Geneza i rozwój polityki przemysłowej w Unii Europejskiej : wybrane zagadnienia

(1)

Geneza i rozwój polityki

przemysłowej w Unii Europejskiej :

wybrane zagadnienia

Studia i Prace Wydziału Nauk Ekonomicznych i Zarządzania 34/1, 69-82

(2)

STUDIA I PRACE WYDZIAŁU NAUK EKONOMICZNYCH I ZARZĄDZANIA NR 34

Katarzyna Kozioł-Nadolna* Uniwersytet Szczeciński

GENEZA I ROZWÓJ POLITYKI PRZEMYSŁOWEJ W UNII EUROPEJSKIEJ - WYBRANE ZAGADNIENIA

Streszczenie

W artykule przedstaw iono w ybrane zagadnienia dotyczące g enezy i rozw oju p o lityki przem ysłow ej w UE. Jest je d n ą z m ło d szy ch p o lity k unijnych. K om petencje w zakresie p o lityki przem ysłow ej p rzy zn ał W spólnocie dopiero T rak tat z M aastricht. W najnow szej strategii unijnej E u ro p a 2 0 2 0 podkreślono ukierunkow anie p o lityki przem ysłow ej n a odbudow anie k o n k urencyjności przem y słu U E i w zro st je g o in n o w a cyjności.

Słowa kluczowe: p o lity k a p rzem ysłow a, U n ia E uropejska

Wprowadzenie

W obliczu globalizacji, postępującego procesu serwicyzacji gospodarki unijnej, wyczerpywania się zasobów, przemian demograficznych czy wzmożo nej międzynarodowej konkurencji, UE prowadzi politykę przemysłową, aby stworzyć lepsze warunki dla funkcjonowania przedsiębiorstw przemysłowych. Jej instrumenty m ają także przezwyciężyć skutki kryzysu gospodarczego, który dotknął wszystkie kraje rozwinięte. Nie należy zapominać jednak, że polityka

(3)

przemysłowa Unii ma za zadanie uzupełniać działania w tym obszarze państw członkowskich.

Należy podkreślić znaczenie przemysłu wytwórczego dla gospodarki UE: stanowi 3/4 eksportu UE, odpowiada za 80% wydatków sektora prywatnego UE na badania naukowe i rozwój, a także zatrudnia 34 m ln osób1. Celem artykułu jest przedstawienie wybranych zagadnień dotyczących genezy i rozwoju polity ki przemysłowej w UE. Z tego względu przedstawiono najważniejsze dokumen ty odnoszące się do polityki przemysłowej w Unii.

1. Geneza polityki przemysłowej w UE

Polityka przemysłowa jest jed n ą z młodszych polityk unijnych. Kompe tencje w zakresie polityki przemysłowej przyznał W spólnocie dopiero Traktat z Maastricht.

W traktacie rzymskim nie było bezpośredniego odniesienia do polityki przemysłowej. W art. 92/1 przewidziano zakaz stosowania wszelkiej pomocy państwowej wypaczającej lub grożącej wypaczeniem konkurencji poprzez fa woryzowanie przedsiębiorstw lub gałęzi produkcji w handlu między członkami. Miało to jedynie pośredni związek z polityką przemysłową1 2, nie wynika więc stąd traktowanie polityki przemysłowej jako wspólnej dla członków Wspólnoty. W traktacie zawarto wiele postanowień pośrednio oddziałujących na przemysł: zasady tworzenia wspólnego rynku, wolnej konkurencji między przedsiębior stwami, harmonizacji przepisów administracyjnych, prawnych i finansowych. Powołano do życia również Europejski Bank Inwestycji (EBI), którego jednym z celów było finansowe wspieranie regionów słabiej rozwiniętych, jak również projekty modernizacji lub restrukturyzacji przedsiębiorstw3.

1 http://www.mg.gov .pl/Gospodarka/Przetworstwo+przemyslowe/Polityka+przemyslo

wa+w+UE (30.05.2011).

