Hermann Buddensieg

Stefania Skwarczyńska

Hermann Buddensieg

Rocznik Towarzystwa Literackiego imienia Adama Mickiewicza 7, 167-173

Hermann Buddensieg — Przewodniczący Komitetu Mickiewiczowskiego w NRF w 1955 r. i członek honorowy Towarzystwa Literackiego im. Adama Mickiewicza w Warszawie

I I I . C Z Ł O N K O W I E H O N O R O W I T O W A R Z Y S T W A

S t e f a n i a Skwarozyńska

HERMANN BUDDENSIEG

Hermann B u d d e n s ie g , d o k to r dwóoh f a k u l t e t ó w w swoim k r a ­ j u , a w P o ls c e d o k t o r h . o . U n iw e r s y te tu im. Adama M iokiew ioza i o z ło n e k honorowy n a j b a r d z i e j o zo igo d n eg o wiekiem i z a s ł u g a ­ mi Towarzystwa L i t e r a c k i e g o im. Adama M ick iew icza, n a p i s a ł w d e d y k a c j i do swego p r z e k ł a d u "Pana T a d e u sz a" :

GENIO POLONIAE INDELEBILI PER MILLENIUM FLORENTI FILIOQUE EIUS ILLUSTRISSIMO

ADAMO MICKIEWICZ VENERATIONE ET ADMIRATIONE

GRATIAM REFERENS1

Słowa t e c h a r a k t e r y z u j ą w s k r ó o i e a t r a f n i e postaw ą n i e - m ie o k ieg o uczonego wobeo M ic k ie w ic z a , wobec p o l s k i e j k u ltu r y , wobeo p o l s k i e g o n a r o d u , postaw ą u ja w n io n ą n i e t y l k o w id e a o h i w u c z u c i u , аГе t a k ż e i p rz e d e w sz y stk im w k o n k r e t n e j d z i a ­ ł a l n o ś c i . A t r z e b a z a z n a o z y ć , że t a k a d z i a ł a l n o ś ć m i a ł a do n ie d aw n a c o ś z i s t n e g o b o h a t e r s t w a , n a k t ó r e s t a ć j e d y n i e o - sobowość w y b itn ą i n i e z a l e ż n ą . Bo p r z e c i e ż z a c z ą ł a s i ą r o z w i­ j a ć n a s z e r s z ą s k a l ą w o z a s i e n i e z b y t odległym od czasów h i t ­ le r y z m u , w c z a s i e a tm o s f e r y "zim n ej w o jn y " , a wiąc w c z a s i e , w

168

-k tóry m d z i a ł a l n o ś ć o b y w a te la N ie m ie c -k i e j R e p u b l i -k i F e d e r a l n e j n a r z e c z p o l s k i e j k u l t u r y i p o l s k i e g o n a ro d u mogła s i ę ła tw o s p o t k a ć z n i e c h ę c i ą i z n i e u f n o ś c i ą w obu k r a j a c h , a p r z y n a j ­ m n ie j być z góry s k a z a n a na n i e s k u t e c z n o ś ć . A je d n ak s p o t k a ł a s i ę ona w P o ls c e z serdecznym p r z y ję c ie m i uznaniem, a w NRF - j a k świadozą n a z w is k a w ybitnych o s o b i s t o ś c i sk u p io n y ch w Mic- kiewicz-Gremium i wokół " M i c k i e w i c z - B l ä t t e r " - z prawdziwym za­ in te r e s o w a n ie m i p o p a rc ie m , n i e obojętnym jak o a t u t s p o łe c z n y d l a p o l i t y c z n e j r e a l i z a c j i - o b ecn ie - i d e i p o ro z u m ie n ia po­ między dwoma k r a j a m i . Można by p o w ie d z i e ć , że d z i s i e j s z e zwy- o ię s tw o postawy id e o w ej Hermanna B u d d en sie g a j e s t zarazem do­ wodem r e a l n e j p o t ę g i humanizmu. A t a k ż e jednym w ię c e j dowodem,

że w ie l k a p o e z j a - t u t a j p o e z j a M ick iew icza - j e s t s k r z y d l a t a , ja k N ik e.

