Katarzyna
Ciućkowska-Leszczewicz
Spółka cicha jako typ spółki cywilnej?
: rozważania na gruncie prawa
Polski, Austrii, Niemiec i Francji
Studia Prawnoustrojowe nr 24, 107-115
2014
K a ta rzy n a C iu c k o w sk a -L esz c z ew ic z
K a te d r a P r a w a C y w iln eg o
W y d ział P r a w a i A d m in is tra c ji U W M
Spółka cicha jako typ spółki cywilnej?
Rozważania na gruncie prawa Polski, Austrii,
Niemiec i Francji
W prow adzenie
S p ó łk a c ic h a , u p rz e d n io u r e g u lo w a n a w k o d e k s ie h a n d lo w y m 1, o b ecn ie s ta n o w i u m o w ę n ie n a z w a n ą z a w ie r a n ą p rz e z s tr o n y w o p a rc iu o w y ra ż o n ą w a r t. 3 5 3 1 k .c .2 z a s a d ę sw o b o d y um ów . T ra d y c y jn ie r o z u m ia n a j e s t ja k o u m o w a , n a p o d s ta w ie k tó re j j e d e n ze w sp ó ln ik ó w (w s p ó ln ik cichy) z o b o w ią z u je się do w n ie s ie n ia w k ła d u o c h a r a k te r z e m a ją tk o w y m do p rz e d s ię b io r s tw a p ro w a d z o n e g o p rz e z d ru g ie g o w s p ó ln ik a , p rz y czy m w s p ó ln ik c ich y n ie o d p o w ia d a w obec w ie rz y c ie li z a z o b o w ią z a n ia p rz e d się b io rc y . T a k p o jm o w a n a u m o w a sp ó łk i cich ej łą c z y w so b ie fu n k c je c h a r a k te r y s ty c z n e d la sp ó łk i cy w iln e j o ra z u m o w y pożyczki.T en ro d z a j u m o w n e g o z o b o w ią z a n ia s tr o n z n a n y j e s t w p ra w ie a u s t r i a c k im i n ie m ie c k im p o d n a z w ą S ille G e s e llsc h a ft, a w p ra w ie f r a n c u s k im ja k o
société en p a r tic ip a tio n occulte. C h a r a k te r y s ty c z n y m j e s t to , że p o w o ła n e
p o rz ą d k i p r a w n e u z n a ją , co do z a s a d y 3, s p ó łk ę c ic h ą z a je d e n z ty p ó w sp ó łk i cy w iln ej k o n s tr u u ją c e j czy sto w e w n ę tr z n y s to s u n e k z o b o w ią z a n io w y p o m ię d zy w s p ó ln ik a m i, k tó r y n ie o d n o si s k u tk ó w w s to s u n k a c h z o so b a m i trz e c im i. Z a te m w s p ó ln ik w s to s u n k a c h z e w n ę trz n y c h d z ia ła w e w ła s n y m im ie n iu , s a m te ż o d p o w ia d a z a p o w s ta łe z teg o t y t u ł u z o b o w ią z a n ia .
W p ra w ie p o ls k im p o d z ia ł s p ó łe k c y w iln y c h n a te o c h a r a k te r z e z e w n ę tr z n y m i w e w n ę tr z n y m fu n k c jo n u je w y łą c z n ie w ro z w a ż a n ia c h te o re ty c z
1 Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z 27 czerwca 1934 r. - Kodeks handlowy (Dz.U. nr 57, poz. 502 z późn. zm.) - dalej: k.h.
2 Ustawa z 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (Dz.U. nr 16, poz. 93 z późn. zm.) - dalej: k.c.
3 Spośród wymienionych francuska société en participation cechuje się nieco innym cha rakterem, o czym w dalszej części.
108 Katarzyna Ciućkowska-Leszczewicz
n y c h . W obec tr e ś c i p rz e p is ó w a r t. 8 6 0 k.c. i n a s tę p n y c h u s ta w o d a w c a p o lsk i w y k lu c z y ł m o żliw o ść z a w ie r a n ia n a z w a n y c h s p ó łe k c y w iln y c h o c h a r a k te r z e w e w n ę trz n y m . W szc zeg ó ln o śc i w y a r ty k u ło w a n a w a r t. 8 6 4 k.c. z a s a d a s o li d a r n e j o d p o w ie d z ia ln o śc i w s p ó ln ik ó w n ie p o z o s ta w ia w ą tp liw o ś c i co do c h a r a k t e r u p ra w n e g o te j um ow y. N in ie js z y a r t y k u ł o m a w ia p r o b le m a ty k ę sp ó łk i cichej w p ra w ie p o lsk im . J e g o c e le m j e s t o k re ś le n ie c h a r a k t e r u p ra w n e g o sp ó łk i cich ej, a ta k ż e u k a z a n ie w ą tp liw o ś c i o ra z tr u d n o ś c i w f u n k c jo n o w a n iu te j u m o w y w o b ro cie g o sp o d a rc z y m . C h o ciaż , j a k to z a u w a ż o n o p o w y żej, s p ó łk a c ic h a w p ra w ie p o lsk im n ie s ta n o w i o b e c n ie u m o w y n a z w a n e j, p o ja w ia się p y ta n ie , czy m o że o n a s ta n o w ić ty p sp ó łk i cy w iln ej. I s to tn e n a r z ę d z ie p o z n a w c z e s ta n o w i k o m p a ra - ty s ty k a , d la te g o te ż ro z w a ż a n ia w ty m z a k r e s ie o p a rto o d o ś w ia d c z e n ia i n n y c h p a ń s tw e u ro p e js k ic h , ta k ic h j a k N iem cy, A u s tr ia i F r a n c ja 4.
