6o i. ? S S <D O ^ r-H cd > - -o ~ CO _ o e ^ <i>« j-j co o o £ *’ O "ot_{M X! O}<U «w -*"3 __T3, 0 ■+■> >H 1 j ? “ i 1 a a> pt$ rt S O w ’S -o S £ Jo N rt O ■“ !> «n > ^ O > - s « > 5* >> -S oj £ ■& g 3 !? OJ ~ <D ^ X, ^ ■4-» O ^ 2 -o CO n 0) 4) M rJ £ CO c ta .c c " S ? ■d .’3 8 S '*-< ”5 13 5 3 ■8 2 S s s g 2 'S *2 2 2 g 3 £ £ s _•W« ! _n h O OJ u xi £ co o H W Ź r ó d ło : J e l e ń s k i , N a łę c z : op . cit.; J e l e ń s k i : W s k a ź n ik i. .. 1 9 6 9 ,7 0 ; J e - l e ń s k i : W s k a ź n ik i. .. 19 7 0 /7 1 ; J e l e ń s k i : W s k a ź n ik i. .. 19 71 /7 2 . CM lC £>■ lO 00 00CO 05 co irT o> 05 lO-h CO 1,8 ₂8 r-*4 r-05 W 05CM CMcoCvj CO 05 + f- COo of CO 05 CO05 lOc<f *-T o 05 O? 1,8 -2 2 6 tf 0 Oh O t>-05 CM1-H[> CM £>coCM co N £ O C-22 ,5 CO CM lo00co © cm" 00 o 05 Oł03r-T cm OT CO CM rH c— o i—* LO CM 1 T“H CM CM i CM_t>- CO^ 05 <D tH W H 00 c§ <§2 £ _cow t? o? _{<N CO} t>» 05 co + 1 X! cO £ W U t_£—-H lON _{r*n |/«S /*»“» /no /“\} Cti T 5 a w 5 o I> 05 rH <N W 0000 co co co i> h co O CMco CM 05 co + O l> co cm"irf t- co cm" cm" cmO CM 00^ i-TTt* 0 5 CO 0 5 *—< rt* CM CM co CO Tł< CM co c 5 + W y s z c z e g ó ln ie n ie P lo n 4 zb ó ż ą h a P lo n rz e p a k u ą /h a P lo n b ur ak ów c u k ro w y c h q /h a P lo n z ie m n ia k ó w M le c z n o ść l/ k ro w ę Za ło ga na 10 0 ha U R O b sa d a byd ła na 10 0 ha U R Ś ro d k i tr w a łe b ru tt o zł/ l ha U R N PK w kg na 1 kg U R Ś re d n i o b sz a r g o sp . w ha U R W sk a ź n ik i b o n it a c ji g le b y W yni k fi n a n so w y w zł/l ha U R

Wyposażenie gospodarstw w środki trwale... 99

przyjęto, że zmienną zależną jest produktywność ziemi, a zmiennymi nie­ zależnymi wartość brutto środków trw ałych na 1 ha UR i wskaźnik bo­ nitacji gleby.

Związki i zależności między tymi zmiennymi badano przy pomocy ko­ relacji i regresji, a estymację param etrów wykonano klasyczną metodą najmniejszych kw adratów .8

Obliczenia zostały wykonane w Zakładzie Metod Numerycznych Insty­ tu tu M atem atyki UMCS w Lublinie.9

C H A R A K T E R Y S T Y K A Z M IE N N Y C H

Opracowane zmienne oznaczono: Xi — produktywność ziemi w zł/ha UR, x 2 — środki trw ałe ogółem w tys. zł/ha UR, x 3 — wartość budyn­ ków gospodarczych w tys. zł/ha UR, x Ą — inwentarz m artw y (maszyny i środki transportowe) w tys. zł/ha UR, x 5‘ — wskaźnik bonitacji gleby.

