J a n M. M a ł e c k i , Z w ią z k i h a n d lo w e m ia st p olsk ich z G d a ń s k iem w X V I i p ie r w s z e j p o ło w ie X V I I w ie k u , ‘P o ls k a A k a d e m i a N a u k — O d d z ia ł w K r a k o w ie , P r a c e K o m is ji N a u k H is to r y c z n y c h n r 20, Z a k ła d N a r o d o w y im . O s so liń s k ic h , W y d a w n ic t w o P o ls k ie j A k a d e m ii N a u k , W r o c ł a w - W a r s z a w a - K r a k ó w 1968, s. 272. W d z ie ja c h p r z e d r o z b io r o w e j R z e c z y p o s p o lite j G d a ń s k i g d a ń s k i h a n d e l zbożem o d g r y w a ł y ro lę w y ją t k o w ą . T e n w ła ś n ie h a n d e l nie ty lk o o k r e ś la ł c h a r a k t e r w y m ia n y p r o w a d z o n e j ■ p rz e z ziem ie p o ls k ie , a le r ó w n ie ż (k s z ta łto w a ł p r o d u k c ję k r a ju ,
w p ł y w a ł n a fo r m y tra n s p o rtu , w y z n a c z a ł s zla k i k o n t a k tó w k u lt u r a ln y c h i lin ię d z ia ła n i a p o lity c z n e g o p a ń s t w a . G d a ń s k s ta n o w ił — n ieczęsty n a w e t w s k a li o g ó ln o e u r o p e js k ie j — p r z y k ła d m ia s ta , k tó re w u ję c iu d o ty c h c z a so w e j h is t o r io g r a fii r e p r e z e n t o w a ło h a n d e l z a g ra n ic z n y c a łe g o k r a ju , a p o n a d to w p o w a ż n y m s to p n iu h a n d e l ten m o n o p o liz o w a ło . S tą d , ja k słu sz n ie a u to r p o d k r e ś lił, d o m in u ją c a w lit e r a t u r z e p rz e d m io tu te n d e n c ja , b y h a n d e l G d a ń s k a u to ż s a m ia ć (p r z y n a jm n ie j d la o k r e s u p o 1466 r.) z 'h a n d le m z a g ra n ic z n y m P o l s k i i ty m s a m y m b a d a ć g o p rz e d e •w szystk im od s tro n y p o w ią z a ń za m o rsk ic h . M a ł e c k i p r z e c iw n ie z w r a c a u w a g ę n a w e w n ę t r z n y h a n d e l p o ls k i — a w ię c w y m ia n ę , k t ó r e j e fe k te m b y ł g d a ń s k i e k s p o r t. B a d a n e też b y ły p r o b le m y s p ła w u w iś la n e g o , a co za t y m id zie — p ro b le m y
h a n d lu szla c h e c k ie g o . M a łe c k i s t a w ia p y ta n ia : ja k w y g l ą d a ł h a n d e l G d a ń s k a z z a p le c z e m r e a li z o w a n y za p o m o c ą k o n t a k t ó w z m ia s ta m i p o ls k im i? C z y m ilcze n ie o ty m w lit e r a t u r z e p rz e d m io tu je st o d z w ie rc ie d le n ie m n ie w ie lk ie g o z n a c z e n ia tego z ja w is k a , czy też s ta n o w i isto tn ą lu k ę b a d a w c z ą ? (P o s ta w ie n ie p y ta n ia słu szn e. O d p o w i e d ź n a nie je st z ro z u m ia ła w k o n te k śc ie c a łe j d o ty c h c z a s o w e j lit e r a t u r y o h a n d lu g d a ń s k im i — m im o m o n u m e n ta ln e j p r a c y R y b a r s k i e g o — o n ie n a jle p ie j zn a n y m lą d o w y m h a n d lu z a g ra n ic z n y m R z e c z y p o s p o lite j. M a łe c k i z a ją ł się je d n ą t y lk o stro n ą z a g a d n ie n ia — w y m ia n ą m ię d z y m ia s t a m i p o ls k im i a G d a ń s k ie m . P r z y w y c i ą g a n i u d a lsz y c h ■w n iosków n a le ż y m ie ć to n a u w a d z e .
