Katarzyna Pękacka-Falkowska
Genealogia toruńskiej rodziny
Gieringów : szkic prozopograficzny
Rocznik Toruński 34, 163-205
R O C Z N I K T O R U Ń S K I T O M 34 R O K 2007
Genealogia toruńskiej rodziny Gieringów -
- szkic prozopograficzny
K a ta r z y n a P ę k a c k a - F a lk o w s k a In s ty tu t H is to r ii i A r c h iw is ty k i U M K T o ru ń
W siedem nastow iecznym Toruniu nastąpiła częściow a w ym iana elit rządzących. N a szczycie toruńskiej elity władzy znalazła się b o w iem obok przedstaw icieli starych rodów grupa tzw. „now ych m iesz czan” , tj. ludzi wykształconych, często wywodzących się z grona rze mieślników cechow ych i elity intelektualnej, potrafiących przystoso wać się do zm ienionych warunków polityczno-ekonom icznych w m ie ście. D o najw ybitniejszych i najdłużej zw iązanych z T oruniem rodzin „now ych m ieszczan” z całą pew nością zaliczyć należy piw ow arską rodzinę Gieringów, której przedstaw iciele od 1577 do 1793 r. nieprzer w anie z pokolenia na pokolenie zasiadali w Ław ie N ow om iejskiej oraz Radzie M iejsk iej1.
1 W latach 1576-1807 Gieringowie wprowadzili do Rady 10 osób, które - sumując - zasiadały w niej łącznie 172 lata, z czego 25 lat na stanowisku burmistrza. Daje to zatem familii G ieringów trzecie, pod względem łącznej długości sprawowania urzędów, miejsce w toruńskich elitach władzy (za rodzinami von Allenów - 212 lat, i Hitfeltów - 187 łat). Zob. K. M ikulski, Przestrzeń i społeczeństw o Torunia o d końca X IV do początku
X V III iv., Toruń 1999, s. 92, przyp. 254; tenże, Elity władzy wielkich m iast pruskich w X III-X V III w. (próba analizy dynam icznej procesu dtugiego trwania), [w:] Genealogia
- rola związków rodzinnych i rodowych w życiu publicznym w Polsce średniow iecznej na
tle porównaw czym , red. A. Radzimiński, J. W roniszewski, Toruń 1996, s. 233 (tab. 3),
238 (tab. 6); A. Kardas, Elity władzy w Toruniu w X V II wieku. Mechaniz/ny kształtowa
Dotychczas dzieje rodziny Gieringów doczekały się zaledwie dwóch szerszych opracow ań, które obejm ują jedynie najw ażniejszych przed stawicieli rodu. S ą to fragmenty H erbarza patrycjatu toruńskiego M a riana Gum owskiego oraz książki A liny Kardas: Elity władzy w Toru
niu w XVII wieku. Krótkie biogramy najwybitniejszych Gieringów odna
leźć można także w Toruńskim Słowniku Biograficznym i Polskim Słow
niku B iograficznym 2. Celem niniejszego artykułu je s t próba w ypełnie
nia luki w literaturze przedm iotu poprzez prezentację całościow ej biografii zbiorowej interesującego nas rodu.
Podstaw ow e źródła, jak ie zostały wykorzystane w opracow aniu, stanow ią znajdujące się w Archiwum Państwowym w Toruniu genealo gia rodzin Neisserów, Vogtów i Eckartów3 oraz rodziny Koyenów4, wykazy osób przyjętych do praw a m iejskiego5, zachow ane księgi m e trykalne parafii luterańskiej starom iejskiej i now om iejskiej6, a także znajdujące się w zbiorach Książnicy M iejskiej w Toruniu drukow ane kroniki i panegiryki. W ykorzystano rów nież w ydane drukiem spisy toruńskich urzędników 7, spisy obywateli m iasta z XVII w.8, m etrykę
2 O rodzinie Gieringów zob. M. G um owski, H erbarz patrycjatu toruńskiego, Toruń 1970; J. Dygdała, S. Salm onowicz, O genealogiach patrycjatu toruńskiego
X V I-X V III w ieku, Zapiski Historyczne, t. XLII, z. 3, 1977, s. 8 6 -1 0 6 ; H. Piskorska, A ntoni Giering, [w;] Polski Słow nik Biograficzny (dalej: PSB), t. VII, red. W. K onop
czyński, Kraków 19 4 8 -1 9 5 8 , s. 443; J. Dygdała, G iering Jan (1 6 8 8 -1 7 6 6 ), [w:] To
ruński Słow nik Biograficzny (dalej: TSB), t. III, red. K. M ikulski, Toruń 2002,
s. 6 7 -6 8 ; tenże, A ntoni G iering (1 6 8 5 -1 7 5 9 ), ibid., s. 6 6 -6 7 .
3 A rchiwum Państw ow e w T oruniu (dalej: A PT), Kat. II, dz. XII, t. I: Stammtafeln der Fam ilie N eisser, dann auch der Fam ilie V ogt und Ekart. (dalej cyt. jak o Neisser).
4 APT, Kat. II, dz. X II, t. 4: G enealogie des Patrizer-Geschlechts d er Koyen (dalej cyt. jak o Koyen).
APT, kat. II, dz. I, t. 54: V erleihung des B uergerrechtes an T h o m er Buergersohne 1 704-1793 (dalej cyt. ja k o VBTB).
6 APT, Ewangelicka G m ina Nowego Miasta Torunia, t. 7 6 -7 8 , 8 5 -8 6 , 88 (dalej cyt. jak o NM ); APT, Parafia Najświętszej M arii Panny, 1) księga chrztów (1 6 1 6 -1 6 7 3 ), 2) księga chrztów (1 6 7 7 -1 7 3 5 ), 3) księga ślubów (1 6 0 0 -1 7 5 3 ) (dalej cyt. ja k o M P).
1 K. Mikulski, Urzędnicy miejscy Torunia. Spisy: 1454—1650, Toruń 2001; J. Dygdała,
U rzędnicy m iejscy Torunia. Spisy: 1 6 51-1793, Toruń 2002.
8 A. Sem rau, D ie Bürgerlisten d er Stadl Thorn aus dem 17. Jh., M itteilungen des C oppem icus-V ereins für W issenschaft und K unst zu Thorn, Bd. 27, H. 4, 1919, s. 6 6 -8 2 (dalej cyt. jak o Sem rau, Biirgerlisten).
gim nazjum toruńskiego9 oraz metrykę U niw ersytetu K rólew ieckiego10 i opracow aną przez M ariana Paw laka niepublikow aną kartotekę stu dentów z Prus K rólew skich11. N atom iast za podstaw ę opracow ania kw estii m ajątkow ych posłużyły protokoły now om iejskiego sądu ław niczego z lat 1 5 9 2 -1 6 0 4 12 oraz znajdujące się w A rchiw um M iejskie go K onserw atora Zabytków w Toruniu zestaw ione na podstaw ie ksiąg ław niczych spisy właścicieli poszczególnych p arceli13.
Z e sta w ien ie c z ło n k ó w rod zin y G ierin gów
N a z w isk o - fo rm a p o d s ta w o w a i o b o c z n o śc i:
G iering, G ereng14, G ering15, G erung16, G iereng17, G ierenk18, G iem ek 19, G ieringk20, G iring21, G iringk22, G oering23, G óring24, G yerengin25, Gye- renk26.
5 M etryka uczniów Toruńskiego G im nazjum Akadem ickiego, t. 1 -2 , wyd. Z. H. N ow ak i J. Tandecki, Toruń 1997-1998 (dalej cyt. jak o M etryka).
10 D ie M atrikel d er AIbertus-U niversitael zu K oenigsberg in Preussen 1 5 4 4 -1 8 2 9 , Bd. 3, hrsg. G. Erler, Leipzig 1917.
11 Dalej cyt. ja k o P/Studenci Ark. 1.
12 APT, Kat. II, dz. IX, t. 57: G erichtsprotokolle der N eustadt T h o m (dalej cyt. jako: G erichtsprotokolle).
13 Zob. K. Mikulski, Spisy właścicieli i opisy fu n kcji dziatek w poszczególnych kwar
tałach N M i SM Torunia o d początku X V I do końca X IX wieku, Toruń 2002 (dalej cyt.
jako: K. M ikulski, Właściciele...). W posiadaniu Archiwum M iejskiego Konserwatora Zabytków w Toruniu: sygn. różne (dalej cyt. jako AMZK).
14 Np. NM 88, s. 69. 15 Np. NM 88, s. 54. 16 N p. NM 20a, s. 87. 17 Np. NM 88, s. 76. 18 Np. NM 88, s. 103. 19 Np. NM 88, s. 66. 20 Np. NM 76, s. 253. 21 Np. NM 78, s. 78. 22 N p. M P 3 , s. 71. 23 Np. NM 78, s. 65. 24 N p. M P 3 , s. 241. 25 Np. NM 88, s. 90. 26 Np. NM 88, s. 90.
P o k o le n ie I
1. K rzysztof I G iering
- syn M elchiora I G ieringa i Anny Loelboettel, prawnuczki Jana II Koye (1 5 0 6 -1 5 6 7 )27
- urodził się w Królewcu - pogrzeb: 12 V 1601 - zawód: sukiennik28
- urzędy: ław nik now omiejski (1569-1577), rajca nowomiejski (1577-1601), sędzia nowomiejski (1578, 1580, 1582, 1584, 1586, 1589, 1591, 1593, 1595), urząd wetowy (1561 )29
- małżeństwa: lv . jeszcze w K rólew cu, nn.; 2v. w Toruniu z R e giną I30, córką B łażeja K ojewe, piw ow ara
- z pierw szego małżeństwa: 3 synów i 2 córki (nr 2 - 6 ) ; z drugie go małżeństwa: 4 synów i 1 córka (nr 7 -1 1 )
- majątek: 1566-1601 - posesja nr 179 przy ulicy Sukienniczej31; 1573 - dom przy ul. Sukienniczej 17832; 1580-1601 - pusty plac przy
27 Zob. A. Kardas, op.cit., s. 140; Koyen, s. 183.
28 C o godne odnotow ania, sukiennicy now om iejscy często przechodzili d o innych zawodów. I tak Gieringow ie zam ienili sukiennictw o na piw ow arstwo na pew no w dru gim pokoleniu, albowiem piwowarstwo przeżywało w 2. połowie XVI w. rozkwit i daw a ło przepustkę do sprawow ania urzędów we w ładzach miasta, (zob. K. M ikulski, P rze
strzeń i społeczeństw o..., s. 92; A. Kardas, op.cit., s. 195-196). W arto ponadto dodać,
że o ile córki z pierw szego m ałżeństw a Krzysztofa I zostały w ydane za sukienników, o tyle ju ż 3 synów z drugiego m ałżeństw a było piwowaram i, a ich siostra wyszła za piwowara. Zm iana zaw odu m ogła więc nastąpić w rodzinie naw et ju ż w pierw szym pokoleniu, po drugim ożenku K rzysztofa z R eginą Kojewe z rodziny piw ow arskiej.
