POJĘCIE PRAWA PRYWATNEGO

(1)

POJĘCIE PRAWA PRYWATNEGO

• Metoda regulacji  sposób kształtowania relacji między podmiotami prawa

Autonomia woli

Równorzędność pozycji

(2)

POJĘCIE PRAWA PRYWATNEGO

• Prawo prywatne – część systemu prawnego, złożona z norm regulujących stosunki prawne między autonomicznymi podmiotami na

zasadzie ich formalnej równorzędności i bez bezpośredniego nadzoru władzy publicznej

nad wykonywaniem nałożonych przez to

prawo obowiązków.

(3)

PRAWO MATERIALNE A PROCEDURA

• Prawo materialne – określa prawa i obowiązki podmiotów wobec siebie i służy ochronie ich interesów

• Procedura cywilna – określa zasady

postępowania przed sądami i innymi organami wymiaru sprawiedliwości podejmowanego dla ochrony praw i przymusowej realizacji

obowiązków przyznanych przez prawo

materialne

(4)

DZIAŁY PRAWA CYWILNEGO

1. część ogólna

2. prawo zobowiązań 3. prawo rzeczowe 4. prawo spadkowe

5. prawo rodzinne i opiekuńcze

6. prawo własności intelektualnej

(5)

ŹRÓDŁA PRAWA CYWILNEGO

• Konstytucja

• Ustawy

Kodeks cywilny

Pozakodeksowe źródła prawa cywilnego

• Ratyfikowane umowy międzynarodowe,

rozporządzenia, akty prawa miejscowego

(6)

ŹRÓDŁA PRAWA CYWILNEGO

Kodeks cywilny

• 4 Księgi:

Część ogólna (art. 1-125)

Własność i inne prawa rzeczowe (art. 140 – 352)

Zobowiązania (art. 353- 921

¹

)

Spadki ( art. 922 – 1086)

(7)

ŹRÓDŁA PRAWA CYWILNEGO

Pozakodeksowe źródła prawa cywilnego

Akty normatywne wyrażające wyłącznie lub głównie normy prawa cywilnego (np. KRO)

Akty normatywne kompleksowe – regulują we względnie pełny sposób daną dziedzinę stosunków społecznych; wyrażają zarówno normy prawa cywilnego,

administracyjnego, karnego (np.

ustawa o gospodarce nieruchomościami)

(8)

ŹRÓDŁA PRAWA CYWILNEGO

• rola orzecznictwa sądowego -

 SN – uchwały rozstrzygające zagadnienia prawne

 TK- uchylanie norm prawnych sprzecznych z aktami wyższego rzędu

 TSUE – wykładnia prawa europejskiego

• znaczenie zwyczaju i norm moralnych

 Normy moralne

 Normy obyczajowe

^ODESŁANIA

(9)

NORMY PRAWA CYWILNEGO

• Norma prawna:

Wypowiedź językowa zawierająca

wyznaczenie adresata, zakresu zastosowania i zakresu normowania

Normy postępowania tworzone przez

uczestników obrotu prawnego w drodze

czynności prawnych

(10)

NORMY PRAWA CYWILNEGO

Przepisy

Bezwzględnie stosowalne

Względnie stosowalne

Semiimperatywne

Kryterium – charakter mocy wiążącej przepisów

prawa cywilnego.

(11)

NORMY PRAWA CYWILNEGO

• Zasady prawa cywilnego – pewna kategoria norm

prawa, wyróżniana za względu na ich nadrzędną rolę.