2 Polityka przemysłowa, Centrum Informacji Europejskiej, UKIE, www.cie.gov.pl (30.05.2011).

(4)

Ka t a r z y n aKo z i o ł-Na d o l n a

Ge n e z air o z w ó jp o l i t y k ip r z e m y s ł o w e jwUn i iEu r o p e j s k i e j. . . 71

Traktat o Europejskiej Wspólnocie W ęgla i Stali4 regulował politykę przem ysłową w zakresie górnictwa i hutnictwa. Artykuł 3g dotyczył moderni zacji produkcji i polepszania jakości.

Traktat o Euratomie regulował pewien zakres przemysłu nuklearnego po przez wskazanie konieczności przyczyniania się do rozwoju badań i szerzenia wiedzy technicznej, ułatwiania inwestycji, zaopatrywania W spólnoty w rudy i paliwo jądrowe oraz zapewnienia rozległych rynków zbytu i dostęp do najlep szych środków technicznych (art. 2a, 2c, 2d, 2g).

Ponieważ polityka przemysłowa niemająca charakteru wspólnej, powodo wała niekorzystne skutki dla wspólnego rynku, stanowiła od samego początku przedmiot kontrowersji. Dopiero w latach 70. XX w. podjęto próby ustalania we W spólnotach zasad wspólnej polityki przemysłowej, której celem miało być5:

- zwiększenie konkurencyjności przedsiębiorstw i całych branż euro pejskich, zwłaszcza w stosunku do gospodarek: amerykańskiej i ja pońskiej,

- wpływanie na tworzenie racjonalnej struktury przemysłu, - ochrona środowiska naturalnego.

W 1970 r. KE przedstawiła Radzie Europejskiej memorandum w tej spra wie, a Rada zatwierdziła w 1973 r. program działań, który miał być przedm io tem polityki przemysłowej na szczeblu Wspólnoty. Program ten dotyczył: usu nięcia barier w wewnętrznym handlu Wspólnoty, procesu liberalizacji dostępu do rynku zamówień publicznych, tworzenia ram instytucjonalnych dla popiera nia współpracy między przedsiębiorstwami oraz popierania sektorów o zaawan

4 Europejska Wspólnota Węgla i Stali była pierwszą integracyjną organizacją utworzoną

przez 6 państw: Belgię, Holandię, Luksemburg, RFN, Francję i Włochy 18 kwietnia 1951 r. Miała na celu m. in.: pomoc i współpracę w rozwoju państw członkowskich oraz kontrolę nad złożami węgla i stali, umożliwienie efektywnej produkcji i podziału tych surowców, zapewnienie regular nych dostaw potrzebnej ilości węgla i stali, stworzenie jednakowych warunków dostępu do nich. Kolejne dwie Wspólnoty państwa członkowskie ustanowiły na mocy traktatów rzymskich 25 marca 1957 r. - Europejską Wspólnotę Energii Atomowej oraz Europejską Wspólnotę Gospo darczą. EWEA miała przyczynić się do utworzenia i szybkiego rozwoju przemysłu jądrowego w państwach założycielskich. EWG powstała, aby stworzyć unię gospodarczą w Europie Zachod niej i przyczynić się do harmonijnego i zrównoważonego rozwoju gospodarczego, podniesienia stopy życiowej obywateli oraz spójności ekonomicznej i społecznej. J. Ruszkowski, E. Górnicz, M. Żurek, Leksykon integracji europejskiej, WN PWN, Warszawa 1998, s. 60, 63.

5 E. Synowiec, Polityka Wspólnoty wobec przemysłu i sfery usług, w: Unia Europejska.

Integracja Polski z Unią Europejską, Instytut Koniunktur i Cen Handlu Zagranicznego, Warsza

(5)

sowanej technologii. Pomimo tych działań można w tym okresie zaobserwować coraz intensywniejszy interwencjonizm państwowy oraz nieefektywne wydat kowanie nakładów na badania i rozwój.

Bezpośrednie odniesienie do polityki przemysłowej znajduje się w Jedno litym Akcie Europejskim (§ 1): „celem W spólnoty jest wzmocnienie baz na ukowych i technologicznych przemysłu europejskiego oraz popieranie rozwoju jego konkurencyjności międzynarodowej”.