Hermann B u d d en sieg u r o d z i ł s i ę 3 czerw ca 1893 r . w E i s e ­ n a c h ; uk o ń czy ł tam s z k o łę ś r e d n i ą , s ły n n e K a r l- F r ie d r i c h - G y m - n a s iu m , dawną " L a t e i n i s c h e S o h u le " , do k t ó r e j u c z ę s z c z a ł j e s z ­ c z e Marcin L u t e r i S e b a s t i a n Bach. S t u d i a u n i w e r s y t e c k i e w z a ­ k r e s i e prawa i n a u k i o p a ń s t w i e , bez z a n ied b y w an ia je d n a k h u - maniorów, odbył w Monachium, J e n i e i H e id e l b e r g u ; w ideowe i a r t y s t y c z n e ż y c ie s t u d e n c k i e w o ią g n ą ł go bez r e s z t y H e id e l b e r g , owo g n ia z d o s t a r e j k u l t u r y n i e m i e o k i e j , a w o iąg n ął t a k d a l e c e , że z ozasem o s i a d ł w Baden na s t a ł e , r e z y g n u j ą c z o j c z y s t e j Tu­ r y n g i i . J e s z o z e p r z e d I wojną światow ą u z y s k a ł Hermann Bunden- s i e g t y t u ł d o k to r a nauk prawnych na p o d s ta w ie rozprawy o W il­ h e lm ie W e itlin g u i o wozesnym n ie m iec k im s o c j a l i z m i e . T y t u ł zaś d o k t o r a nauk f i l o z o f i c z n y c h u z y s k a ł w H e id e l b e r g u w 1920 r o k u n a p o d s ta w ie m o n o g r a f i i o ję zy k u W e i t l i n g a jako o z w i e r o i e d l e je g o o b ra z u ś w i a t a . Młody bad acz o i e s z y ł s i ę je s z o z e p r z e d I I w o jn ą światową o p i n i ą n i e p r z e c i ę t n e g o e r u d y ty o s z e r o k i c h h o ­ r y z o n ta o h .

Wojna światowa p o w o ła ła go w s z e r e g i a r m i i . Pod j e j k o n ie o z o s t a ł ranny w g ło w ę. Wraz z powrotem do zd ro w ia u św iad o m ił so­ b i e w łasne p r z e o b r a ż e n i e w ewnętrzne: n i e t y l e ś w ia t n a u k i u j ­ r z a ł jak o swoje p o w o łan ie,- i l e ś w i a t p o e z j i . S tą d wymowny t y ­ t u ł je g o p o e ty o k ie g o w yznania: "Morbus s a o e r " (1 9 4 8 ), w y zn an ia - zdaniem E . R . C u r t i u s a - jedynego w swoim r o d z a j u wśród wyznań o s o b i s t y c h . Od t e j c h w i l i Hermann B u d d en sie g zw iąże s i ę bez r e ­

169

-s z t y ze światem p o e z j i - jako p o e t a , ja k o k r y t y k , ja k o r e d a k t o r i ja k o d z i a ł a o z . Ś w ia tu temu b ę d z i e patro n o w ać k u l t a n t y c z n e j H e ll a d y o r a z h u m a n is ty c z n e wymiary t w ó r c z e j osobowośoi G oethego. D la p o e t y c k ie g o n u r t u w d z i a ł a l n o ś c i Hermanna B ud d ensieg a znamienny j e s t - zdaniem krytyków NRF**' - jego odzew p i s a r s k i na s p o t k a n i a z tym w sz y stk im , oo w p r z e s z ł o ś o i i w t e r a ź n i e j s z o ś c i z a r y s o w u je s i ę ja k o w i e l k i e , jako n i o s ą c e w s o b ie z i a r n a p r z y - s z ł o ś o i , ja k o s i ł a d ź w ig a ją c a ś w i a t . A więo jako odzew n a s p o t ­ k a n i a z c a ły m i k a r t a m i e u r o p e j s k i e j k u l t u r y , dawnej i n o w s z e j, o j o z y s t e j i sp o za g r a n i o w ła s n e j k u l t u r y n aro d o w ej. Takim odze­ wem na s p o t k a n i e z an ty k iem i z klasyoyzmem, z H ö ld e r lin e m i z