W y b ó r o b s z a ru o b ję te g o b a d a n ie m i o k re s u c h ro n o lo g ic zn e g o nie b u d z i z a s trz e żeń . H a n d e l m ia s t K o r o n y — b e z P r u s — w la ta c h 1526— <1655 je st z a g a d n ie n ie m sto s u n k o w o o d rę b n y m . O c z y w iś c ie m o żn a się sp ierać , czy nie n a le ż a ło je d n a k w łą c z y ć do r o z w a ż a ń m ia s t p ru s k ic h i ro z p o c z ą ć w c z e ś n ie j (1466?), a s k o ń c zy ć o w ie le p ó ź n ie j (1772?), a le je st r z e c z ą ja s n ą , że w g r ę m u s ia ła w c h o d z ić ro z s ą d n a e lim in a c ja z b y t o b sz e rn e g o m a t e ria łu i o g ra n ic z e n ia n a rz u c o n e p rz e z k o n s t ru k c ję p ra c y . A u t o r w y k o r z y s t a ł do tego z a g a d n ie n ia ź r ó d ła z n a jd u ją c e się w a r c h iw a c h k r a jo w y c h , a d z ie lą c e się z g r u b s z a n a 3 g r u p y : k s ię g i ce ln e , k o re s p o n d e n c ję m iast, w p is y do k s ią g m ie js k ic h . W tyc h o statn ich po r a z p ie r w s z y z o sta ły w y d o b y t e w z m ia n k i do ty c zą ce k o n fis k a t y m a ją t k u g d a ń s z c z a n w 1577 r. M im o fr a g m e n t a ry c z n o ś c i tych d a n y c h m o ż n a z o rie n to w a ć się w k ie ru n k a c h d z ia ła n ia fin a n s o w e g o g d a ń s z c z a n — p r z e d e w s z y s tk im w P o z n a n iu i K r a k o w ie , n a stę p n ie w W a r s z a w ie . Z in n y c h c ie k a w y c h ź ró d e ł, k t ó r e a u to r w y k o r z y s t a ł, w a r t o w s p o m n ie ć o g d a ń s k ie j k się d z e g l e j t ó w d la Ż y d ó w z 1641 r. K s ię g a w y m ie n ia p o n a d 50 m ie js c o w o ś c i, k tó re u d a ło się a u t o ro w i z id e n ty fik o w a ć , i p o z w a la n a u z u p e łn ie n ie o b r a z u u z y s k a n e g o n a p o d s t a w ie in n y c h d a n y ch . A u t o r w sp o só b ś w ia d o m y o g r a n ic z y ł k w e r e n d ę w k się g a c h m ie js k ic h do w y r y w k o w y c h so n d aży . Z u b o ż y ło to — o czy m n iżej — o pis fo r m h a n d lu . N ie w y d a j e s ię n a to m iast, b y d a lsze b a d a n ia z m ie n iły lu b n a d m ie rn ie p o s z e r z y ły o b ra z g e o g ra fic z n e g o z a s ię g u d z ia ła n ia k u p c ó w g d a ń s k ic h n a ziem iach R z e c z p o sp o lite j. O s o b iś c ie s ą d z iłb y m je d y n ie , że m o ż liw e ‘b y ły b y d w ie p o p r a w k i. P ie r w s z a d o ty c z y ła b y p e w n e j d y n a m ik i u z y s k a n e g o o b ra z u . T a k np. a u to r p o d k r e ś la z n a c z e n ie W a r s z a w y i g łó w n e g o m ia s t a M a ło p o ls k i p ó łn o c n e j — L u b lin a . N a p o d s ta w ie k s ią g m ie js k ic h L u b li n a m o ż n a s ą d z ić , że ten o statn i o śro d e k Z d e c y d o w a n ie p r z e w y ż s z a ł s w ą m a z o w ie c k ą k o n k u re n tk ę w X V i p ie r w s z e j p o ło w ie X V I w . W d r u g ie j p o ło w ie s tu le c ia szan se się w y r ó w n a ły p o to, b y w n a stę p n y c h la ta c h