Z ew nętrzny i w ew n ętrzn y typ sp ółk i cyw ilnej
W p ra w ie rz y m s k im z n a n y b y ł s to s u n e k u m o w n y (so cieta s), k tó re g o tr e ś ć s ta n o w iła z o b o w ią z a n ie w sp ó ln e g o d ą ż e n ia do o s ią g n ię c ia o b ra n e g o celu , w sz c z e g ó ln o ści p o p rz e z w n ie s ie n ie w k ład ó w . S p ó łk a w p ra w ie r z y m s k im m ia ł a p o s ta ć c z y s te g o s t o s u n k u o b lig a c y jn e g o p o m ię d z y p o sz c z e g ó ln y m i w s p ó ln ik a m i, n ie p o s ia d a ła a n i osobow ości p r a w n e j, a n i z d o ln o ści p ra w n e j, a n i w ja k ik o lw ie k in n y sp o só b n ie o d n o s iła s k u t k u w o b ec osób tr z e c ic h 5. W z w ią z k u z t a k s k o n s tr u o w a n y m s to s u n k ie m u m o w n y m o d p o w ied zia ln o ść w sp ó ln ik ó w z a z o b o w ią z a n ia k s z ta łto w a ła się in a czej n iż w z n a n e j w sp ó łcze ś n ie spółce cyw ilnej. W spólnicy, re a liz u ją c z a d a n ia sp ó łk i, d z ia ła li w e w ła sn y m im ie n iu i n a w ła s n y r a c h u n e k , a d o p iero n a p o d sta w ie łączącej ic h u m o w y sp ó łk i b y li zo b o w ią z a n i do ro z lic z e n ia się z d o k o n a n y c h tr a n s a k c ji. Z a te m o d p o w ie d zia ln o ść za z a c ią g n ię te z o b o w ią z a n ia i ic h w y k o n a n ie sp o czy w ała, co do z a sa d y , ty lk o n a w s p ó ln ik u , k tó r y b y ł s tr o n ą u m o w y z o so b ą trz e c ią 6.
4 Szerzej na temat metody prawa porównawczego zob. J. Szczerbowski, Ekonomiczna anali
za prawa a metodologia prawa porównawczego. Wybrane zagadnienia, [w:] Człowiek pomiędzy prawem a ekonomią w procesie integracji europejskiej, UWM, Olsztyn - Bari 2008, s. 93-97.
5 Odmienny charakter w prawie rzymskim posiadała spółka publikańska (societas publica-
norum), która stanowiła odrębny od wspólników podmiot prawa wyposażony w corpus habere.
Szerzej na temat spółek publikańskich zob. U. Malmendier, Societas publicanorum: Staatliche
Wirtschaftsaktivitaten in den Handen privater Unternehmer, Bohlau, Koln - Weimar - Wien 2002.
6 Por. D.17,2,74 (Paul. 62 ad edictum); D.17,2,67pr. (Paul. 32 ad edictum); D.17,2,28 (Paul. 60 ad edictum); zob. również Z. Służewska, D.17,2,82 a zasada odpowiedzialności wobec
osób trzecich wspólników konsensualnej rzymskiej societas, [w:] A. Sokala, E. Gajda, Honeste vivere... Księga pamiątkowa ku czci Profesora Władysława Bojarskiego, Wydawnictwo Naukowe
UMK, Toruń 2001. Zaznaczyć należy, że uzyskanie przez wspólników stosunku prawnego na wzór współczesnej reprezentacji było możliwe, jednak wymagało nawiązania przez nich, obok kontraktu spółki, jeszcze innego stosunku prawnego, na podstawie którego wspólnik działał nie tylko w imieniu własnym, ale też pozostałych wspólników.
R z y m s k a so c ie ta s s ta n o w i k la s y c z n y p r z y k ła d tzw . sp ó łk i w e w n ę trz n e j. O b o k sp ó łk i w e w n ę trz n e j m o ż n a w y ró ż n ić sp ó łk ę z e w n ę tr z n ą , p o s ia d a ją c ą m a ją te k i z d o ln o ść do w y s tę p o w a n ia w e w s p ó ln y m im ie n iu i n a w sp ó ln y r a c h u n e k w sp ó ln ik ó w . P o d z ia ł n a sp ó łk i cy w iln e w e w n ę trz n e i z e w n ę trz n e j e s t p o w sz e c h n ie p rz y jm o w a n y p rz e z d o k tr y n ę w w ię k sz o śc i p a ń s tw e u ro p e j- s k ic h 7. N a to m ia s t w p o lsk ie j d o k try n ie is tn ie je w ty m z a k r e s ie ró ż n ic a p o g lą dów, g d y ż c zęść b a d a c z y k w e s tio n u je d o p u s z c z a ln o ś ć o ra z z a s a d n o ś ć p o d z ia łu sp ó łk i cy w iln ej n a je j ty p z e w n ę trz n y i w e w n ę trz n y . Z a w y ró ż n ie n ie m ta k ie g o p o d z ia łu o p o w ia d a ją się m .in . A n n a J ę d r z e je w s k a 8, A n d rz e j D y o n ia k 9, p o g lą dy p rz e c iw k o w y r a ż a ją K rz y s z to f P ie tr z y k o w s k i10, D a riu s z P a w ły s z c z e 11.
