Henryk Misztal
"Podręcznik prawa kanonicznego", T.
I-IV, Edward Sztafrowski, Warszawa
1985-1986 : [recenzja]
Prawo Kanoniczne : kwartalnik prawno-historyczny 30/3-4, 294-298
294 R ecenzje
Ks. Edward S z t a f r o w s k i , Podręcznik prawa kanonicznego, t. I—IV, Warszawa 1985— 1986
W W y d a w n ictw ie A k a d em ii Tleologii K a to lick iej w W arszaw ie u k a za ła się p raca ks. prof. dra hab. E dw arda S z t a f r o w s k i e g o pt.
P o d rę c zn ik p r a w a k a n o n iczn eg o , T. I i II W arszaw a 1985 r., T. III i
IV W arszaw a 1986 r. C ałość liczy 1490 stron d ru k u i sta n o w i n o w y p odręcznik do p raw a k an on iczn ego po u k azan iu sSę K odeksu Jana P a w ła II z 1983 r. P od ręczn ik został u łożon y w e d łu g k sią g K odeksu, e ty m że na p oczątk u za w iera zagad n ien ia w s tę p n e tj. rozw ażan ia na te m a t porządku p ra w n eg o K ościoła, o m ó w ien ie źródeł p raw a k a n o n icz n eg o i p rzeb iegu so b o ro w ej o d n o w y teg o ż p ra w a a n a k o ń cu zn ajd u je s ię rozdział spoza K o d ek su d otyczący p o stęp o w a n ia w sp raw ach k an o n iza cy jn y ch . P on ad to poza sp isam i tr e śc i w p o szczeg ó ln y ch tom ach z a m ieszcza n y m i w języ k u p o lsk im i po ła c in ie zn a jd u jem y w IV to m ie in d ek s m e c z o w y u łożony a lfa b ety czn ie i w I to m ie streszczen ie w język u łaciń sk im .
C elem recen zji n ie jest om ów ien ie treści d zieła, b y ło b y t o tak że n ie m a l n iew y k o n a ln e, g d y ż m a teria ł jest zb yt ob szern y, w ielo p ła szczy zn o w y . N iem n iej jed n a k w a rto w sk azać na p e w n e e le m e n ty ta k że m ery to ry czn e o m ó w io n e w podręczniku, k tóre alb o n ie są zaw arte b ezp o śred n io w K o d e k s ie P r a w a K a n o n iczn eg o a lb o za słu g u ją n a szczeg ó l n e p od k reślen ie. D o ty c h p ierw szy ch n a le ż y część w stęp n a podręcznika n a zw a n a z a g a d n ien ia m i w stęp n ym i.
N a p o czątk u p ierw szeg o to m u A utor o m ó w ił porząd ek p ra w n y K oś cioła. W ychodząc z założenia, iż czło w iek jest is to tą sp o łeczn ą stw ie r dza, że p raw o m a sw o je źródło w sp o łeczn ej n a tu rze czło w ie k a . K ościół b ęd ąc organ izm em w id z ia ln y m posiad a ró w n ie ż b ogatą treść w ew n ę tr z n ą . D la teg o d la zrozu m ien ia porządku p ra w n eg o K o ścio ła n a leży się gn ąć do e k lezjo lo g ii. S zczeg ó ln ie w ażn e są tu d w a zagad n ien ia: n a tu ry K o ścio ła i jeg o r e la c ji d o in n y ch w sp ó ln o t lu d zk ich . SobÓT W atyk ań s k i II w K o n sty tu cji d ogm atyczn ej o K o ściele stw ierd za, iż K ościół jesit n ie ja k o sa k ra m en tem .D aw n iej p rzy d e fin io w a n iu K ościoła k ład zion o n a cisk n a elem en t zew n ętrzn y n a zy w a ją c ten że K o śció ł sp ołeczn ością doskonałą, d ziś zw raca się u w agę n a oba w sp o m n ia n e w y ż e j elem en ty i na w za jem n e ich p ow iązan ie. K ościół jako Lud B o iy m a ud ział w k a p ła ń stw ie C hrystu sa, w Jego fu n k c ji p rorockiej d. k ró lew sk im u rzę dzie. W stru k tu rze K ościoła są d u ch ow n i i św ie c c y a spośród jednych i drugich — zakonnicy. K ościół C h ry stu so w y sk ła d a się i ży je w K o ś cio ła ch p a rty k u la rn y ch . C ały Lud B oży jest p o w o ła n y do św iętości, która jest jedna w c a ły m K ościele, choć drogi jej rea liza cji są różne.