z w y c ię s tw o w w a lc e o w y m ia n ę p r o d u k t ó w lit e w s k o -r u s k ic h z G d a ń s k ie m p r z y p a d ło W a r s z a w i e . S ą d z ę , że i w in n y c h p r z y p a d k a c h rzecz m ia ła się p o d o b n ie . P r z e m y ś l — J a ro s ła w , P o z n a ń — G n ie z n o , L u b l i n — W a r s z a w a to p o d w ó jn e o śro d k i r e p r e z e n t u ją c e je d n o c z e ś n ie lu b k o le jn o ten sam r y n e k d la h a n d lu g d a ń s k ie g o . W a r s z a w a i L u b l i n r e p r e z e n t o w a ły m. in. fu t r a lit e w s k ie , P o z n a ń i G n ie z n o — suk n o w ie lk o p o ls k ie itp. O c z y w iś c ie ró ż n ic a m ię d z y ty m i o ś ro d k a m i p o le g a ła tak że i na lo k a ln y m zn a cz en iu .
D r u g ie z a strze że n ie — to r o la h a n d lu tra n z y to w e g o , p r o w a d z o n e g o z z ie m ia m i sp oza K o ro n y . J a k się w y d a j e z a in t e re s o w a n ia G d a ń s k a w k ie r u n k u W ie lk o p o ls k i s ię g a ły d e le j, do W r o c ła w ia , B rz e g u , G ło g o w a . P o d o b n ie rzecz m ia ła się z k ie r u n k ie m p o łu d n io w y m : k u p c y z K r a k o w a p o ś re d n ic z y li w h a n d lu z K o s z y c a m i — i w s c h o d n im : L w ó w , L u b li n w ią z a ł y G d a ń s k z t e ry to r ia m i U k r a i n y czy B ia ło ru s i. S tą d też re p re z e n ta c ja k u p c ó w ró ż n y c h o ś r o d k ó w n ie z a w s z e m u si d o w o d z ić z n a c z e n ia tyc h ziem d la g d a ń s k ie g o h a n d lu , r a c z e j m ó w i o na o k ie r u n k u je g o a k ty w n o ś c i.
W k o le jn y c h ro z d z ia ła c h a u to r w y k o r z y s t u ją c z e b r a n y o b fic ie m a t e r ia ł o m a w ia : m ia s t a k u ja w s k ie , m ia s ta ziem i łę c z y c k ie j w r a z z M a z o w s z e m i P o d la s ie m , m iasta w ie lk o p o ls k ie , m ia s ta M a ło p o ls k i p ó łn o c n e j, m ia s t a M a ło p o ls k i p o łu d n io w o -z a c h o d n ie j i w r e s z c ie m ia s t a ru s k ie . W ten sp o só b a r b it r a ln ie d zie li o b sz a r k r a ju n a o d r ę b n e r e jo n y g o s p o d ś rc z e , k tó re ja k z tego w id a ć od d r u g ie j p o ło w y X V I w . nie p o k r y w a ł y się z p o d z ia ła m i a d m in is tra c y jn y m i. M o ż e je d n a k w a r t o b y ło b y z a n a li z o w a ć w y m ia n ę z G d a ń s k ie m w ra m a c h ist n ie ją c y c h w o je w ó d z t w ? C z y b y ł to p o d z ia ł je d y n ie a d m in is tra c y jn y ? C h y b a nie, i w a r t o b y o stateczn ie rz e c z p rz e s ą d z ić n a p o d s ta w ie d a n y c h p rz y to c z o n y c h p rz e z a u to ra .