• Dwie kategorie zasad prawa prywatnego:

1. zasady nadrzędne hierarchicznie – dyrektywy

skierowane do ustawodawcy, wyznaczają kierunek, zasadniczy kształt regulacji prywatnoprawnej

2.zasady wyróżniane ze względu na ich szczególne

znaczenie w systemie prawa prywatnego – argumenty w wykładni innych przepisów prawa cywilnego

(12)

ZASADY NADRZĘDNE HIERARCHICZNIE

MAJĄCE SZCZEGÓLNE ZNACZENIA DLA STOSUNKÓW PRAWA PRYWATNEGO

• Zasada ochrony wolności gospodarczej (art. 20 Konstytucji RP)

• Zasada ochrony własności, równej ochrony praw majątkowych, ochrony dziedziczenia (art. 21 i 64 Konstytucji RP)

• Zasada ochrony małżeństwa, rodziny, macierzyństwa, rodzicielstwa (art. 18, 71, 72 Konstytucji RP)

• Zasada ochrony dóbr osobistych (art. 47, 49, 50 Konstytucji RP)

• Zasada wolności wypowiedzi (art. 14 i 54 Konstytucji RP)

• Zasada wolności zrzeszania się (art. 58 Konstytucji RP)

• Zasada ochrony praw lokatora (art. 75 Konstytucji RP)

• Zasada ochrony praw konsumenta (art. 76 Konstytucji RP)

(13)

ZASADY WYRÓŻNIANE ZE

WZGLĘDU NA ICH SZCZEGÓLNE ZNACZENIE

W SYSTEMIE PRAWA PRYWATNEGO

• Zasada autonomii woli (zwłaszcza: swoboda

umów i swoboda testowania) – art. 56, 353

¹

, 941 i nast. KC)

• Zasada pełnego charakteru uprawnień właściciela i pełnej ochrony własności (art. 140 i 222 KC)

• Zasada odpowiedzialności za szkodę, wyrządzoną w sposób zawiniony (art. 415 i nast. KC)

• Zasada dobra dziecka (wynika z licznych

przepisów KRiO)

(14)

KLAUZULE GENERALNE

• - zwroty odwołujące się do pozaprawnych wartości i ocen

• Funkcja: wzbogacenie normy prawnej o

niewymienione wprost w przepisie kryteria o charakterze ocennym

• Uelastycznienie prawa

Np. zasady współżycia społecznego, dobre

obyczaje, społeczno-gospodarcze przeznaczenie

prawa, względy słuszności, niegodziwy cel

(15)

OBOWIĄZYWANIE I

STOSOWANIE PRAWA W CZASIE

• Obowiązywanie a stosowalność

• Zasięg czasowy normy prawnej

• Reguły intertemporalne Art. 3. Zasada nieretroakcji

Ustawa nie ma mocy wstecznej, chyba że to

wynika z jej brzmienia lub celu.

(16)

OBOWIĄZYWANIE I

STOSOWANIE PRAWA W CZASIE

• Zasada tempus regit actum- zdarzenia prawne ocenia się na podstawie ustaw stosowalnych w chwili ich nastąpienia

• Stosunki prawne tymczasowe  zasada dalszego działania prawa

• Stosunki prawne ciągłe zasada

bezpośredniego stosowania nowego prawa

(17)

WYKŁADNIA PRAWA CYWILNEGO

• Zadanie wykładni przypisanie

wypowiedziom normatywnym określonego znaczenia.

• Rzeczywiste znaczenie

• Objaśnienie treści właściwej normy prawnej w celu jej zastosowania wobec ustalonego stanu faktycznego w konkretnym stosunku

prawnym.

(18)

DYREKTYWY WYKŁADNI

• powinny być jednolite i przestrzegane przez wszystkie organy powołane do interpretacji prawa.

• ich treść nie jest normatywnie ustalona.

Kształtuje je doktryna prawnicza

• Akceptowany przez dominujący pogląd naukowy oraz judykaturę model wykładni każe mieć na

względzie następujące dyrektywy wykładni:

języko we, logiczne, systemowe i funkcjonalne

(19)

DYREKTYWY JĘZYKOWE

• Odwoływanie się do reguł znaczeniowych i składniowych powszechnego języka

etnicznego (polskiego)

• należy uwzględniać swoiste reguły języka, jakie wytworzyły się w środowisku

prawniczym, a głównie ustanowione zostały przepisami prawnymi

• Wyjaśnienie sensu przepisu prawnego przez

analizę tekstu słownego tego przepisu.

