 Propozycje i Materiały

(1)

Zarządzanie jakością w bibliotece

Zarządzanie jak ością w bibliotece



Propozycje i Materiały

ISBN 978-83-64203-85-5 Cena 45,00 zł

Zarządzanie jakością to podstawowe podejście w pracy współczesnych bibliotek.

Choć znane jest już od wielu lat, ciągle ewoluuje. Pojawiają się nowe założenia, metody badań oraz praktyczne narzędzia wspierające wysoką jakość pracy instytucji bibliotecznych. W książce zaprezentowano wieloaspektowe ujęcie zarządzania jakością, prezentowane zarówno przez bibliologów, jak i praktyków bibliotekarzy, na co dzień zmagających się z koniecznością realizacji usług na najwyższym po- ziomie. Zaprezentowane artykuły zostały zgrupowane w trzech głównych zrębach:

1. Rekomendacje (prezentacja naj nowszych trendów, zagadnienia teoretyczne i terminologiczne); 2. Analizy (wyniki badań jakościowych i ilościowych); 3. Stu- dia przypadków (doświadczenia bibliotek w zakresie projektowania, wdrażania i ewaluacji systemów jakości). Różnorodność tematów sprawia, że oddawany do rąk Czytelnika tom, może stanowić interesującą lekturę zarówno dla teorety- ków biblio logii, bibliotekarzy bibliotek różnych typów oraz studentów biblioteko- znawstwa i informacji naukowej, dopiero pozyskujących wiedzę z zakresu jakości usług bibliotecznych.

PiM 94 okladka 6.indd 1-3

PiM 94 okladka 6.indd 1-3 2017-05-22 12:41:172017-05-22 12:41:17

(2)

Praca zbiorowa pod redakcją Mai Wojciechowskiej

Warszawa 2017

Zarządzanie jakością w bibliotece

Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich



Propozycje i Materiały

PiM 94.indb 3

PiM 94.indb 3 2017-05-24 13:32:472017-05-24 13:32:47

(3)

Spis treści

Rekomendacje Katarzyna Materska

Przyczynek do jakości zarządzania informacją i wiedzą w bibliotece

akademickiej drugiej dekady XXI wieku . . . 11 Ewa Głowacka

Badania społecznego i ekonomicznego oddziaływania bibliotek akademickich.

Obszary, projekty, metody . . . 23 Lidia Szczygłowska

Modele oceny jakości bibliotek cyfrowych . . . 37 Małgorzata Kowalska

Narzędzia zapewniania i oceny jakości kształcenia profesjonalistów

informacji . . . 61 Natalia Pamuła-Cieślak

Badanie jakości otwartości polskich czasopism o otwartym dostępie

w kontekście nowych wytycznych Directory of Open Access Journal . . . 91 Agnieszka Jezierska, Andrzej Koziara

Bezpieczeństwo informacji a jakość zarządzania. Normy prawne

i organizacyjne dla bibliotek i firm współpracujących . . . 101 Małgorzata Dąbrowicz

Zarządzanie jakością poprzez wzmacnianie systemu wartości w bibliotece . . . 115 Jacek Radwan

Rola przywódcy w procesie doskonalenia jakości funkcjonowania biblioteki . . . . 129 Edyta Strzelczyk

Jakość postrzegana jako satysfakcja użytkowników. Zagadnienia

metodologiczne . . . 141 Analizy

Anna Łach

Jakość usług bibliotecznych w planowaniu marketingowym.

Wyniki analizy SWOT dla wybranych bibliotek województw: dolnośląskiego,

wielkopolskiego, lubuskiego i opolskiego . . . 161 Agnieszka Adamiec, Ewa Urbanowska

Najlepsze praktyki w tworzeniu stron www bibliotek wyższych uczelni

niepaństwowych . . . 177

PiM 94.indb 5

PiM 94.indb 5 2017-05-24 13:32:482017-05-24 13:32:48

(4)

SPISTREŚCI

6

Zbigniew Gruszka

Kryterium dostępności jako wskaźnik jakości. Model rozproszony

bibliotekarstwa publicznego na przykładzie bibliotek łódzkich . . . 199 Katarzyna Bartosiak, Kamil Banaszewski

Doskonalenie jakości usług biblioteki w obszarze kompetencji informacyjnych jej użytkowników. Wyniki badań pilotażowych przeprowadzonych wśród

studentów Uniwersytetu Zielonogórskiego . . . 215 Julita Niedźwiecka-Ambroziak

Otwartość na wdrażanie nowoczesnych technologii a nowe formy zbiorów

w bibliotekach Wyższych Szkół Bankowych (wyniki badań ankietowych) . . . 239 Maja Wojciechowska

Kształtowanie jakości usług bibliotecznych poprzez wsparcie profesjonalnych

organizacji bibliotekarskich. Na przykładzie IFLA . . . 251 Urszula Knop

Jakość usług biblioteczno-informacyjnych w bibliotece akademickiej w okresie

rozwoju zasobów Open Access – wybrane zagadnienia . . . 261 Studia przypadków

Ewa Rudnicka, Katarzyna Rzempołuch-Pallasch

Opis stanowiska pracy jako wyraz dbałości o jakość kadr bibliotecznych.