Statystyczną charakterystykę zmiennych (średnie arytm etyczne i współczynniki zmienności) przedstawiono w tabeli 2. Z tabeli tej w yni­ ka, że w pierwszych dwóch latach średnie arytm etyczne zmiennych nie ulegały większym zmianom, natomiast w ostatnim roku (1971/72) nastą­ pił w yraźny ich wzrost, a szczególnie produkcji końcowej netto, na 1 ha UR. Ten w yraźny wzrost produkcji końcowej netto ma bezpośredni zwią­ zek ze zmianami cen skupu produkcji zwierzęcej i z nowym systemem finansowo-ekonomicznym, jaki został wprowadzony do PGR od 1 lipca 1971 r. Ponadto rok gospodarczy 1971/72 był korzystny dla całego rol­ nictwa w Polsce.

T ab. 2. C h a r a k te r y s ty k a s ta ty s ty c z n a zm ien n y ch S ta tis tic a l .c h a ra c te riz a tio n o f v a ria b le s

Z m ie n n e Ś re d n ie a ry tm e ty c z n e W sp ó łczy n n ik i zm ien n o ści w p ro c e n ta c h 1969/70 1970/71 1971/72 1969/70 1970/71 1971/72 6402,02 6779,16 8058,54 50,71 34,62 31,22 *2 45,24 45,09 48,79 29,26 27,48 29,67 x s 22,58 22,29 23,57 37,28 35,12 35,38 8,21 8,15 8,80 21,68 20,12 23,40 *5 1,8 1,8 1,9 15,79 14,81 16,28 n liczeb n o ść 94 93 92 94 93 92 8 T. M a r s z a ł k o w i c z : Z a s t o s o w a n ie k o re la c ji do b a d a ń e f e k t y w n o ś c i n a ­ k ł a d ó w ń a p r o d u k c j ę roślinną, W a rs z a w a 1963. H. P ł u d o w s k i : Z a g a d n i e n i e z a ­ le ż n o ści k r z y w o l i n i o w y c h w b a d a n ia c h ro ln iczych , „ H o d o w la R o ślin i N a s ie n n ic tw o ”,'

1972, n r 2. B. S z u l c : S t a t y s t y k a dla e k o n o m i s t ó w , W a rs z a w a 1967.

9 P r a c ą tą k ie r o w a ła m g r M. C h ib o w sk a , k tó r e j a u to r p ra g n ie w y ra z ić w d z ię c z ­ ność za u d z ie lo n ą pom oc.

Opracowane zmienne charakteryzow ały się stosunkowo dużymi współ­ czynnikami zmienności, przy czym zmienność wyposażenia w środki trw a­ łe (x2, x 3, x 4) i jakości gleb (a:5) nie ulegały w badanych latach większym zmianom. Natomiast zmienność produktywności ziemi zmalała od 50,71 do 31,22%, co wskazuje na stabilizację uzyskiwanych wyników produkcyj­ nych.

W Y N IK I B A D A N

Badanie związków między produktywnością ziemi i wyposażeniem go­ spodarstw w środki trw ałe brutto rozpoczęto od obliczeń współczynni­ ków korelacji prostej, które zamieszczono w tabeli 3. Wszystkie podane w tabeli współczynniki korelacji są istotne przy prawdopodobieństwie 0,99, co pozwala stwierdzić, że między badanymi cechami występowała współzmienność. Jak w ynika z tabeli 3, wielkości przedstawionych współ­ czynników korelacji prostej między produktyw nością ziemi (^i) a wskaź­ nikami wyposażenia gospodarstw w środki trw ałe brutto (x 2, x 3, x 4) są do siebie zbliżone. Można więc wnioskować, że między produktywnością ziemi a poszczególnymi grupam i środków trw ałych występowała zbliżo­ na ścisłość związku.

