Józef Ignacy Kraszewski w wydaniach Ludowej Spółdzielni Wydawniczej

Elżbieta Zielonko

Józef Ignacy Kraszewski w

wydaniach Ludowej Spółdzielni

Wydawniczej

Rocznik Towarzystwa Literackiego imienia Adama Mickiewicza 21, 89-92

Elżbieta Zielonko

JÓ Z E F IGNACY KRASZEW SKI

W W YDANIACH LU D O W EJ SPÓ ŁD ZIELN I W YDAW NICZEJ D orobek pisarsk i Józefa Ignacego K raszew skiego stanow i w ażną po­ zycję w działalności w ydaw niczej ilSW . Pow ieści K raszew skiego w y d aw a­ n e są od samego początku istnienia w ydaw nictw a, tj. od listopada 1949 r. N iek tó re jed n ak u tw o ry uk azały się jeszcze w cześniej w Spółdzielni W y­ daw niczej „Chłopski Ś w ia t”.

J u ż w początkow ym okresie istnienia LSW twórczość K raszew skiego obejm ow ała w n iek tó ry ch latach połowę arkuszy w ydaw niczych w dzia­ le b eletry sty k i. U przyw ilejow anie piśm iennictw a K raszew skiego w y n ik a­ ło przede w szystkim z ogrom nej poczytności jego książek w społeczeń­ stw ie polskim , k tó ra u trz y m u je się po dzień dzisiejszy. N ajb ardziej po­ czytne okazały się powieści historyczne, tra k to w a n e jako źródła z b e le try ­ zow anej w iedzy o przeszłości Polski. U tw o ry K raszew skiego przyczyniały się rów nież do rozbudzenia zainteresow ań czytelniczych w środow isku w iejskim . N aszej oficynie szczególnie bliski pozostał K raszew ski jako a u to r pow ieści ludow ych, w k tó ry c h po raz pierw szy k reow ał postacie z lu d u w pełnym tego słowa znaczeniu, oraz ukazy w ał ogrom ną w artość k u ltu r y ludow ej, a n aw et jej wyższość nad k u ltu rą szlachecką.

O grom na popularność K raszew skiego m iała także niem ały w pływ , o czym rów nież n ależy wspom nieć, n a sy tu ację ekonom iczną L udow ej Spół­ dzielni W ydaw niczej. W ydaw ano w ięc rokrocznie kilkanaście ty tu łó w w kilkudziesięciotysięcznych n akładach. Jed y n ie w pierw szych latach istn ie­ n ia LSW n a k ła d y b y ły niew ielkie, liczące przew ażnie 10, 20 tys. egzem ­ p larzy , później stopniow o ro sły do 30, 40, 50 tys., a ostatnio pow iększyły się aż do 100 ty s. egzem plarzy. N ajb ard ziej p op u larn ą Starą baśń w ydano w 1984 r. w półm ilionow ym nakładzie. Od początku istnienia do końca ro k u 1985 LSW w ydała łącznie 11 028 000 egzem plarzy dzieł K raszew ­ skiego.

O zapotrzebow aniu czytelników n a powieści K raszew skiego św iadczą zam ów ienia z sieci księgarsk iej, dokonyw ane na podstaw ie zapow iedzi w ydaw niczych. N a p rzy k ład n a Starą baśń, niedaw no w yd aną w ta k w y ­ sokim nakładzie, w płynęło jeszcze ponad m ilion now ych zam ów ień. Za­

— 90 —

m ów ienia n a inne plan ow an e pow ieści sięgają liczby k ilk u se t ty sięcy egzem plarzy.

Ludow a Spółdzielnia W ydaw nicza w yd aw ała przew ażnie pow ieści h i­ storyczne K raszew skiego, chociaż w początkow ym okresie w ydano także k ilk a powieści o tem a ty c e au to ro w i w spółczesnej, w ty m w lata ch 1950 - - 1955 powieści ludow e: Historię S ta w k i, Ulanę, Ostapa Bondarczuka, B u ­

dnika, Jarynę, Chatę za wsią, Jerm ołę, Historię kołka w płocie. W lata ch

późniejszych n astąp ił podział tem aty czn y utw orów K raszew skiego m iędzy LSW i W ydaw nictw o L iterack ie, k tó re w znaw ia pow ieści o tem a ty c e pisarzow i w spółczesnej, n ato m iast w gestii LSW pozostały powieści h i­ storyczne.

