PPMIE:
ZASADY SKUTECZNOŚCI, TOŻSAMOŚCI NARODOWEJ,
RÓWNOWAGI INSTYTUCJONALNEJ
© Łukasz Stępkowski
ZASADY UE
• Skuteczność jest obecna w prawie Unii Europejskiej w zasadniczo dwóch postaciach i znaczeniach
• Po pierwsze, jest to właściwość prawa Unii Europejskiej jako takiego, która była podstawą wyinterpretowania przez Trybunał wielu koncepcji i zasad prawa Unii
• Powyższe obejmuje:
• Skutek bezpośredni, w tym skutek bezpośredni dyrektyw
• Pierwszeństwo prawa Unii
• Zasadę wykładni zgodnej z prawem Unii
• Odpowiedzialność odszkodowawczą państwa członkowskiego za naruszenie prawa UE
Powyższe rozumienie skuteczności oznacza, że prawo Unii powinno być tak interpretowane i stosowane, aby cel danej normy prawa Unii był osiągnięty (wykładnia celowościowa)
ZASADY UE
• Po drugie, skuteczność jest obecna w prawie Unii jako ogólna zasada prawa Unii Europejskiej,
zasada skuteczności (T. Tridimas, General Principles of EU Law, Oxford 2006, s. 418), norma prawa niepisanego
• W tym sensie, jest to norma prawna mogąca być podstawą rozstrzygnięć i wywierająca skutki prawne
• Skuteczność w tym sensie jest obecna jako element testu równoważności i skuteczności, wprowadzonego przez Trybunał do oceny norm proceduralnego prawa krajowego
• Test ten wymaga, że zasady postępowania w sprawach mających na celu zapewnienie ochrony wynikających z prawa Unii uprawnień podmiotów prawa nie mogą być mniej korzystne niż w przypadku podobnych postępowań o charakterze wewnętrznym (zasada równoważności) i nie mogą powodować w praktyce, że korzystanie z uprawnień wynikających z prawa Unii stanie się niemożliwe lub nadmiernie utrudnione (zasada skuteczności)
• W tym sensie wpływa ona na możliwość stosowania wielu norm proceduralnych, dotyczących np.
długości terminów procesowych, przedawnienia, możliwości podnoszenia zarzutów, działania na wniosek i z urzędu, przesłanek roszczeń cywilnych itd.
• Orzecznictwo wykazuje bardzo dużą kazuistyczność w tym zakresie
ZASADY UE
• Kolejną zasadą Unii Europejskiej jest zasada tożsamości narodowej, która ma oparcie bezpośrednio w TUE
• Art. 4 ust. 2 TUE : Unia szanuje równość Państw Członkowskich wobec Traktatów, jak
również ich tożsamość narodową, nierozerwalnie związaną z ich podstawowymi strukturami politycznymi i konstytucyjnymi, w tym w odniesieniu do samorządu regionalnego
i lokalnego. Szanuje podstawowe funkcje państwa, zwłaszcza funkcje mające na celu zapewnienie jego integralności terytorialnej, utrzymanie porządku publicznego oraz
ochronę bezpieczeństwa narodowego. W szczególności bezpieczeństwo narodowe pozostaje w zakresie wyłącznej odpowiedzialności każdego Państwa Członkowskiego.
• Obecne brzmienie art. 4 ust. 2 TUE wprowadzone przez Traktat z Lizbony
• Ta zasada obejmuje również jednostki samorządu terytorialnego (C-51/15 Remondis, EU:C:2016:985, pkt 40)
ZASADY UE
• Zasadniczy wydźwięk zasady tożsamości narodowej jest taki, że stanowi ona wyjątek od pierwszeństwa prawa Unii
• W tym zakresie, gdy stosuje się ta zasada, prawo Unii uwzględnia treść prawa krajowego
• Przykład: Wyrok Trybunału (druga izba) z dnia 22 grudnia 2010 r.