W tra k c ie o m a w ia n ia z a s ię g u h a n d lu a u to r d o k o n u je w i e lu in te re s u ją c y c h o b s e r w a c ji d o ty c zą c y c h isto tn ej r o li ja r m a r k ó w w L u b lin ie , Ł ę c z y c y , Ł o w ic z u , J a ro s ła w i u , P o z n a n iu i in. W ła ś n i e ja r m a r k i s ta n o w iły tę fo r m ę o rg a n iz a c y jn ą , k tó ra
u ła t w ia ł a n o w o ż y tn ą , o p a rtą o k r e d y t w y m ia n ę p r o d u k t ó w m a s o w y c h . M a łe c k i p o r u s z a też w i e le s p r a w w ią ż ą c y c h się z o rg a n iz a c ją h a n d lu (ro la f u r m a n ó w ž R a w y ), s k ła d e m n a r o d o w o ś c io w y m <np. r o la O r m ia n ), czy zn a czen ie m W is ły . N i e m o żn a b ę d z ie serio z a ją ć się ż a d n y m re g io n e m P o ls k i z p u n k t u w id z e n ia d z ie jó w g o s p o d a rc z y c h b e z s ię g n ię c ia do b o g a to u d o k u m e n t o w a n y c h r o z w a ż a ń M a łe c k ie g o , i l u s t r o w a n y c h 30 ta b e la m i w tek ście (w ie r z y t e ln o ś c i gd a ń s z c z a n , z e s t a w ie n ia h a n d lu ją c y c h m iast, t o w a r ó w p rz e w o ż o n y c h p rz e z ró ż n y c h k u p c ó w i ró ż n e o śro d k i).
W tra k c ie s w y c h r o z w a ż a ń a u to r d o ch od zi do k o n k lu z ji, k tó ra m n ie nie c a łk o w ic ie p r z e k o n a ła : w r e g io n ie — p is ze M a łe c k i — g d z ie nie b y ło siln e g o ce n tru m h a n d lo w e g o s k u p ia ją c e g o w s z e c h s tro n n ie w y m ia n ę t o w a r o w ą re g io n u , tj. g d z ie nie u k s z t a łt o w a ł się je sz cze je d n o lit y r y n e k t o w a r o w y , tak że m n ie js z e m ia s ta u czestn i c z y ły w h a n d lu z G d a ń s k ie m . T a k b y ło n a M a z o w s z u , z a p e w n e n a L u b e ls z c z y ź n ie , g d z ie W a r s z a w a i L u b l i n d o p ie ro z a c z y n a ły p rz e k s z ta łc a ć się w d o m in u ją c e o śro d k i. In a c z e j z K r a k o w e m i P o z n a n ie m , k tó re d o m in o w a ły w s w y c h re g io n a c h . O tóż, ja k w y n i k a z b a d a ń T o p o l s k i e g o , o b o k P o z n a n ia o d g r y w a ło „ e u r o p e js k ą ” r o lę i G n ie z n o ; L u b l i n ju ż o d p o c z ą tk u X V I w . p e łn ił fu n k c ję sto licy g o s p o d a rc z e j w s c h o d n ie j części M a ło p o ls k i. J a k się zatem w y d a je , rzecz p o le g a n a czy m in n y m . S ta rs z e fo r m y d z ia ła n ia h a n d lo w e g o w y t w o r z y ły się w X I V — X V w ., k ie d y to a n i k o n ta k t z p ro d u c e n te m n ie b y ł ta k istotny, a n i m a s a t o w a r o w a nie b y ła ta k du ża. Z a s t r z e g a ją c się, iż je st to ra c z e j r o b o c z e p y ta n ie c h c ia łb y m je s fo r m u ło w a ć ja k n a s tę p u je . C z y L u b e ls z c z y z n a , M a z o w s z e , S a n d o m ie rs k ie , Ł ę c z y c k ie nie b y ł y o b s z a ra m i p ó ź n ie js z e j i b a r d z i e j n o w o c z e s n e j p e n e t r a c ji k u p c ó w g d a ń s k ic h ? C z y nie je st to
12
ró ż n ic a m ię d z y k o n t a k ta m i w y p r a c o w a n y m i w w a r u n k a c h h a n d lu z m ia s ta m i, k t ó ry c h d z ia ła ln o ś ć o p a rt a b y ła n a ś re d n io w ie c z n y c h p r z y w ile ja c h , a m ia s ta m i r o z w i ja ją c y m i się ( w a s p e k c ie h a n d lu g d a ń s k ie g o ) n a n o w y c h p o d s ta w a c h w y m ia n y t o w a r o w e j? N i e k u sz ą c się w ty m m ie js c u o o d p o w ie d ź , w a r t o p r o b le m ten p o s ta w ić .