Olimpem weim arskim , j e s t tom p o e z j i "Hymnen an d ie G ö t t e r G r i e ­ c h e n l a n d s " (1 9 4 8 ); z pięknem n a t u r y i s ta r o d a w n e j k u l t u r y n i e - m i e o k i e j - tom p o e t y c k i "Neckar" (1946, 1963); z p r z e o b r a ż e n i a ­ mi nowoczesnego ś w i a t a , a l e t a k ż e z w i e l o r a k o ś o i ą r o m a n ty c z n e j p o e z j i n i e m i e o k i e j - z E .T .A . Hoffmannem, z E io h e n d o r f f e m ,z Za- o h a r ia s e m Wernerem - t a k i e tomy, ja k "V erw andelte Welt" (1 9 4 8 ),

" S p i e l d e r Welt" (1 9 5 0 ), "Mensch o d e r Homunculus?" (1 9 5 7 ). Na­ t o m i a s t ju ż n i e o w y r a z ie p i s a r s k i m s p o t k a n i a w o k r e ś l o n e j chwi­ l i ż y o i a , l e o z o w y r a z ie n ie u s t a n n e g o w s p ó łż y c ia duchowego tr z e ­ ba ohyba mówić w zw iązku z poświęoonym Goethemu tomem Hermanna B u d d e n s ie g a "G o eth es D i o h t e r w e l t " (1 9 5 0 ).

Postaw a Hermanna B ud d en sieg a o t w a r t a n a w sz y stk o , oo w i e l ­ k i e i s z l a o h e t n e , z b l i ż y ł a go do M iokiew ioza, a w ś l a d z a Mio- kiewiozem do p o e z j i i k u l t u r y p o l s k i e j , p ó ź n i e j ta k ż e do p o e z j i l i t e w s k i e j .

Nie j e s t r z e o z ą p rz y p a d k u , że r o k 1955 z b i e g ł s i ę z p o o z ą t - kiem s z e r o k i e j d z i a ł a l n o ś c i Hermanna B u d d en sie g a, z m i e r z a j ą o e j do n a w ią z a n ia p o r o z u m ie n ia - p o p rzez w ie l k o ś ć p o e z j i M iokiewi­ o z a - pomiędzy sp o łeo zeń stw em NRF a społeozeństw em p o ls k im . J e ­ go z a s ł u g i ja k o p o e t y - t ł u m a c z a i ja k o znawcy M iokiewioza p r e ­ d esty n o w ały go do t a k i e j d a l e k o s i ę ż n e j d z i a ł a l n o ś c i , k t ó r ą t e n ­ że w ła ś n ie r o k ju b ile u s z o w y z a i n s p i r o w a ł i u m o ż liw ił.

Wiadomo, że d e o y z j ą UNESCO r o k 1955 z o s t a ł poświęcony u o z - c z e n i u w s k a l i m iędzynarodow ej M ick iew icza; b y ł t o t r z e c i z ko­ l e i kommemoraoyjny j u b i l e u s z zorganizow any pod p a t r o n a te m t e j d o s t o j n e j i n s t y t u c j i - t r z e c i po j u b i l e u s z u Goethego i L eonarda d a V i n c i . U r o c z y s t o ś c i ku o z c i M iokiew ioza w NRF m i a ł a uw ień­

170

-c z y ć zbiorow a k s i ę g a pośw ię-cona p o e z j i i d z i a ł a l n o ś -c i naszeg o p o e t y . Na j e j r e d a k t o r a u p a trz o n o Hermanna B u d d en sie g a. Ale B u d d ensieg u z n a ł , że jednorazowy h o ł d , jakim by łaby taka k s i ę ­ g a , n i e u c z y n iłb y z a d o ś ć w i e l k o ś c i M ick iew icza, że n a l e ż y mu p o ś w i ę c ić t r o s k ę badawczą i p o p u l a r y z a t o r s k ą c i ą g ł ą i o w i e l ­ kim rozmaohu ideowym. T o też pow ołał wówczas do ż y c i a w H e i d e l - b e r g u s t o w a r z y s z e n i e : Miokiewicz-Gremium d e r B u n d e s r e p u b lik D e u ts c h la n d i p o t r a f i ł w nim s k u p ić w y b itn e o s o b i s t o ś c i ze ś w i a t a n a u k i i k u l t u r y NEF, sam s t a j ą c s i ę jego głową i jeg o