T ab. 3. W sp ó łc z y n n ik k o re la c ji p ro s te j p o m ięd zy z m ie n n ą za le ż n ą (a^) a z m ie n n y m i n ie z a le ż n y m i x 2, x$, x 4, x s

S im p le c o r r e la tio n c o e ffic ie n t b e tw e e n d e p e n d e n t ra n d o m v a ria b le ( x t) a n d in d e p e n ­ d e n t v a r ia b le s x 2, x s, x it x s O zn a c z e n ie L a ta g o sp o d a rc z e w sp ó łc z y n n ik ó w k o r e la c ji * 1969/70 1970/71 1971/72 Tl2 0,520 0,637 0,594 TU 0,423 0,607 0,483 r i4 0,645 0,618 0,682 r « 0,514 0,408 0,352 n — liczeb n o ść 94 93 D2 * W sz y s tk ie w s p ó łc z y n n ik i r p o d a n e w ta b e li są is to tn e p rz y p oziom ie a = 0,01.

Nieznacznie wyższe współczynniki obserwuje się tylko między pro­ duktywnością ziemi (a^) i wartością brutto inw entarza martwego przy­ padającą na 1 ha UR (x4) w latach 1969/70 i 1971/72. Może to wynikać z charakteru tej grupy środków trw ałych i roli, jaką ona spełnia w pro­ cesach produkcyjnych. Inw entarz m artw y, obejmujący głównie maszyny, urządzenia i środki transportow e, zasadniczo jest substytutem pracy ży­ wej oraz wzmaga jej w ydajność.10 Bezpośrednie zaangażowanie tej g ru ­

10 Z. K i e r u i : W p ł y w m e c h a n i z a c j i n a o rg a n iza c ję p r a c y i g o s p o d a r s t w ora z

n a e f e k t y w n o ś ć w y b r a n y c h r o d z a j ó w d z i a ła l n o ś c i w ro l n ic t w i e , „ Z e sz y ty N a u k o w e

Wyposażenie gospodarstw w środki trwałe... _{iO i}

py środków trw ałych w produkcji istotnie wpływa na terminowe i jakoś­ ciowo dobre wykonanie poszczególnych zabiegów agrotechnicznych, co w znacznym stopniu decyduje o efektywności wielu innych czynników pro­ dukcji.

Obliczone współczynniki korelacji prostej pomiędzy produktywnością ziemi (a^) a wskaźnikiem bonitacji gleb (x5) w kolejnych trzech latach ulegały zmniejszeniu; były one również niższe od poprzednio omówio­ nych współczynników korelacji. Świadczy to o istnieniu w badanym okre­ sie większej współzmienności produktywności ziemi z poziomem wyposa­ żenia w środki trwałe, niż z jakością gleb. Malejące współczynniki ko­ relacji prostej między produktywnością ziemi a jakością gleb sygnalizu­ ją rozluźnienie się ścisłości związków między tym i cechami, przy wzroście wyposażenia gospodarstw w środki trwałe, ale mimo to ścisłość związków produktywności ziemi z jakością gleb była istotna przy prawdopodobień­ stwie 0,99. Wprowadzenie więc wskaźnika bonitacji do dalszych badań, jako zmiennej niezależnej, było uzasadnione i konieczne. Stwierdzono, że zmienna ta była w małym stopniu skorelowana z pozostałymi zmiennymi niezależnymi, co ułatw ia jej włączenie do modelu funkcji bez obawy o wystąpienie zjawiska interkorelacji, które to zjawisko niejednokrotnie utrudnia uzyskiwanie nie obciążonych współczynników regresji. Przed­ stawione związki korelacyjne między rozpatrywanym i zmiennymi wska­ zują na konieczność zastosowania korelacji i regresji wielokrotnej. Na­ leżało przy tym zbadać, czy rzeczywiście w obszarze badanej zmienności w ystępują zależności zbliżone do prostoliniowych. W tym celu zastoso­ wano korelację i regresję paraboliczną, zarówno pojedynczą jak i wielo­ krotną. We wszystkich przypadkach nie można było statystycznie udo­ wodnić istotności efektu krzywoliniowego, to znaczy, że wprowadzenie zmiennych objaśniających w kwadracie nie przyczyniło się do istotnego zwiększenia wyjaśnienia zmiennej zależnej przez zmienne niezależne. Z tych względów dalsze wyniki badań przedstawione będą w oparciu o re­ gresję wieloraką prostoliniową. Nie oznacza to jednak, że między bada­ nymi zmiennymi taki kształt zależności występuje we wszystkich przy­ padkach, gdyż zależności dokładnie prostoliniowe są stosunkowo rzadkie. W naszym przypadku w obszarze badanych zmienności można było przy­ jąć, że zależności między produktywnością ziemi a wyposażeniem gospo­ darstw w środki trw ałe i wskaźnikiem bonitacji gleb był zbliżony do pro­ stoliniowych.