C i e k a w y i n a jb a r d z i e j k o n t r o w e r s y jn y je st r o z d z ia ł o statn i z a t y t u ło w a n y „ R o la h a n d lu G d a ń s k a z m ia s ta m i k o r o n n y m i w e k o n o m ice P o ls k i f e u d a ln e j” . Z a w ie r a o n cen n e u w a g i d o ty c zą ce je d n o lito ś c i t o w a r ó w w y s y ła n y c h p rz e z G d a ń s k (ś le d z ie , sól, k o rz e n ie , p r o d u k t y rz e m io s ła ), i ró ż n o lito śc i t o w a r ó w w ie z io n y c h do G d a ń s k a z k i lk u r e jo n ó w s p e c ja lis ty c z n e j p r o d u k c ji. M a łe c k i k o n s ta tu je , że g d a ń s k i h a n d e l b y ł d la ziem p o ls k ic h z d e c y d o w a n ie a k t y w n y . U d z i a ł m ie s z c z a ń s tw a p o ls k ie g o w e k s p o r c ie ataoża d o G d a ń s k a m i a ł do ch od zić do 30°/o. M a łe m iasta, k tó re n ie p r o w a d z iły w y m ia n y p ło d a m i r o ln y m i i le ś n y m i, m ia ły m ie ć b ila n s u je m n y . A u t o r p o d k r e ś la ją c isto tn ą r o lę m ia s t p o ls k ic h z w r a c a u w a g ę n a h a n d e l s u r o w c a m i n ie z b ę d n y m i w r o z w o ju g d a ń s k ie g o rz e m io s ła . W ty m też z g o d n y je st z w n io s k a m i M a r i i B o g u c k i e j . R ó ż n i się je d n a k M a łe c k i z tą a u to rk ą w sp o só b z a s a d n ic z y p r z y o cen ie r o li h a n d lu g d a ń s k ie g o w ży c iu m ia s t p o ls k ic h . W b r e w z d a n iu B o g u c k ie j, H o s z o w s k i e g o i w i e lu in n y c h n e g u je on p a so ż y tn ic zy c h a ra k t e r G d a ń s k a w s t o s u n k u do m ia s t zap lecza . P r z e c i w n i e , p o d k r e ś la r o lę tego p o rtu w o ż y w ie n iu d z ia ła ln o ś c i g o s p o d a r c z e j m ia s t n a za p le c z u w r a m a c h — ja k p isze — fe u d a ln e j g o s p o d a r k i k r a ju . K o n t y n u u ją c tę m y ś l, a u to r w y s u w a tezę, że z w ią z k i h a n d lo w e G d a ń s k a z m ia s t a m i p o ls k im i p o w s t r z y m y w a ły n a w e t an -ty m iejsk ą p o lit y k ę szlach ty . D z ię k i g d a ń s z c z a n o m k u p c y z m ia s t k o ro n n y c h h a n d lo w a li t o w a r a m i p o c h o d z e n ia o bceg o , p o d o b n ie ja k d z ię k i tem u m ia s tu t o w a r y p o ls k ie d o c ie r a ły n a r y n k i za c h o d n io e u ro p e js k ie . G d a ń s k w r e s z c ie b y ł o śro d k ie m in t e g r u ją c y m g o s p o d a rc z o d a w n ą R z e c zp o sp o litą .