W śró d z w o le n n ik ó w p o d z ia łu n a sp ó łk i z e w n ę tr z n e i w e w n ę tr z n e d o m i n u je p o g lą d , że p r z e s ła n k ą k w a lifik a c ji sp ó łk i cy w iln ej ja k o w e w n ę trz n e j j e s t je j n ie w y s tę p o w a n ie w o b ro cie w c h a r a k te r z e o d rę b n e g o p o d m io tu p ra w a . W ch o d z ą c j e d n a k w szczeg ó ły p re z e n to w a n y c h p rz e z z w o le n n ik ó w sp ó łk i w e w n ę trz n e j k o n cep cji, m o ż n a d o s trz e c p e w n e ró ż n ic e poglądów . A n n a J ę d r z e je w s k a u z n a je , że n ie m a t u z n a c z e n ia r e ż im m a ją tk o w y w y s tę p u ją c y m ię d z y
w s p ó ln ik a m i12. W z w ią z k u z ty m m o ż n a w y ró ż n ić s p ó łk ę w e w n ę tr z n ą s e n su
s tric to , czyli p o z b a w io n ą z a ró w n o s t r u k t u r y o rg a n iz a c y jn e j p o z w a la ją c e j n a
w y stę p o w a n ie n a z e w n ą trz , j a k i w sp ó ln eg o m a ją tk u , o ra z sp ó łk ę w e w n ę tr z n ą
se n su la rg o , k tó r a w p ra w d z ie n ie p o s ia d a s t r u k t u r y o rg a n iz a c y jn e j, a le m a
w sp ó ln y m a ją te k 13. A n d rz e j D y o n ia k sto i z k o lei n a s ta n o w is k u , że sp ó łk a w e w n ę tr z n a m oże p o jaw ić się m ię d z y w s p ó ln ik a m i w y łą c z n ie w ów czas, gdy n ie p o s ia d a m a ją tk u o c h a r a k te r z e w sp ó ln o śc i łą c z n e j14. Z is tn ie n ie m w spółce m a ją tk u a u to r t e n w ią z a ł b o w iem po d m io to w o ść p r a w n ą sp ó łk i c y w iln e j15.
P rz e c iw n ic y ro z ró ż n ie n ia s p ó łe k z e w n ę trz n y c h i w e w n ę trz n y c h p o w o łu ją się p rz e d e w s z y s tk im n a je d n o lito ś ć re g u la c ji a r t. 8 6 0 i n a s t . k .c., k tó r a n ie p o z o s ta w ia w ą tp liw o ś c i co do c h a r a k t e r u sp ó łk i cy w iln ej. P r z e d e w s z y s t k im z a u w a ż a się , że s p ó łk a c y w iln a , ch o c iaż n ie p o s ia d a osobow ości p ra w n e j, j e s t u z n a w a n a z a k o rp o ra c ję , a z a te m z a z rz e s z e n ie osób m a ją c e n a c e lu r e a liz a c ję o k re ś lo n y c h w sp ó ln y c h z a d a ń 16. Z k o le i s p ó łk a w e w n ę tr z n a , r o z u
7 Zob. K. Schmidt, Gesellschaftsrecht, Heymanns Verlag, Köln - Berlin - Bonn - München 2002, s. 1766 i nast.
8 A. Jędrzejewska, Typy spółki cywilnej, „Przegląd Prawa Handlowego” 1993, nr 3, s. 10. 9 A. Dyoniak, Umowa spółki cywilnej ze skutkiem wewnętrznym, „Przegląd Prawa Han dlowego” 1994, nr 6, s. 16 i nast.
10 K. Pietrzykowski, [w:] K. Pietrzykowski (red.), Kodeks cywilny. Komentarz do artyku
łów 450-1088. Tom II, C.H. Beck, Warszawa 2011, s. 828.
11 D. Pawłyszcze, Reprezentacja w spółce cywilnej, „Przegląd Prawa Handlowego” 1997, nr 11, s. 28.
12 A. Jędrzejewska, Typy spółek..., s. 10.
13 A. Herbet, Spółka cywilna. Konstrukcja prawna, C. H. Beck, Warszawa 2008, s. 244. 14 A. Dyoniak, op. cit., s. 16 i nast.
15 Ibidem.
110 Katarzyna Ciućkowska-Leszczewicz m ia n a ja k o w ie lo s tr o n n y s to s u n e k z o b o w ią z a n io w y 17, o d n o si się w y łą c z n ie do s to s u n k ó w m ię d z y w s p ó ln ik a m i, k tó r z y n ie w y s tę p u ją n a z e w n ą tr z ja k o o r g a n iz a c ja , a le ja k o p o je d y n c z e o so b y s a m o d z ie ln ie o d p o w ia d a ją c e z a z o b o w ią z a n ia . W k o n s e k w e n c ji s p ó łk a w e w n ę tr z n a m o że b yć t r a k t o w a n a w y łą c z n ie j a k s w o is ta u m o w a n ie n a z w a n a , do k tó re j je d y n ie w d ro d z e a n a lo g ii m o ż n a s to s o w a ć n ie k tó r e p r z e p is y o sp ó łc e c y w iln e j18. K r z y s z to f P ie tr z y k o w s k i w s k a z u je , że ja k o p r z y k ła d ta k ie j sp ó łk i n a jc z ę śc iej p o d a je się s p ó łk ę c ic h ą 19.
K onstrukcja spółk i cichej w A ustrii, w N iem czech
i w e Francji
P ra w o a u s tr ia c k ie i n ie m ie c k ie d o p u sz c z a fu n k c jo n o w a n ie s p ó łe k cy w il n y c h z a ró w n o w fo rm ie tzw . sp ó łk i z e w n ę trz n e j (A u ß e n g e s e lls c h a ft), j a k i tzw. s p ó łk i w e w n ę trz n e j (In n e n g e s e lls c h a ft), c h o ciaż z a z n a c z y ć n ależy , że t e n d r u g i ty p sp ó łk i m a m n ie js z e z n a c z e n ie w o b ro cie g o sp o d a rc z y m .