29 K. M ikulski, Urzędnicy..., s. 192.
M W 1601 r., po śmierci m ęża, ja k o jej opiekun wystąpił jej brat D aniel Kojewe (APT, Kat. II, dz. IX, t. 57, k. 308). Potem ona i je j dzieci uczestniczyły w podziałach spadkow ych K ojewów (tam że, t. 58, k. 519—520)
31 O becnie ul. Sukiennicza 16. W dow a po Krzysztofie, Regina, w raz ze swoimi dziećm i odstąpiła w 1601 r. w ram ach rozliczeń spadkow ych dom synowi z pierw sze go m a łż e ń s tw a - H enrykow i. K. M ikulski, W łaściciele..., Blok I- I, s. 38, A M K Z 2578. G erichtsprotokolle, k. 293.
32 O becnie ul. Sukiennicza 18. W cześniejszym właścicielem dom u był H ans Bock. W dow a po Krzysztofie, R egina wraz ze swoimi dziećm i odstąpiła w 1601 r. w ram ach rozliczeń spadkow ych dom zięciow i K rzysztofa I - Danielowi Eisenw agenow i, su kiennikowi. K. Mikulski, Właściciele..., Blok 1-1, s. 35, Gerichtsprotokolle, k. 2 9 2v-293.
ul. Sukienniczej 15533; 1582-1601 - dom przy Rynku N owom iejskim I4034; 1592 - jedna czw arta dom u przy ul. Pańskiej 24935
- uwagi: w 1600 r. był siódmym największym w łaścicielem nie ruchom ości w N owym M ieście Toruniu36
P o k o le n ie II 2. Jan I
- jeg o losach nie w iadomo nic poza tym, że pow rócił do K rólew ca, gdzie zmarł przed 1603 r.37
3. K rzysztof II
- jeg o losach nie w iadom o nic poza tym, że brał udział w podziale spadku po zm arłym bracie w 1603 r.38; być m oże także w yem igrował z Torunia
4. Henryk
- początkow o osiadł w Toruniu
- w wyniku podziałów spadkow ych po śm ierci ojca otrzym ał ka m ienicę przy ul. Sukienniczej nr 178; w 1603 r. sprzedał j ą płócienni- kowi Łukaszow i M ullerow i i zapew ne w yjechał z T orunia39. M ogło to być zw iązane z przejęciem spadku po bracie Janie I w K rólew cu
- zmarł po 1603 r.
33 O becnie ui. Sukiennicza 15. Plac zastał odkupiony od Jerzego Kliche, sukienni ka, a następnie sprzedany Szym onow i Scholcze. K. M ikulski, W łaściciele..., B lok H -l, s.49, A M K Z 2577A.
34 O becnie Rynek Now om iejski 15. Dom został odkupiony od Szpitala Piotra i Pawła. K. M ikulski, W łaściciele..., Blok M -l, s. 21, A M K Z 2579A.
35 O becnie je st to ul. Ś lusarska 5. D om został zajęty za długi przez czterech w ie rzycieli M ikołaja Hacke. O bok G ieringa byli to: A ndreas H offm an, A ndreas R uprecht i nieznany z im ienia Schrotter. C zęść G ieringa została odsprzedana Szym onow i Hacke. Zob. K. M ikulski, W łaściciele..., B lok S - l, s. 26. A M K Z 2193A .
36 K. M ikulski, Przestrzeń i społeczeństw o..., s. 192.
37 Zob. G erichtsprotokolle, k. 325v-326. Podział spadkow y po śm ierci Jana I G ieringa z Królewca.
38 Ibid.
5. A nna I
- pogrzeb: po 1610 r.
- m ałżeństwa: przed 1608 r. Jan B uchw alter, sukiennik40 - dzieci: 1 syn41
6. A gnieszka I
- pogrzeb: przed 1621 r.42
- małżeństwa: lv . D aniel Eisenw agen, sukiennik43 - urzędy męża: ław nik nowomiejski (1 6 1 8 -1 6 2 5 )44 - dzieci: co najm niej 1 syn - Jan45
7. Jerzy I
- pogrzeb: 1 1 164446 - zawód: piw ow ar
- urzędy: ław nik now om iejski (1628-1634), rajca now om iejski (163 4 -1 6 4 3 ), sędzia now om iejski (1635, 1639, 1643)47
- m ałżeństwa: przed 1616 r. poślubił E lżbietę I Scheffer, córkę Jakuba, piw ow ara48
- m iał sześcioro dzieci: 4 córki i dwóch synów (nr 12—17) - majątek: 1606—1616 - mielcuch przy ul. Psiej 24249; 1601-1616 - - część domu przy Rynku N ow om iejskim 14050; 1 6 08-1614 - część
40 Ibid., k. 3 2 5 v -3 2 6 .
41 29 III 1608 (N M 76, 19) m ałżonkow ie chrzcili syna Henryka, który im ię otrzy mał zapewne po wuju, bracie Anny.
42 W 1621 r. Daniel ożenił się z B arbarą Fabian (M P 3, s. 64). 43 Gerichtsprotokolle, k. 3 2 5 v -3 2 6 .
44 Zob. K. M ikulski, Urzędnicy..., s. 190 45 O chrzczony 29 V 1606 r. (NM 76, s. 4).
46N M 2 0 a ,s. 219; J.H. Zemecke, Geehrten uiui G elehrtenT hom s.T hom 1712, s. 10. 47 K. M ikulski, Urzędnicy..., s. 192.
48 Pełnił urząd ław nika now om iejskiego (1 5 5 4 -1 6 0 6 ). Ibid., s. 206.
45 O becnie ul. Brow arna 3. M ielcuch odkupił razem z D avidem R uele od Rady M iejskiej. N astępnie sprzedał go Stenczelow i Schulffow i, piw ow arow i. K. M ikulski,
Właściciele..., Blok S - l, s. 14, AM KZ 2193A.
50 Kupującym byt Stenczel Schulff. Sw oją część dom u sprzedał mu w tym samym czasie także David Ruelle. K. M ikulski, Właściciele..., Blok M -l, s. 21, A M K Z 2579.
parceli przy ul. św. Katarzyny 1895'; 1617-1643 - dom i m ielcuch przy Rynku N ow om iejskim 23652; 1629 - parcele przy Rynku Nowo- m iejskim 14753 i ul. Sukienniczej 14854
- uwagi: w roku 1640 był dw unastym najw iększym w łaścicielem nieruchom ości w N ow ym M ieście Toruniu55
8. n. córka
- o j e j losach nie wiadom o nic poza tym, że ok. 1610 r. w yszła za mąż za D aw ida Ruele, piw ow ara56
- najpraw dopodobniej urodziła troje dzieci57 9. D aniel I
- pogrzeb: 162958 - zawód: kupiec59
- urzędy: ław nik now omiejski (1 622-1629), rajca i sędzia nowo- miejski (1629)60
51 K. M ikulski, W łaściciele,.., B lok N -l, s. 20, A M K Z 2576. Sw oje części parceli w ww. latach utrzym yw ali: Filip Amon, piwowar, ław nik now om iejski (16 1 2 -1 6 2 0 ), rajca now om iejski (1 6 2 0 -1 6 3 4 ), sędzia nowom iejski (1621, 1625, 1628), most. (1626, 1629) (K. Mikulski, Urzędnicy..., s. 186), Jan Kojewe (ławnik przedmiejski 1591-1613, st. ław. 1602-1613, ław nik starom iejski 1613 -1 6 1 5 ; tamże, s. 199), piw ow arzy, oraz dzieci i wnuki z drugiego m ałżeństw a K. G ieringa - spadkobiercy B łażeja Kojewe. W roku 1614 skum ulow ał j e (dom, m ielcuch, brow ar) w sw oim ręku inny je g o syn, D aniel Kojewe, piwowar. O becnie je st to parcela nr 6 przy ul. św. Katarzyny.
52 O dkupione od rodziny Schefferów K. M ikulski, W łaściciele..., Blok R -l, s. 26, A M K Z 2192. O becnie Rynek N ow om iejski 5b.
53 O bie otrzym ał w spadku po bracie, D anielu G ieringu, kupcu, K. M ikulski, Wła
ściciele..., M -l, s. 38, A M K Z 2579. O becnie Rynek N ow om iejski 21.
54 Ibid., s. 40. O becnie u l . Sukiennicza 1.
35 K. M ikulski, Przestrzeń i społeczeństw o..., s. 205, tab. 38.
56 C órka ta została wydana za mąż za D awida R uelle po śm ierci je g o pierwszej żony - Barbary M ochinger (śl. 20 I 1602 r . - M P 3, s. 6 - zm. ok. 1610 r.).
57 NM 76, s. 66, 74, 82.
58 Zgon je g o był skutkiem szerzącej się w m ieście zarazy. Zaraza trw ała w latach 1 6 25-1630, przy czym jej rozm iary spotęgow ane zostały dodatkow o przez skutki trwającej w latach 1626-1629 w ojny polsko-szw edzkiej, której działania koncentrow a ły się w bezpośredniej bliskości Torunia. Zob. J.H. Zem ecke, D ie verpestete T h o m , T hom 1710, s. 13.
59 APT, kat. II, t. 126 (księgi kiery), s. 119. 60 K. M ikulski, Urzędnicy..., s. 192.
- 24 X 1626 r.61 ożenił się z A gnieszką II W achslager, córką Je rzego, piw ow ara i ław nika starom iejskiego (1625-1629)
- m iał dwóch synów (nr 18-19)
- majątek: 1623 - spichlerz zbożowy przy ul. Psiej 238b62; 1623 - dom i brow ar przy Rynku N ow om iejskim 14763 oraz m ielcuch przy ul. Sukienniczej 14864; 1625 - parcela przy ul. Psiej 239a (od 1627 - w spółw łasność z Hansem W einknechtem 65, piw ow arem ); 1625 - dom przy ul. Psiej 239b66 (od 1628 r. w spółw łasność z w dow ą i spadko biercam i po M ateuszu O leyu67)
10. Filip
- pogrzeb: 8 X n 165668 - zawód: rzeźnik
- urzędy: ław nik nowomiejski (1646-1 6 5 6 )89
- 28 X 1618 r.70 ożenił się z M ałgorzatąl R u m p ler71, córką Jakuba, piw ow ara72
- m iał 8 dzieci: 6 córek i 2 synów (nr 2 0 -2 7 )
- majątek: 1628 - dom i brow ar przy ulicy Pańskiej 24973; 1 628-1629 - mielcuch przy ul. Pańskiej 2537
61 N eisser, s. 213. Po jeg o śmierci A gnieszka wyszła po raz drugi za m ąż 22 IX 1630 r. za Jakuba Austena, kupca.
62 O dkupił go od A lbrechta Tam nitiusa al. Tam nitza, kupca, K. M ikulski, W łaści
ciele..., Blok R -l, s. 36, A M K Z 2 1 9 2 . O becnie ul. Brow arna 4.