Współczynniki korelacji wielokrotnej między produktywnością ziemi a wyposażeniem gospodarstw w środki trw ałe brutto i jakością gleb, za­ mieszczone w tabeli 4, wskazują na występowanie związków między tymi cechami. Można więc powiedzieć, że rozpatrywane czynniki (środki trw a­ łe b rutto i jakość gleb) w ywierały istotny wpływ na produktywność ziemi.

T ab . 4. K o re la c ja i r e g r e s ja m ię d z y z m ie n n ą * j a z m ie n n y m i n ie z a le ż n y m i * 2, * 3, * 4, * 5

C o rre la tio n a n d re g r e s s io n b e tw e e n x x v a r ia b le a n d in d e p e n d e n t v a ria b le s x 2, x 3,

* 4, * 5 L a ta g o sp o ­ d a rc z e R F u n k c je Ś re d n i b łą d oceny re g r e s ji I X i = a + b 2* 2 +bg*5 1969/70 1970/71 1971/72 0,627 0,685 0,634 Х ^ = ~ 2456,26 + 69,94a:2+ 3034,14*5 X / = -2 1 9 0 ,1 2 + 1 0 7 ,90*2+2187,32*6 X t' = - 5 9 ,9 9 + 94,18*2 + 1873,61*5 1804,29 1738,99 1977,81 II X 1/ = a + b 8* 8 + b 5* 6 1969/70 1970/71 1971/72 0,583 0,667 0,547 X j ' = - 1864,99+ 83,13*8 + 3404,84*5 X / = - 1356,28+162,48*3+2405,17*5 X 4' = 963,92 + 129,07*3+2154,86*5 1934,76 1777,38 2021,02 I I I X / = a + b 4* 4+ b6* 5 1969/70 1970/71 1971/72 0,709 0,660 0,713 X / = - 4 2 5 0,47+ 710,77*4+2567,49*5 X t '= -3 4 6 0 ,8 1 +779,05*4+2072,44*5 X i' = -2 0 9 5 ,0 9 + 7 7 6 ,9 1 * 4+1764,76*5 1718,82 1791,20 1793,42

W tabeli 4 obok współczynników korelacji przedstawiono zależności m ię­ dzy interesującym i nas zmiennymi w postaci funkcji dwuczynnikowych. Cząstkowe współczynniki regresji opracowanych funkcji są we wszyst­ kich przypadkach istotne przy prawdopodobieństwie 0,95.

Rozpatrując cząstkowe współczynniki funkcji na przestrzeni badanych lat należy zauważyć, że dla środków trw ałych m ają one. zróżnicowane wielkości. Najwyższe z nich w ystąpiły w roku gospodarczym 1970/71. W tym roku nastąpił znaczny wzrost plonów rzepaku i roślin okopowych oraz obsady inw entarza żywego (tab. 1), co miało dodatni wpływ na pro­ duktywność ziemi i efektywność środków trw ałych. Na uwagę zasługuje również fakt, iż w roku gospodarczym 1970/71 nastąpił stosunkowo niski przyrost wartości środków trw ałych. W roku gospodarczym 1971/72 mimo dalszego wzrostu obsady inw entarza żywego oraz wzrostu plonów zbóż nastąpił znaczny spadek plonów ziemniaków i rzepaku, a ponadto w oma­ w ianym roku w yraźnie wzrosło wyposażenie gospodarstw w środki trw a­ łe, co w efekcie nieznacznie obniżyło cząstkowe współczynniki regresji. Uzyskana produkcja przypadała więc na większą wartość środków trw a­ łych, z których nie wszystkie mogły być efektywnie wykorzystane w pierwszym roku ich eksploatacji.