A u s tr ia c k i k o d e k s c y w iln y 20 n ie z a w ie r a sz c z e g ó ln y c h r e g u la c ji o d n o s z ą c y ch się w p ro s t do sp ó łk i w e w n ę tr z n e j. P o w s z e c h n ie a k c e p tu je się p o g lą d , że z a w ie r a n ie te g o ty p u s p ó łe k w y n ik a z tr e ś c i § 1175 A B G B , w k tó r y m a u s tr ia c k i u s ta w o d a w c a d e fin iu je s p ó łk ę c y w iln ą . Z g o d n ie z t r e ś c ią te g o p r z e p i su , s p ó łk a c y w iln a s ta n o w i u m o w ę , w k tó re j d w ie a lb o w ięcej osób u z g a d n ia p o łą c z e n ie sw o ic h s t a r a ń lu b rz e c z y d la o s ią g n ię c ia w sp ó ln e j k o rz y śc i, p o le g a ją c e j n a w s p ó ln y m z a ro b k u . Z d e fin ic ji z a w a rte j w § 1175 w y n ik a , że s p ó łk a s ta n o w i dw u- lu b w ie lo s tro n n y s to s u n e k zo b o w ią zan io w y , n ie p o s ia d a osobow ości p ra w n e j a n i z d o ln o ści p r a w n e j, n ie m o że b y ć z a te m p o d m io te m p r a w i o b ow iązków . Z a w a r ta w § 1175 A B G B dość s z e ro k a d e fin ic ja sp ó łk i c y w iln e j d a je s tro n o m m o żliw o ść tw o r z e n ia s p ó łe k w e w n ę tr z n y c h i z e w n ę tr z n y c h w r a m a c h u m o w y n a z w a n e j.
A u s tr ia c k i u s ta w o d a w c a z a w a r ł sz c z e g ó ln ą r e g u la c ję o d n o s z ą c ą się do sp ó łk i cichej (S ille G e se llsc h a ft) - § 1 2 0 4 A B G B o k r e ś la z a sa d y , n a ja k ic h o d p o w ie d z ia ln o ść z a z o b o w ią z a n ia p o n o s z ą w sp ó ln ic y ta k ic h sp ó łek . W ów czas u c z e s tn ik sp ó łk i, k tó r y n ie z o s ta ł u ja w n io n y ja k o w s p ó ln ik w s to s u n k a c h z e w n ę trz n y c h , a je g o r o la s p r o w a d z a się w y łą c z n ie do w n ie s ie n ia k a p i t a ł u do s p ó łk i, p o n o si o d p o w ie d z ia ln o ść z a z o b o w ią z a n ia j e d n a k ty lk o do w y so k o ści w n ie s io n y c h śro d k ó w , n a t o m i a s t p o z o s ta li w s p ó ln ic y o d p o w ia d a ją z całeg o m a ją tk u . S z c z e g ó ln a r e g u la c ja o d n o s z ą c a się do sp ó łk i cichej n ie o z n a c z a , że s ta n o w i o n a o d r ę b n ą o d z d e fin io w a n e j w § 1175 A B G B sp ó łk i u m o w ę n a z w a n ą . S p ó łk a c ic h a u z n a w a n a j e s t z a szcz e g ó ln y ty p tzw . sp ó łk i w e w n ę trz n e j.
17
Zob. J. Ciszewski, Spółka cywilna, Ars boni et aequi, Poznań 2000, s. 96.18
K. Pietrzykowski, op. cit., s. 828.19
Ibidem.20
Allgemeines bürgerliches Gesetzbuch - ustawa wprowadzona patentem cesarskim z 1 czerwca 1811 r. (JGS nr 946/1811) - dalej: ABGB.N ie m ie c k i k o d e k s c y w iln y 21, k o n s tr u u ją c y u m o w ę sp ó łk i p rz e d e w s z y s t k im z a p o m o c ą p rz e p is ó w o c h a r a k te r z e d y sp o z y ty w n y m , w r e z u lta c ie do p u s z c z a fu n k c jo n o w a n ie w obrocie p r a w n y m ró ż n y c h ty p ó w B G B -G e se llsc h a ft o ra z p o z w a la n a s z e ro k ie k s z ta łto w a n ie in concreto tr e ś c i te g o s to s u n k u p ra w n e g o n a p o d s ta w ie z a s a d y sw o b o d y u m ó w 22. W t e n sp o só b w p ra w ie n ie m ie c k im , p o d o b n ie j a k w p r a w ie a u s tr ia c k im , u g r u n to w a n y j e s t p o d z ia ł s p ó łe k c y w iln y c h n a s p ó łk i z e w n ę tr z n e (A u ß e n g e s e lls c h a ft) i s p ó łk i w e w n ę tr z n e (In n e n g e se llsc h a ft). D o k tr y n a n ie m ie c k a z a z a s a d n ic z e k r y t e r i u m o d r ó ż n ia ją c e ty p w e w n ę tr z n y o d z e w n ę tr z n e g o t y p u B G B -G e s e lls c h a ft u z n a je w y s tę p o w a n ie w sp ó ln e g o m a ją tk u . W p r z y p a d k u n ie m ie c k ic h s p ó łe k w e w n ę tr z n y c h n ie d o ch o d zi co do z a s a d y do w y k s z ta łc e n ia m a j ą t k u sp ó łk i, ch o ciaż n ie j e s t to w y k lu c z o n e . W ó w czas p o w s ta ły w r a m a c h ta k ie j sp ó łk i m a ją te k sta n o w ić m o ż e w y łą c z n ie w s p ó łw ła s n o ś ć w s p ó ln ik ó w w c z ę ś c ia c h u ła m k o w y c h 23. Z k o le i w r a m a c h sp ó łk i z e w n ę tr z n e j d o ch o d zi do w y k s z ta łc e n ia m a ją tk u o p a rte g o n a w sp ó ln o śc i łą c z n e j24.