Przykład Biblioteki Uniwersyteckiej UWM w Olsztynie . . . 275 Mariola Augustyniak

Zintegrowany system biblioteczny jako narzędzie wspomagające zarządzanie

jakością w bibliotece akademickiej. Przykład Biblioteki Uniwersytetu Łódzkiego . . . 289 Renata Borońska, Jadwiga Grabarska

Wybrane problemy zarządzania książkami elektronicznymi w bibliotece akademickiej na przykładzie Biblioteki Głównej Uniwersytetu Techniczno-

-Przyrodniczego w Bydgoszczy . . . 309 Mariola Nawrocka, Magdalena Wiederek

System oceny pracowników w Bibliotece Głównej Wojskowej Akademii

Technicznej w Warszawie . . . 319 Marzena Błach

Jakość usługi wypożyczeń międzybibliotecznych w Bibliotece Głównej

Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie . . . 333 Urszula Kulczycka, Beata Roszkowska-Paszuk

Katalog online biblioteki narzędziem komunikacji z czytelnikiem. Analiza funkcjonalności katalogu Biblioteki Uniwersytetu Gdańskiego w oparciu

o przeprowadzone badania . . . 347 Sławomir Sobczyk

Wpływ zmian w strukturze i przestrzeni organizacji biblioteki na jakość usług.

Przykład Wypożyczalni Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie . . . 359

PiM 94.indb 6

PiM 94.indb 6 2017-05-24 13:32:482017-05-24 13:32:48

(5)

SPISTREŚCI

7

Iwona Osmulska, Dorota Janik

Jakość usług bibliotecznych Biblioteki Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej

w Elblągu . . . 371 Artur Jazdon

Projakościowe zarządzanie kadrami w Bibliotece Uniwersyteckiej w Poznaniu . . . 385 Aurelia Krzemińska, Dorota Padzik

Wpływ zmian organizacji działów merytorycznych Biblioteki Uniwersytetu

Gdańskiego na jakość ich pracy . . . 403 Magdalena Seta

Zaspokajanie potrzeb użytkowników małej biblioteki wydziałowej w świetle badań ankietowych. Przykład Biblioteki Wydziału Nauk o Żywieniu Człowieka

i Konsumpcji Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie . . . 413 Wioletta Borowa-Surowiec

Zarządzanie zbiorami Biblioteki NIFC w przestrzeni wirtualnej

XVII Międzynarodowego Konkursu Pianistycznego im. Fryderyka Chopina

wobec potrzeb użytkowników . . . 423 Emilia Lepkowska, Anna Szymczak

Techniki motywowania dwóch pokoleń bibliotekarzy oraz ich znaczenie dla nowo czesnego zarządzania biblioteką akademicką. Przykład Biblioteki

Politechniki Poznańskiej . . . 433 Tatiana Andrzejewska, Bożena Hakuć

Wewnętrzny system zapewnienia jakości w Bibliotece Uczelnianej Politechniki

Gdańskiej . . . 447 Sławomir Sobczyk

Konfrontacja artysty z katalogiem bibliotecznym – na przykładzie badań ankietowych przeprowadzonych wśród studentów Akademii Sztuk Pięknych

w Krakowie . . . 461

PiM 94.indb 7

PiM 94.indb 7 2017-05-24 13:32:482017-05-24 13:32:48

(6)

359

Sławomir Sobczyk

Wpływ zmian w strukturze i przestrzeni organizacji biblioteki na jakość usług.

Przykład Wypożyczalni Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie

Ewolucja bibliotek, od księgozbiorów przyświątynnych (w starożytności) i przy- klasztornych (w średniowieczu) do nowożytnych bibliotek akademickich, prze- biegała równolegle z ich rozwojem architektonicznym. Za ojca europejskiego budownictwa bibliotecznego uznawany jest Leopold della Santa, który jako pierwszy zaproponował wyodrębnienie w przestrzeni bibliotecznej trzech części: czytelni, magazynu i pokoju pracy bibliotekarzy, z zachowaną wyraźną zasadą trójdziel- ności [2]. Prawa budownictwa bibliotecznego, sprecyzowane w XIX w., zwracają ponadto uwagę na takie aspekty użytkowe, jak: niekrzyżowanie się dróg książki, czytelnika i bibliotekarza, potrójny dostęp do magazynu oraz zgrupowanie usług dla czytelników na jednej kondygnacji [12]. Według tej koncepcji w Polsce zbu- dowano m.in. Bibliotekę Jagiellońską, Bibliotekę Uniwersytecką w Warszawie, Bibliotekę Publiczną w Łodzi oraz Bibliotekę Międzyuczelnianą w Lublinie.