Rosnące wartości w yrazu wolnego ,,a” w kierunku dodatnim oraz m a­ lejące współczynniki cząstkowe przy wskaźniku bonitacji zwracają uw a­

Wyposażenie gospodarstw w środki trwałe... 103

gę, że prosta cząstkowa produktywność ziemi względem środków trw a­ łych w każdym roku przebiegała coraz wyżej, co jest zjawiskiem bardzo korzystnym, gdyż wskazuje ono na ogólny wzrost poziomu gospodarowa­ nia, czyli lepsze wykorzystanie posiadanych środków produkcji.

Przy analizowaniu cząstkowych współczynników regresji dla poszcze­ gólnych grup środków trw ałych można zauważyć, że przy budynkach go­ spodarczych i inw entarzu m artwym są one znacznie wyższe niż przy środ­ kach trw ałych brutto ogółem. Zróżnicowanie współczynników w poszcze­ gólnych grupach środków trw ałych wynika stąd, że produktywność ziemi, jako zmienna zależna, nie uległa zmianie, a wartości wyodrębnionych grup środków trw ałych na 1 ha UR malały. Na każdy 1 tys. zł przypadał zatem coraz większy wzrost produktywności ziemi.

Najbardziej zbliżone wielkości współczynników wystąpiły w środkach trw ałych ogółem i budynkach gospodarczych, co jest zrozumiałe, zwła­ szcza że udział wartości budynków w środkach trw ałych wynosił ponad 50%. Budynki gospodarcze ściśle wiążą się z wielkością obsady inwentarza żywego, która prowadzi do intensyfikacji stru k tu ry zasiewów i do inten­ sywniejszej organizacji produkcji rolniczej, co w końcowym efekcie de­ cyduje o produktywności ziemi.

Na ryc. 1, 2 i 3 dokonano graficznej analizy wybranych funkcji. Z uw a­ gi na liczebność tych funkcji oraz stosunkowo duże podobieństwo, ana­ lizę graficzną funkcji przeprowadzono dla ostatniego roku gospodarcze­ go 1971/72.

Przestrzenne w ykresy funkcji, przedstawione na rycinach 1, 2 i 3, po­ siadają kształt figur trójwym iarowych. Podstawy tych figur stanowią płaszczyzny czynników (środki trw ałe i jakość gleb), a „nakrycie” figury przedstawia powierzchnie produktywności ziemi. Na powierzchni produk­ tywności ziemi poprowadzono w obszarze badanej zmienności proste cząst­ kowe, które w yrażają zależności między produktywnością ziemi a wypo­ sażeniem gospodarstw w środki trw ałe przy wskaźniku bonitacji gleb od 1 do 3 z odstępami co 0,5 pkt.

Z przedstawionych wykresów wynika, że proste cząstkowe produk­ tywności ziemi względem środków trw ałych przebiegały coraz wyżej w miarę wzrostu wskaźnika bonitacji gleb. Oznacza to, że gospodarstwa na glebach lepszych przy tym samym wyposażeniu w środki trw ałe uzyski­ wały wyższą produktywność ziemi. Z tego wynika też, że wyższe zaan­ gażowanie środków trw ałych na glebach lepszych przyczynia się do lep­ szego wykorzystania potencjału produkcyjnego, wynikającego z w arun­ ków przyrodniczo-glebowych. Poprowadzone na płaszczyznach produk­ tywności ziemi przekątne i ich rzuty na płaszczyzny czynników wskazu­ ją na najkorzystniejszy skład tych czynników z punktu widzenia m aksy­ malizacji produktywności ziemi. Wynikałoby z tego, że inwestowanie

go-R ye. 1. G ra fic z n a a n a liz a re g r e s ji m ię d z y p ro d u k ty w n o ś c ią ziem i (Xj) a w y p o s a ż e n ie m w ś ro d k i tr w a łe b r u t to o g ó łem ( x 2) i ja k o ś c ią g leb