W roku 1990 powstały Wytyczne polityki przem ysłowej w otwartym i kon kurencyjnym otoczeniu (raport Bangemanna) polegające na realizacji liberalnej - opartej na wolnym handlu, konkurencji i pozytywnych dostosowaniach struk turalnych - polityki przemysłowej, której głównymi celami było6:

- stworzenie wstępnych warunków do funkcjonowania gospodarki rynkowej przez zapewnienie konkurencyjnego środowiska opartego na stabilnych ramach prawnych,

- zapewnienie katalizatorów zmian strukturalnych utrwalających funkcjonowanie rynku wewnętrznego i wspólnej polityki handlowej, - uruchamianie działania tzw. akceleratorów m.in. poprzez promocję

badań naukowych i postęp technologiczny.

Stare, sektorowe podejście do polityki gospodarczej miało być zastąpione no woczesnym podejściem niemającym na celu wspierania poszczególnych sekto rów przemysłu, ale konkurencję na skalę międzynarodową.

Zawarty w 1992 r. traktat w sprawie utworzenia UE, zwany Traktatem z Maastricht, zawierał art. 1307 zatytułowany Przemysł, który nawiązywał do § 1 JAE i przewidywał:

- przyśpieszenie dostosowań przemysłu do zmian strukturalnych,

- wspieranie środowiska sprzyjającego inicjatywom i rozwojowi przed siębiorczości, zwłaszcza w stosunku do m ałych i średnich firm (MSP), - wspieranie współpracy między przedsiębiorstwami,

- zachęcanie do lepszego wykorzystania potencjału przemysłowego po lityk innowacyjnych, badań i rozwoju techniki.

6 Polska i Unia Europejska. Stan obecny i wyzwania na przyszłość, red. U. Płowiec, Pla cet, Warszawa 2000, s. 120.

7 Traktat o UE, zwany Traktatem z Maastricht, jest drugą po Jednolitym Akcie Europej

skim z 1986 r. reformą traktatów założycielskich Wspólnot Europejskich. Jego celem było stwo rzenie podstaw do przekształcenia Wspólnot w UE. Od 1992 r. możemy mówić już o UE, ale także nadal funkcjonuje pojęcie Wspólnot Europejskich.

(6)

Kata r zyn a Kozioł-Nadolna

Genezair o z w ó jpolitykipr ze m ysł o w e jw Unii Eu ro pejsk ie j... 7 3

A r ty k u ł te n n a ło ż y ł n a p a ń s tw a c z ło n k o w s k ie o b o w ią z e k tw o r z e n ia w a r u n k ó w k o n ie c z n y c h d o z a p e w n ie n ia k o n k u r e n c y jn o ś c i w p r z e m y ś le w s p ó ln o to w y m . J e g o r o z w in ię c ie m j e s t ty tu ł X V - b a d a n ia i r o z w ó j te c h n ic z n y - z a w ie r a ją c y c e le i z a d a n ia w ie d z y , n a u k i i te c h n ik i w r o z w ija n iu p r z e m y s łu w s p ó ln o to w e g o i w s p ie r a n ia j e g o k o n k u r e n c y jn o ś c i m ię d z y n a r o d o w e j. D u ż y n a c is k p o ło ż o n o n a k o o r d y n a c ję b a d a ń n a u k o w y c h w k r a ja c h c z ło n k o w s k ic h U n ii n a p o z io m ie w s p ó ln o to w y m i n a d a n ie im w y s o k ie g o p r io r y te tu w r e a liz a c ji c e ló w i n a r z ę d z i n a k i e r o w a n y c h n a p o d n o s z e n ie k o n k u r e n c y jn o ś c i U E . P o d s ta w o w y m c e le m d z ia ła ń w e d łu g T r a k ta tu j e s t w z m o c n ie n ie n a u k o w y c h i te c h n o lo g i c z n y c h p o d s ta w r o z w o ju p r z e m y s łu U n ii i p o p r a w a j e g o m ię d z y n a r o d o w e j k o n k u r e n c y jn o ś c i. W ty m c e lu W s p ó ln o ta w s p o m a g a p r z e d s ię b io r s tw a n a c a ły m s w o im o b s z a r z e o r a z o ś r o d k i b a d a w c z e i u c z e ln ie w ic h w y s iłk a c h b a d a w c z y c h i r o z w ija n iu te c h n ik i n a n a jw y ż s z y m p o z io m ie . D u ż y n a c is k p o ło ż o n o r ó w n ie ż n a k o o r d y n a c ję d z ia ła ń b a d a w c z y c h w s f e r z e p r z e m y s łu z r e a liz a c j ą in n y c h p o lit y k w s p ó ln o to w y c h ta k ic h ja k : o c h r o n a ś r o d o w is k a , tr a n s p o r t, k o n k u r e n c ja , r o z w ó j m a ły c h i ś r e d n ic h p r z e d s ię b io r s tw . P o d k r e ś la s ię ta m r o lę r a m o w y c h p r o g r a m ó w w ie lo le tn ic h . P o lity k a p r z e m y s ło w a z y s k a ła c h a r a k te r h o r y z o n ta ln y k o s z te m s e k to r o w e g o 8.