Na budownictwo biblioteczne miały niewątpliwie wpływ nowoczesne rozwią- zania konstrukcyjne Le Corbusiera, takie jak wykorzystanie konstrukcji żelbeto- wych i wyeliminowanie potrzeby korzystania ze ścian jako konstrukcji nośnych [1]. Z kolei organizację przestrzeni bibliotecznej zrewolucjonizował amerykański biznesmen i architekt, Angus Snead Macdonald, autor koncepcji Aneksu Biblio- teki Kongresu (1935). To właśnie Macdonald określił optymalną, standardową długość półek bibliotecznych, a w latach 30. XX w. jako pierwszy zastosował, a następnie spopularyzował ideę otwartej przestrzeni bibliotecznej z wolnym do- stępem do półek [8].

Współczesne budownictwo biblioteczne opiera się na kanonie 10 zasad, które zdefi niował brytyjski architekt, Harry Faulkner-Brown [3]. Zasady te uwzględniają przede wszystkim aspekty funkcjonalności, elastyczności i potencjału adaptacyj- nego przestrzeni bibliotecznej oraz bezpieczeństwa i wygody czytelników. Kanon

PiM 94.indb 359

PiM 94.indb 359 2017-05-24 13:33:042017-05-24 13:33:04

(7)

SŁAWOMIRSOBCZYK

360

zasad Faulknera-Browna jest stale popularyzowany przez powstałą w ramach Ligi Europejskich Bibliotek Naukowych (LIBER) Grupę Architektoniczną [3].

Ważne dla rozwoju przestrzeni bibliotecznych jest też pojęcie „trzeciego miejsca”, kóre po raz pierwszy pojawiło się w 1989 r. w książce amerykańskiego socjo- loga i urbanisty, Raya Oldenburga pt. Th e Great Good Place [10]. „Trzecie miejsce”

jest neutralną, przyjazną przestrzenią, która pozwala na odpoczynek od pracy i rutyny dnia codziennego, a także wzmacnia poczucie przynależności do oto- czenia i więzi z innymi [10]. Klasyczne przykłady „trzeciego miejsca” to puby, kawiarnie, domy kultury oraz – coraz częściej – biblioteki.

Nowo powstające projekty bibliotek nierzadko odbiegają od klasycznych, sztyw- nych podziałów przestrzennych. Wprowadzane są w nich sale do pracy grupowej, często stosowany jest podział na części dla różnych grup wiekowych. Uwzględnia- ne są tzw. pomieszczenia pozabiblioteczne, takie jak galerie sztuki, sale wystawowe, kawiarnie czy restauracje. Takich możliwości dostosowania się do nowych wyzwań nie mają niestety istniejące już biblioteki, szczególnie te znajdujące się w zabytko- wych budynkach (przykładem jest Biblioteka Główna Akademii Sztuk Pięknych im. Jana Matejki w Krakowie). Szansą na stworzenie w takiej bibliotece przyciąga- jącego użytkowników „trzeciego miejsca” jest reorganizacja przestrzeni bibliotecznej, która powinna dotyczyć przede wszystkim wypożyczalni.

Współczesne wypożyczalnie w bibliotekach akademickich muszą wychodzić naprzeciw stale zwiększającym się wymaganiom czytelników, dopasowując się do ich potrzeb. Tradycyjne metody działania, takie jak katalog kartkowy czy pośrednie udostępnianie księgozbioru, powoli odchodzą do lamusa. Tendencje te widać szczególnie wyraźnie w małych bibliotekach akademickich. Wypoży- czalnie bibliotek artystycznych, z których korzystają przede wszystkim studenci i pracownicy naukowi uczelni, mają charakter specjalistyczny. Użytkownicy ci oczekują łatwego i szybkiego dostępu do literatury, preferują bezpośredni kontakt z książką, często też oczekują bezpośredniej pomocy bibliotekarza. Podsta- wowe znaczenie dla pracy wypożyczalni mają czynniki merytoryczne, takie jak skatalogowanie większości księgozbioru, uruchomienie elektronicznej bazy wy- pożyczeń, uporządkowanie księgozbioru czy zwiększenie nakładów fi nansowych na zakupy literatury fachowej. Równie istotne okazują się jednak rozwiązania organizacyjne, takie jak wolny dostęp do półek, funkcjonalność mebli oraz wy- miana sprzętu komputerowego. Celem niniejszej pracy jest analiza wybranych czynników, które wpłynęły na zmianę oblicza Wypożyczalni ASP w Krakowie.

Pierwsza Wypożyczalnia ASP powstała w 2006 r. z inicjatywy Biblioteki Głównej ASP w Krakowie. Założenie Wypożyczalni było odpowiedzią na oczekiwania środowiska studenckiego i pracowników Akademii Sztuk Pięknych w Kra-

PiM 94.indb 360

PiM 94.indb 360 2017-05-24 13:33:042017-05-24 13:33:04

(8)

WPŁYWZMIANW STRUKTURZEI PRZESTRZENIORGANIZACJIBIBLIOTEKINA JAKOŚĆUSŁUG

361

kowie. Początkowo mieściła się ona w Bibliotece Wydziałowej Malarstwa i Rzeź- by, w głównym gmachu Akademii, przy Placu Matejki 13. Księgozbiór pierwszej Wypożyczalni był bardzo skromny, wypożyczać można było jedynie wydawnictwa ASP w Krakowie. Zbiory powiększały się z roku na rok, jednak ograniczone nakłady fi nansowe i problemy lokalowe stanowiły istotną przeszkodę w pełnym rozwoju Wypożyczalni. Pod koniec działalności „starej” Wypożyczalni, cały księ- gozbiór liczył około 800 książek i mieścił się na dwóch regałach. Książki były uszeregowane według sygnatur i umieszczone w wolnym dostępie do półek.