D o b r z e się stało , że a u to r p o s t a w ił ś w ia d o m ie je d e n z w a ż n ie js z y c h p r o b le m ó w d o ty c zą c y c h X V I w . , n a d k tó ry m w a r t o c h y b a w m y ś l in te n c ji M a łe c k ie g o p o d ją ć d y s k u s ję . J a k w y n i k a z k sią żk i, w n io s e k o p o z y t y w n e j r o li G d a ń s k a o p a r ty je st n a n a s tę p u ją c y c h p r z e s ła n k a c h : 1. u ła t w ia n ie p o ś r e d n ic t w a m ię d z y w s c h o d e m i z a ch od em , d z ię k i tem u 2. tw o rz e n ie b o d ź c a o ż y w ia ją c e g o w y m ia n ę w k r a ju , w ty m w y m ia n ę m ie js k ą , 3. o b ro n a in t e r e s ó w m ia s t w P o lsc e , 4. t w o rz e n ie je d n o lit e g o o g ó l n o k r a jo w e g o r y n k u . W y d a j e się, że n a jm n ie j k o n t r o w e r s y jn y je st p u n k t 4. R z e c z y w iś c ie s p ła w n e d o rze cze W i s ły w X V I w . zaczęło s ta n o w ić o b sz a r w z g lę d n ie je d n o lite g o ry n k u . T u je d n a k n a le ż y d o k o n a ć m a łe j p o p r a w k i. P o z a G d a ń s k ie m , a ra c ze j z n ie w ie lk im je g o u d z ia łe m , d z ia ła ł w X V I w . w ie lk i s z la k lą d o w y łą c z ą c y s te p y U k r a i n y i p u szc ze lit e w s k o -r u s k ie z E u r o p ą z a c h o d n ią. J e śli za s ię g w p ł y w u G d a ń s k a — n a p e w n o n a jw ję k s z e g o e m p o r iu m h a n d lo w e g o P o ls k i — o zn a c zy m y lin ia m i p ro m ie n iś c ie z b ie g a ją c y m i się n a d m o rz e m , to k r z y ż o w a ć віє one b ę d ą z lin ia m i oz n a c z a ją c y m i g o s p o d a rc z e p o łą c z e n ia r ó w n o le ż n ik o w e R z e c z p o s p o lite j. W y z n a c z a ły . one tra k t, p o k tó ry m p rz e p ę d z a n o w o ły , p rz e w o ż o n o fu t ra , n a o b s z a rz e od K i j o w a , M o h y lo w a , K a m ie ń c a , B r a c ła w ia , M o łd a w ii p rz e z J a ro s ła w , K r a k ó w , B r z e g Ś lą s k i, czy L u b li n , R a d o m , m ia s t a w ie lk o p o ls k ie , W r o c ła w . W e w n ą t r z d ru g ie g o p o w ią z a n ia du żo w ię k s z ą ro lę niż w h a n d lu g d a ń s k im o d g r y w a ły k a p it a ły m ie s z c z a ń sk ie — n ie za w sze z resztą p o lsk ie . N i e o zn acza to, b y h a n d e l lą d o w y b y ł b a r d z ie j ch a ra k te ry s t y c z n y d la d a w n e j R z e c z p o sp o lite j. D o m i n o w a ł n a p e w n o s p ła w zboża, ale· w a r t o p a m ię ta ć , że nie ty lk o G d a ń s k b y ł s p o iw e m g o s p o d a rc z y m n a sze go k r a ju . P u n k t y 1 i 2 p rz y to c z o n e j a r g u m e n t a c ji a u t o ra są m a ło p r z e k o n y w a ją c e . G d a ń s k rz e c z y w iś c ie p o ś re d n ic z y ł w h a n d lu z a g ra n ic z n y m . A l e n a s w y m z b o ż o w y m o d cin k u p o p ro stu m o n o p o liz o w a ł w y m ia n ę s to s o w a n ie m zaliczek , o r g a n iz a c ją sieci fak torii,,