K ościół jako w sp ó ln o ta życia B ożego d ziała n a ziem i i m a k on ieczn e p ow iązan ia z in n y m i sp ołeczn ościam i lu d zk im i u zn ając au ton om ię sp raw d oczesn ych oraz sp o łeczn o ści porządku doczesn ego. S p ra w y ziem sk ie oraz sp ołeczn ości d oczesne cieszą się w ła sn y m i p raw am i. K ościół i sp o
13] Recenzje 295 łecz n o ści p o lity czn e są w e w ła sn y m za k resie n ieza leżn e i a u to n o m icz ne. S łu żą one o b ie ty m sa m y m lu d zio m jeśli n a w ią żą słu szn ą w sp ó ł pracę. K ościół n ie w ią że s ię z o k reślon ą form ą k u ltu ry lu d zk iej ani z żad n ym sy stem em p o lity czn y m i z racji sw e j p o w szech n o ści m oże sta n o w ić w ięź m ięd zy ró żn y m i w sp ó ln o ta m i i narodam i.
K ościół od n o w y so b o ro w ej w ek o n o m ii z b a w ie n ia w id z i ta k że d zie d zictw o p ra w a 'kanonicznego ja k o w ła sn eg o 'instrum entu d o w y p e łn ia n ia jego m isji, n a d a je m u jednak ch arak ter p astoraln y. P ra w o k an o n iczn e m a n ie ty lk o ścisły zw ią zek ze sp ra w ied liw o ścią a le tak że z m i ło śc ią ch rześcijań sk ą. N o w y K od ek s P ra w a K an on iczn ego ob ow iązu je ty lk o K ościół Ł aciń sk i, n a to m ia st K a to lick ie K o ścio ły W sch od n ie otrzy m ają od d zieln y zbiór praw .
P o om ów ien iu źródeł p ra w a k a n o n iczn eg o w rozd ziale II, n a łam ach III rozd ziału zo sta ła p rzed sta w io n a soborow a od n ow a K odeksu. A utor p o d ręczn ik a z w ie lk im z n a w stw em p rzedm iotu o m ó w ił in sp ir a c je i za sa d y od n ow y K odeksu, p rzed sta w ił w a żn iejsze zbiory p ra w o d a w stw a p osob orow ego, d ziałaln ość K o m isji K o d y fik a cy jn ej, u k ład i treść n o w eg o K odeksu o ra z pderwsize kom en tarze. W sp om n iał też o o d n ow ie u sta w o d a w stw a K a to lick ich K o ściołów W schodnich.
P o o m ó w ien iu zaiagdnień w stę p n y c h A u tor p rzystąp ił do p rzed sta w ie n ia p oszczególn ych k sią g K odeksu. K sięg a I — n o r m y ogólne, z o sta ła p rzed sta w io n a na 160 stron ach druku. O b ejm u je ona 11 ty tu łó w (tj. 203 k a n o n y w raz z 6 k a n o n a m i w stęp n y m i. W p o d ręczn ik u podano w sposób zro zu m ia ły i p rzejrzy sty p o sta n o w ien ia d otyczące u sta w k o ś c ie ln y c h , zw y cza ju p raw n ego, a k tó w n o rm a ty w n y ch różn ego rodzaju, osób fizy czn y ch i p raw n ych , w ła d z y rządzenia, u rzęd ów k o ścieln y ch oraz przepisy d o ty czą ce ta k ich in sty tu c ji jak p rzed a w n ien ie i o b li cza n ie czasu. J a k w y n ik a z lek tu ry te j części p od ręcznika, p od staw ę do op racow an ia sta n o w ią g łó w n ie k a n o n y n o w eg o K od ek su czy c y to w a n e d o sło w n ie czy ty lk o p arafrazow an e a ponadto d erk ety Soboru W a ty k a ń sk ieg o II i in n e a k ty S to lic y A p o sto lsk iej oraz p od sta w o w a litera tu r a tego p rzed m iotu m ię d z y in n y m i k la sy c z n e p ra ce G. M ich ielsa, F. U rutii, M. C. Coronaity.