K o le jn y e ta p f o r m u ło w a n ia p o d s ta w p o lity k i p r z e m y s ło w e j n a s tą p ił w r a m a c h p r z y ję c ia p r z e z R a d ę E u r o p e js k ą p o d c z a s s z c z y tu w B r u k s e li w g r u d n iu

19 9 3 r. B ia łe j K s ię g i w s p r a w ie w z r o s tu k o n k u r e n c y jn o ś c i i z a tr u d n ie n ia . D o  k u m e n t te n m ia ł się s ta ć p u n k te m o d n ie s ie n ia d la w s p ó ln y c h d z ia ła ń U E i je j k r a jó w c z ło n k o w s k ic h w z a k r e s ie p o p ie r a n ia r o z w o ju p r z e m y s łu j a k o p r z e s ła n k i w z r o s tu g o s p o d a r c z e g o i z a tr u d n ie n ia w w a r u n k a c h m ię d z y n a r o d o w e j k o n k u r e n c y jn o ś c i9. W e w r z e ś n iu 1 9 9 4 r. K E p r z e d s ta w iła R a d z ie U n ii K o m u n ik a t w s p r a w ie p o l i t y k i k o n k u r e n c y jn o ś c i p r z e m y s ło w e j d la U n ii E u r o p e j s k i e j. R ó w  n ie ż w ty m d o k u m e n c ie z o s ta ło p o d k r e ś lo n e , ż e p r z e d s ię b io r s tw a e u r o p e js k ie d z i a ła ją w o to c z e n iu r o s n ą c e j k o n k u r e n c ji m ię d z y n a r o d o w e j, d la te g o n a le ż y s k o n c e n tr o w a ć s ię n a d z ia ła n ia c h d o ty c z ą c y c h : - p r o m o c ji in w e s ty c ji n ie m a te r ia ln y c h , tz n . in w e s ty c ji w z a k r e s ie b a d a ń i r o z w o ju , w ła s n o ś c i in te le k tu a ln e j, e d u k a c ji i s z k o le ń , - r o z w o ju w s p ó łp r a c y p rz e m y s ło w e j p r z e z u s u w a n ie b a r ie r h a m u ją c y c h ją ,

8 M. Boguta, A. Bylicki, Polityka naukowa, badawcza i rozwojowa Unii Europejskiej,

Fundacja im. W. Swiętosławskiego na rzecz Wspierania Nauki i Rozwoju Potencjału Naukowego w Polsce, Gliwice 1998, s. 32-35.

(7)

- ochrony konkurencji, a w szczególności ograniczania pomocy państwa i koncentrowania jej na wspieraniu horyzontalnym,

- uproszczenia legislacji i procedur administracyjnych, zwłaszcza dla małych i średnich przedsiębiorstw, wspierania rozwoju konkurencyj nych sektorów przemysłu.