k a n to r ó w , w y łą c z n o ś c ią w p r z e k a z y w a n iu d a le j t o w a r ó w . C z y m o żn a tu m ó w ić o o ż y w ia n iu h a n d lu ? R a c z e j do ść je d n o s tro n n y m , ja k w y n i k a z d a n y c h a u to ra , d o tyc z ą c y c h — z je d n y m w y ją t k ie m — z a d łu ż e n ia k u p c ó w p o ls k ic h u g d a ń s z c z a n . B y ł to ra c z e j p ro c e s u z a le ż n ia n ia m ie s z c z a n p o ls k ic h p rz e z fa k ty c z n ie s to s o w a n y m o n o p o l w y m ia n y . P o le m iz u ją c z d o ty c h c z a s o w y m i p o g lą d a m i a u to r sąd zi, że s tr a ty ja k ie p o n o sili k u p c y z g łę b i k r a ju w z w ią z k u z w y łą c z n o ś c ią p o ś r e d n ic t w a g d a ń s z c z a n , w y n a g r a d z a n e b y ły k o rz y ś c ia m i w y n ik a ją c y m i z d o b r e j o rg a n iz a c ji p o ś r e d n ic t w a , z u t r z y m y w a n i a w d o b r y m sta n ie u rz ą d z e ń h a n d lo w y c h itp. W ą t p ię w to, ta k ja k w ą t p ię w ostateczn e k o rz y ś c i c z e rp a n e p rz e z m ie s z k a ń c ó w k o lo n ii z r a c ji s p r a w n y c h u r z ą d zeń w p r o w a d z o n y c h p rz e z k o lo n iz a to r ó w . G r a ły tu p rz e c ie ż r o lę tak że o k re ś lo n e , a b a r d z o o g ra n ic z o n e p rz e z g d a ń s z c z a n b o d ź c e ek o n o m ic zn e i s p r a w a b o d a j n a j w a ż n ie js z a — b r a k m o ż liw o ś c i w y b o r u m ię d z y ró ż n y m i fo r m a m i d z ia ła n ia . T a k czy o w a k m ie s z c z a n ie p o ls c y — p o d o b n ie ja k szla c h ta — u za le żn ie n i b y li w k ie r u n k a c h d z ia ła n ia o d gd a ń s z c z a n .
W r e s z c ie p u n k t 3 tak że m n ie n ie p rz e k o n a ł. P o p ie r w s z e G d a ń s k z a jm o w a ł s ta n o w is k o w y ją t k o w e w d a w ń e j P o lsc e . Ż a d n e in n e m ia s to nie m o g ło b y s ta w ić czo ła — w g ru n c ie rz e c z y s k u tec z n ie — k r ó lo w i. A d z ia ło się to w 1577 r., k ie d y m ie s z c z a ń s tw o p o ls k ie p r a k t y c z n ie n ie w ie le zn a c zy ło w p o lity c e w e w n ę t r z n e j. P o d r u g ie — s a m a u to r s tw ie rd z a , że f u n k c je h a n d lo w e G d a ń s k a nie w y z w a l a ł y elem e’n - t ó w g o s p o d a r k i k a p ita lis ty c z n e j, że m ia sto to t k w iło m o cn o w s tr u k tu r z e s p o łe c z n e j ś re d n io w ie c z a . Jest rz e c z ą zn a n ą , że w ła ś n ie ten m o d e l m ia s ta nie s p r z y ja ł tw o r z e n iu się w P o ls c e p o lity c z n y c h p o w ią z a ń m ię d z y p o sz c ze g ó ln y m i o ś ro d k a m i. W ła ś n ie w X V I w . d o c h o d z iło do z b r o jn y c h z a t a r g ó w m ię d z y G d a ń s k ie m a T o ru n ie m czy E lb lą g ie m , n ie m ó w ią c ju ż o lo sie m a ły c h m ia s t p ru s k ic h t r a k t o w a n y c h ja k k o lo n ie p rz e z n a sz n a jw ię k s z y p o rt. S ą d z ę , że te w n io s k i M a łe c k ie g o w y p ły n ę ł y z p o m i n ię c ia w r o z w a ż a n ia c h fo r m h a n d lu . A u t o r w y c z e r p u ją c o u k a z a ł z k im i c z y m h a n d lo w a ł G d a ń s k . Z b y t m a ło p o ś w ię c ił u w a g i o d p o w ie d z i n a p y t a n ie w ja k i sp osó b.