Początkow o LSW p ublikow ała u tw o ry K raszew skiego bez w y raźn ie nakreślonego planu. N iek tó re u tw o ry u k azy w ały się w ielokrotnie, ro£ po roku, inne nie b yły w ogóle w ydaw ane. W ybór w znow ień był tak że dość p rzypadkow y, a te k s ty przyg o tow an e po am atorsk u.

Po roku 1956 n a stą p ił zasadniczy zw rot w w y d aw an iu dzieł pisarza. P od przew odnictw em w ybitnego znaw cy przedm iotu, Ju lia n a K rzyżanow ­ skiego, utw orzono sp ecjaln y K o m itet N aukow y, k tó ry opracow ał now ą koncepcję ed y torsk ą i filologiczną w ydaw an ia utw o rów K raszew skiego, a p o tem czuw ał nad jej realizacją. Pow ieści history czn e zostały u ję te w dw ie serie: Dzieje Polski, w skład k tó re j weszło 29 powieści z cyk lu uło­ żonego przez sam ego pisarza (Stara baśń, Lubonie, Bracia Z m a r tw y c h ­

w sta ń cy, Masław, Boleszczyce, K ró lew scy synow ie, Historia praw dziw a o iPetrku Właście, Stach z Konar, Waligóra, S y n Jazdona, Pogrobek, K ra­

k ó w za Ł o k tka , Jelita, Król chłopów, Biały książę, S e m k o , M atka królów , S tr z e m ie ń c z y k , Jaszka O rfan em zwanego ż y w o ta i spraw pam iętnik, Dwie królow e, B o ży gniew , Król Piast, A dam a Polanowskiego, dworzanina króla imci Jana III n o tatki, Za Sasów, Saskie ostatki), oraz Dzieła Józefa Ignacego Kraszewskiego. Powieści historyczne, obejm ujące pozostałe po­

w ieści o tem aty ce h isto ry czn ej i h istoryczno-obyczajow ej. Sposób w yd a­ w a n ia ty ch u tw o ró w p rz y b ra ł c h a ra k te r k ry ty czno -n auk ow y. T ek sty u - tw o ró w oparto na p ierw od ru k ach, konfro n to w an y ch ze w szystkim i n a ­ stęp n y m i w ydaniam i, z uw zględnieniem najnow szych zasad obow iązują­ cych w tego ro d zaju edycjach. K ażde w y dan ie opatrzone w stępem h i­ sto ry czno -literack im , przypisam i, n o tą w ydaw niczą uzasadniającą w ybó r p o d staw y d ru k u i zaw ierającą analizę te k s tu oraz sposób jego p rzygo­ tow an ia. S erie o trzy m ały jed n o lity , a tra k c y jn y w ygląd. O pracow anie graficzne pow ierzono Z ygfrydow i G ardzielew skiem u.

Od roku 1975 w znow iono Dzieje Polski w now ej szacie graficznej (w płóciennej opraw ie ze złotym dębow ym liściem ), zap ro jek tow an ej przez T adeusza P ie trz y k a. W celu u a tra k c y jn ie n ia serii każdy tom poprzedzany jest przedsłow iem , w k tó ry m zn a n y w spółczesny uczony, lite ra t, publi­

cysta, poeta czy k ry ty k w y raża swój osobisty stosunek do twórczości K raszew skiego i sn u je w łasne reflek sje na tem a t utw oru. Pozw ala to c-zytelnikom, a także i w ydaw nictw u, na zorientow anie się, jak oceniana je s t współcześnie twórczość pisarza, jakie jej w artości dostrzegane są dzi­ siaj.

A u to ram i przedsłow i do w ydanych dotychczas powieści z cyklu Dzieje

Polski są m. in. J u lia n K rzyżanow ski, S tanisław H elsztyński, J a n Zyg­

m u n t Jakubow ski, M ieczysław Inglot, Stanisław R yszard Dobrowolski, Ja d w ig a Żylińska, A nna K lubów na, P io tr Kuncewicz, Szym on K obyliń­ ski, S te fa n M ajchrow ski.

W spom inając o działalności K om itetu Naukow ego do w ydaw ania dzieł J . I. K raszew skiego nie m ożna pom inąć ogromnego w kładu p racy n ieży­ jącego już w ybitnego znaw cy tw órczości Kraszew skiego, W incentego D an­ ka z krakow skiej W yższej Szkoły Pedagogicznej. J e s t on au to rem w ielu p rac o K raszew skim , m. in. w y d anych w LSW pozycji: Powieści history­

czne Józefa Ignacego Kraszewskiego (1966) i Pisarz wciąż ż y w y . Studia o życiu i twórczości J. I. Kraszewskiego (1969). O pracow ał rów nież i p rzy ­

gotow ał do d ru k u w iele utw orów pisarza, opatrując je posłow iam i i p rzy ­ pisam i.