63 Kupił go od H ansa G eorge’a, białoskóm ika. K. M ikulski, Właściciele..., M -l, s. 38, A M K Z 2579. O becnie Rynek N ow om iejski 21.
64 Ibid., s. 40. O becnie ul. Sukiennicza 1.
65 Byt on ławnikiem nowomiejskim (1631-1656). Zob. K. Mikulski, Urzędnicy..., s. 213. 66 Także ten dom kupił od Jerzego Kasuba.
67 Sprzedał 'A dom u. K. M ikulski, Właściciele..., Blok R - l, s. 41, A M K Z 2192. Tenże, Właściciele..., B lok T - l, s. 41, A M K Z 2194. O becnie ul. Piernikow a 8.
68 NM 77, s. 405; zgon ten był wynikiem zarazy roku 1656 r. Por. J.H. Zem ecke,
D ie verpestete..., s. 21; Neisser, s. 315.
69 K. M ikulski, Urzędnicy..., s 192. 70 M P 3, s. 52; Neisser, s. 315.
71 Ur. 1596 - pogrz. 7 IX 1656 (NM 77, s. 403). Jej zgon był wynikiem zarazy 1656 r. 72 W 1600 r. Jakub był 31 największym posiadaczem nieruchom ości w Starym M ieście Toruniu. Zob. K. M ikulski, Przestrzeń i społeczeństw o..., s. 191.
73 O bie nieruchom ości inkorporow al od K aspra M ochingera, piwowara. K. M ikul ski, Właściciele..., Blok S - l, s. 26, A M K Z 2193A. Obecnie ul. Ślusarska 5.
74 O dsprzedał go Davidowi R üm plerow i, piwowarowi. K. M ikulski, W łaściciele..., Blok P - l, s. 25, A M K Z 2191 A. Obecnie ul. Ślusarska 4a.
11. Jakub I
- pogrzeb: 2 V 165575 - zawód: piw ow ar
- urzędy: ław nik now om iejski (1635-1646), rajca now om iejski (1 646-1655), sędzia now om iejski (1649)76
- 27 V III 162377 ożenił się z A nną II R um pler78, córką D awida, piw ow ara79
- m iał 10 dzieci: 2 synów i 8 córek (nr 2 8 -3 7 )
- m ajątek: 1628 - dw a domy, brow ar i wjazd przy ul. Sadlarskiej 26680; 1624-1628 - parcele przy ul. Pańskiej 24981 i 25382
P o k o le n ie m 12. Jakub II
- chrzest 10 K 161683 - zmarł: po 1657 - zawód: sługa miejski
- wykształcenie: G im nazjum Toruńskie84 - ożeniony z anonim ow ą kobietą - jed n a córka (nr 38)
13. Jerzy II
- chrzest: ok. 16188S
75 NM 77, s. 388.
76 K. M ikulski, Urzędnicy..., s. 192; J. Dygdala, Urzędnicy..., s. 225. 77 M P 3, s. 71; Neisser, s. 263.
78 Chrz. 17 V II 1606 - pogrz. 4 V III 1656NM 77, s. 397; N eisser, s. 263. 79 Byt ławnikiem nowomiejskim w latach 1635-1657. K. Mikulski, Urzędnicy..., s. 206. 80 Odkupi! je od M acieja R um plera, swojego szwagra. K. M ikulski, Właściciele..., B lok P - l, s. 64, A M K Z 2191A . O becnie ul. Królowej Jadwigi 7.
81 K. Mikulski, Właściciele..., Blok S - l, s. 27, AMKZ 2193. Obecnie ul. Ślusarska 5. 82 Ibid., Blok P - I, s. 24, A M K Z 2191A. O becnie ul. Ślusarska 4(A). O bydw ie parcele zostały kupione od Jakuba Sim ona, piwowara. W 1629 inkorporow ał je Filip Giering, po czym jeszcze w tym samym roku odsprzedał j e Kasprowi M ochingerowi.
83 NM 76, s. 79. 84 M etryka, n r 2266, 2277.
85 W źródłach brak inform acji na tem at daty je g o chrztu. A lina Kardas identyfikuje Jerzego II z ochrzczonym w 1627 r. synem Daniela I (por. taż, aneks). Świadczyć o tym
- pogrzeb: 15 I I 1683 - zawód: piw ow ar86
- urzędy: ławnik now om iejski (1 658-1676), rajca now omiejski (1 6 7 6 -1 6 8 3 )87
- wykształcenie: Gimnazjum T oruńskie88; U niw ersytet w K rólew cu (1638)89; U niw ersytet w Lejdzie (1640)90
- 11 IX 16579lożenił się z U rszulą Rechenberger92, córką M icha ła, kupca
- uwagi: zmarł bezdzietnie93 14. Anna III
- c h rz e s t: 6 X 162094
miałby fakt, iż do praw a m iejskiego niejaki Jerzy został wpisany jak o dw udziestodw u- latek w 1649 r. A utorka artykułu nie zgadza się jednak z takim utożsam ieniem . O braku praw om ocności tezy A. Kardas inform uje jednoznacznie zapis z G enealogia
N eisseriana, iż syn D aniela I o imieniu Jerzy umarł w m łodym wieku (zob. Neisser,
s. 213), a także jednakow a data zapisu do G im nazjum Toruńskiego przez Jerzego I, ławnika nowomiejskiego, dwóch synów: Jerzego i Jakuba (zob. Metryka, nr 2266, 2267). Jerzy II urodził się najpraw dopodobniej m iędzy 1616 a 1620 rokiem , być m oże w roku 1618. Przesłanką d la takiego rozum ow ania je st uchwytna w źródłach czteroletnia przerw a w rodności Elżbiety Schaffer (lata chrztów jej dzieci 1616, 1620, 1621, 1623, 1624). Co więcej, tezę A. Kardas podw aża rów nież fakt przeprow adzki syna D aniela I - D aniela II, po śmierci ojca do Królew ca (zob. Neisser, s. 214). W obliczu pow tórne go zam ążpójścia matki nie m ógł on bowiem liczyć na ekonom iczną stabilizację w Toruniu. A zatem przy założeniu, że w epoce przedindustrialnej pow tórne zamąż- pójście matki uniem ożliw iało w przyszłości niepełnoletnim dzieciom stabilizację społeczno-m ajątkow ą, niezrozum iała byłaby kariera Jerzego II jak o rajcy now om iej skiego.
86 Przyjęty do praw a m iejskiego w 1649 r. Sem rau, Biirgerlisten, s. 70. 87 J. Dygdała, Urzędnicy..., s. 380, s. 88.
88 M etryka, n r 2266, 2277.
89 D ie M atrikel d er Albertus-U niversitaet zu Koenigsberg in Preussen 1 5 4 4 —1829, Bd. 3, hrsg. G. Erler, Leipzig 1917, s. 132.
90 P/Studenci A rk.l 59. 91 M P3, s. 156.
92 U rszula zm arła w roku 1682 (pogrz. 20 IV 1682), NM 77, s. 467.
93 A. Kardas twierdzi, iż m iał on córkę, Katarzynę, która została w ydana za m ąż za D aniela ju n io ra W achschlagera (zob. też Elity władzy..., s. 141). W istocie Katarzyna była córką Jakuba I (M P3, s. 207).
- pogrzeb: 1649
- w yszła za mąż 4 X II 1635 r.95 za Jana Paliurusa, kupca96 - m iała 4 dzieci: 3 córki i 1 syna97
15. B arbara I
- chrzest 2 XH 162198 - pogrzeb: po 1671 r.
- dw ukrotnie zamężna: v l - Jan H einold, kupiec (śl. 4 V 163899); v2 - W aw rzyniec Rast, pastor z K rólew ca (śl. 8 V I 167110°)
16. A gnieszka III
- chrzest: 17 V ffi 1623101
- najpraw dopodobniej zm arła jak o dziecko 17. K rystyna
- ch rz e st: 15 X 1625 102 - pogrzeb: 30 VII 1698103 - do śm ierci pozostała panną 18. Jerzy III
- chrzest: 28 X 1627 r .'04 - zm arł jak o dziecko105 19. Daniel II
- chrzest: 9 HI 1629 r.106
- w ykształcenie: G im nazjum T oruńskie107
95M P 3 , s. 104.
96 Paliurus był później członkiem III O rdynku (1 6 3 9 -1 6 4 0 ). K. M ikulski, Urząd- nicy...t s. 203.
57 NM 76, s. 3 9 4 ,4 0 8 ; NM 20a, s. 162, 212. 98 NM 76, s. 153.
99 NM 20a, 132. Heinold został wpisany do prawa miejskiego w roku swojego ślubu. 100 NM 77, s. 51.
101 N M 76, s. 190. 102 NM 76, s. 225. 103 NM 77, s. 507. 104 N M 76, s. 253
105 Zm arł ja k o dziecko. N eisser, s. 213. 106 NM 76, s. 276; N eisser, s. 214. 107 M etryka, nr 3130.
- w yjechał z Torunia do K rólew ca i tam osiadł na stałe108 - m ajątek: w 1641 r. w jeg o im ieniu trzym ał spichlerz przy ul. Błotnej 317b je g o ojczym, Jakub Austen
20. Regina II
- chrzest: 4 IX 1619109
- najpraw dopodobniej zmarła jak o dziecko 21. M ałgorzata II
- chrzest: 3 III 1622*10 - pogrzeb: po 1648 r. [>26 lat]
- 30 V I I 1641 r. w yszła za mąż za H ansa Weck, rzeźnika111 - m iała 1 córkę112
22. A nna IV
- chrzest: 23 IV 1624113
- najpraw dopodobniej zmarła jak o dziecko 23. Regina Ul
- chrzest: 6 X ÏÏ1 6 2 6 114 - pogrzeb: 1693115
- 14 V 1652 w yszła za mąż za Jana Deutschm anna, rym arza116 - m iała 8 synów 117 24. Zuzanna - chrzest: 26 HI 1632118 - pogrzeb: po 1672 r. [>40 lat] 108 N eisser, s. 214. 109 NM 76, s. 113. 110 NM 76, s. 160; Neisser, s. 315. 1,1 NM 20a, s. 182; N eisser, s. 316.
112 M P I, s. 228. Katarzyna zostata ochrzczona 10 III 1649 r. 113 Neisser, s. 315 114 NM 76, s. 238; Neisser, s. 315. 115 N eisser, s. 316. 1,6 NM 7 7 ,3 . 117 M P I, s. 252, 262, 272, 297, 313, 333, 345. 1,8 NM 76, s. 343; Neisser, s. 315.