S ą d z ę też, że n a d m ie rn ie p o z y t y w n y o b ra z d z ia ła ln o ś c i G d a ń s k a w g o s p o d a rc e n a sz e go k r a j u s p o w o d o w a n y z o stał d o b o r e m ź ró d e ł. B o g u c k a o p a r ła się o k s ię g i m ie js k ie G d a ń s k a , k tó re u k a z y w a ły m e c h a n iz m d z ia ła n ia m ie s z c z a ń s tw a . M a łe c k i, w s łu s z n e j s k ą d in ą d trosce o z b a d a n ie z a k re s u w y m ia n y , g łó w n y n a c is k p o ło ż y ł n a k o re s p o n d e n c ję k u p ie c k ą i ró ż n e ź r ó d ła p o c h o d z ą c e z ż ap lecza . Z a b r a k ło ta m in f o r m a c ji o s y s te m ie za lic ze k n a zboże, o w y s o k o ś c i z y s k u w s z y s tk ic h k o n tra h e n tó w , o fo r m a c h s p ó łe k . T e w ia d o m o ś c i, p rz y n a jm n ie j w części, z a w i e r a ją w p is y ty p u n o ta ria ln e g o (k s ię g i ra d z ie c k ie w ic e p r e z y d e n t a i p r e z y d e n t a ), k t ó re z re s ztą zo s ta ły w części w y k o r z y s t a n e . N i e je st to p r e t e n s ja p o d a d re s e m a u to ra , k tó r y o p r a c o w a ł i ta k b a rd z o d u że z a s o b y a r c h iw a ln e . E fe k t e m tego, w a ż n y m d la d a lsz y c h p r a c n a d d z ie ja m i X V I w ., je st a n e k s z a w i e r a ją c y 18 t a b e l d o ty c zą c y c h k o n t a k t ó w g o s p o d a rc z y c h G d a ń s k a z z a p le c z e m — k o re s p o n d e n c ji, p o c h o d z e n ia m ieszczan , p r z e w o z u ró ż n y c h t o w a r ó w i$p.
R e a s u m u ją c , M a łe c k i n a p o d s ta w ie n o w e g o i ce n n ego m a t e r ia łu ź r ó d ło w e g o s ta w ia w a ż n ą p r o b le m a t y k ę d y s k u s y jn ą . P e łn e j o d p o w ie d z i n a n ią m o żn a u d z ie lić po p r z e b a d a n iu m e c h a n iz m u h a n d lu g d a ń s k ie g o — i to n a tle o g ó ln e g o h a n d lu p o l sk ie g o w X V I w . J e d n a k p rz e c ie ż w io d ą c y m k ie r u n k ie m b a łty c k ie g o k ie r u n k u w y m ia n y w ek o n o m ic e p o ls k ie j b y ł szla c h e c k i — a nie m ie js k i — h a n d e l zboże m .
D o 'u z u p e łn i e n i a czy ra c z e j n a p is a n ia d a lsz e g o c ią g u tyc h r o z w a ż a ń n a jb a r d z ie j p r e d y s t y n o w a n y je st a u to r, k tó ry n ie w ą t p liw ie d a ls z y m i b a d a n ia m i o d p o w ie n a ró ż n o r a k ie w ą t p liw o ś c i.