Traktat amsterdamski zawarty w czerwcu 1997 r. podkreślał znaczenie promocji innowacji i współpracy między przedsiębiorstwami. Zawierał cały rozdział poświęcony badaniom i rozwojowi technicznemu (tytuł XVIII). Pod kreślono w nim, że prowadzenie polityki badawczej i wdrażanie programów badawczych jest prawnym i politycznym obowiązkiem W spólnoty10 11.

W 1967 r. utworzono w KE dyrekcję generalną ds. polityki przemysłowej i powierzono jej współdziałanie w polepszaniu międzynarodowej produktywno ści europejskiego przemysłu, utrzymywaniu wysokiego poziomu zatrudnienia na drodze swobodnego przepływu wyrobów, koordynacji narodowych polityk i m onitorowaniu konkurencji zewnętrznej.

Obecnie nadzór nad polityką przem ysłową sprawuje dyrekcja generalna ds. przedsiębiorstw, łącząca zagadnienia polityki przem ysłowej11, M SP12, tele komunikacji i innych związanych z rynkiem wewnętrznym.

Główną rolę w realizacji polityki naukowo-badawczej związanej z polity k ą przem ysłową odgrywają Dyrekcje Generalne: XII Dyrekcja Generalna „Nau

10 Vertrag von Amsterdam. Texte des EU-Vertrages und des EG-Vertrages, Europa Union Verlag, Bonn 1998.

11 W styczniu 2000 r. połączono dwie dyrekcje generalne: ds. polityki przemysłowej oraz ds. małych i średnich przedsiębiorstw, tworząc dyrekcję generalną ds. przedsiębiorstw.

12 1 stycznia 2005 r. weszła w życie nowa definicja małych i średnich przedsiębiorstw, która obowiązuje na mocy Rozporządzenia KE nr 364 z 25 lutego 2004 r. Istotne zmiany: wyod rębniono z kategorii małych przedsiębiorstw mikroprzedsiębiorstwo - zatrudniające mniej niż 10 pracowników, którego roczny obrót/suma aktywów bilansu nie przekracza 2 mln euro. Małe przedsiębiorstwo zatrudnia do 50 pracowników, a jego roczny obrót/suma aktywów bilansu nie przekracza 10 mln euro. W przypadku średniego podmiotu liczba zatrudnionych do 250 osób, roczny obrót nie przekracza 50 mln euro, a suma aktywów bilansu nie przekracza 43 mln euro. Kolejną zmianą jest wprowadzenie w celu obliczenia progu zatrudnienia i pułapu finansowego typów przedsiębiorstw. Wyróżnia się przedsiębiorstwa: niezależne, partnerskie i związane. Przed siębiorstwo należące do sektora MSP musi spełniać łącznie warunki: dotyczący liczby zatrudnio nych, rocznych obrotów bądź sumy aktywów bilansu. W przypadku przedsiębiorstwa niezależne go (samodzielnego) bierze się pod uwagę wyłącznie wskaźniki tego przedsiębiorstwa, zaś w przy padku przedsiębiorstw partnerskich bądź związanych również wskaźniki przedsiębiorstw, z któ rymi firma pozostaje w związku. Do sektora nie należą przedsiębiorstwa, których 25% lub więcej kapitału albo prawa głosu kontrolowane są bezpośrednio lub pośrednio przez jeden lub kilka organów państwowych (np. j.s.s.p., jednostki samorządu terytorialnego - gmina, powiat, woje wództwo, przedsiębiorstwo komunalne). Opracowano na podstawie dodatku do „Rzeczpospoli tej” z 29 kwietnia 2005 r.

(8)

ka, działalność badawczo-rozwojowa” dysponująca największymi środkami finansowymi i mająca najszerszy obszar działania (m.in. technologie przem y słowe i materiałowe, biotechnologia, biomedycyna i zdrowie, energia niejądro- wa, kształcenie i mobilność pracowników naukowych), XIII Dyrekcja General na „Telekomunikacja, przemysł informatyczny, innowacje” prowadzi badania w dziedzinie telematyki, technologii komunikacyjnych i informatycznych oraz w zakresie innowacji we wszystkich dziedzinach działalności przem ysłowej13 14 15.