Z a szcz e g ó ln y ty p sp ó łk i w e w n ę trz n e j u w a ż a się s p ó łk ę c ic h ą (S ille G e
s e lls c h a ft), r o z u m ia n ą ja k o u m o w a , w r a m a c h k tó re j w s p ó ln ik c ich y z o b o w ią z u je się do w n ie s ie n ia w k ła d u do m a j ą t k u w s p ó ln ik a g łó w n eg o w z a m ia n za u d z ia ł w z y s k u z je g o d z ia ła ln o ś c i. D o k tr y n a n ie m ie c k a o d ró ż n ia p r z y ty m s p ó łk ę c ic h ą w y n ik a ją c ą z p rz e p is ó w n ie m ie c k ie g o k o d e k s u cy w iln eg o od sp ó łk i cichej u re g u lo w a n e j w k o d e k s ie sp ó łe k h a n d lo w y c h 25 w § 2 3 0 -2 3 6 . P o d s ta w o w y m k r y te r iu m o d ró ż n ia ją c y m s p ó łk ę c ic h ą „c y w iln ą ” od „ h a n d lo w ej” s ta n o w i c h a r a k t e r p ro w a d z o n e j d z ia ła ln o ś c i p rz e z w s p ó ln ik a głów nego. W k o n s e k w e n c ji, je ż e li p r o w a d z o n a d z ia ła ln o ś ć w s p ó ln ik a g łó w n e g o p o le g a n a p r o w a d z e n iu d z ia ła ln o ś c i g o sp o d a rc z e j w r o z u m ie n iu §§ 1 - 7 H G B , b ę d z ie m y m ie li do c z y n ie n ia ze s p ó łk ą c ic h ą w y n ik a ją c ą z r e g u la c ji p r a w a h a n d lo - w eg o 26.
21
Bürgerliches Gesetzbuch - ustawa z 18 sierpnia 1896 r. (RGBl. 1896 I S. 195) - dalej: BGB.22
Por. M. Podleś, Charakter prawny spółki cywilnej na tle prawa polskiego i niemieckiego, Wolters Kluwer Polska, Warszawa 2008, s. 189.23
Por. K Schmidt, Die BGB-Außengesellschaft: rechts- und parteil fähig, NJW 2001, nr 14, s. 1001.24
W niemieckiej spółce cywilnej wykształciła się konstrukcja wspólności do niepodzielnej ręki (Gesamthand albo Gemeinschaft zur gesamten Hand), konstruująca współwłasność łączną i niepodzielną, szerzej zob. B. Mugdan, Die gesamten Materialien zum Bürgerlichen Gesetzbuch, t. 2: Einführungsgesetz und Allgemeiner Theil, R. v. Decker, Berlin 1989, s. 989. Konstrukcja wspólności do niepodzielnej ręki została zaczerpnięta z prawa niemieckiego do polskiej spółki cywilnej, chociaż nie w takim samym kształcie jak w niemieckim BGB. Sszerzej zob. M. Podleś, op. cit., s. 104.25
Handelsgesetzbuch - ustawa z 10 maja 1897 r. (RGBl. 1897, 219) - dalej: HGB.26
Por. M. Podleś, op. cit., s. 190 i literatura tam powoływana w przypisie 136. Szerzej na temat spółki cichej uregulowanej w HGB zob. F. Wooldridge, The German limited and silent112 Katarzyna Ciućkowska-Leszczewicz
P ra w o f r a n c u s k ie o b o k société c iv ile z a sz c z e g ó ln y ty p fra n c u s k ie j sp ó łk i u re g u lo w a n e j w k o d e k s ie c y w iln y m 27 u z n a je sp ó łk ę p a r ty c y p a c y jn ą (société
e n p a r tic ip a tio n - S E P ). P rz e d e w s z y s tk im - w o d ró ż n ie n iu od société civile
- s p ó łk a p a r ty c y p a c y jn a n ie p o s ia d a osobow ości p ra w n e j i n ie j e s t o b ję ta o b o w ią z k ie m u ja w n ie n ia w re je s tr z e . S p ó łce p a rty c y p a c y jn e j n ie z o s ta ła t a k że p r z y z n a n a zd o ln o ść p r a w n a czy zd o ln o ść do c z y n n o śc i p ra w n y c h , n ie p o s ia d a ta k ż e w ła s n e g o m a ją tk u . W sp ó ln ic y sp ó łk i p a rty c y p a c y jn e j m a ją s p o rą sw o b o d ę p rz y o k r e ś la n iu o b o w ią z u ją c y c h m ię d z y n im i s to s u n k ó w m a ją tk o w ych. W k ła d y o ra z n a b y te w to k u w sp ó ln e j d z ia ła ln o ś c i rzeczy m o g ą s ta n o w ić ic h w s p ó łw ła s n o ś ć w c z ę śc ia c h u ła m k o w y c h b ą d ź w ła s n o ś ć ty lk o je d n e g o w s p ó ln ik a . J e ż e li u m o w a n ie z a w ie r a p o s ta n o w ie ń w ty m z a k r e s ie , k a ż d y w s p ó ln ik p o z o s ta je w ła ś c ic ie le m rzeczy, k tó r e z o b o w ią z a ł się p rz e z n a c z y ć n a cele z w ią z a n e d z ia ła ln o ś c ią sp ó łk i ( a r t. 1872 u s t. 1 Code C iv il)28.