W czerwcu 2013 r. Senat ASP w Krakowie podjął decyzję o scaleniu Biblioteki Głównej uczelni, co wiązało się z przeniesieniem Biblioteki Wydziałowej Malar- stwa i Rzeźby oraz Wypożyczalni do budynku Biblioteki Głównej ASP przy ulicy Smoleńsk w Krakowie [13]. W związku ze scaleniem Biblioteki konieczne było przeprowadzenie w krótkim czasie racjonalnej selekcji księgozbioru Biblioteki Wydziałowej. W trakcie selekcji księgozbiór Biblioteki Wydziałowej Malarstwa i Rzeźby podzielono na 3 podzbiory: księgozbiór historyczny (wydawnictwa do 1910 r.), czasopisma i księgozbiór najnowszy. Dodatkowa selekcja księgozbio- ru najnowszego (wydawnictwa od 1945 r.) pozwoliła wyodrębnić wydawnictwa najbardziej wartościowe pod względem edukacyjnym, które weszły w skład księ- gozbioru „nowej” Wypożyczalni. Najtrudniejszym i najbardziej wymagającym zadaniem było posegregowanie nowo powstałego księgozbioru Wypożyczalni (składającego się z księgozbioru „starej” Wypożyczalni, części księgozbioru Bi- blioteki Wydziałowej Malarstwa i Rzeźby i nowych nabytków) z uwzględnieniem działów tematycznych. Od 1 października 2014 r. nowa Wypożyczalnia rozpoczę- ła działalność i funkcjonuje w strukturze organizacyjnej Biblioteki Głównej ASP.

Wypożyczalnia ASP zlokalizowana jest w Bibliotece Głównej ASP w Kra- kowie przy ul. Smoleńsk 9 na drugim piętrze. Planowanie udostępniania w Bi- bliotece Głównej było głównym założeniem jej programu użytkowego i związa- ne z przyjętymi rozwiązaniami pracy biblioteki. Już w procesie projektowania ustalono wielkość księgozbioru przeznaczonego do bezpośredniego dostępu dla czytelników. Spełnienie tych założeń wymagało całkowitej reorganizacji Biblio- teki Głównej ASP, tak aby znaleźć dogodną przestrzeń dla nowej Wypożyczalni [7, s. 11-19]. W tym celu wyodrębniono jedno pomieszczenie, dla którego projek- tant zaproponował trzy różne rozwiązania architektoniczne. Po burzliwej dysku- sji nad prezentowanymi rozwiązaniami wybrany został projekt najlepiej spełnia- jący oczekiwania bibliotekarzy i użytkowników.

Rozważono takie usytuowanie i sposób rozmieszczenia regałów, by do- stosować ich układ do przyjętego systemu klasyfi kacji, jak również lokalizacji miejsc pracy dla czytelników. Dodatkowo w wypożyczalni ASP uruchomiono

PiM 94.indb 361

PiM 94.indb 361 2017-05-24 13:33:042017-05-24 13:33:04

(9)

SŁAWOMIRSOBCZYK

362

stanowisko informacyjne dla bibliotekarza, gdzie może on mieć bezpośredni kontakt z czytelnikami, a także stały kontakt z księgozbiorem i opiekę nad nim.

Wraz ze wzrostem liczby odwiedzin czytelników w Wypożyczalni ASP podjęto decyzję o wydłużeniu pracy Biblioteki Głównej. W „starej” Wypożyczalni, która mieściła się w Bibliotece Wydziałowej Malarstwa i Rzeźby, czas otwarcia dla czy- telników wynosił 19 godzin tygodniowo. Obecnie Wypożyczalnia ASP jest otwarta dla użytkowników 6 dni w tygodniu, średnio przez 50 godzin tygodniowo.

Odnowienie pomieszczenia, zakup nowych regałów i mebli, dodatkowe miejsca pracy z katalogiem komputerowym z pewnością wpłynęły na poprawę funkcjonal- ności przestrzeni bibliotecznej. Czytelnicy częściej odwiedzają odnowioną wypo- życzalnię, chętniej i dłużej przesiadują w czytelni. Jednak najważniejszym czynni- kiem zachęcającym do samodzielnego korzystania z księgozbioru jest niewątpliwie zapewnienie wolnego dostępu do półek. Udowodniono, że taka forma udostęp- niania zbiorów daje możliwość prawdziwego studiowania i aktywnego wyboru potrzebnych materiałów, czego konsekwencją są wyższe wskaźniki wykorzystania księgozbioru. Udostępnianie pośrednie, dominujące w bibliotekach tradycyjnych, automatycznie eliminuje z obiegu część zbiorów przez brak umiejętności dotarcia do nich. Korzystanie jedynie z katalogu (kartkowego lub komputerowego) nie daje pełnej informacji o zawartości książki, wymaga wielokrotnego przeglądania, znacznie wydłużając czas dotarcia czytelnika do odpowiedniej pozycji, co może zniechęcać go do dalszych poszukiwań. Obserwacja czytelników w bibliotekach amerykańskich (gdzie wolny dostęp do zbiorów jest z powodzeniem stosowany od XIX w.) wykazała, że często posługują się oni strategią wyszukiwawczą niemoż- liwą do odtworzenia przy tradycyjnym wyszukiwaniu pośrednim [15, s. 315-327].