5

d u s z ą . S to w a r z y s z e n ie t o r o z r o s ł o s i ę z b ie g ie m c z a s u , p r z e ­ z w y c ię ż a ją c chwilowe t r u d n o ś c i ; p a t r o n u j e ono po d z i ś d z i e ń w sz elk im akcjom mającym na c e l u p o s z e r z e n i e i p o g ł ę b i e n i e w s p o ł e c z e ń s t w i e NRF wiedzy o p o l s k i e j k u l t u r z e , z w ła s z c z a o p l - s k i e j p o e z j i , wiedzy o g r a n i c z o n e j d o tą d do p o l s k i e j muzyki. P r z e d e w szystkim je d n a k o b j ę ł o ono - i t o ju ż po swym p o w sta­ n i u - p a t r o n a t nad czasopismem wymarzonym, założonym i d o tą d redagowanym p r z e z Hermanna B u d d en sie g a, nad " M i o k ie w io z - B lä t- t e r " . Czasopismo t o wychodzi n i e p r z e r w a n i e , z im ponującą r e ­ g u l a r n o ś c i ą w t r z e c h z e s z y t a c h r o c z n i e począwszy od r o k u 1956. U w stęp u jego p ie rw s z e g o z e s z y t u r e d a k t o r - w y ty o z a ją c temu niezwykłem u cza so p ism u z a d a n ia - w y r a z i ł , z myślą o M ick iew i­

c z u , g ł ę b o k ie p r z e k o n a n ie h u m an isty "w je d n o c z ą o ą p o tę g ę wiel­ k i e j p o e z j i " . T o te ż p r z e d e w szystkim tw ó ro z o ś ć M iokiewioza m i a ł a być przedm iotem rozw ażań w " M i c k i e w i c z - B l ä t t e r " , ta k ż e je g o śro d o w isk o , je g o epoka, w r e s z c ie i n n i w ie lc y p o e c i p o l ­ scy - od ozasów romantyzmu po czasy n a jn o w s z e . Szczególnym względem r e d a k t o r a , co z r o z u m ia ł e , c i e s z y ł y s i ę omówienia związków ró żn eg o t y p u p o e z j i p o l s k i e j z k u l t u r ą niem iecką.A b y r o z w a ż a n ia k r y t y k i n i e z a p a d ły d l a c z y t e ln i k ó w z NEP w p r ó ż ­ n i ę - każdy z e s z y t " M i c k i e w i c z - B l ä t t e r " p r z y n o s i ł p r z e k ł a d y p o l s k i e j p o e z j i , n i e t y l k o utworów M ic k i e w i c z a , a l e t a k ż e S ło ­ w a c k ie g o , K r a s iń s k ie g o i w ie l u in n y c h poetów aż po poetów nam w s p ó łc z e s n y c h . Wśród d o s k o n a ły c h tłu m acz y p o l s k i e j p o e z j i r e j w i ó d ł , i d o tą d w i e d z i e , sam r e d a k t o r c z a s o p is m a , a u t o r w i e l u w nim a r ty k u łó w , w sławiony poetyckim p rz ek ład em "Pana Tadeu­ s z a " . Z ak re s tem aty czn y " M i c k i e w i o z - B l ä t t e r " u l e g ł z b ie g ie m c z a s u i n t e r e s u j ą c e m u r o z s z e r z e n i u . S z la k M ickiew iczow ski z a ­ w ió d ł Hermanna B u d d en sie g a do te m a ty k l i t e w s k i e j , czego

owo 171 owo

-oem s t a ł y s i ę je g o p r z e k ł a d y praw ie n i e z n a n e j w E u ro p ie p o e z j i l i t e w s k i e j - e p i k i p o e t y c k i e j D o n e l a i t i s a , B a r a n a u s k a s a , P o s - k i .