2. Zmiany w polityce przemysłowej w kontekście rozszerzenia UE

Polityka przemysłowa w Unii w latach 70. i 80. ubiegłego wieku miała charakter interwencjonistyczny, każde z państw członkowskich wspierało włas ne sektory przemysłu i własnych producentów. Działo się tak pomimo lansowa nego liberalnego podejścia wynikającego z Traktatu rzymskiego. Jednak nie zawsze korzystne efekty działań protekcjonistycznych spowodowały stopniowe odchodzenie od działań sektorowych na rzecz horyzontalnych.

W grudniu 2002 r. KE opublikowała komunikat Industrial Policy in an Enlarged Europe14. Uznała za najważniejsze czynniki stymulujące poprawę konkurencyjności gospodarki Unii poszerzonej w przyszłości o nowe państwa: wiedzę, innowacje i przedsiębiorczość.

W listopadzie 2003 r. powstał następny dokument Komisji odnoszący się do polityki przemysłowej Some Key Issues in E urop e’s Competitiveness - To wards an Integrated Approach15. Komunikat sprecyzował, jak uzyskać synergię między różnymi politykami: polityką przemysłową, polityką badań, polityką konkurencji na unijnym i narodowym poziomie.

Kolejny komunikat Fostering Structural Change: An Industrial Policy fo r an Enlarged Europe powstał w 2004 r. z inicjatywy Rady Europejskiej oraz w odpowiedzi na oczekiwania europejskich przedsiębiorstw16. Europejski przemysł miał przed sobą okres strukturalnych przeobrażeń, które będą

wspo-13 M. Boguta, A. Bylicki, Polityka naukowa..., s. 36-38. 14 Industrial Policy in an Enlarged Europe, COM (2002) 714.

15 Some Key Issues in Europe’s Competitiveness - Towards an Integrated Approach, COM (2003) 704 final of 21.11.2003.

16 Fostering Structural Change: An Industrial Policy for an Enlarged Europe, COM (2004) 274.

(9)

magane przez poszczególne polityki Wspólnoty. M iały one na celu ułatwienie dalszego rozwoju przemysłu w większym stopniu wykorzystującego innowacje, badania naukowe.

Istotnym wyzwaniem dla europejskiego przemysłu jest jego delokalizacja, która obejmuje nie tylko tradycyjne sektory charakteryzujące się wysokimi kosztami pracy, lecz dotyka również działów pośrednich, a nawet pewnych sektorów high technology. Głównymi beneficjentami tego procesu są Indie i Chiny.

Rozszerzenie UE stworzyło ważne wyzwania dla europejskiego biznesu. Powiększenie jednolitego rynku spowodowało niewątpliwie wzrost konkuren cyjności przedsiębiorstw z nowych państw członkowskich wynikający z rela tywnie niskich kosztów pracy. Przewaga konkurencyjna nowych państw człon kowskich ma jednak charakter krótkookresowy. Z tego też względu powinny one położyć szczególny nacisk na budowę gospodarki opartej na wiedzy, aby uniknąć presji związanej z możliwym obniżeniem konkurencyjności ich przed siębiorstw w dłuższym okresie. Uwzględniając powyższe czynniki, Komisja zaproponowała szereg istotnych modyfikacji polityki przemysłowej. Swoje propozycje oparła na trzech zasadniczych filarach:

- Komisja, jak i inne instytucje, powinny kontynuować działania na rzecz nowych inicjatyw i propozycji sprzyjających rozwojowi przemysłu, m.in. pogłębieniu oceny aspektów konkurencyjności,

- Komisja chciałaby zwiększyć synergię między politykami W spólnoty mającymi istotny wpływ na konkurencyjność przemysłu (w szczegól ności dotyczy to polityki spójności, zatrudnienia oraz regionalnej) w ce lu zapewnienia wzrostu konkurencyjności i przyśpieszenia struktural nych zmian w przemyśle dzięki m.in. obniżeniu podatków, rozwojowi zrównoważonej produkcji; w wymiarze międzynarodowym priorytetem jest usprawnienie dostępu przedsiębiorstw W spólnoty do rynków

państw trzecich,

- Unia musi kontynuować rozwój wymiaru sektorowego polityki przem y słowej; odpowiednich uregulowań prawnych i nowych inicjatyw rozwo jowych doczekały się już przemysł samochodowy oraz mechaniczny.