(20)

WYKŁADNIA LOGICZNA

• z interpretowanego przepisu prawnego zostają – przez wnioskowanie oparte na regułach logiki formalnej lub, co ważniejsze, na prawidłach logiki prawniczej –

wyprowadzone pewne konsekwencje, które nie są wyrażone bezpośrednio w jego tekście

• Przykłady: argumentum a maior ad minus /argumentacja od czegoś większego do czegoś mniejszego/,

• argumentum a minori ad maius /wnioskowanie od czegoś mniejszego do czegoś większego/

• argumentum a contrario /oznaczające wnioskowanie z przeciwieństwa/

(21)

WYKŁADNIA SYSTEMOWA

• poszczególne normy prawne stanowią składnik

spójnego systemu prawnego  nie można dopu ścić do uznania norm wzajemnie niezgodnych.

• dąży do zapewnienia spójności i wewnętrznej zgodności systemu prawnego

• zasady systemu wyrażone w normach hierarchicznie nadrzędnych lub mających zasadnicze znaczenie dla danej gałęzi prawa, dyrektywy wynikające z zasady niesprzeczności systemu prawa, a także z

systematyki aktu normatywnego, w którym zawarty jest interpretowany przepis.

(22)

WYKŁADNIA FUNKCJONALNA

• zawiera dyrektywy nawiązujące do funkcji,

jaką spełnia powołany przepis w układzie

stosunków społecznych, gospodarczych i

politycznych

(23)

PRAWO PODMIOTOWE pewna korzystna sytuacja

podmiotu, w której znajduje się on ze względu na normy

obowiązującego prawa.

(24)

STOSUNEK PRAWNY

Relacja między dwoma (lub

więcej) podmiotami, istniejąca ze względu na obowiązywanie

normy prawnej, która wyznacza jednemu podmiotowi (lub

podmiotom) określone

zachowanie względem drugiego

podmiotu (lub podmiotom).

(25)

STOSUNEK

CYWILNOPRAWNY

Poszczególne obowiązki lub uprawnienia, połączone więzią funkcjonalną, tworzą stosunek cywilnoprawny.

Przykład – najem.

(26)

Obowiązek pewnego zachowania się na rzecz określonego podmiotu

Art. 535. Pojęcie umowy sprzedaży

§ 1. Przez umowę sprzedaży sprzedawca zobowiązuje się przenieść na kupującego

własność rzeczy i wydać mu rzecz, a kupujący zobowiązuje się rzecz odebrać i zapłacić

sprzedawcy cenę.

 2 podmioty (adresat normy i uprawniony).

(27)

OKREŚLENIE ADRESATÓW

(28)

ELEMENTY STOSUNKU CYWILNOPRAWNEGO

• Strony  podmioty zobowiązane i uprawnione

• Treść uprawnienia i obowiązki podmiotów

• Przedmiot zachowania, do którego strona stosunku jest zobowiązana (niekiedy oznacza także dobro, do którego zachowania te się

odnoszą).

(29)

NORMATYWNE POSTACIE UPRAWNIEŃ

• Uprawnienie bezpośrednie

• Roszczenie

• Uprawnienie kształtujące

• Uprawnienie do żądania ukształtowania stosunku prawnego

• Zarzut

(30)

RODZAJE UPRAWNIEŃ

(31)

PRAWO PODMIOTOWE

• Jest elementem treści stosunku cywilnoprawnego.

• Służy ochronie interesów podmiotu, któremu przysługuje  zmierza do obiektywnie

korzystnego stanu rzeczy dla uprawnionego.

• W jego skład wchodzą wyłącznie uprawnienia.

• Możliwość urzeczywistnia prawa w drodze

przymusu państwowego.

(32)

RODZAJE PRAW PODMIOTOWYCH

cechy konstrukcyjne i funkcje praw

• Prawa bezwzględne i względne

• Prawa majątkowe i niemajątkowe

• Prawa zbywalne i niezbywalne

• Prawa związane

• Prawa akcesoryjne

• Ekspektatywy

(33)

TYPY PRAW PODMIOTOWYCH

różnice w treści praw – jakich zachowań dotyczą?