Poważnym sukcesem ideowym, a t a k ż e naukowym Hermanna Bud­ d e n s i e g a jako r e d a k t o r a s t a ł o s i ę z ł ą c z e n i e we w sp ó łp racy na łam ach cz a so p ism a badaczy i krytyków NEF z badaczami i k r y t y ­ kami p o l s k i m i , w śród k t ó r y c h n i e z a b r a k ł o żadnego w y b itn eg o znawcy M iokiewioza i e p o k i r o m a n ty c z n e j; z ozasem p f z y ł ą c z y l i s i ę do n i c h l i t e r a t u r o z n a w c y l i t e w s c y . Taka w s p ó łp r a c a między­ narodow a n i e t y l k o z a p e w n iła c z a so p ism u wysoki poziom i cenną w ie lo a s p e k to w o ś ó t e m a t y k i , a l e s t a ł a s i ę sama p r z e z się w sp ó ł­ c z y n n ik ie m owego p o r o z u m ie n ia ponad b o le sn y m i k a r ta m i h i s t o r i i , k t ó r e u c z y n i ł celem dążeń swego ż y c i a B u d d e n s ie g -h u m a n is ta .

W P o ls c e każdy z e s z y t " M i o k ie w io z - B lä tt e r " w ita n y j e s t z u znan iem i z r a d o ś o i ą . Każdy z n i c h p o t ę g u j e ów podziw i ową w d z ię c z n o ś ć d l a Hermanna B u d d en sie g a, którym podw aliny d a ł j e ­ go p o e t y c k i p r z e k ł a d n a s z e g o eposu narodow ego.

Bo t e ż t e n p r z e k ł a d s t a ł s i ę niezwykłym i ważkim d l a k u l ­ t u r y obu narodów w ydarzeniem l i t e r a o k i m , co zgodnie z a ś w ia d c z a k r y t y k a p o l s k a i k r y t y k a NEP. Krytyoy NEP w y r a ż a ją swój podziw d l a i ś o i e t y t a n i c z n e j p ra c y tłu m a c z a , k t ó r y porw ał s i ę na p r z y ­ s w o j e n ie k u l t u r z e NEP p o tę ż n e g o epo su w wymiarach b l i s k o 10 000 w i e r s z y ; p r z y z n a j ą , że i s t o t n i e go p r z y s w o i ł n i e m i e c k i e j l i t e ­ r a t u r z e , a t o d z i ę k i odwadze n a d a n i a mu s z a t y h e k s a m e tr u , "bo­ h a t e r s k i e g o " w i e r s z a n i e m i e o k i e j p o e z j i e p i c k i e j ; zach w y cają s i ę pięknem n a s z e g o a r o y d z i e ł a , k t ó r e n io n i e s t r a c i w s z y z p o l ­ s k i e j s w o i s t o ś c i przem ów iło p e ł n i ą p o e z j i w ję zy k u n ie m iec k im . W P o l s c e k r y t y k a p o w i t a ł a "Pana Tadeusza" w p r z e k ł a d z i e H er­ manna B u d d en sieg a słowami prawdziwego u z n a n i a ; p o d k r e ś l i ł a słu­ s z n o ś ć dokonanego w nim p r z e r z u t u p o l s k i e g o 13 -zg ło sk o w ca e - p i c k i e g o , obcego p o e z j i n i e m i e o k i e j , w h e k s a m e tr , w r o ś n i ę ty w j e j t r a d y o j ę ; u w y d a t n i ł a w ie r n o ś ć i u d a t n o ś ć p r z e k ł a d u ; rozw a­ ż a ł a je g o p o s z c z e g ó ln e p i ę k n o ś c i p o e t y c k i e , n o t u j ą c z r e s z t ą t a k ż e pewne p r z e r a f i n o w a n i a f o r m a ln e . P o e ty c k i p r z e k ł a d H er­ manna B u d d en sieg a M ickiew iczow skiego "Pana Tadeusza" s t a ł s i ę r ó w n ie ż przedm iotem d o c i e k liw y c h rozważań naukowych. W "Zagad­ n i e n i a c h Rodzajów L i t e r a o k i c h " (1965)^ u k a z a ł a s i ę ro z p ra w a M ieczysław a U rbanowioza omawiająca t e n p r z e k ł a d n a t l e ośmiu