Sprawa C-208/09 Ilonka Sayn-Wittgenstein przeciwko Landeshauptmann von Wien, EU:C:2010:806 - „sprawa księżnej”
• W tym względzie należy przyznać, że w kontekście historii konstytucyjnej Austrii ustawa o zniesieniu szlachectwa może zostać wzięta pod uwagę jako element tożsamości
narodowej przy dokonywaniu zestawienia uzasadnionych interesów z zagwarantowanym w prawie Unii swobodnym przepływem osób (pkt 83)
• Efekt: osłabienie skuteczności swobody przepływu osób
ZASADY UE
• Kolejny przykład: Wyrok Trybunału (druga izba) z dnia 2 czerwca 2016 r., sprawa C-438/14 Nabiel Peter Bogendorff von Wolffersdorff przeciwko Standesamt der Stadt Karlsruhe i Zentraler Juristischer Dienst der Stadt Karlsruhe, EU:C:2016:401 – „sprawa hrabiego”
• Sentencja: organy państwa członkowskiego nie są zobowiązane do uznania nazwiska obywatela tego państwa członkowskiego w przypadku, gdy posiada on także obywatelstwo innego państwa
członkowskiego, w którym nabył to swobodnie wybrane nazwisko zawierające kilka elementów tytułów szlacheckich, które są niedopuszczalne na gruncie prawa pierwszego państwa
członkowskiego, o ile zostanie wykazane – czego weryfikacja należy do sądu odsyłającego – że taka odmowa uznania nazwiska jest w tym kontekście uzasadniona względami porządku publicznego, ponieważ jest odpowiednia i niezbędna do zagwarantowania poszanowania zasady równości
wszystkich obywateli wspomnianego państwa członkowskiego wobec prawa
• Pkt 64: należy także przyznać, że art. 109 akapit trzeci konstytucji weimarskiej – rozpatrywany w kontekście niemieckiego wyboru konstytucyjnego – jako element tożsamości narodowej państwa członkowskiego, o której mowa w art. 4 ust. 2 TUE, może być uwzględniony jako element
uzasadniający ograniczenie uznanego w prawie Unii prawa do swobodnego przemieszczania się osób
ZASADY UE
• Wyrok Trybunału (druga izba) z dnia 12 maja 2011 r.
sprawa C-391/09 Malgožata Runevič-Vardyn i Łukasz Paweł Wardyn przeciwko Vilniaus miesto savivaldybės administracija i inni, EU:C:2011:291 (sprawa pisowni polskich nazwisk na Litwie)
• Zdaniem kilku rządów, które przedstawiły uwagi przed Trybunałem, zasadne jest, by państwo członkowskie czuwało nad ochroną języka urzędowego w celu zachowania jedności narodowej i spójności społecznej. Rząd litewski podkreśla w szczególności, że język litewski stanowi wartość konstytucyjną, która chroni tożsamość narodową, przyczynia się do integracji obywateli, zapewnia wyrażenie suwerenności narodowej, niepodzielność państwa oraz prawidłowe funkcjonowanie służb państwowych i samorządowych
• przepisy prawa Unii nie stoją na przeszkodzie przyjęciu polityki, która ma na celu ochronę i promocję języka państwa członkowskiego, który jest jednocześnie językiem państwowym i pierwszym językiem urzędowym
• Zgodnie z art. 3 ust. 3 akapit czwarty TUE oraz art. 22 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej Unia szanuje bowiem różnorodność kulturową i językową. Zgodnie z art. 4 ust. 2 TUE Unia szanuje tożsamość narodową jej państw członkowskich, do której należy również ochrona języka
urzędowego (pkt 86)
ZASADY UE
• Przyziemny wydźwięk : wyłączenie ze stosowania PZP
• Podział kompetencji w państwie członkowskim jest chroniony na podstawie art. 4 ust. 2 TUE, zgodnie z którym Unia powinna uszanować tożsamość narodową państw członkowskich,
nierozerwalnie związaną z ich podstawowymi strukturami politycznymi i konstytucyjnymi, w tym w odniesieniu do samorządu regionalnego i lokalnego
• nadana przez art. 4 ust. 2 TUE ochrona dotyczy również reorganizacji kompetencji wewnątrz państwa członkowskiego (…) takie reorganizacje, mogące przyjąć postać przeniesienia
kompetencji z jednego organu władzy publicznej na drugi, zarządzonego przez organ wyższej rangi, lub dobrowolnego przekazania sobie kompetencji przez organy władzy publicznej, mają taki skutek, że organ uprzednio odpowiedzialny zostaje zwolniony z
obowiązku i prawa realizacji danego zadania publicznego lub się od nich uwalnia, a innemu organowi ten obowiązek i to prawo zostają przydzielone.