K sięg a II — L u d B o ży zo sta ła o m ó w io n a c z ę ścio w o w to m ie I (część I o w iern y ch ) i w to m ie II (część II — h iera rch iczn y u strój K ościoła oraz część III — in s ty tu ty ży cia k o n sek row an ego i sto w a rzy szen ia życia apostolsk iego). W d zisiejszy ch czasach zw raca się szczególn ą u w a g ę n a u p ra w n ien ia osob y lu d zk iej. B y ły on e p rzed m iotem różn ego ro dzaju d ek laracji o ch a ra k terze m ięd zy n a ro d o w y m i zn a la zły się w do k u m en tach k o ścieln y ch . N a jp ierw w y m ie n ił je p a p ież J a n X X III w en c y k lic e P a c e m in te r r is (1963 r.) a n a stęp n ie w łą c z y ł je pod obrady S obór W atykańsiki II i w re sz c ie zn a la zły s ię w S sch em a cie F u n d a m en
ta ln eg o P r a w a K o ścio ła . Z ty ch a k tó w k o ścieln y ch w ie le p rzejął n o w y K o d e k s P ra w a K a n o n iczn eg o . W 1975 r. P a p iesk a K om isja Iu s titia e t P a x p rzy g o to w a ła d o k u m en t pt. K o śció ł i p r a w a c z ło w ie k a . N o w y
296 Recenzje [4]
K od ek s po raz p ierw szy w d zieja ch K ościoła w y lic z y ł p raw a i ob o w ią z k i w sz y stk ic h w ie r n y c h n a jed n ym m iejscu . Z asadą p od staw ow ą ty ch ' p raw jest T Ó w n o ść w sz y stk ic h w ie r n y c h (kan. 208). D o o b o w ią z k ó w w iern y ch za licza m y k o n ieczn ość p rzyczyn ian ia s ię sw o im d zia ła n iem do za ch o w a n ia w sp ó ln o ty z K o ścio łem , trosk a o św ięto ść i ro z w ó j K ró lestw a B ożego, p o słu szeń stw o K o ścio ło w i a tak że p rzed sta w ia n ie trosk i w y p o w ia d a n ie sw eg o zdania p a sterzom K ościoła. Oprócz o b o w ią zk ó w o so b isty ch w y lic z o n e te ż zostały ob ow iązk i sp o łeczn e jak zaradzanie, p otrzebom K ościoła i p ra k ty k o w a n ie sp ra w ied liw o ści. W d zied zin ie u p ra w n ień n o w y K o d e k s P ra w a K a n o n iczn eg o zap ew n ił p raw o do w ła sn eg o obrządku i do w ła sn e j fo rm y ży cia duchow ego, p raw o do zrzeszania się , do pod jęcia a p o sto lsk iej działaln ości, do
c h r z e ś c i j a ń s k i e g o w y c h o w a n ia , do w o ln o ści badań w teologii, w o ln eg o w yb oru stan u życia, dobrego im ien ia , ta jem n icy oraz in n e.