Wydaje się, że wolny dostęp do półek znacząco skraca drogę czytelnika do książki, zachęca go do samodzielnej aktywności i istotnie zwiększa odsetek czytelnictwa.

Wypożyczalnia ASP w Krakowie jest niewielką wypożyczalnią specjalistycz- ną, przeznaczoną przede wszystkim dla studentów, wykładowców ASP, a także pracowników administracyjnych uczelni. Pełni ona równocześnie funkcję wypo- życzalni publicznej, w wyjątkowych przypadkach otwartej dla czytelników spoza Akademii Sztuk Pięknych. Z Wypożyczalni korzystają studenci kierunków dzien- nych i zaocznych następujących Wydziałów: Malarstwa, Rzeźby, Grafi ki, Form Przemysłowych, Architektury Wnętrz, Konserwacji i Restauracji Dzieł Sztuki, a ponadto słuchacze studiów podyplomowych i doktoranci Akademii Sztuk Pięknych. Wśród gości spoza ASP dominują pracownicy krakowskich muzeów i galerii, a także krakowscy artyści (rys. 1).

Wypożyczalnia ASP jest małą tematyczną wypożyczalnią, która gromadzi pu- blikacje związane z profi lem jednostki (dzieła z zakresu historii i teorii sztuki).

PiM 94.indb 362

PiM 94.indb 362 2017-05-24 13:33:042017-05-24 13:33:04

(10)

363

Zawiera ona przede wszystkim podręczniki akademickie i uwzględnia na bieżą- co potrzeby studentów oraz pracowników naukowych uczelni. Na obecny księ- gozbiór Wypożyczalni ASP (umieszczony w odrębnym inwentarzu) składają się wydawnictwa „starej” Wypożyczalni, część wyselekcjonowanych wydawnictw z byłej Biblioteki Wydziałowej Malarstwa i Rzeźby ASP w Krakowie oraz nowe nabytki (rys. 2). Dodatkowo księgozbiór Wypożyczalni ASP poszerzony jest o cztery tytuły czasopism wydawanych przez Akademię Sztuk Pięknych im. Jana Matejki w Krakowie: „Wiadomości ASP”, „Zeszyty Naukowo-Artystyczne Wy- działu Malarstwa”, „Studia i Materiały Wydziału Konserwacji i Restauracji Dzieł Sztuki ASP w Krakowie”, „2+3D Grafi ka plus Produkt”.

Księgozbiór wypożyczalni liczy obecnie 4,5 tys. tomów i systematycznie, co miesiąc się powiększa. Dzieje się to w dużej mierze dzięki intensywnym zakupom, wymianie międzybibliotecznej, darom od instytucji kulturalnych (muzea i galerie) oraz osób indywidualnych. W 2014 r. całość księgozbioru wypożyczalni usze- regowano w 19 działach tematycznych z wolnym dostępem do półek. W ramach każdego z działów książki ustawione są dodatkowo w poddziałach alfabetycznie Rysunek 1. Użytkownicy Wypożyczalni ASP w Krakowie w roku akademickim

2014/2015 (dane z 4 maja 2015 r.) (%)

Czytelnicy Wypożyczalni ASP w Krakowie (%)

Studenci ASP w Krakowie

88%

Pracownicy naukowo-dydaktyczni

ASP w Krakowie 8%

Pracownicy administracyjni ASP w Krakowie

1%

Inni czytelnicy 3%

Źródło: opracowanie własne

PiM 94.indb 363

PiM 94.indb 363 2017-05-24 13:33:042017-05-24 13:33:04

(11)

SŁAWOMIRSOBCZYK

364

według nazwisk autorów lub tytułów lub chronologicznie. Powoduje to, że obok siebie stoją kolejne tytuły jednego autora, a także kolejne wydania tego samego ty- tułu. Czytelnikom ułatwia to wybór, a bibliotekarzom umożliwia racjonalną selek- cję zbiorów. Przynależność danej książki do działu oznaczona jest odpowiednim paskiem kolorowej folii naklejonej na grzbiecie każdej z książek oraz oznaczona odpowiednim symbolem działu i poddziału w katalogu komputerowym. Wykaz wszystkich działów i poddziałów oraz informacji na temat księgozbioru dodatkowo wywieszony jest na tablicy informacyjnej, która znajduje się w wypożyczalni.