• takie przeniesienie lub przekazanie kompetencji nie spełnia wszystkich przesłanek wymaganych w definicji pojęcia zamówienia publicznego
• Remondis, pkt 40-42
ZASADY UE
• Zasada równowagi instytucjonalnej również jest oparta w prawie pisanym UE
• Art. 13 ust. 2 TUE : Każda instytucja działa w granicach uprawnień przyznanych jej na mocy Traktatów, zgodnie z procedurami, na warunkach i w celach w nich określonych. Instytucje lojalnie ze sobą współpracują.
• Związek z zasadą przyznania – instytucje nie mogą zrobić więcej, niż UE ma kompetencji
• Aspekt: instytucja nie może zrobić więcej, niż ma przyznanych prawem kompetencji
• Związek z zasadą lojalnej współpracy – między instytucjami
• Aspekt: instytucje przy wykonywaniu swoich kompetencji powinny udzielać sobie pomocy
• Niejako wbrew temu drugiemu punktowi, konkretna treść tej zasady jest
dointerpretowywana przez orzecznictwo TSUE w przedmiocie sporów pomiędzy
instytucjami, w szczególności w trójkąciku Komisja – Rada – Parlament, wywołującym takie spory sądowe
ZASADY UE
• Zasada równowagi instytucjonalnej to nie jest to samo co zasada jednolitych ram instytucjonalnych
• Ta ostatnia tyczyła się dawnego prawa wspólnotowego
• Zasada równowagi instytucjonalnego to nie jest to samo co „trójpodział władzy”
• Ta ostatnia tyczy się państwa, a UE nie jest państwem; zarazem, poszczególne instytucje mogą wykonywać np. zarówno funkcje prawodawcze, jak i funkcje wykonawcze, jeśli mieści się to w ich kompetencjach
• Jest to raczej system wzajemnych checks and balances - wzajemnego ograniczania się i
kontrolowania przez autonomiczne instytucje, z których żadna nie jest „lepsza” lub „gorsza”
• Niekiedy wyróżnia się zasadę ‚podziału kompetencji/uprawnień’ jako element zasady równowagi instytucjonalnej (por. C-643/15 i C-647/15 Słowacja i Węgry/Rada, pkt
ZASADY UE
• Z orzecznictwa:
• Traktaty stworzyły system podziału kompetencji pomiędzy instytucjami Unii, który każdej instytucji przydziela jej własne zadania wewnątrz instytucjonalnej struktury Unii i przy
wykonywaniu przydzielonych jej zadań
• W art. 13 ust. 2 TUE stwierdza się, że każda instytucja Unii działa w granicach uprawnień przyznanych jej na mocy traktatów, zgodnie z procedurami, na warunkach i w celach w nich określonych. Postanowienie to stanowi wyraz zasady równowagi instytucjonalnej,
charakterystycznej dla struktury instytucjonalnej Unii, która oznacza, że każda instytucja wykonuje swoje kompetencje z poszanowaniem kompetencji pozostałych instytucji
• Wyrok Trybunału (wielka izba) z dnia 28 lipca 2016 r C-660/13 Rada/Komisja, EU:C:2016:616
• Komisja podpisuje umowę międzynarodową bez upoważnienia Rady