Po ob ow iązk ach i p raw ach w szy stk ich w iern y ch n a stęp u ją w K o
d e k s ie P r a w a K a n o n iczn eg o o b o w ią zk i i u p ra w n ien ia w ie r n y c h św ie c
kich . N ależą do n ich : troska o rozw ój K ró lestw a B ożego, ob ow iązk i m a łżeń sk ie, ob ow iązk i w zak resie ch rześcija ń sk iej form acji, m ożność św ia d czen ia pom ocy pasterzom , ud ział w w y k o n y w a n iu fu n k cji litu r giczn ych . N a p lu s n in iejszeg o pod ręczn ik a p ra w a k a n o n iczn eg o n a leży pod kreślić p rzejrzyste w y lic z e n ie i o m ó w ien ie ty ch jakże w a żn y ch p ra w i ob ow iązk ów .
W k się d z e II części II d otyczącej h iera rch iczn eg o u s tr o ju K o ścio ła zn a jd u jem y szczeg ó ło w e i w y czerp u ją ce o p ra co w a n ie zw ła szcza p rze p is ó w d otyczących K o ścio łó w p artyk u larn ych i ich zrzeszeń oraz w e w n ętrzn ej stru k tu ry ty ch że K ościołów . M ożna p o w ied zieć, iż A utor o p ra co w a ł tę część ze szczeg ó ln y m z n a w stw em gd yż już uprzednio w y d ru k o w a ł k ilk a prac z tej tem a ty k i. C hodzi tu o prace: W s p ó łp ra
c o w n ic y b is k u p a d ie c e zja ln e g o w p a s te r s k im p o słu g iw a n iu , W arszaw a
1977, W s p ó łp ra c o w n ic y p a p ie ż a w p a s te r s k im p o słu g iw a n iu , W arszaw a 1979, K u r ia R z y m s k a , W arszaw a 1981 oraz K o n fe r e n c je B isk u p ie, W ar sza w a 1984.
O m ów ien ie k się g i III — n a u c zy c ie lsk ie za d a n ia K o śc io ła i k się g i IV — u św ię c a ją c e za d a n ia K o ścio ła , bez sa k ra m en tu m a łżeń stw a , p o zo sta ły ch a k tó w k u ltu o ra z m iejsc i czasów ś w ię ty c h zostało zam ieszczo n e w III to m ie p od ręczn ik a. W k sięg a ch ty c h u w id a czn ia się n a jw y raźn iej d u szp a stersk i ch arak ter n o w eg o K od ek su P ra w a K an on iczn ego. W k sięd ze III zn a jd u jem y p rzep isy d otyczące p o słu g i S ło w a Bożego, m isy jn ej d ziałaln ości K ościoła, w ychow alnia k a to lick ieg o i środ k ów sp o łeczn ego przekazu. N a tom iast k się g a IV zaw iera p rzep isy w o d n iesie n iu do sa k ra m en tó w św ięty ch , p ozostałych ak tó w k u ltu oraz m iejsc i czasów św ięty ch . S a k ra m en t m a łżeń stw a i d w ie o sta tn ie części k się g i IV zn a la zły s ię już w IV tom ie podręcznika. L ek tu ra p o d ręczn ik a w tej partii m ateriału p o zw a la sob ie w yrob ić zdanie, iż szczeg ó ln ie sak ra
(5] Recenzje 297 m e n t m a łżeń stw a , jako n ajb ard ziej p a sto ra ln ie ro zb u d ow an y, jest op ra co w a n y solid n ie.