- dw ukrotna mężatka: v l — Tom asza W erner, kupiec — śl. 13 IV 1660 r . " 9; v2 - Jakub Paw łow skie alias D obschitz, kupiec - śl. 3 V 1667120
- m iała 3 dzieci: z pierw szego m ałżeństw a syna i có rk ę121, z dru giego - syna122
25. E lżbieta II
- chrzest: 8 VIII 1634123 - pogrzeb: 19 ffl 1705124
- trzykrotna zamężna: v l - H ans Fierlingk, kupiec - śl. 30 X 1657125; v2 - Jan Fischer, organista w kościele św. Jakuba — śl. 4 I 1661l26; v3 - Hans A uschw itz, piw ow ar - śl. 19 IV 1667127
- m iała 5 dzieci: z drugiego m ałżeństw a 2 synów i 1 có rk ę128; oraz 2 córki z trzeciego m ałżeństw a129
26. Jakub IV - chrzest: 19X1 1639130 - pogrzeb: 2 IX 1656131 27. K rzysztof HI - 1640-1643 28. Jakub HI - chrzest: 16
Vm
1627132 ll9 M P 3 , s. 168; Neisser, s .3 1 6 . 120 M P 3, s. 186; N eisser, s. 316. 121 M P1, s. 3 0 6 ,3 1 3 . 122 M P3, s. 186. 123 NM 76, s. 360; Neisser, s. 315 (4 VIII). 124 NM 77, s. 522.125 NM 77, s. 21; N eisser, s. 317. Jego pierw sza żona to Katarzyna M entzel, córka piw ow ara - Szym ona (śl. 6 I 1653 - M P 3, s. 143).
126 M P 3 , s. 171; Neisser, s. 317. 127 NM 77, s. 43; Neisser, s. 317. 128 NM 76, s. 604, 618; M P1, s. 345. 129 NM 76, s. 683, 699.
130 NM 20a, s. 154.
131 NM 77, s. 402; zgon ten byt wynikiem zarazy 1656 r. 132 NM 76, s. 250.
- pogrzeb: 1 Ш 1711133 - zawód: piw ow ar134
- urzędy: ław nik nowomiejski (1656-1680), rajca nowomiejski (1 680-1711), urząd mostowy (1694)'35
- dw ukrotnie żonaty: 1 v. Regina V A uschw itz136, córka Joachim a, piw ow ara137 - śl. 9 IV 1652138; 2v. E lżbieta V K rohnenberger139, córka Antoniego, kupca 140 — śl. 18 V I 1680141
- dzieci: z pierwszego małżeństwa 11: 7 synów i 4 córki (nr 39-49); 3 dzieci z drugiego małżeństwa: 2 córki i 1 syn (nr 5 0 -5 2 )
- majątek: 1694-1695 - dzierżaw a m ajątków ziem skich w Wyb- czu, Bierzgłowie, Siem oniu oraz Rzęczkowie za 243 złotych polskich czynszu l42; 1681-1692 - dom na ul. św. K atarzyny 205a143; 1703 - dom na ul. W ysokiej 169144; 1703 - dw ie budy na ul. Za M uram i 355c oraz ul. Pod Łukam i 367b145
- uwagi: w roku 1662 w skutek niew ypłacalności T orunia wobec dłużników m iasta w szedł w skład specjalnej deputacji wysłanej przez Radę do W arszaw y do króla Jana K azim ierza w celu prolongacji czasu
133 NM 88, s. 31; N eisser, s. 263, 264; zgon byt wynikiem zarazy. Zob. także pa- negiryki żatobne - Książnica M iejska w T oruniu a.fol.6, a d l.105,3887; k.fol.15, adl. 106-108,116216.
134 W pisany do praw a m iejskiego w 1651 roku. A. Sem rau, Burgerlisten, s. 70. 135 J. Dygdata, Urzędnicy..., s. 225.
136 Z m arła w 1679 r. MP 3, s. 141; Neisser, s. 264.
137 Joachim pełnił urzędy ław nika przedm iejskiego (1 6 4 1 -1 6 4 3 ), ław nika staro m iejskiego (1 6 4 3 -1 6 6 3 ) i starszego ławy Starego M iasta (1 6 6 0 -1 6 8 3 ). J. Dygdała,
U rzędnicy..., s. 219; K. M ikulski, Urzędnicy..., s. 186.
138 M P 1, s. 101.
139 Ur. 1652 - pogrz. 3 0 I I I l 710. NM 88, s. 25.
140 Pełnił funkcje ław nika (165 1 -1 6 5 7 ), rajcy (1 6 5 7 -1 6 7 9 ) i scholasty now om iej- skiego (1658). W 1640 r. był on 13 największym posiadaczem nieruchomości w Nowym M ieście Toruniu. Zob. K. M ikulski, Przestrzeń i społeczeństw o..., s. 205. J. Dygdała,
Urzędnicy..., s. 231.
141 NM 77, s. 64.
142 A. Kardas, op. cit., s. 143. 143 O becnie ul. św. Katarzyny 3. 144 O becnie teren Szpitala W ojskowego.
145 Zob. M ikulski, Właściciele..., B lok 1-1, s. 10, A M K Z 2578A ; ibid., B lok R -l, s. 29, A M K Z 2192.
spłaty odsetek i zaciągniętych pożyczek146. W 1668 r. reprezentow ał w obec komisji królewskiej interesy cechu piw ow arów w zatargu z T o runiem 147. W roku 1703 był piątym najw iększym posiadaczem nieru chomości w N ow ym M ieście T oruniu148.
29. M ałgorzata DI
- chrzest: 25 m 1629149
- najpraw dopodobniej zm arła jak o dziecko 30. D aniel HI - chrzest: 21 VI 1630150 - pogrzeb: 1635151 31. A nna V - chrzest: 28 I I 6 3 2 152 - pogrzeb: 30 V 1664153
- dwukrotna mężatka: v l - Hans Zachers, piw ow ar - śl. 5 1 1655154; v2 - Szymon jun. Behm, piw ow ar - śl. 4 HI 1659135
- urzędy męża: Szymon Behm pełnił funkcje ław nika (1660-1684) i rajcy now om iejskiego (1684—1689)'56
146 Na czele deputacji stanął burm istrz Antoni Donepe, towarzyszyli mu także rajca Jerzy Zim m erm ann, ław nik Piotr Eldingi oraz dwaj ław nicy przedm iejscy - Jan We- dem eyer i Jan Sachtleben. W trakcie wizyty u króla zostały załatw ione trzy sprawy. Po pierw sze delegaci uzyskali odroczenie w ykonania w yroku w spraw ie benedyktynek toruńskich (zw rócenie kościoła św. Jakuba, zabudow ań przyklasztornych oraz gruntów kościelnych zakonow i). Po drugie, król specjalnym dokum entem zezw olił Toruniow i na ogłoszenie 4-letniego m oratorium na spłatę długów m iasta (i odsetek). Po trzecie wreszcie, król potw ierdził praw o składu Torunia. Zob. J. Dygdała, Toruń m iędzy
szw edzkim po to p em a w ojną p ółnocną (1 6 6 0 -1 6 9 9 ), [w:] H istoria Torunia, pod red.
M. Biskupa, t. II, cz. 3, Toruń 1996, s. 9 8 -1 0 0 . 147 Zob. ibid., s. 109.
148 K. M ikulski, Przestrzeń i społeczeństw o..., s. 209, tab. 39. 149 NM 76, s. 230; Neisser, s. 263 (23 III 1626 r.). 150 NM 76, s. 299. 151 N eisser, s. 263. 152 NM 76, s. 341; N eisser, s. 263 (27 I 1632 r.). 153 NM 77, s. 429. 154 NM 77, s. 9; N eisser, s. 263. 155 NM 77, s. 27; N eisser, s. 263. 156 K. M ikulski, Urzędnicy..., s. 220.
- m iała 3 dzieci: z pierw szego m ałżeństwa m iała syna157; z dru giego - syna i córkę158
32. Regina IV
- chrzest: 9 n 1634 159 - pogrzeb: bd.
- 23 IV 1657160 z o s ta ła w y d an a za m ąż za D aniela Andresa, piw ow ara
- urzędy męża: ław nik now omiejski (1669—1680)161 33. Elżbieta III
- chrzest: 2 4 IX 1636152 - pogrzeb: 31 V m 1656163 - zm arła jak o panna 34. M ałgorzata IV - chrzest: 18 X 1638164 - pogrzeb: 4 IX 1639153 35. D orota I - chrzest: 13 X I I 6 4016<s - pogrzeb: 4 m 1641167 36. D orota II - chrzest: 27 U 1642168 - pogrzeb: V II 1644169 157 N eisser, s. 263. 158 NM 76, s. 579, 523. 159 Neisser, s. 263. 160 NM 77, s. 14; N eisser, s. 269. 161 K. M ikulski, Urzędnicy..., s. 218. 162 N eisser, s. 236 (22 IX 1636); NM 76, s. 394 163 NM 77, s. 402. 164 N eisser, s. 263 (16 IX 1638); NM 76, s. 420. 165 NM 20a, s. 154. 166 NM 20a, s. 172; N eisser, s. 263 ( 1 6 IX 1640). 167 NM 20a, s. 176. 168 NM 20a, s. 193. 169 NM 20a, s. 226; Neisser, s. 263 (25 IX 1643).
37. K atarzyna I
- chrzest: 2 H 1646'70 - pogrzeb: po 1683
- 25 I 1678171 w ydana za mąż za D aniela jun. W achschlagera, pi w owara
- urzędy męża: ław nik przedm iejski (1684 -1 6 8 6 ) i starom iejski (1 6 8 6 -1 6 9 3 )172
- m iała 3 synów173; być może wpis z 1 1 1663 r. w księdze chrztów starom iejskiego kościoła M arii Panny dotyczy jej nieślubnej córki - B arbary174
P o k o le n ie IV 38. Elżbieta
- chrzest: 11 X 1657175
- jej dalszych losach nic nie w iadomo 39. A nna VI
- chrzest: 10 m 1653 176 - pogrzeb: po 1694 [>33 lat]
- dw ukrotnie zamężna: v l - Jan Horn, kaletnik - śl. 27 IV 1683177; v2 - Jan Butaw , kaletnik - śl. 8 V II 1692178
- m iała 3 dzieci: 2 synów z pierw szego m ałżeństw a179 i 1 córkę z drugiego180
40. Jakub V
- chrzest: 15 X 1654181
- najpraw dopodobniej zmarł jak o dziecko
170 N eisser, s. 263. M P 3, s. 207; N eisser, s. 269, 342. 171 M P 3, s. 207; N eisser, s. 269, 342. 172 J. Dygdała, U rzędnicy..., s. 245. 173 M P2, s. 8, 22, 30. 114 M P1, s. 403. 175 N M 76, s. 538. 176 N eisser, s. 264, 265; NM 76, s. 472. 177 NM 77, s. 70; N eisser, s. 265. 178 M P 3, s. 246; N eisser, s. 265. 179 M P2, s. 45, 57. 180 M P2, s. 81 181 N eisser, s. 264 (13 X); NM 76, s. 499.