(* s )

G ra p h ic re g r e s s io n a n a ly s is b e tw e e n la n d p ro d u c tiv ity ( x j a n d to ta l gro ss e q u ip m e n t w ith fix e d a s s e ts (xt ) a n d

so il q u a lity (ccs)

R ye. 2. G ra fic z n a a n a liz a r e g r e s ji m ię d z y p r o d u k ty w n o ś c ią ziem i (a^) a w y p o s a ż e n ie m g o s p o d a r s tw w b u ­ d y n k i g o sp o d a rc z e (x3) i ja k o ś c ią g le b (a:5) G ra p h ic r e g r e s s io n a n a ly s is b e tw e e n la n d p r o d u c tiv ity (x,) a n d f a r m b u ild in g fa c ilitie s (x 8) a n d so l q u a l­ ity ( x6)

W y p o sa ż e n ie g o s p o d a rs tw w śro d k i trw ałe... R yc. 3. G ra fic z n a a n a liz a r e g r e s ji

m ię d z y p ro d u k ty w n o ś c ią ziem i a w y - ta r z m a r tw y (x4) i ja k o ś c ią g le b (xs) p o sa ż e n ie m g o s p o d a rs tw w in w e n - G ra p h ic re g r e s s io n a n a ly s is b e tw e e n la n d p ro d u c tiv ity (a^) a n d f a r m d e a d sto c k e q u ip m e n t (x4) a n d soil q u a l­

it y (CEj)

spodarstw posiadających lepsze gleby przyczyni się do wzrostu efektyw ­ ności tych inwestycji. Nie znaczy to jednak, że gleby gorsze mogą być za­ niedbywane, tylko wskazuje na możliwości wyższego zainwestowania go­ spodarstw znajdujących się w korzystniejszych warunkach przyrodniczo- -glebowych. Środki trwałe, mimo iż nie posiadają same w sobie charakte­ ru wytwórczego, to jednak stw arzają w arunki dla reprodukcji rozszerzo­ nej i wzmagają produktywność ziemi. Wraz z wyposażeniem w środki trw ałe musi jednak następować intensyfikacja organizacji produkcji rol­ niczej, która nie zawsze wywiera korzystny wpływ na wzrost wydajności pracy. Zwiększanie udziału intensywnych i pracochłonnych gałęzi w stru k ­ turze produkcji prowadzi do wzrostu nakładów pracy żywej, co często obniża dynamikę wzrostu wydajności tych nakładów.

Prowadzone badania w tym zakresie 11 wykazały, że większość związ­ ków między wskaźnikiem wyposażenia gospodarstw w środki trwałe brutto a wydajnością pracy były nieistotne. Na podstawie poprzednich 12 i obecnych badań nad efektywnością środków trw ałych możemy powie­ dzieć, iż w obszarze badanych zmiennych wyposażenie w środki trwałe brutto ogółem ma znacznie wyższy wpływ na produktywność ziemi niż na wydajność pracy. Można wnioskować, że wzrost wydajności pracy w rolnictwie będzie następował wówczas, gdy będzie intensywne wykorzys­ tanie ziemi nie tylko drogą zwiększania intensywności organizacji, ale (i przede wszystkim) dzięki intensyfikacji produkcji w poszczególnych działach’ i gałęziach wytw arzania, czyli dzięki intensywnem u gospodaro­ waniu,

U W A G I I W N IO S K I

Z przeprowadzonych badań w ypływ ają następujące wnioski:

1. W obszarze badanych zmiennych wyposażenie w środki trwałe brutto ogółem ma znacznie wyższy wpływ na produktywność ziemi niż na wydajność pracy.