W s to s u n k a c h z o so b a m i tr z e c im i w sp ó ln ic y sp ó łk i p a rty c y p a c y jn e j, co do za sa d y , d z ia ła ją w e w ła s n y m im ie n iu i s a m o d z ie ln ie o d p o w ia d a ją z a z o b o w ią z a n ia p o w s ta łe z te g o t y t u ł u ( a r t. 1872-1), je d n a k o b o w ią z u ją t u p e w n e w y j ą t k i . Z g o d n ie z t r e ś c ią a r t. 1872-1 u s t. 2 C ode C iv il, k a ż d y ze w sp ó ln ik ó w
p o n o sić b ę d z ie o d p o w ie d z ia ln o ść z a w y k o n a n ie z o b o w ią z a n ia , je ż e li w c h w ili z a w ie r a n ia u m o w y z o so b ą tr z e c ią u ja w n io n o is tn ie n ie s to s u n k u sp ó łk i, a czy n n o ść d o k o n a n a z o sta ła n a cele z n ią zw iąza n e. P rz y czym o d p o w ied zial n ość t a b ęd z ie so lid a rn a , je ż e li p ro w a d z o n a d z ia ła ln o ść m a c h a r a k te r g o sp o d a r czy, a w in n y c h p rz y p a d k a c h p ro p o rc jo n a ln a do w ysokości p o siad an eg o u d z ia łu (1872-1 u s t. 2 Code C ivil). O sobiście zo b o w iązan y m b ęd zie ta k ż e w sp ó ln ik , k tó ry w yw ołał u osoby trzeciej p rz e k o n a n ie , że z a m ie rz a się zw iązać s k u tk a m i czynno ści d o k o n an ej p rze z in n e g o w sp ó ln ik a, a ta k ż e te n , k tó ry aczkolw iek n ie był s tr o n ą um ow y, to u z y sk a ł z niej o so b istą k o rzy ść (a rt. 1872-1 u s t. 3 Code C ivil).
W k o n s e k w e n c ji d o k tr y n a f r a n c u s k a w y ró ż n ia d w a ty p y fra n c u s k ie j sp ó ł k i p a rty c y p a c y jn e j: S E P o ccu lte ( u k r y ta ) , k ie d y w s to s u n k a c h z o s o b a m i t r z e cim i w sp ó ln ic y n ie p o w o łu ją się n a is tn ie n ie p o m ię d z y n im i sp ó łk i, i S E P
o ste n sib le (w id o czn a ), g d y is tn ie n ie sp ó łk i j e s t u ja w n ia n e w s to s u n k a c h z e
w n ę trz n y c h . S p o śró d w y m ie n io n y c h s p ó łk a p a r ty c y p a c y jn a u k r y t a n a j b a r dziej o d p o w ia d a k o n s tr u k c ji sp ó łk i cichej.
K onstrukcja sp ółk i cich ej w P o lsce
S p ó łk a c ic h a sw ego c z a s u u r e g u lo w a n a b y ła w p ra w ie w a r t. 6 8 2 -6 9 5 k .h ., w te j je g o części, k tó r a o d n o s iła się do c z y n n o śc i h a n d lo w y c h , a n ie sp ó łe k . N o rm y te u c h y lo n e z o s ta ły p rz e z a r t. V I § 1 u s ta w y z 23 k w ie tn ia
27
Code Civil - ustawa z 21 marca 1804 r. (Code civil des Français: édition originale et seule officielle. A Paris, de l’Imprimerie de la République, An XII 1804).28
Na temat société en participation zob. J. Vallansan, E. Desmorieux, Société en partici1964 r. - P r z e p is y w p ro w a d z a ją c e k o d e k s c y w iln y 29. J a k w y n ik a z a r t. 682 § 1 i 2 k .h ., tr e ś ć u m o w y sp ó łk i cichej z a w ie r a ła z o b o w ią z a n ie je d n e g o ze w sp ó ln ik ó w (w s p ó ln ik cichy) do w n ie s ie n ia w k ła d u o c h a r a k te r z e m a ją tk o w y m do p r z e d s ię b io r s tw a p ro w a d z o n e g o p rz e z d ru g ie g o w s p ó ln ik a (k u p c a ), p rz y czy m w s p ó ln ik cic h y n ie o d p o w ia d a ł w obec w ie rz y c ie li z a z o b o w ią z a n ia k u p c a . U c z e s tn ic tw o w s p ó ln ik a cich eg o s p ro w a d z a ło się d e fa c to w y łą c z n ie do w n ie s ie n ia w k ła d u . W s p ó ln ik c ic h y n ie b y ł s t r o n ą s to s u n k ó w p r a w n y c h z k o n t r a h e n t a m i k u p c a , n ie o d p o w ia d a ł te ż z a p o w s ta łe z ta k ic h s to s u n k ó w z o b o w ią z a n ia 30. S p ó łk a c ic h a o d p o w ia d a ła z a te m w sw ej k o n s tr u k c ji w e w n ę tr z n e m u ty p o w i sp ó łk i cy w iln ej.