41. Jakub VI
- chrzest: 20 VI 1657182 - pogrzeb: 27 IX 1711 - zawód: piw ow ar183
- w ykształcenie: G im nazjum T oruńskie184
- dw ukrotnie żonaty: lv . K atarzyna II K ircheisen185, córka Pawła, czerw onoskóm ika — śl. 11 IV 1684186; 2v. K onstancja O loff, córka M arcina, p asto ra187 - śl. 12 VI 1708188
- z pierw szego m ałżeństwa 6 dzieci: 4 synów i 1 córka, oraz nn dziecko (nr 5 3 -5 8 )
- majątek: od 1703 - dom przy ul. W ielkie G arbary 2 73189 42. Regina VI
- chrzest: 15 IV 1659190 - pogrzeb: 6 ХП 1729'91
- dw ukrotnie zamężna: v l - Fryderyk Hoffm an, sukiennik - śl. 3 V 1695192; v2 - Jan Becker, sukiennik - śl. 6 1 1705193
- urzędy męża: Hoffm ann od 1696 r. pełnił urząd ław nika nowo- m iejskiego194
43. D orota Ш
- chrzest: 16X1 1660195 - pogrzeb: 17 IV 1665196
182 Neisser, s. 264 (10 VI); NM 76, s. 535; zgon mógł być wynikiem zarazy, która trw ała w T oruniu - z krótkimi okresami przerwy - w latach 1705-1711.
183 W pisany do praw a m iejskiego w 1683 r. A. Sem rau, Burgerlisten, s. 74. is4 M etryka, nr 5762.
185 Chrz. 30 V III 1661-1706. NM 77, s. 72; NM 76, s. 595. 186 Neisser, s. 266.
187 O rodzinie Oloffów zob. np. J. Dygdała, S. Salm onow icz, op.cit., s. 9 8 -9 9 . 188 M P 3, s. 291.
189 K. M ikulski, Właściciele..., B lok S - l, s. 5, A M K Z 2193A . O becnie ul. W ielkie G arbary 26. 190 Neisser, s. 264, 267.; NM 76, s. 572. 191 NM 88, s. 63. 192 NM 77, s. 94; Neisser, s. 267. 193 Neisser, s. 267. 194 J. Dygdała, Urzędnicy..., s. 228 195 N eisser, s. 264 (14 X I); NM 76, s. 588. 196 NM 77, s .4 3 1 .
44. K rzysztof IV
- chrzest: 11 IX 1662'97
- najpraw dopodobniej zmarł jak o dziecko 45. K rzysztof V
- chrzest: 2 21 1664198
- najpraw dopodobniej zm arł jak o dziecko 46. Jan U
- chrzest: 15 II 1665199 - pogrzeb: 15 VHI 1703/5200 - zawód: piw ow ar201
- 15 XI 1689202 ożenił się z D orotą V Baum gart203, córką A ndrze ja III204, kupca205; był jej trzecim mężem206
- zmarł bezdzietnie 47. K atarzyna III
- chrzest: 8 V 1667207 - pogrzeb: 1733
- 21 II 1702208 w yszła za m ąż za Benedykta Straussa, piekarza - m iała 3 dzieci: 2 córki i 1 syna209
197 N e is s e r , s. 2 6 4 (9 IX ); N M 7 6 , s. 6 0 7 . 198 N e isse r, s. 2 6 4 (2 0 I); N M 7 6 , s. 620. 199 N eisse r, s. 2 6 4 , 3 4 5 (13 II 1 6 6 5 -1 5 VIIII 1703). 200 N M 7 6 , s. 6 3 1 .
201 W p isa n y d o p ra w a m iejsk ie g o w 16 8 6 r. S em ra u , Biirgerlisten, s. 74.
202 M P 3 , s. 2 4 1 .
203 U r. 16 4 9 r. M P 3 , s. 2 4 1 .
204 J e g o o jc iec, A n d rzej II B au m g art, b y ł 14 n ajw ię k sz y m p o sia d a c z e m n ie ru c h o - mości w Starym M ieście T oruniu w 1641 r. Zob. K. M ikulski, Przestrzeń i społeczeń
s t w o s. 204.
205 Pełnił m.in. urząd sekretarza (1 6 6 0 -1 6 6 4 ), ław nika (1 6 6 4 -1 6 7 2 ) i rajcy nowo- m iejskiego (1 6 7 2 -1 6 8 4 ) (J. Dygdała, Urzędnicy..., s. 219; K. M ikulski, U rzędnicy..., s. 187. B iogram A ndrzeja III przytacza A. Kardas. Zob. też op.cit., s . 157-158).
206 Pierwszy to Jerzy Senfftleben (M P3, s. 199); drugi Daniel Hófftier, kupiec i ław nik starom iejski (1 6 8 1 -1 6 8 8 ) (J. Dygdała, Urzędnicy..., s. 228).
207 N eisser, s. 264 (6 V); NM 76, s. 653. 208 NM 77, s. 107; N eisser, s. 268. 209 N M 78, s. 78.
48. D aniel IV
- chrzest: 3 V 1669210 - pogrzeb: 14 IV 1677211 49. Jerzy IV
- chrzest: 30 IV 1672212
- najprawdopodobniej zm arł jak o dziecko 50. D orota IV - chrzest: 27 V 16812'3 - pogrzeb: 17 III 1707214 51. A ntoni I - chrzest: 30 X/1 X I 1685215 - pogrzeb: 30 X I 1759 - zawód: piw ow ar216
- urzędy: członek HI Ordynku (1718), ławnik nowomiejski (1719), rajca now omiejski (1723-1736), rajca starom iejskim (1736 -1 7 3 8 ), scholasta (173 0 -1 7 3 6 ), protoscholasta (1 738-1759), w icekam larz (1732-1734), kam larz (1734 -1 7 3 8 ), starszy rajca (173 6 -1 7 3 8 ), bur m istrz (1 738-1759), burgrabia (1 740-1741), dyrektor konsystorza (1738—1759)217
- w ykształcenie: G im nazjum Toruńskie218; U niw ersytet w Lipsku (1704)219; U niw ersytet w H alle (1705)220
210 Neisser, s. 264. 211 NM 76, s. 668. 212 NM 76, s. 691.
2,3 NM 76, s. 745; Neisser, s. 264 (24 V 1681-12 III 1707). 214 D orota IV zm arła w 26 roku życia jak o panna. NM 77, s. 524. 215 NM 76, s. 774; N eisser, s. 264, 350.
216 Do cechu został w pisany w 1708 r. i ju ż w 1711 r. objął funkcję starszego cechu. Form alnie praw o m iejskie jak o piw ow ar otrzymał jednak dopiero 7 III 1718. Zob. J. Dygdała, G iering A ntoni..., s. 66; VBTB, s. 19.
217 J. Dygdała, Urzędnicy..., s. 225; por. H. Piskorska, op.cit.
218 M etryka, nr 7828; Antoni uczył się m.in. u rektora G. W ende, aczkolw iek -w edług J. D ygdały - nie został nigdy -wpisany do metryki gim nazjum . Zob. tenże,
Giering A ntoni..., s. 66.
219 Studiow ał prawo.
- żonaty z A nną VI R euter221, córką D aniela W olffganga, kupca - śl. 10 n 1722222
- m iał 8 dzieci: 4 córki i 4 synów (nr 59-66)
- majątek: 1725-1734 - dzierżawa podtoruńskiego folw arku B ie lawy za 3000 zł pruskich rocznie; 1748-1754 - dzierżaw a wsi Leszcz za 4200 zł pruskich rocznie223 ; 1723-1739 - dom przy ul. Sadlarskiej 267224; 1740 - dom przy Rynku Starom iejskim 436225; 1745-1747 parcela nr 209 przy ul. św. K atarzyny226; 1745-1759 kam ienica przy Rynku N ow om iejskim nr 212227 oraz połączona z nią kam ienica przy ul. św. K atarzyny 205a228
- uwagi: w latach 1715-1716 był jednym z przyw ódców opozycji piwow arskiej przeciw ko Radzie229. Zasłużył się przy budow ie zboru starom iejskiego, za co został upam iętniony tablicą w kościele230. Po
221 Chrz. X 1702 - pogrz. 7 I 1770. NM 78, s. 78. NM 77, s. 191.
222 NM 77, s. 191; N eisser, s. 350; Zob. panegiryk w eselny KM k.fol.3, adl.110, 113099.
223 J. Dygdala, G iering A ntoni..., s. 67.
224 K. M ikulski, W łaściciele..., Blok P - l, s. 67, A M K Z 2191 A. O becnie ul. K rólo wej Jadw igi 9. Przekazał ten dom swojem u synowi Jakubow i Antoniem u.
225 K. M ikulski, Właściciele..., Blok N, s. 25, A M K Z 2903. O becnie Rynek Staro miejski 36. Potem w latach 1 7 5 9-1770 m ieszkała tam wdow a po nim Anna.
226 Ibid., B lok R -l, s. 20, A M K Z 2192. O becnie ul św. Katarzyny 13. 227 Ibid., Blok R -l, s. 10, A M K Z 2192. O becnie Rynek Now om iejski 24. 228 Ibid., s. 29. O becnie ul. św. Katarzyny 3. Po je g o śm ierci dom trzym ała w latach 1 7 5 9 -1 7 7 0 wdowa, A nna Giering.
229 Por. J. Dygdała, P odstaw ow e inform acje o urzędach i ustroju Torunia oraz
0 składzie władz miejskich w drugiej połow ie XV II i w X V III wieku, [w:] tenże, Urzędni cy..., s. 17; tenże, G iering A ntoni..., s. 66. Inni przyw ódcy piw ow arów to m .in. Daniel
1 M ichał Wachslagerowie, Jerzy Auschwitz i Teodor Schoenewald. Zob. tenże, Upadek
miasta w dobie wojny północnej (1700-1718), [w:] Historia Torunia, pod red. M. Bisku
pa, t. II, cz. 3, Toruń 1996, s. 166.
230 Jak zauw aża Stanisław W ałęga; „zaszczyt spoczyw ania w zborze starom iejskim spotkał jed y n ie najw ybitniejszych m ężów stanu Torunia, wysoce zasłużonych koło budow y [...]: rezydenta, burm istrza i protoscholarchę K rystiana K lossm anna [...] oraz burm istrza, protoscholarchę i dyrektora deputacji budow y zboru, A ntoniego G ieringa [...]. Obaj spoczęli w grobach pod filarami tuż przy stopach ołtarza” . Początek łaciń skiego epitafium G ieringa brzm iał; „D epositum in hac A.G. civit. Thoruniens. praeconsul director m inistr. et protoscholarcha qui nat. T horuni d. X X X . Oct. A. M D C L X X X V I gente per IIII. saec in hac urbe clara m aiorum vestig. secutus cum ad rem p accessisset nihil antiquius sibi habuit quam patriae com m odu iuvando bene
pierał kandydaturę Franciszka K rzysztofa Jetzego, przedstaw iciela wczesnego Oświecenia, którego najpraw dopodobniej poznał jeszcze w trakcie studiów w H alle231, na rektora gim nazjum akadem ickiego232. Następnie, gdy ten został obrany na to stanowisko, do swojej śm ierci otaczał go protekcją233. Antoni prowadził także ożyw ioną działalność publicystyczną, drukując teksty dotyczące m.in. historii Torunia w gdań skich i pruskich periodykach234.