• Np. własność, użytkowanie wieczyste, hipoteka, najem, itp.

• Prawa bezwzględne  zasada numerus clausus

• Prawa względne  np. umowy nienazwane

(34)

NABYCIE PRAWA PODMIOTOWEGO

• Pochodne – jeżeli skuteczność nabycia zależy od istnienia tego prawa u innego podmiotu;

• Pierwotne - jeżeli skuteczność nabycia nie zależy od istnienia tego prawa u innego podmiotu;

• Konstytutywne – polega na powstaniu nieistniejącego dotąd prawa;

• Translatywne – polega na nabyciu prawa

wcześniej istniejącego.

(35)

NABYCIE PRAWA PODMIOTOWEGO

• Pochodne translatywne (np. przeniesienie własności, dziedziczenie)

• Pochodne konstytutywne (np. ustanowienie przez właściciela prawa użytkowania rzeczy)

• Pierwotne translatywne (np. zasiedzenie)

• Pierwotne konstytutywne ( np. zawłaszczenie

własności rzeczy niczyjej)

(36)

UTRATA PRAWA PODMIOTOWEGO

• Nabycie prawa przez inną osobę

• Wygaśnięcie prawa

• Konfuzja

(37)

WYKONYWANIE PRAWA PODMIOTOWEGO

Uprawnienie

bezpośrednie Roszczenie Uprawnienie

kształtujące Uprawnienie do żądania

ukształtowania stosunku

prawnego Realizowania

działania lub

zaniechania, które umożliwia

podmiotowi

wykonywanie jego uprawnienia

bezpośredniego

Korzystanie z nakazanego

zachowania drugiej strony stosunku prawnego

Dokonanie

czynności prawnej, na którą pozwala uprawnienie

kształtujące

Domaganie się – zgodnie ze swoim uprawnieniem – ukształtowania stosunku prawnego przez sąd

(38)

OCHRONA PRAW PODMIOTOWYCH

• Uprawnienia kształtujące i uprawnienie do

żądania ukształtowania stosunku prawnego  druga strona stosunku prawnego nie ma

wpływu na wykonanie prawa

• Prawa bezpośrednie i roszczenia 

o postępowanie sądowe –(sądy i komornicy)

o Pomoc własna: samoobrona i samopomoc

(39)

POMOC WŁASNA –

SAMOOBRONA I SAMOPOMOC

Przykład

Art. 343. Obrona konieczna i dozwolona samopomoc przeciwko samowolnemu naruszeniu posiadania

§ 1. Posiadacz może zastosować obronę konieczną, ażeby odeprzeć samowolne naruszenie posiadania.

§ 2. Posiadacz nieruchomości może niezwłocznie po samowolnym

naruszeniu posiadania przywrócić własnym działaniem stan poprzedni;

nie wolno mu jednak stosować przy tym przemocy względem osób.

Posiadacz rzeczy ruchomej, jeżeli grozi mu niebezpieczeństwo niepowetowanej szkody, może natychmiast po samowolnym

pozbawieniu go posiadania zastosować niezbędną samopomoc w celu przywrócenia stanu poprzedniego.

§ 3. Przepisy paragrafów poprzedzających stosuje się odpowiednio do dzierżyciela

(40)

NADUŻYCIE PRAWA PODMIOTOWEGO

Art. 5. Nadużycie prawa podmiotowego

Nie można czynić ze swego prawa użytku, który by był sprzeczny ze społeczno-gospodarczym

przeznaczeniem tego prawa lub z zasadami współżycia społecznego. Takie działanie lub

zaniechanie uprawnionego nie jest uważane za

wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony.

(41)

NADUŻYCIE PRAWA PODMIOTOWEGO

• Istnienie prawa podmiotowego nie stawia

uprawnionego poza zasięgiem ocen moralnych i społecznie uznawanych wartości.

• Granice uprawnień wyznaczają nie tylko normy prawne czy postanowienia czynności prawnych, tworzących te uprawnienia, ale normy moralne (zasady współżycia