Znaczna część księgozbioru Wypożyczalni ASP jest skatalogowana i opracowana w elektronicznym katalogu komputerowym VTLS/Virtua, który został wdrożony do Biblioteki Głównej pod koniec lat 90. XX w. Wspólny katalog Biblioteki Głównej ASP i Wypożyczalni ASP gwarantuje wyszukiwanie przez indeks autorski, tytułowy, przedmiotowy, sygnatur i słowa kluczowe. System Virtua, stanowiący udoskonalenie systemu VTLS, posiada budowę modułową, a więc katalogowanie, obsługę kartoteki haseł wzorcowych (KHW), OPAC (online Public Access Catalogue), wyszukiwanie według słów kluczowych oraz system wypożyczeni i rezerwacji [11, s. 7-9]. Do katalogu komputerowego wprowadzono do tej pory ok. 4 tys. książek. Systematycznie prowadzone jest też opracowywanie nowych nabytków i kolejnych działów wypożyczalni.

Usystematyzowanie i archiwizację gromadzonych materiałów Wypożyczal- ni ASP znacznie ułatwiło wykorzystanie specjalnej bazy informatycznej, która Rysunek 2. Składowe całości księgozbioru Wypożyczalni ASP w Krakowie (%)

0 10 20 30 40 50 60 70 80 90

Księgozbiór Starej Wypożyczalni

Księgozbiór Biblioteki Wydziałowej ASP

w Krakowie

Nowe nabytki Wypożyczalni ASP

Czasopisma Księgozbiór Wypożyczalni ASP w Krakowie (%)

Źródło: opracowanie własne.

PiM 94.indb 364

PiM 94.indb 364 2017-05-24 13:33:042017-05-24 13:33:04

(12)

365

funkcjonuje w Bibliotece Głównej ASP. Elektroniczna baza gromadzenia została opracowana w systemie obsługi relacyjnych baz danych Microsoft Access, wcho- dzącym w skład pakietu biurowego Microsoft Offi ce dla środowiska Windows [4, s. 124-135]. Baza ta organizuje pracę Wypożyczalni w zakresie gromadzenia, opracowania oraz kontroli i selekcji księgozbioru (rys. 3-5). Umożliwia:

• wpisywanie opisów bibliografi cznych,

• wprowadzanie i wykorzystywanie danych stałych dostawców książek,

• opis sposobu realizacji zamówienia,

• przygotowanie reklamacji,

• generowanie raportów fi nansowych,

• opracowanie statystyczne,

• rejestrację bieżącej akcesji,

• drukowanie księgi inwentarza,

• prowadzenie rejestru rachunków,

• przygotowanie książek do wysyłki w ramach wymiany międzybibliotecznej,

• generowanie formularzy zamówień.

Zapisane w bazie informacyjnej dane bibliografi czne publikacji są automatycznie przekazywane do elektronicznego inwentarza. W bazie gromadzenia zbiorów Wypożyczalni ASP pozostają jedynie opisy niezrealizowanych zamówień. Możliwe jest podsumowanie aktualnego stanu gromadzenia przy użyciu konkretnego fi ltru danych: tytułu wydawnictwa, numeru sprawy, identyfi katora dostawcy czy daty realizacji. Baza zawiera pełną dokumentację wprowadzonej publikacji: numer akcesji, sposób nabycia, cenę, opis bibliografi czny, numer inwentarza, sygnaturę, Rysunek 3. Baza Gromadzenie – strona startowa bazy

Źródło: Biblioteka Główna Akademii Sztuk Pięknych im. Jana Matejki w Krakowie.

PiM 94.indb 365

PiM 94.indb 365 2017-05-24 13:33:042017-05-24 13:33:04

(13)

SŁAWOMIRSOBCZYK

366

numer działu w Wypożyczalni, nazwę agendy, w której egzemplarz jest przecho- wywany. Ponadto zostały opracowane mechanizmy prostego i złożonego wyszuki- wania, drukowania danych i obsługi błędów wprowadzającego [4, s. 124-135].

Rysunek 4. Baza Gromadzenie – formularz nowości – opis bibliograficzny

Rysunek 5. Baza Gromadzenie – formularz nowości – akcesja

PiM 94.indb 366

PiM 94.indb 366 2017-05-24 13:33:042017-05-24 13:33:04

(14)

367

Biblioteka Główna ASP w Krakowie przygotowania do pełnej komputerowej rejestracji wypożyczeń podjęła już w roku akademickim 2013/2014. W tym celu wykorzystano moduł udostępniania zbiorów w systemie Virtua/VTLS. Moduł ten ma szerokie możliwości:

• rejestruje wszystkie wypożyczenia,

• przedłuża wypożyczenia,

• informuje o dostępności egzemplarza,

• sprawdza aktywność konta,

• blokuje konta,

• sporządza raporty,

• sporządza opracowania statystyczne,

• drukuje zamówienia,

• wysyła upomnienia dla użytkowników,

• umożliwia czytelnikowi wpisanie się na listę oczekujących na książkę,

• informuje na bieżąco o dostępności publikacji,

Wszystkie książki, które znajdują się w katalogu komputerowym, czytelnik może zamówić drogą elektroniczną, natomiast część książek wymaga wypełnie- nia rewersów tradycyjnych (książki nieopracowane w katalogu komputerowym).