52. Elżbieta VI - chrzest: 5 VI 1691235 - pogrzeb: 26 IV 1696236 P o k o le n ie V 53. Jakub VH - chrzest: 18 1 1685237 - pogrzeb: 11 IV 1685238 54. anonim - chrzest: 9 IX 1686 r.239 5 5 .Jan HI - chrzest: 30 XII 1688240
m erci” . Zob. S. W ałęga, D zieje polityczne Torunia u schyłku Rzeczpospolitej (1 7 2 4 —
-1 7 9 3 ), Toruń 1933, s. 372; J. Dygdała, Giering Antoni..., s. 67; tenże, M iasto w dobie A ugusta III (1 7 3 3 -1 7 6 3 ), [w:] H istoria Torunia, t. II, cz. 3, Toruń 1996, s. 230.
231 O pow iązaniach uniwersytetu w H alle z pom orskim m ieszczaństw em zob. J. W ojtow icz, M ieszczaństw o pom orskie w epoce O świecenia..., s. 3 7 1 -3 7 2 .
232 J. Dygdała, Giering Antoni..., s. 67. O F. K. Jetzem zob. J. W ojtowicz, Franciszek
K rzyszto f Jetze, PSB, t. XI, s. 196-197.
233 Zob. S. Salm onow icz, Toruńskie gim nazjum akadem ickie w latach 1 6 8 1-1817.
Studium z dziejów nauki i ośw iaty, Poznań 1973, s. 2 6 3 -2 6 4 .
234 J. D ygdała, Giering A ntoni..., 67; S. Salm onow icz, Kultura um ysłow a Torunia
m iędzy barokiem a ośw ieceniem , [w:] H istoria Torunia, t. II, cz. 3, s. 359, przyp. 172.
235 NM 76, s. 815. 236 N M 77, s. 504; N eisser, s. 264. 237 NM 76, s. 769; N eisser, s. 266 ( 1 6 1). 238 NM 77, s. 474; N eisser, s. 266 (8 IV). 239 Neisser, s. 266. 240 NM 77, s. 474.
- pogrzeb: 7 III 1766 - zawód: piw ow ar241
- urzędy: członek m O rdynku (1720 -1 7 3 2 ), ławnik now omiejski (1732 -1 7 4 0 ), rajca now om iejski (1740 -1 7 6 2 ), w icekam larz (1 7 4 2 - 1758), kam larz (1758-1762), starszy rajca (1 761-1762), burm istrz (1762— 1766)242
- wykształcenie: G im nazjum Toruńskie243
- 19 I 1717244 ożenił się z D orotą V I Jacob245, córką Jerzego D ie tricha, czerw onoskóm ika246
- m iał 7 dzieci: 4 córki i 3 synów (nr 6 7 -7 3 )
- m ajątek: od 1745 - dzierżaw a dóbr bierzgłow skich za czynsz 2 3 0 0 -3 0 0 0 zł pruskich rocznie247; dzierżaw a folw arku „R oesnerow - skiego” (R oesnersches), Cegielni n. W isłą, wsi K oronowiec oraz Pę- dzew o248; 1728 - dom przy ul. M ałe G arbary 16249; 1728-1766 - dom przy ul. św. Katarzyny 193 2501737—1739 - parcela nr 266 przy ul. Sa- dlarskiej251
- uwagi: W latach 1705-1709 został zatrudniony w polsko-saskim generalnym kom isariacie w ojskowym; do 1716 r. był adiunktem w saskim regim encie dragonii hr. von Bayreutha252.W roku 1732 został członkiem deputacji w ysłanej do króla A ugusta II w celu uzyskania
241 VBTB, s. 17.
242 Dygdała, U rzędnicy..., s. 225.
243 W edług J. D ygdały nie był on uwzględniony w m etryce gim nazjum akadem ic kiego, zob. tenże, G iering Jan..., s. 6 7 -6 8 . A utorka pracy przypuszcza jednak, że wpis z dnia 9 VII 1696 r. dotyczy w łaśnie Jana, por. M etryka, nr 7732.
244 N eisser, s. 326.
245 Chrz. 28 XII 1698 - pogra. 15 X II 1771. NM 88, s. 199.
246 Był członkiem III Ordynku (1 6 9 4 /1697-1706). J. Dygdała, Urzędnicy..., s. 228. 247 J. Dygdała, G iering Jan..., 68.
248 A. Kardas, op. cit., s. 144, przyp. 1099.
249 K. M ikulski, W łaściciele...., Blok F - l, s. 37, A M K Z 2630. O becnie ul. M ałe G arbary 9.
250 Ibid., Blok N -l, s. 20, A M K Z 2576. O becnie ul. św. K atarzyny 6. Po śmieci m ęża dom trzym ała w latach III 1766—XII 1771 D orota Giering, z dom u Jacob.
251 Ibid., B lok P - l, s. 64, A M K Z 2191 A. O becnie ul. Królowej Jadw igi 7. 252 J. Dygdała, G iering Jan..., s. 67
reskryptu królewskiego uw alniającego T oruń od niekorzystnych dla m iasta postanow ień dekretu z 1724 r.253
56. Jakub VIII
- chrzest: 6 VII 1692254
- najpraw dopodobniej zmarł w 1708 r. - w ykształcenie: G im nazjum Toruńskie255 57. Jerzy V
- chrzest: 25 IV 1697256
- najpraw dopodobniej zmarł jak o dziecko ok. 1701 58. K atarzyna IV
- chrzest: 16 IV 1702257 - zm arła jak o dziecko258 59. Jakub A ntoni
- chrzest: 27 X I 1722259 - pogrzeb: 4/12 III 1780 - zawód: piw ow ar260
- urzędy: ław nik nowom iejski (1750), starszy ławy (1 763-1766), rajca miejski (1766-1780), wicekamlarz (1767-1775), kamlarz (1775— -1780), starszy ławy now om iejskiej ( 1763— 1766)261
- wykształcenie: G im nazjum Toruńskie262, U niw ersytet w Jenie (1744 ), U niw ersytet w Lejdzie (1746)263
253 J. Dygdała, W cieniu głębokich konfliktów wyznaniow ych (1 7 1 9 -1 7 3 2 ), [w:]
H istoria Torunia, pod red. M. B iskupa, t. II, cz. 3, Toruń 1996, s. 2 0 3 -2 0 4 .
254 NM 76, s. 824.
255 Jakub uczęszczał do gim nazjum akadem ickiego. Zob. M etryka, nr 7884. 256 NM 76, s. 859.
257 M P 2, s. 187.
258 N ajpraw dopodobniej um arta ona w 1705 r., albow iem G enealogia Neisseriana notuje pod tym rokiem anonim ow e dziecko Jakuba III. Zob. Neisser, s. 266.
& NM 78, s. 78; N eisser, s. 350 (25 XI). 260 VBTB, s. 79.
261 Ibid., s. 225. 262 M etryka, nr 9143.
263 P/Studenci A rk.l 331. W edług J. Dygdały Jakub Antoni studiował także w Lip- sku. Zob. tenże, G iering A ntoni..., s. 67.
- 24 X 1752 ożeni! się z A nną Joanną Florentyną Proffe, córką Jana Gottlieba, kupca264
- m ajątek: od 1748 r. dom przy ul. Sadlarskiej 267265 - uwagi: zmarł bezdzietnie
60. D aniel Antoni - chrzest: 31 V m 1724266 - pogrzeb: 13
m i
725267 61. D orota E lżbieta - chrzest: 24 IV 1726268 - pogrzeb: 30X 1 1732269 62. A ntoni II - chrzest: 191 1729270 - pogrzeb: 29 XII 1729271 63. Jan A ntoni I - chrzest: 21 XII 1730272 - pogrzeb: 29 VI 1731273 64. R enata D orota - chrzest: 21 X 1733274 - pogrzeb: 24 VIII 1735275264 O d 14 XII 1739 r. w chodził o n w skład d eputacji b u d o w y zb o ru lu terańskiego w Starym M ieście Toruniu, której inicjatorem był późniejszy teść jeg o córki, Antoni Giering. Zob. S. W ałęga, op.ciŁ, s. 213. Pełnił także następujące urzędy: ławnika staro m iejskiego (1 7 4 5 -1 7 5 4 ), ław nika przedm iejskiego (1 7 3 6 -1 7 4 5 ), członka III Ordynku (1723-1745), a w latach 1734-1 7 3 6 - prezesa tegoż. J. Dygdała, Urzędnicy..., s. 237.
265 K. M ikulski, Właściciele..., B lok P - l, s. 67 A M K Z 2191 A. O becnie ul. K rólo wej Jadw igi 9. W dow a po Jakubie A ntonim - A nna Florentyną, posiadała kam ienicę przy ul. Sadlarskiej aż do 1806 r.
266 N M 7 8 , s. 78.
267 N M 8 8 , s. 5 4 ; N eisser, s. 3 5 0 (2 9 VIII 1 7 2 4 -1 1 III 1725). 268 N M 7 8 , s. 7 8 . 269 N M 8 8 , s. 6 9 ; N e isse r, s. 3 5 0 (2 7 IV 1 7 2 6 -2 5 X 1732). 270 N M 7 8 , s. 78. 271 N M 8 8 , s. 6 3 ; N e isse r, s. 3 5 0 (1 7 I 1 7 2 9 -2 4 X II 1729). 272 N M 7 8 , s. 7 8 . 273 N M 8 8 , s. 6 6 ; N eisser, s. 3 5 0 (1 9 X II 1 7 3 0 -2 5 VI 1731). 274 N M 7 8 , s. 78.
275 N M 8 8 , s. 7 6 ; N e isse r, s. 3 5 0 (1 9 X 1 7 3 3 -2 0 IX 1735). Z o b . p an e g iry k ż a ło b n y K M a.fo l.7 , a d l.1 3 7 , 4 2 2 3 .
65. A nna VIII
- chrzest: 1 1 1737276
- wyszła za mąż za swojego kuzyna Jakuba IX Gieringa, piwowara - ś l . 1758 (zob. nr 71)
66. Elżbieta VII
- chrzest: 21 X 1739277
- wyszła za mąż za Jakuba Fengera, kupca (śl. 1759 r.)278
- urzędy męża: członek Ш Ordynku (1758-1761) i ławnik przed miejski (175 8 -1 7 6 1 ); w późniejszych latach pełnił rów nież funkcje ław nika starom iejskiego (1761-1767), rajcy (1 767-1793), w icekam la- rza (1680 -1 6 8 2 ) i wreszcie starszego rajcy (1792— 1793)279
P o k o le n ie V I 67. K atarzyna V
- chrzest: 161 1718280 - pogrzeb: 2 21 1741281 - zm arła j ako panna 68. Jan IV
- chrzest: 31 V III 1719282 - pogrzeb: 23 X 1748283 - zawód: piw ow ar284
- urzędy: ław nik now om iejski (1 7 4 7 -1 7 4 8 )285
276 NM 78, s. 78; Neisser, s. 350 (30 XII 1736). 277 N eisser, s. 350 (17 X).
278 W latach 1770-1781 trzymał on obok wdowy po Antonim, Annie Giering, z d. Reuter, część dom u przy ul. św. Katarzyny 205a (obecnie ul. św. Katarzyny 3). W latach 1780-1781 1/3 dom u posiadała także wdow a po Jakubie A ntonim , A nna Florentyna z dom u Proffe. O na też w roku 1781 odkupiła pozostałe części domu. Zob. K. Mikulski,
W łaściciele..., B lok R -l, s. 30. AM KZ 2192.