172

-w c z e ś n i e j s z y o h , p e łn y c h lub f r a g m e n ta r y c z n y c h p rzek ład ó -w n i e ­ m ie c k ic h "Pana T a d e u s z a " , z k tó r y c h p i e r w s z y , R . O . S p a z i e r a , u - k a z a ł s i ą b y ł j e s z c z e w 1836 r o k u . Z rozpraw y t e j wynika j a s ­ n o , że d o p ie ro p r z e k ł a d Hermanna B u d d en sie g a n a d a ł p o ls k ie m u a r c y d z i e ł u t a k ą p o s t a ć , k t ó r a mu może zapewnić w k r a j a c h j ę z y ­ k a n ie m ie c k ie g o s z e r o k i e k r ę g i c z y t e l n i k ó w , żądnyoh n i e t y l e samego p o z n a n ia u tw o ru , i l e z a z n a n ia je g o p ię k n a .

W wyniku w i e l o r a k i e j ak ty w n o ści Hermanna B u d d en sie g a - p o e­ t y i tłu m a o z a , r e d a k t o r a i k r y t y k a , d z i a ł a c z a - e n t u z j a s t y - u -

t r w a l i ł s i ę w o p i n i i p o l s k i e j jego w iz e r u n e k jako h e r o l d a wiel­ k o ś c i M ick iew icza, p o e ty i c z ło w ie k a , ja k o znawcy i m i ł o ś n i k a p o l s k i e j l i t e r a t u r y i k u l t u r y , n ie m a l j e j a p o s t o ł a w własnym k r a j u , jako bojowego hu m a nisty w p r z ę g n ię te g o w s łu ż b ę idei pow- szeohnego b r a t e r s t w a narodów, jako wyznawcy w iary w p o tę g ę j e d ­ n o c z ą c ą w i e l k i e j p o e z j i .

T a k i e j o p i n i i w P o ls c e o Hermannie B uddensiegu d a ł wyraz U n iw e r s y te t im. Adama M ickiew icza w P o z n a n iu o b d a r z a ją c go w r o k u 1970 najwyższym za s z c z y te m , którym dy sp o n uje u n i w e r s y t e t : d o k to r a te m h o n o r i s c a u s a . I t a k i e j o p i n i i w s z e r o k i c h k rę g a c h p o l o n i s t ó w d ało wyraz Towarzystwo L i t e r a c k i e im. Adama M ic k ie ­ w ic z a pow ołując Hermanna B ud den sieg a w r o k u 1970 w s z e r e g swych członków honorowych.

P r z y p i s y

л

" N ie z n is z c z a ln e m u g e n iu sz o w i P o l s k i - kwitnącemu od t y ­ s i ą c l e c i a - synowi j e j n a j ś w i e t n i e j s z e m u - Adamowi M ick iew i­ czo w i - w c z c i i h o ł d z i e " . D edykacja do: Adam M ick iew icz: "Pan T ad e u sz o d er d ie l e t z t e Fehde in L i t a u e n ” . N ach d ic h tu n g von Her­ mann B u d den sieg , München, E id o s V e r l a g , 1 9 6 3 , s s .3 8 1 .

2

Georg S o h n e id e r: "Hermann B u d d e n s ie g , B l i c k a u f s ie b e n J a h r z e h n t e , S o n d erd ru ck au s " R u p e r t o - C a r o l a " , X V .Jahrgang,Band 34, Dezember 1963, H e i d e l b e r g , s . 4 - 6 .

3

Tamże, o r a z : " I n honorem Hermann B u d d en sie g , F ür das Mic- k iew icz-G rem ium d e r B u n d e s r e p u b lik D e u ts c h la n d " , h e r a u s g e g e b e n von L o th a r F r a n k e , H e i d e l b e r g , 1968.

173

-^ Georg S c h n e i d e r : "Hermann B u d d e n s i e g . . . " , o p . o i t .

к

Oskar von Arnim (wypowiedź b . t . ) , w: "1ц honorem Hermann B u d d e n s ie g " , o p . o i t . , s . 19-21.

g

M.Urbanowioz: "D eutsche Ü b e rs e tz u n g e n des "Pan T a d e u sz " , w: " Z a g a d n ie n ia Rodzajów L i t e r a c k i c h " V I I , 1965, z . 2 (13) ,