W dobie powszechnego dostępu do Internetu medium to zaczyna odgrywać kluczową rolę w upowszechnianiu informacji. Stąd też aktualności dotyczą- ce Wypożyczalni ASP i jej księgozbioru są regularnie prezentowane na stronie internetowej Biblioteki Głównej ASP [15, s. 304-315]. Niebagatelną rolę odgrywa również reklama na portalach społecznościowych. Z inicjatywy studentów wiadomości dotyczące aktualnych informacji na temat Wypożyczalni ASP są za- mieszczane na stronie Facebook Samorządu Studenckiego ASP. Nie należy oczy- wiście zapominać o tradycyjnych formach reklamy. Dlatego Biblioteka Główna nie przestała rozpowszechniać ulotek i informatorów na temat udoskonalonej Wypożyczalni ASP. Takie materiały są najczęściej rozprowadzane przy okazji im- prez bibliotecznych lub uczelnianych. Należy podkreślić duże zainteresowanie i pomoc pracowników biblioteki, którzy zaprojektowali okolicznościowe plakaty i zaangażowali się w rozpowszechnienie informacji na temat nowo powstałej jednostki (rys. 6). Na odbywających się co roku (dla studentów I roku) zajęciach bibliotecznych omawia się pracę i działalność Wypożyczalni, a przede wszystkim – zachęca do korzystania z księgozbioru. Pracownicy są zachęcani do wypo- życzania interesującej ich literatury drogą mailową [15, s. 304-315].

Rozwój technologii komunikacyjno-informacyjnych spowodował zmiany w zarządzaniu bibliotekami i wypożyczalniami akademickimi oraz ich organizacji. Nowoczesne wypożyczalnie z pasywnej kolekcji książek przekształcają się

PiM 94.indb 367

PiM 94.indb 367 2017-05-24 13:33:042017-05-24 13:33:04

(15)

SŁAWOMIRSOBCZYK

368

w miejsca aktywne, gdzie można zdobyć doświadczenie i inspirację. Stają się także lokalnym miejscem spotkań, co doskonale wpisuje się w Oldenburgowską ideę tzw. trzeciego miejsca [7, s. 54-62]. Zbiory gromadzone przez Wypożyczal- nię Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie są wyselekcjonowane, specjalistyczne i dobierane tematycznie pod kątem profi lu jednostki.

Wymagania czytelników zmuszają bibliotekarza do dużej aktywności, kre- atywności i poszukiwania metod zachęcających do korzystania z wypożyczalni.

Działania te przekładają się na rosnącą z roku na rok liczbę czytelników oraz wy- pożyczanych książek (dotyczy to zarówno samej wypożyczalni, jak i biblioteki).

Stałe nakłady fi nansowe i rosnąca liczba darów doprowadziły do znacznego po- większenia księgozbioru wypożyczalni. Skatalogowanie większości księgozbio- ru, uruchomienie elektronicznego systemu wypożyczeń i zapewnienie wolnego dostępu do półek zdecydowanie skróciły drogę czytelników do książki, zachę- cając ich do samodzielnych poszukiwań. Codziennością wypożyczalni stał się widok studentów przeglądających po kilkanaście pozycji bezpośrednio między regałami. Proste rozwiązania organizacyjne, takie jak odrębne wyremontowane pomieszczenie, zakup funkcjonalnych regałów i mebli czy dodatkowe miejsca ze sprzętem komputerowym uczyniły z kameralnej wypożyczalni miejsce chęt- Rysunek 6. Plakaty promujące Wypożyczalnię ASP w Krakowie

Źródło: opracowanie własne.

PiM 94.indb 368

PiM 94.indb 368 2017-05-24 13:33:042017-05-24 13:33:04

(16)

369

nie odwiedzane zarówno przez studentów, jak i pracowników dydaktycznych uczelni. W trakcie reorganizacji przestrzeni bibliotecznej uwzględniono zarówno kanon zasad Faulknera-Browna, jak i koncepcje Macdonalda.

Połączenie merytorycznego rozwoju wypożyczalni, zastosowania prostych roz- wiązań funkcjonalnych i osobistego zaangażowania bibliotekarzy uczyniły z Wy- pożyczalni ASP ważne miejsce spotkań studentów i wykładowców. Wypożyczalnia stała się przyjazną przestrzenią dla bezpośrednich spotkań czytelnika z książką, a korzystanie z jej księgozbioru stanowi istotne uzupełnienie procesu kształcenia.

W nowej lokalizacji Wypożyczalnia ASP stała się miejscem tętniącym życiem, w którym czytelnicy szukają wsparcia merytorycznego, a także chętnie spędzają czas między zajęciami. Biblioteka stała się istotnym punktem spotkań w lokalnej przestrzeni społecznej. Wszystkie wprowadzone rozwiązania organizacyjne okaza- ły się bardzo korzystne zarówno dla czytelników, jak i bibliotekarzy. Spowodowały zdecydowanie większe wykorzystanie księgozbioru i poprawę komfortu obsługi czytelników. Ta nowocześnie zorganizowana Wypożyczalnia spotyka się z bardzo pozytywnym oddźwiękiem wśród studentów i pracowników.