275 J. D ygdała, Urzędnicy..., s. 223. 280 NM 78, s. 78.
281 NM 88, s. 30; N eisser, s. 326 (25 1 1718-24 1 1741). Zob. panegiryk żałobny K M a .fo l.7 , ad l. 2 1 3 ,4 2 9 9 . Z m a rła ja k o p an n a . 282 NM 78, s. 78. 283 N eisser, s. 326. 284 VBTB, s. 73. 285 J. D ygdała, Urzędnicy..., s. 225. 188
- w ykształcenie: G im nazjum Toruńskie286; U niw ersytet w K ró lewcu (1740)287
- majątek: od 1740 parcela nr 266 przy ul. Sedlarskiej288 - uwagi: zmarł jak o kaw aler
69. D orota VII - chrzest: 6 X I 1721289 - pogrzeb: 22 V 1722290 70. D orota V III - chrzest: 26 X 1723291 - pogrzeb: 29 VI 1725292 71. Jakub IX - chrzest: 18 IV 1726293 - pogrzeb: 1 XII 1765294 - zawód: piw ow ar295
- urzędy: ław nik now om iejski (1752—1765)296
- w 1758 r. ożenił się ze sw oją kuzynką, A nną VIII G iering, córką A ntoniego, piw ow ara
- m iał 3 dzieci: dw óch synów i 1 córkę (nr 7 4 -7 6 )
- m ajątek: 1749 - w spółw łaściciel domu przy ul. św. Katarzyny 193297; od 1748 r. - dom przy ul. Sadlarskiej 266298
286 M etryka, t. 2, n r 9141.
287 D ie M atrikel d er A lbertus-Universitaet zu Koenigsberg in Preussen 1544-1829,
Bd. 3, hrsg. G. Erler, Leipzig 1917, s. 131.
288 K. Mikulski, Właściciele..., Blok P -l, s. 64, AM KZ 2191 A. Obecnie ul. Królowej Jadwigi 7. 289 NM 78, s. 78. 290 NM 88, s. 49; Neisser, s. 326 (3 IX 1 7 2 1 -2 0 V 1722). 291 NM 78, s. 78. 292 NM 88, s. 54; N eisser, s. 326 (23 IX 1 7 2 3 -2 4 VI 1725). 293 NM 78, s. 78; N eisser, s. 326. 294 NM 88, s. 165. 295 V B TB , s. 82. 296 J. D ygdała, Urzędnicy..., s. 225.
297 K. M ikulski, W łaściciele..., B lok N -l, s. 20, A M K Z 2576.
298 Ibid., B lok P - l , s. 64, A M K Z 2191 A. O becnie ul. Królowej Jadw igi 7. Po jeg o śmierci trzym ała go w dow a po nim , A nna (1 7 6 6 -1 7 7 8 ).
72. D aniel V - chrzest: 22 XII 1728299 - pogrzeb: 19 X n 1729300 73. M aria - chrzest: 15 IX 1730301 - pogrzeb: 14 IV 1741302 P o k o le n ie V II 74. Jan A ntoni II - chrzest: 13 III 1760303 - pogrzeb: 1808 - zawód: uczony
- urzędy: ław nik now om iejski (1787), rajca (1792-1 7 9 3 )304, radca policji w tzw. Zespolonym M agistracie, nowym pruskim zarządzie m iasta pełnił (1794)
- w ykształcenie: G im nazjum Toruńskie305, U niw ersytet w Lipsku (1778), U niw ersytet w Getyndze (1779)306
- majątek: od 1771 r. - dom przy ul. św. Katarzyny 193307; od 1765 - - dom przy ul. Sadlarskiej 266308; 1 7 8 4 -1 8 0 6 - kam ienica przy ul. Szerokiej nr 445309; 1800 - dom przy ul. Łaziennej ,75310
299 N M 7 8 , s. 7 8 . 300 N M 8 8 , s. 6 3 ; N eisser, s. 3 2 6 (21 X II 1 7 2 8 -1 4 X II 1729). 301 N M 7 8 , s. 7 8 . 302 N M 8 8 , s. 9 0 ; N eisser, s. 3 2 6 (1 2 IX 1 7 3 0 - 9 IV 1741). 303 N M 7 8 , s. 78. 304 J. D yg d afa, U rzędnicy..., s 2 25. 305 M etryka, n r 9 8 5 3 . 306 P /S tu d e n c i A rk. 1 4 6 0 .
307 D o m o d zied zic z y ! p o d z ia d z ie J a n ie II. K. M ik u lsk i, W łaściciele..., B lo k N - l,
s. 20, A M K Z 2576A . O becnie ul, św. Katarzyny 6.
308 Sprzedał go w 1801 r. kupcow i Janowi Gersm anowi. K. M ikulski, W łaścicie
le..., B lok P - l, s. 64, A M K Z 2191 A. O becnie ul. Królowej Jadwigi 9.
309 K. Mikulski, Właściciele..., Blok N, s. 57, AM KZ 2903. Obecnie ul. Szeroka 34. 3,0 Po zakupie przeprow adził się doń i m ieszkał w nim do śm ierci. K. M ikulski,
Właściciele..., Blok T, s. 6, A M K Z 1838. Obecnie ul. Łazienna 3.
- uwagi: był jednym z najaktywniejszych członków toruńskiej lo ży m asońskiej „Zum B ienenkorb” . Jego dom przy ul. św. Katarzyny na dłuższy czas stał się je j siedzibą311. Jan A ntoni II nie ożenił się i zm arł bezpotom nie312. 75. A nna Dorota - chrzest: 13X 1 1761313 - pogrzeb: 1411 1764314 76. Jakub X - chrzest: 25 VH 1764315 - pogrzeb: 12 m 1769316 A n a liza d em ograficzn a
N a podstaw ie przedstaw ionej powyżej genealogii oraz strategii m atrym onialnej rodziny G ieringów m ożna wyciągnąć kilka ogólnych wniosków dotyczących je j kondycji dem ograficznej oraz społecznej. W kolejnych partiach tekstu skupimy się na prezentacji tych w skaźni ków dem ograficznych, dzięki którym rozszerzą się m ożliw ości inter pretacji je j rozw oju demograficznego. Skoncentrujem y się m ianow icie na: 1) analizie liczby i struktury zgonów oraz określeniu przeciętnego wieku zmarłych ogółem i w zależności od płci, 2) określeniu przecięt nego wieku zaw ierania pierw szych małżeństw w zależności od płci, 3) określeniu wskaźników reprodukcji demograficznej (przeciętna dziet ność kobiet), oraz 4) określeniu okresu płodności kobiet z tej rodziny. Ponadto nasze analizy podporządkow ane zostaną ustaleniu charakteru koligacji rodziny G ieringów oraz ich zasięgu społecznego (m ierzonego
311 K. M ikulski, Początki zaboru pruskiego (1 7 9 3 -1 8 0 6 ), [w:] H istoria Torunia, pod red. M. Biskupa, 1 .111, cz. 1: W czasach zaboru pruskiego (1793-1920), Toruń 2003, s. 12, 34.
312 A. Kardas twierdzi, iż mial on przedwcześnie zmarłego syna - Carla Traugutta (zob. tejże, op.ciL, s. 145, przyp. 1104). W rzeczywistości Carl Traugutt byt synem kupca Jana Samuela Gieringa i Justyny Renaty Kattersbach (SM 31, s. 28; SM 24, s. 87).
313 NM 78, s. 665. 314 NM 88, s. 157. 3,5 NM 78, s. 708. 316 N M 88, s. 182.
statusem społecznym rodzin w spółm ałżonków), a także stopnia scho- laryzacji jej przedstaw icieli317.
Ś m ierteln ość w rod zin ie G ierin gów
Przeciętny wiek zgonu członków rodziny Gieringów w latach 1627— -1 8 0 7 w yniósł 24,2 lata. W przypadku mężczyzn jeg o średnia w artość to 27,85 lat. W przypadku kobiet - 21,48 lat. Tak niew ysoki przecięt ny wiek śm ierci podyktow any je s t faktem, iż w szacunkach zostały uw zględnione zgony dzieci do lat osiem nastu. Jeżeli w obliczeniach pom iniem y tę grupę w iekow ą, w tedy średni w iek zgonu w zrośnie do 55,1 lat w przypadku mężczyzn oraz 38,9 lat w przypadku kobiet. Przy czym spośród mężczyzn najdłużej żyli Jakub III - 84 lata i Jan III - 78 lat. N atom iast w śród kobiet dw ie córki Jakuba HI: Regina VI - 70 lat oraz K atarzyna III - 66 lat, a także córka Filipa I, R egina 1 1 - 6 7 lat. A naliza przeciętnego wieku śmierci przy wyelim inowaniu wpływu nadum ieralności dzieci wyraźnie w skazuje na społeczne konsekw encje tego zjaw iska; te jednostki, które osiągnęły w iek sprawny, dożyw ały zazwyczaj starości.
Udział dzieci w strukturze zgonów w yniósł ponad 32%. Zjaw isko to m ożna w iązać z pogarszaniem się jakości życia m ieszkańców T oru nia oraz klęskami elem entarnymi (np. zarazy, głód), których negatyw ne efekty m usiały najdotkliwiej odbijać się na rocznikach najm łod
317 Jak słusznie zauw ażają J. D ygdała i K. M ikulski, rzeczyw ista pozycja rodziny nie zaw sze zależała od urzędów sprawowanych przez je j członków. O wysokim statu sie rodziny decydow ały także takie czynniki, ja k np. jej stan m ajątkow y, wpływy poli tyczne (zakres posiadanej władzy), koligacje rodzinne, w ykształcenie poszczególnych członków czy potencjał biologiczny. Pozycja społeczna jednej i tej samej rodziny zm ieniała się w zależności od zastosow anego kryterium gradacji. Jedynie przez zasto sow anie różnych system ów gradacji m ożna określić pozycję społeczną danej grupy w sposób mniej więcej obiektywny. Zob. J. Dygdała, K. M ikulski, Zm iany w elicie w ła
dzy Prus K rólewskich w X V -X V III wieku (czynniki awansu, trwania i upadku), [w:] Szlachta i ziem iaństw o na Pom orzu w dobie now ożytnej X V I-X X w. (Przem iany struk tu r wewnętrznych). M ateriały sym pozjum w Toruniu, 9 IV 1992 r., red. J. Dygdała,
Toruń 1993, s. 9. O gradacji syntetycznej zob. S. O ssow ski, O strukturze społecznej, W arszaw a 1982, s. 148-163.
szych. Uwaga ta je s t o tyle istotna, o ile G ieringow ie należeli do wyż szych warstw m ieszczaństw a, a mimo to nie potrafili uchronić swoich potom ków przed przedw czesną śm iercią. N a kobiety, które osiągnęły więcej niż 18 lat, czyhało natom iast inne niebezpieczeństw o - śm ierć w połogu, która w epoce przedindustrialnej była najczęstszą przyczyną zgonu kobiet w wieku rozrodczym. W połogu z pew nością um arła A nna V, córka Jakuba I.