Konkurencyjność UE zależy w dużej mierze od uprzemysłowienia, jednak państwa członkowskie nie m ogą zapominać o tworzeniu życzliwego otoczenia dla biznesu. Połączenie działań wspomnianych polityk powinno pomóc prze

(10)

mysłowi Europy, w szczególności w nowych państwach członkowskich, doko nać strukturalnego przeobrażenia się17.

Najważniejszym programem gospodarczo-społecznym Unii w pierwszej dekadzie XXI w. była strategia lizbońska. Głównym jej celem było stworzenie na terytorium Europy do roku 2010 najbardziej konkurencyjnej gospodarki na świecie. Sama strategia skupiała się na czterech kwestiach: innowacyjności (gospodarka oparta o wiedzę), liberalizacji (rynków telekomunikacji, energii, transportu oraz rynków finansowych), przedsiębiorczości (ułatwienia w zakła daniu i prowadzeniu działalności gospodarczej) oraz spójności społecznej (kształtowanie nowego aktywnego państwa socjalnego).

Polityka przemysłowa zajęła bardzo wysokie miejsce w strategii lizboń skiej. Priorytetami w jej wdrażaniu były:

- zwiększenie inwestycji w sieci i wiedzę, w szczególności poprzez wprowadzanie w życie Inicjatywy na rzecz W zrostu Gospodarczego oraz dawanie pierwszeństwa poziomowi i jakości inwestycji w badania, edukację i kształcenie,

- wzmocnienie konkurencyjności przedsiębiorstw europejskich poprzez doskonalenie regulacji, szczególnie w odniesieniu do sektora prze mysłowego, oraz poprzez przyjmowanie wniosków dotyczących dyrek tywy ramowej w sprawie usług oraz Planu Działania na rzecz Techno logii Środowiskowych,

- wspieranie aktywnego starzenia się poprzez zachęcanie starszych pra cowników do pozostania aktywnymi zawodowo oraz poprzez moderni zację systemów edukacyjnych w zakresie kształcenia ustawicznego, organizacji pracy oraz systemów opieki zdrowotnej.

Przywódcy 25 państw członkowskich Unii zdecydowali na szczycie w marcu w 2005 r. o okrojeniu priorytetów strategii lizbońskiej. Przesądzili także o tym, że kluczowymi kwestiami dla UE w kolejnych latach będzie pobu dzanie wzrostu gospodarczego oraz tworzenie nowych miejsc pracy. Wszystko po to, by pobudzić unijną gospodarkę w takim stopniu, aby m iała szanse na doścignięcie światowych liderów gospodarczych.

Przełomowym rokiem miał stać się rok 2010, kiedy cele strategii miały zo stać osiągnięte i UE stałaby się najbardziej innowacyjną gospodarką na świecie.

17 Informacja nt. Komunikatu Komisji Wspieranie zmian strukturalnych: polityka przemy

słowa w powiększonej Europie, Departament Analiz Ekonomicznych i Społecznych UKIE, War

(11)

Tak się jednak nie stało, żaden strategiczny cel nie został osiągnięty. Wydatki na sferę B + R nie sięgnęły nawet 2% unijnego PKB (miało być 3%), wydaj ność pracy rosła wolno, a zatrudnienie utrzymywało się na poziomie 64% (stra tegia mówiła o 70%).

W ciągu dekady pojawili się też nowi konkurenci, których politycy Unii nie brali pod uwagę przy tworzeniu strategii - Chiny i Indie. Kraje te poważnie inwestują w badania i rozwój oraz nowe technologie.