W z w ią z k u z ty m , że r e g u la c ja te j u m o w y w k o d e k s ie h a n d lo w y m z a w a r t a b y ła w części, k tó r a o d n o s iła się do c z y n n o śc i h a n d lo w y c h , a n ie sp ó łek , p o w y ższe u z a s a d n ia ło tr a k to w a n ie sp ó łk i cich ej ja k o ty p u u m o w y h a n d lo w e j, a w r e z u lta c ie p ro w a d z iło do u z n a n ia , że s ta n o w i o n a j e d n ą z fo rm sp ó łk i c y w iln e j31. P o u c h y le n iu p rz e p is ó w d o ty c z ą c y ch sp ó łk i cich ej w k o d e k s ie h a n d lo w y m , co n a s tą p iło z c h w ilą w e jśc ia w życie k o d e k s u cy w iln eg o , część p rz e d s ta w ic ie li d o k tr y n y n a d a l w y s u w a ła p o s tu la t o u z n a n iu te g o ty p u u m o w y z a ro d z a j sp ó łk i c y w iln e j32. P o w y ż sz e w y n ik a ło z w y c z e rp a n ia p rz e z sp ó ł k ę c ic h ą e s s e n tia łia n e g o tii u m o w y sp ó łk i c y w iln e j, a m ia n o w ic ie d z ia ła n ia w s p ó ln ik ó w w sp o só b o z n a c z o n y w c e lu re a liz a c ji w sp ó ln e g o z a m ie r z e n ia g o sp o d a rc z e g o , w szcz eg ó ln o ści p o p rz e z w n ie s ie n ie w kładów .
O b e c n ie w y d a je się p rz e w a ż a ć o d m ie n n y p o g lą d , u z n a ją c y s p ó łk ę cic h ą z a u m o w ę n ie n a z w a n ą , p o d le g a ją c ą o g ó ln y m re g u ło m w ła śc iw y m d la zobo- w ią z a ń 33. P rz e d s ta w ic ie le ta k ie g o s ta n o w is k a w s k a z u ją , że w sp ó łce cichej - p o z a n a z w ą , k tó r a de fa c to m a u z a s a d n ie n ie h is to ry c z n e i p o ję c ie m u d z ia łu - n ie p o z o sta je n ic z u m o w y sp ó łk i cy w iln ej u re g u lo w a n e j w a r t. 860 i n a s t. k .c .34 C zęść p r z e d s ta w ic ie li d o k tr y n y fo rm u łu je m n ie j r a d y k a ln e p o g lą d y i d o p u s z c z a m o ż liw o ść s to s o w a n ia p e r a n a ło g ia m , w b r a k u o d m ie n n e j re g u la c ji u m o w n e j, ty c h p o s ta n o w ie ń d o ty c z ą c y ch n a z w a n e j sp ó łk i cy w iln ej, k tó r e n ie k o lid u ją z i s t o t ą sp ó łk i c ic h e j35.
29 Ustawa z 23 kwietnia 1964 r. - Przepisy wprowadzające kodeks cywilny (Dz.U. nr 16, poz. 94 z późn. zm.).
30 Zob. K. Żurek, Spółka cicha. Charakter prawny, forma, i załety, wzory pism, Zakamycze 1999, s. 36-72; A. Jędrzejewska, Ogółne założenia typowej spółki cichej na tłe przedwojennej
regułacji k.h., „Przegląd Prawa Handlowego” 1995, nr 2, s. 7-14.
31 Z. Fenichel, [w:] T. Dziurzyński, Z. Fenichel, M. Honzatko, Kodeks handłowy. Komentarz, Kraków 1936, s. 1055; S. Michalski, Spółka cicha, „Przegląd Prawa Handlowego” 1993, nr 7-8, s. 32.
32 Tak A. Jędrzejewska, Istota spółki cywiłnej o charakterze wewnętrznym, „Przegląd Pra wa Handlowego” 1994, nr 10, s. 14.
33 Por. m. in. P. Grzesiok, Spółka cicha na tłe pojęcia spółki (rozważania na marginesie
postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 24 października 2003 r., III CZP 64/03), „Rejent” 2006,
nr 10, s. 89-90; S. Grzybowski, System prawa cywiłnego, t. III, cz. 2, Ossolineum, Wrocław 1976, s. 889; A. Koronkiewicz, Spółka cicha w praktyce, „Prawo Spółek” 2007, nr 7-8, s. 55-62.
34 Zob. M. Pałtynowicz, Spółka cicha wczoraj i dziś, „Prawo Spółek” 1997, nr 2, s. 16. 35 Tak A. Koronkiewicz, op. cit., s. 60.
114 Katarzyna Ciućkowska-Leszczewicz
P o d z ie lić n a le ż y p o g lą d , że s p ó łk a c ic h a w o b e c n y m s ta n ie p ra w n y m s ta n o w i u m o w ę n ie n a z w a n ą , k t ó r a p o d le g a o g ó ln e m u re ż im o w i k o n tr a k to w e m u . N ie m o ż n a zgo d zić się je d n a k z tw ie rd z e n ie m , że tr e ś ć sp ó łk i cichej n ie w y c z e rp u je d e fin ic ji sp ó łk i cy w iln ej. Z a ró w n o w je d n y m , j a k i d ru g im p r z y p a d k u m a m y b o w ie m do c z y n ie n ia ze z o b o w ią z a n ie m się w s p ó ln ik ó w do d z ia ła n ia w sp o só b o z n a c z o n y w c e lu re a liz a c ji w sp ó ln e g o z a m ie r z e n ia g o sp o d a rc z e g o , w sz cze g ó ln o ści p o p rz e z w n ie s ie n ie w k ład ó w . P r z y czy m z a z n a c z y ć n ależy , że w sp ó łce cich ej, ob o k p rz y w o ła n e g o w yżej ce lu , p o ja w ia się ta k ż e f u n k c ja k re d y to w a , p o z w a la ją c a w sp ó ln ik o w i n a d o in w e s to w a n ie sw ojego p r z e d s ię b io rs tw a .