N ajliczniej przedstaw iciele rodziny G ieringów um ierali w latach najw iększych zaraz, a także w okresach bezpośrednio je poprzedzają cych oraz tuż po nich następujących. W latach 1 6 50-1670 zm arło 11 członków rodziny, natom iast między rokiem 1700 a 1720 - 7. O bydwa nasilenia um ieralności spow odow ane były epidem iam i dżumy z lat 1655-1660 oraz 1708-1710, a także tow arzyszącym i im drożyzną i klęskami głodu. K olejny w zrost liczby zgonów obserw ujem y w III i IV dekadzie X V III w. - 11 zgonów. Tym razem ich liczba wynikać m ogła z obniżającego się poziom u egzystencji w mieście.
P rz e c ię tn y w ie k n u p tu rie n tó w : k o b ie ty
Na siedem naście zidentyfikowanych małżeństw córek z rodziny Gieringów w ydanych po raz drugi za m ąż zostało 6 z nich (35,3% ), a jed n a po raz trzeci (5,9% ). Przeciętny wiek zaw arcia pierw szego m ałżeństwa to 25,31 lat318. N ajczęściej jednak - trzy razy, G ieringów- ny wychodziły po raz pierwszy za m ąż w w ieku 23 lat (23,1% ). W ar tości skrajne to 15 i 17 lat dla córek Jerzego I oraz 35 i 36 lat dla córek Jakuba HI. Córki G ieringów pięciokrotnie wychodziły po raz pierw szy za m ąż za piw ow arów (29,4% ) i kupców (29,4% ) oraz trzy razy za sukienników (17,6% ). Pozostali pierwsi m ężow ie to m istrzow ie rze m ieślniczy: rzeźnik, rym arz, kaletnik i piekarz. M ężow ie Gieringówien nie pełnili wysokich funkcji we władzach miejskich - jedynie sześcio krotnie możemy wśród nich odnotować urzędników miejskich. W pięciu przypadkach to w łaśnie ożenek zagw arantow ał im w ejście do m iej
318 Przeciętny wiek pierw szego zam ążpójścia w latach 1 6 3 6 -1 7 0 0 to 21,65 lat dla córek piw ow arów i 22,64 d la córek kupców oraz 22,15 dla kobiet z gm iny luterańskiej w ogóle. Zob. K. M ikulski, Regres dem ograficzny w Toruniu w X V II wieku w św ietle
skiej adm inistracji. I tak awansowali oni w jednym wypadku na ław ni ka SM i NM, w drugim na ław nika i rajcę NM, pozostali m ężow ie byli natom iast ławnikam i NM. W yjątek stanowił jedynie mąż Elżbiety VII, córki A ntoniego I, Jakub Fenger, syn Jana Fengera, ław nika starom iej skiego. Ten miał podobny status społeczny do w spółmałżonki i jeszcze przed ślubem został członkiem E Ordynku oraz ław nikiem przedm iej skim. N ie wiadomo, niestety, ja k potoczyłyby się losy mężów K ata rzyny V, córki Jana III, oraz D oroty IV, córki Jakuba m , które zmarły kolejno w 23 i 26 roku życia jako panny. Jako panna um arła także 73- -letnia córka Jerzego I, Krystyna.
T abela 1
W iek zaw ierania pierw szych m ałżeństw przez Gieringówny w latach 1630-1760 (N=13) 1 L a ta 1 6 3 0 / /1 6 3 9 1 6 4 0 / /1 6 4 9 1 6 5 0 / /1 6 5 9 1 6 6 0 / /1 6 6 9 1 6 7 0 / /1 6 7 9 1 6 8 0 / /1 6 8 9 1 6 9 0 / /1 6 9 9 1 7 0 0 / /1 7 0 9 1 7 5 0 / /1 7 5 9 W ie k 15 I„ 17 1. 191. 2 0 1 ., 2 3 1., 2 6 1 ., 23 1. 2 8 1. 3 2 1. 3 0 1 . 3 6 1 . 35 1. 2 0 1 . N - lic z b a a n a liz o w a n y c h p rz y p a d k ó w
W arto zaznaczyć, że w badanym okresie w sposób wydatny w ydłu żał się wiek zaw ierania pierw szego m ałżeństwa przez kobiety z anali zowanej rodziny (tab. 1). Proces ten spow odowany był rosnącą pozy c ją rodziny w m ieście. G ieringow ie mogli zw lekać z zam ążpójściem córek, albow iem wysoki status społeczny, ja k i posiadała rodzina, gw a rantow ał stałe zainteresow anie ich potom stwem . Sym ptom atyczny jest tutaj przypadek Elżbiety VII, która w ydana została za m ąż w wieku 20 lat, w roku śm ierci ojca.
Pom im o faktu uprzyw ilejow ania na rynku matrym onialnym Gie- ringów kupców oraz piwow arów, obserwujem y pew ną dow olność w sposobie doboru pierwszych mężów dla ich córek. Zamożni G ierin gow ie mieli w iększe m ożliw ości m anewru matrym onialnego, nie za dow alając się tylko koligacjam i w najbliższym kręgu zawodowym .
Blisko 42% pierwszych m ałżeństw dokonyw ało się w obrębie pozosta łych cechów . Niemniej jed n ak dobór kolejnych m ałżonków był ju ż w 66% zdeterm inowany zaw odem pierwszego męża. Cech sprawow ał niem alże pełną kontrolę nad kolejnymi zamążpójściam i wdów - mamy tu zatem do czynienia z wyraźnym procesem zaw ężania społecznych wyborów matrym onialnych kobiet. Czterokrotnie G ieringów ny wy chodziły pow tórnie za mąż za przedstaw iciela cechu pierw szego męża: sukiennika, kaletnika, piw ow ara i kupca. D w ie z nich natom iast zosta ły skojarzone z funkcjonariuszam i kościelnym i: organistą i pastorem. Przeciętny w iek zaw arcia drugiego m ałżeństw a to 38 lat319. W artości skrajne to 27 lat320 w dw óch przypadkach (E lżbieta II, A nna V) i 50 lat w jednym (Barbara I). W przypadku Barbary I należy ponadto odno tować, iż było to małżeństwo z obcym spow odow ane najpraw dopo dobniej niew ielką atrakcyjnością wdowy dla rdzennych m ieszkańców T orunia, gdyż ta ze w zględu na swój w iek nie m ogła zapew nić potom stwa. W śród córek z analizow anej rodziny mamy tylko raz do czynie nia z trzecim ożenkiem. 33-letnia wdowa po organiście, Elżbieta II, wydana została za piw ow ara321.
D la trzynastu z córek G ieringów , których potom stw o je st uchw ytne w źródłach, średni okres płodności w yniósł 5 lat, a średnia wartość płodności - 1,63. W artości skrajne stan o w iąjed en rok i 13 lat w przy padku czasu płodności oraz 1,0 i 3,67 w przypadku dzietności. Zarów no dzietność ja k i okres prokreacji były mierzone od mom entu zaw ar cia pierw szego m ałżeństw a do mom entu zakończenia tych procesów , bez w zględu na kolejne ożenki.
Po wstępnej analizie tabeli nr 2 możemy wysunąć następujące wnio ski. Krótki okres prokreacji u córek Gieringów w 1. połowie XVII w. był spowodowany niskim poziom em życia, który często skutkował zgonem w połogu. Przed przedw czesną śm iercią nie chroniła bow iem ani
za-319 Przeciętny w iek zaw ierania drugiego m ałżeństw a przez kobiety z gm iny lute- rańskiej w T oruniu w latach 1 6 3 6 -1 7 0 0 to 32,43 lata. Zob. K. M ikulski, Regres de
m ograficzny..., s. 312.
320 O bydw ie w dow y straciły swoich m ężów w wyniku zarazy z lat 1655-1660. 321 Przeciętny w iek zaw ierania trzeciego m ałżeństw a przez kobiety z gm iny lute- rańskiej w T oruniu w latach 1 6 3 6 -1 7 0 0 to 39,13 lat. Zob. K. M ikulski, Regres d em o
Tabela 2
Dzietność i płodność córek z rodziny G ieringów
Im ię D a ty ż y c ia D z ie c i O k re s p ło d n o ś c i P ło d n o ść A g n ie s z k a I, c ó rk a K rz y s z to fa I ? - a . 1621 1 ( I M ) 1 1,0 A n n a I, c ó rk a K rz y s z to fa I ? - a . 1 6 1 0 1 ( I M ) 1 1,0 A n n a III, c ó rk a J e r z e g o I 1 6 2 0 - > 2 9 la t 4 (3 K , IM ). 7 1,75 B a rb a ra I, c ó rk a J e r z e g o I 1 6 2 1 - > 2 8 lat bd . bd . bd . A n n a V , c ó rk a J a k u b a I 1 6 3 2 -1 6 6 4 3 (2 M , 1K) 4 1,33 R e g in a IV , c ó rk a J a k u b a I 1 6 3 4 -1 6 6 2 bd . bd . bd . K a ta rz y n a \ i a , c ó rk a J a k u b a I 1 6 4 6 -1 6 8 3 3 (3 M ) 4 1,33 M a łg o r z a ta II, c ó rk a F ilip a I 1 6 2 2 - > 2 6 lat 1 (1 K ) 1 1,0 R e g in a III, c ó rk a F ilip a I 1 6 2 6 - 1 6 9 3 8 (8 M ) 13 1,86 Z u z a n n a , c ó rk a F ilip a I 16 3 2 - > 4 0 lat 3 (2 M , 1K ) 11 . 3 ,6 7 E lż b ie ta II, c ó rk a F ilip a I 1 6 3 4 -1 7 0 5 5 (2 M , 3 K ) 11 2 ,2 A n n a V I, c ó rk a J a k u b a III 1 6 5 3 —> 3 3 lat 2 ( I M , 1K ) 5 2,5 R e g in a V I, c ó rk a J a k u b a III 1 6 5 9 - 1 7 2 9 3 ( I M , 2 K ) 5 1,67 K a ta rz y n a III, c ó rk a J a k u b a III 1 6 6 7 -1 7 3 3 3 ( I M , 2 K ) 5 1,67 E lż b ie ta V II, c ó rk a A n to n ie g o I 1 7 3 9 -? bd . bd . bd . A n n a V III, c ó rk a A n to n ie g o I 1 7 3 7 - ? 3 (2 M , 1K) 4 1 ,33 a - p o /o k o ło , K - k o b ie ty , M - m ę ż c z y ź n i, bd . - b ra k d a n y c h
322 Być m oże wpis w księdze chrztów M P 1, s. 403, z dnia 1 I 1663 dotyczy jej nieślubnego dziecka.