Od ro k u 1976 przew odniczącym K om itetu jest prof. Czesław H ernas z U n iw ersy tetu W rocław skiego, a prace prof. W incentego D anka w K o­ m itecie k o n ty n u u je prof. S tan isław E u rk o t z te j sam ej k rakow skiej u - czelni, od daw na zajm u jący się twórczością K raszew skiego. Obecnie prof. B u rk o t opracow uje dla LSW cykl powieści ludow ych, z którego u k a ­ zały się już dw ie pozycje. P ierw szą z nich jest Ulana, poprzedzona obszernym w stępem B urkota, w yznaczającym m iejsce powieści ludow ych w lite ra tu rz e polskiej i u k azujący m te utw o ry w now ym św ietle. A u to r w stępu eksponuje te ich w alory, k tó re dotąd były nie dostrzegane albo pom ijane. Pod koniec 1985 r. w yszła d ru ga pozycja tej serii —■ Ostap

Bondarczuk.

Poza cyklem Dzieje Polski i cyklem powieści ludow ych LSW k o n ty ­ n u u je w ydaw anie u tw orów z serii Dzieła Józefa Ignacego Kraszewskiego.

Powieści historyczne w nieco skrom niejszej niż poprzednio szacie g rafi­

cznej, ale w w iększych, bo stuty sięczn y ch nakładach. Do w yd ania w n a j­ bliższym czasie przygotow yw ane są przede w szystkim te powieści K ra ­ szew skiego, k tó re dotąd nie m iały w y d ań książkow ych, a d ru kow an e b y ły jed y n ie w czasopismach. W znaw iane będą także powieści dotychczas rzadko w ydaw ane, a nie m niej in teresu jące niż te bardziej popularne.

W w y daw an ych ostatnio pow ieściach K raszew skiego zw raca się szcze­ gólną uw agę na zachow anie całego bogactw a języka pisarza, chroni się pieczołowicie w szelkie archaizm y i kresow e prow incjonalizm y. Z tego w zględu p rzy w znow ieniach LSW opiera się na pierw odrukach, a nie na

— 92 —

o statn ich w y d an iach za życia p isarza, w k tó ry c h dokonyw ano często dość daleko idących zm ian, dostosow ując język K raszew skiego do n o rm b a r­ dziej w spółczesnych i ogólnopolskich, tępiąc w szelkie osobliwości języ­ kowe.

W iele tru d n o ści p rzy w y d aw an iu utw o ró w K raszew skiego n a strę cz a b ra k rękopisów , k tó re w w iększości uleg ły zniszczeniu w czasie o statn iej w ojny. K o rzy stając z nich, m ożna b y skorygow ać zdarzające się n ie ja ­ sności czy n a w e t b łęd y w pierw o d ru k ach , w y n ik ające z w adliw ego odczy­ tan ia rękopisu, k tó re często składa się na k a rb niedopracow ania u tw o ru przez pisarza. D latego też ta k w ielką w agę p rzy w iązu je w ydaw nictw o do udzielanych przez członków K o m itetu K raszew skiego fachow ych porad.

O statnio LSW czyni przyg o to w ania do p rzy p ad ającej w 1987 r. se tn e j rocznicy śm ierci K raszew skiego. P rzed e w szystkim zam ierza w ydać jak n ajw ięcej jego u tw oró w i opublikow ać inne okolicznościowe pozycje, m.in. k a le n d a rz na ro k 1987 pośw ięcony osobie pisarza, listy czytelników do K raszew skiego itd. N iejako in au g u ra cją ty c h planó w jest w ydanie W sp o ­

m n i e ń W ołynia, Polesia i L i tw y , in te re su ją c e j książki z dziedziny tzw .

p o dróżopisarstw a rom antycznego, w zbogaconej ory g in aln y m i ry su n k a m i p isarza, a nie w zn aw ianej od ponad s tu lat. LSW naw iąże rów nież w spół­ pracę z M uzeum K raszew skiego w Rom anow ie, ośrodkam i nau k o w y m i i in sty tu c ja m i w celu zorganizow ania sesji nau ko w ych i w y staw pośw ię­ conych K raszew skiem u.