W nioski
U z n a n ie sp ó łk i cichej z a w e w n ę tr z n y ty p sp ó łk i cy w iln ej u re g u lo w a n e j n o r m a m i p r a w a c y w iln eg o n ie w y w o łu je w ą tp liw o ś c i w p r a w ie a u s tr ia c k im i n ie m ie c k im . W p ra w ie f r a n c u s k im obok k la s y c z n e j société c iv ile , p o s ia d a ją cej osobow ość p r a w n ą , z p o w o d z e n ie m fu n k c jo n u je s p ó łk a p a rty c y p a c y jn a , a w je j r a m a c h s p ó łk a c ic h a , o d p o w ia d a ją c a w sw ej k o n s tr u k c ji w e w n ę trz n e j sp ó łce cy w iln ej. Z k o le i n a g r u n c ie p r a w a p o lsk ie g o z a ró w n o z a s a d n o ś ć k o n s tr u o w a n ia p o d z ia łu sp ó łk i cy w iln ej n a je j ty p w e w n ę tr z n y i z e w n ę trz n y , ja k i m o ż liw o ść u z n a n ia sp ó łk i cich ej z a ty p sp ó łk i c y w iln ej s ta n o w i p rz e d m io t lic z n y c h k o n tro w e rs ji.
R o z ró ż n ie n ie s p ó łe k c y w iln y c h w e w n ę trz n y c h i z e w n ę trz n y c h u z n a ć n a le ż y z a u z a s a d n io n e . T a k i p o d z ia ł j e s t u z a s a d n io n y z d o g m a ty c z n e g o i p r a k ty c z n e g o p u n k t u w id z e n ia 36. N ie w ą tp liw ie o b r a n y p rz e z u s ta w o d a w c ę p o l sk ie g o sp o só b re g u la c ji sp ó łk i cy w iln ej w y k lu c z a p o ja w ie n ie się w je j r a m a c h sp ó łk i o c h a r a k te r z e w e w n ę trz n y m , je d n a k n ie m a p rz e s z k ó d , żeb y te g o ty p u sp ó łk i b y ły z a w ie r a n e p rz e z s tr o n y w o p a rc iu o w y r a ż o n ą w a r t. 3 5 3 1 k.c. z a s a d ę sw o b o d y um ów . W s y tu a c ji, g d y z a w a r ta w a r t. 8 6 0 k.c. m in im a ln a d e fin ic ja sp ó łk i c y w iln ej n ie j e s t n a ty le w y ra ź n a , żeb y w y n ik a ło z n iej w sp o só b je d n o z n a c z n y w y k re o w a n ie p rz e z s tr o n y s to s u n k u p ra w n e g o o d n o sz ąceg o s k u tk i w z g lę d e m osób trz e c ic h , p o d z ia ł n a w s k a z a n e ty p y sp ó łk i c y w iln e j d a je m o ż liw o ść u p o r z ą d k o w a n ia i z ro z u m ie n ia is to ty k a ż d e j fo rm z ja w isk o w y c h sp ó łk i. D o p u sz c z a ją c p o d z ia ł sp ó łk i cy w iln ej n a je j ty p w e w n ę tr z n y i z e w n ę trz n y , n ie u le g a w ą tp liw o śc i, że s p ó łk a c ic h a s ta n o w i je d n ą z p o s ta c i c y w iln ej sp ó łk i w e w n ę trz n e j, k tó r a w o b e c n y m s ta n ie p ra w n y m s ta n o w i u m o w ę n ie n a z w a n ą .
Sum m ary
S i l e n t p a r t n e r s h i p a s t h e t y p e o f c i v i l l a w p a r t n e r s h i p ? C o n s i d e r a t i o n s o n t h e b a s i s o f P o l i s h , A u s t r i a n , G e r m a n
a n d F r e n c h l a w
Key words: silent partnership, société en participation, inner partnership, unnamed contract.
S ile n t p a r t n e r s h i p g iv e s p a r t n e r a p o s s ib ility to p a r tic ip a te in b u s in e s s c a r r ie d o u t b y th e o th e r p a r t n e r w ith o u t th e r i s k o f in c u r r in g lia b ility for o b lig a tio n s a r is in g in c o n n e c tio n w ith th e com p an y . T h is c o n tr a c tu a l r e l a tio n s h ip m a y b e r e g a r d e d a s a n a ttr a c t i v e w a y to in v e s t c a p ita l. T h e le g a l c o n s tr u c tio n o f s ile n t p a r t n e r s h i p is s im ila r to c iv il-la w p a r t n e r s h i p , w h ic h in p ra c tic e r a is e s a n u m b e r o f c o n tro v e rs ie s . Too v a g u e a g r e e m e n t o f s ile n t p a r t n e r s h i p m a y r e s u l t i n c r e a tin g c iv il-la w p a r tn e r s h ip , in c lu d in g o f jo in t a n d s e v e r a l lia b ility fo r th e o b lig a tio n s o f th e p a r t n e r s . T h is a r tic le a tte m p ts to id e n tif y th e e s s e n tia l e le m e n ts o f s ile n t p a r t n e r s h i p a n d d e te r m in e its p o s itio n in r e la tio n to a civ il-la w p a r tn e r s h ip .