Bibliografia

1. BIEGAŃSKI Piotr. U źródeł architektury współczesnej. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1972.

2. CUDNIK Zbigniew. Skarbnice wiedzy. Studium budownictwa bibliotek. Wro- cław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1980.

3. FAULKNER-BROWN Harry. Same thoughts on the design of major library buildings. In BISBROUCK Marie-Françoise, CHAUVEINC Marc, (ed.). Intelli- gent Library Buildings. Proceedings of the tenth seminar of the IFLA Section on Li- brary Buildings and Equipment [Dokument elektroniczny]. München: K. G. Saur, 1999, s. 14-25. Tryb dostępu: http://www.libsys.co.in/download/intelligent_li- brary_building.pdf. Stan z dnia 21.03.2017.

4. GANAKOWSKA Urszula, RÓŻYCKA Mirosława (red.). Strategie gromadze- nia zbiorów w bibliotekach polskich. Szczecin: Książnica Pomorska im. Stani- sława Staszica w Szczecinie, 2012. ISBN 978-83-87879-94-5.

5. HOLLENDER Henryk. Klasyfi kacja, wolny dostęp i aktiv-piana. Bibliotekarz, 1999, nr 9, s. 14-16. ISSN 0208-4333.

6. HOLLENDER Henryk. Księgozbiór jako katalog. O pożytkach oświeconego buszowania wśród półek. Poradnik Bibliotekarza. 1990, nr 10, s. 25-28. ISSN 0032-4752.

PiM 94.indb 369

PiM 94.indb 369 2017-05-24 13:33:052017-05-24 13:33:05

(17)

SŁAWOMIRSOBCZYK

370

7. KONIECZNA Danuta (red.). Biblioteka otwarta na zmiany. Olsztyn: Bibliote- ka Uniwersytecka UWM, 2011. ISBN 978-83-932576-0-7.

8. McDONALD Andrew. Th e top ten qualities of Good Library Space. In LATIMER Karen, NIEGAARD Hellen (ed.). IFLA Library Building. Guide- lines: Developments & Refl ections [Dokument elektroniczny]. München:

K. G. Saur, 2002. s. 13-29. Tryb dostępu: https://books.google.pl/books?id

=ixpuy9MgXPIC&pg=PA27&lpg=PA27&dq=faulkner-brown+h.+Some+

thoughts+in+design&source=bl&ots=8U0Z0OLXf1&sig=Yisost9kjevSadof 3ouYBCb78Os&hl=pl&sa=X&ved=0ahUKEwi4kbSIn-zSAhVItxQKHYQt BsQQ6AEISDAH#v=onepage&q=faulkner-brown%20h.%20Some%20tho- ughts%20in%20design&f=false. Stan z dnia 21.03.2017.

9. NOWACZYK-POTAŻ Ewa. Magazyny otwarte czy zamknięte – czyli co wolą nasi użytkownicy. Bibliotekarz. 2005, nr 11, s. 16-20. ISSN 0208-4333.

10. OLDENBURG Ray. Th e great good place. New York: Paragon House, 1989.

ISBN 1-55778-110-9.

11. SANETRA Krystyna, GRUCHAŁA Irena. Katalog online systemu VTLS. Kra- ków: Biblioteka Jagiellońska, 1994. ISBN 83-901827-4-2.

12. ŚWIRNIAK Zofi a. Budownictwo bibliotek akademickich – aspekt funkcjo- nalności. In ŻMIGRODZKA Barbara (red.). Ewolucja procesów bibliotecz- nych na tle dziejów Biblioteki Głównej Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu.

Wrocław: Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej im. Oskara Langego, 2007, s. 199-198. ISBN 978-83-7011-857-0.

13. Uchwała Senatu Akademii Sztuk Pięknych im. Jana Matejki w Krakowie z dnia 25 czerwca 2013 r. w sprawie zmian lokalowych w budynku przy Placu Matejki 13 oraz przeniesieniu części zbiorów bibliotecznych z Placu Matejki 13 do Biblioteki Głównej przy ul. Smoleńsk 9.

14. WOJCIECHOWSKA Maja (red.). Koncepcje organizacji bibliotek. Gdańsk:

Wydawnictwo Ateneum – Szkoły Wyższej, 2012. ISBN 978-83-61079-16-3.

15. WOJCIECHOWSKA Maja (red.). Strefa kultury strefa nauki. Współczesny oraz biblioteki. Gdańsk: Ofi cyna Wydawnicza Edward Mitek, 2014, ISBN 978-83-64335-05-1.

16. WOJCIECHOWSKI Jacek. Bibliotekarstwo. Kontynuacje i zmiany. Kraków:

Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2001. ISBN 83-223143-9-X.

17. ZYBERT Elżbieta Barbara. Kultura organizacyjna w bibliotekach. Nowe i sta- re idee w zarządzaniu biblioteką. Warszawa: Wydawnictwo SBP, 2004. ISBN 83-89316-21-8.

PiM 94.indb 370

PiM 94.indb 370 2017-05-24 13:33:052017-05-24 13:33:05