K sięg a V — d o b ra d o c ze sn e K o ścio ła , k sięga V I — sa n k c je w K o
ściele i k się g a V II — p r o c e s y w n o w y m K o d e k s ie P r a w a K a n o n iczn eg o
zo sta ły ograniczone zarów n o pod w zg lęd em ilo ści k a n o n ó w ja k i zła god zon e w asp ek cie d y sc y p lin y i z teg o w zg lęd u za jm u ją sto su n k o w o n a jm n ie j m iejsca w n o w y m opdręczniku. A u tor w sp o m n ia n e trzy k się g i k o d ek so w e om ów ił na 160 stron ach druku. Z p e w n o śc ią to w y sta rczy c z y te ln ik o w i, k tó ry ch ce zdobyć ogóln ą orien tację w ty m przedm io cie, jesit jednak sta n o w czo za sk ąp e dla za in tereso w a n y ch w p ro w a d zen iu sp raw c z y to m a łżeń sk ich czy k a n on izacyjn ych . Te ostatn ie w e d łu g k anonu 140C3 § 1 rządzą się szczególn ą u sta w ą p ap iesk ą i n ie z o sta ły w łączan e do K o d e k s u P r a w a K a n o n iczn eg o . Jed n ak p a p ież Jan P a w e ł II w dniu o g ło szen ia K o d ek su podpisał K o n sty tu c ję A p o sto lsk ą
D iv in u s p e r fe c tio n is M a g iste r d otyczącą p row ad zen ia ty ch sp raw a 7
lu te g o tegoż roku p odpisał N o rm y d o ty c z ą c e s p r a w k a n o n iz a c y jn y c h i D e k r e t o góln y. W tej m a te r ii u k azał s ię już k om en tarz F. V eraja w język u w ło sk im i d w a k o m en ta rze w język u p olskim .
W załącznik u podręcznik za w iera p o d sta w o w e w zory p o d sta w o w y ch pism , jak ie proboszcz c z y in n y duszp asterz m a o b ow iązek k ierow ać do k u rii d iecez ja ln ej lu b do in n y ch p a ra fii g łó w n ie w sp ra w a ch m a ł żeń sk ich .
D o ca łeg o pod ręczn ik a zo sta ł op racow an y in d ek s r z eczo w y dla m a te r ii om ów ion ej w tejże p u b lik acji. Indeks rzeczo w y p o d n o si w alor c a łe j p u b lik a cji gd yż jest p ierw szy m rzeczow ym in d ek sem w język u p o lsk im do n o w e g o K od ek su u łożon ym a lfa b ety czn ie w e d łu g h aseł (zob. s. 439—450).
R ea su m u ją c uiwagi n a tem a t n o w eg o pod ręczn ik a p raw a k a n o n icz n eg o n a leży stw ierd zić, że jego n a p isa n ie n ie było rzeczą ła tw ą . P o d ręczn ik został n a p isan y p rzez A utora, k tó ry jest tw ó rcą serii P o so b o
r o w e p r a w o d a w s tw o k o śc ie ln e w y d a n ej na A T K , A utora, k tó ry p rze
tłu m a c z y ł n a języ k p olsk i całą serię d o k u m e n tó w S to lic y A p o sto lsk iej a zatem znał n a b ieżąco drogi od n o w y p ra w o d a w stw a k ościeln ego. W yd aje się. że ty lk o ta k d o jr z a ły i w y b itn y p ra w n ik m ógł n a p isa ć do bry podręcznik p raw a k an on iczn ego. Z nając ogrom p u b lik a cji A u tora p odręcznika, m ożna m ieć za u fa n ie do tego co n ap isał.
P rzy stęp u ją c do op racow an ia pod ręczn ik a A u tor wzdął pod u w a g ę trzy eta p y p racy nad od n ow ą K o d e k su P ra w a K a n o n iczn eg o z 1917 r. tj. d o k u m en ty soborow e, p ra w o d a w stw o posoborow e n a tch n io n e duchem Soboru W atyk ań sk iego II i k o le jn e sch em a ty n o w eg o K o d e k s u P r a w a
K a n o n iczn eg o . W p od ręczn ik u zm ajdujem y w ie le c y ta tó w i o d w o ła ń do
te k s tó w Soboru oraz u sta w o d a w stw a posoborow ego. S ą one bardzo cen n e gdyż sta n o w ią ilu stra cję, jak n o w y K od ek s w y r ó sł z ty ch n orm oraz sta n o w ią d osk on ały k o m en ta rz p o zw a la ją cy n a w ła śc iw e ro zu m ie n ie p rzep isów teg o ż K odeksu.