2. Prostoliniowy charakter funkcji, jaki występował w grupie bada­ nych gospodarstw, pozwala wnioskować, że istnieją możliwości dalszego wzrostu produktywności ziemi dzięki wzrostowi wyposażenia gospodarstw w środki trw ałe i racjonalnem u ich wykorzystaniu.

3. Wzrost produktyw ności ziemi i wydajności pracy, w skutek zwię­ kszania wyposażenia w środki trw ałe, uw arunkow any jest poziomem in­ tensywności produkcji rolniczej, czyli intensywnym gospodarowaniem.

Р Е З Ю М Е Ц е л ь р а б о т ы с о с т о я л а в и с с л е д о в а н и и с в я зе й и за в и си м о стей м е ж д у о с н а щ е ­ н ием го с х о зо в о сн о в н ы м и с р е д ств ам и и п р о и зв о д и т е л ь н о с т ь ю зем ли . И ссл ед о ­ в а н и я п р о в о д и л и с ь н а о сн о ве д а н н ы х , п о л у ч е н н ы х в 100 г о с х о за х в 1969/70— 1971/72 х о з я й с т в е н н ы х го д ах . С в я з и и за в и с и м о с т и и с с л е д о в а л и с ь м ето д о м к о р ­ р е л я ц и и и регр есси и . В р е з у л ь т а т е а н а л и з а у с т а н о в л е н о , ч то п р о д у к ц и я , п е р е с ч и т а н н а я н а 1 га с е л ь с к о х о з я й с т в е н н ы х уго д и й, р а с т е т в м е с те с р остом о с н а щ е н и я х о з я й с т в о с­ н о вн ы м и ср е д с тв а м и и у л у ч ш е н и е м к а ч е с т в а п очв. В с в я з и с эти м а в т о р п р и ­ х о д и т к в ы в о д у , ч то х о з я й с т в а с л у ч ш и м и п о ч в а м и д о л ж н ы б ы ть о с н а щ е н ы л у ч ш е о сн о в н ы м и с р е д с т в а м и ; то гд а п р о и зв о д с т в е н н ы й п о тен ц и ал , о б у с л о в л е н ­ н ы й л у ч ш и м и п о ч в е н н о -е с т е с т в е н н ы м и у с л о в и я м и , буд ет и с п о л ь з о в а т ь с я э ф ­ ф е к т и в н е е . 11 P ł u d o w s k i , W i e r z b i c k i : op. cit. и ib id .

Farm Equipment with Fixed Assets.., ₁₀₇

S U M M A R Y

T h e s tu d y a im e d a t e x a m in in g th e re la tio n s a n d in te rd e p e n d e n c ie s b e tw e e n th e fix e d a ss e ts e q u ip m e n t of a s ta te f a r m a n d la n d p ro d u c tiv ity . T h e s tu d ie s w e re c a r r ie d o u t on th e b asis of th e d a ta co lle c te d fro m 100 s ta te fa r m s fo r th e y e a rs 1969/70— 1971/72. T h e re la tio n s a n d in te rd e p e n d e n c ie s w e re e x a m in e d by th e m e th o d s of c o rr e la tio n a n d re g re ssio n .

A s a r e s u lt of th e a n a ly s is it w a s fo u n d o u t t h a t th e p ro d u c tio n , c a lc u la te d p e r 1 h a of f a r m la n d , w a s in c re a s in g w ith b e tt e r fix e d a ss e ts e q u ip m e n t o f fa rm s a n d h ig h e r so il f e r tility . F o r th is re a s o n , th e a u th o r re a c h e s a c o n c lu s io n th a t f a r m s w ith m o re f e r tile soils sh o u ld be b e tte r e q u ip p e d w ith fix e d a sse ts, so t h a t t h e i r p ro d u c tio n p o te n tia l, re s u ltin g fr o m b e tte r n a tu r a l soil c o n d itio n s, co u ld be b e t t e r u tiliz e d .