298 Recenzje
16
]
A u tor w dużej m ierze k o rzy sta ł z p oprzednio op racow an ego pod ręczn ik a P raioo k a n o n ic zn e w o k re s ie o d n o w y s o b o r o w e j; b yło to m o ż liw e w ta k im zakreislie, w jak im p od ręczn ik u w z g lę d n ia ł n o rm y p ra w o d a w stw a posoborow ego. W n in iejszy m podręczn ik u została u w z g lę d n io n a ró w n ież h isto ria n iek tó ry ch in s ty tu c ji p raw a k an on iczn ego a to n ie w ą tp liw ie p o zw a la c z y te ln ik o w i n a lepsize zrozu m ien ie ty ch in sty tu cji.
A utor pod ręczn ik a w y k o rzy sta ł ty lk o t e k o m en ta rze do n ow ego K o d ek su (zob. to m I s. 118), k tó re w czasie p o w sta w a n ia pracy b y ły już o p u b lik o w a n e drukiem . W m iarę m ożn ości n a p ie r w sz y m m iejscu w y k o rzy sta ł litera tu r ę k ra jo w ą a ponadto op racow an ia d otyczące starego K od ek su z 1917 r. jak o, że w ie le in s ty tu c ji p ra w n y ch zostało z n ie g o p rzejęty ch , oraz w y k o rzy sta ł litera tu r ę p raw n ą i teo lo g iczn ą dotyczącą S o b o ru W a ty k a ń sk ieg o II i u sta w o d a w stw a posoborow ego.
P od ręczn ik w zasa d zie, jak już b y ła m o w a p rzy jm u je p od ział m ate r ia łu w ed łu g k sią g K odeksu. K sięg i są p od zielon e n a sek cje, tytu ły, ro z d zia ły i a r ty k u ły .
P od ręczn ik jest a d reso w a n y p rzed e w sz y stk im do stu d e n tó w se m i n a r ió w d u ch ow n ych oraz 'duchow ieństw a. P on ad to A u tor w y ra ził ż y
czen ie, aby dotarł do osób zak on n ych i w iern y ch św ieck ich .
Bardzo dobrze zrob ion e w podręczniku p o d k reślen ia , p od ziały, w y p u n k to w a n ia p o szczególn ych zagad n ień , o k reśleń , d e fin ic ji, sp raw iają,
że czyta się g o ła tw o i ła tw o p rzy sw a ja przecież trudną d zied zin ę jaką j e s t p raw o k an on iczn e.
W alory m ery to ry czn e oraz form aln e p o zw a la ją m ieć nad zieję, iż pod ręczn ik p ra w a k a n o n iczn eg o napiisany przez ks. prof. E dw arda S z ta - fro w sk ieg o zd ob ęd zie popularność w śró d za in tereso w a n y ch czy teln ik ó w o ra z p rzyczyn i się do p o g łęb ien ia znajom ości od n ow ion ego p raw a k a n o n iczn ego w k a to lic k im sp o łeczeń stw ie polsk im .
K s. H e n r y k M iszta l
Słow nik kultury antycznej. Grecja. Rzym, pod redakcją Lidii W i n n i - c z u k, w ydanie IV, Wiedza Powszechna, Warszawa 1986, in 8° ss.
674 + 2 nlb + X X IV tabl. + 4 mapy.
W o d k ryw an iu sta ro ży tn eg o św ia ta bierze u d ział sto su n k o w o n ie w ie l k a liczba z a w o d o w y ch h istoryk ów , filo lo g ó w , a rch eo lo g ó w itp. W yniki sw o ic h badiań p u b lik u ją o n i w różn ych , p o d w ó jn ie tru d n o d o stęp n y ch <język, n isk i nakład) sp ecja listy czn y ch czasop ism ach . W rezu lta cie do s t ę p do w y n ik ó w ty ch badań m a w ą sk i k rąg osób. S tąd z z a d o w o le n ie m n a leży p ow itać IV w y d a n ie S ło w n ik a (I— III u k azało s ię w latach 1962, 1968, 1976, pt. M a ły s ło w n ik k u ltu r y a n ty c z n e j), k tó ry m a sta n o w ić „klucz do zrozu m ien ia w ie lu w y d a rzeń i p ojęć św ia ta starożytnego".