W wyniku braku dobrej woli przywódców państw, współpracy, kontroli nad wprowadzaniem w życie założeń strategii oraz narzędzi egzekwowania cele nie zostały zrealizowane. Brakowało także strategii narodowych powiązanych ze strategią lizbońską. Oczywiście, oprócz przyczyn polityczno-organizacyj- nych na fiasko strategii wpłynął również kryzys gospodarczy. W edług K E18 postęp pod względem wzrostu gospodarczego i rosnącego zatrudnienia został zaprzepaszczony - PKB w Unii skurczył się w 2009 r. o 4%, produkcja prze mysłowa spadła do poziomu z lat 90., a 23 m ln osób (czyli 10% aktywnej za wodowo ludności UE) jest bez pracy.

W następnym programie Unii zastępującym strategię lizbońską - strategii Europa 202019 - KE uznała znaczenie prężnie rozwijającego się przemysłu, a w szczególności przemysłu wytwórczego stanowiącego podstawę dla zrów noważonego rozwoju i zatrudnienia w Europie oraz zobowiązała się do prowa dzenia zintegrowanej polityki przemysłowej w myśl zasad społecznej gospo darki rynkowej. W szczególności ważne jest jej ukierunkowanie na odbudowa nie konkurencyjności przemysłu UE, co w obliczu globalnych zmian oznacza, że wydajność wykorzystania energii i zasobów stanowić m a podstawę europej skiej odbudowy przemysłu, jeśli zamierza się utrzymać jego konkurencyjność w przyszłości.

Unijna polityka przemysłowa powinna określać strategiczne dziedziny in westycji, które winny być uwzględnione w przyszłej perspektywie finansowej, rocznych budżetach oraz strategiach unijnych. Jej zintegrowany kierunek ozna cza, że europejskie inicjatywy w różnych obszarach stanowiłyby uzupełnienie, a nie przeciwieństwo wspólnego celu, jakim jest rozwój.

18 Europa 2020. Strategia na rzecz inteligentnego i zrównoważonego rozwoju sprzyjają

cego włączeniu społecznemu, KOM (2010) 2020 wersja ostateczna, Bruksela.

(12)

Nowe podejście do przemysłu w Europie musi opierać się na piętnastu podstawowych czynnikach20:

- tworzenie łańcucha innowacji - potrzebne są badania naukowe dotyczą ce przemysłu oraz opracowywanie i stosowanie innowacji, czyli cały łańcuch innowacji; innowacja obejmuje zarówno zmiany w technologii, jak i innowację o charakterze nietechnologicznym (w marketingu

i organizacji),

- bardziej wydajne wykorzystanie zasobów (siły roboczej, energii i su rowców),

- przejrzyste cele dla produktów zgodnych z zasadami trwałego rozwoju, - korzystanie z przetargów publicznych, które powinny być narzędziem

służącym wprowadzeniu nowych produktów i usług zgodnych z zasada mi trwałego rozwoju zarówno w sektorze publicznym, ja k i prywatnym, - zwiększenie produkcji tzw. czystej energii,

- przekonująca strategia w zakresie surowców - istnieje potrzeba opraco wania właściwej strategii zmierzającej do odzyskiwania w jak najwięk szym stopniu istniejących zasobów (np. dyrektywa w sprawie zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego) i zaprzestania eksportu od padów,

- przekształcenia w handlu zmierzające do zapewnienia uczciwego współistnienia i zrównoważonej produkcji,

- nakreślenie obowiązkowej sektorowej polityki przemysłowej,

- zaangażowanie MSP - należy wzmocnić MSP będące podporą prze mysłu europejskiego poprzez poprawę transferu technologii, dostęp do finansowania w postaci pożyczek bankowych, kapitału venture, ale również funduszy wspólnotowych za pośrednictwem programów ram o wych,

- rozwijanie regionalnych obszarów działania - UE powinna w większym stopniu wspierać klastry innowacji w celu skoordynowanego propago wania transferu wiedzy, działalności naukowej, rozwoju kwalifikacji i infrastruktury,

- przewidywanie kierunków zmian w przemyśle,

20 Sprawozdanie z 3 lutego 2011 r. w sprawie polityki przemysłowej w dobie globalizacji,

Komisja Przemysłu, Badań Naukowych i Energii, www.europarl.europa.eu/sides/get-

(13)

- działania w zakresie restrukturyzacji - należy zapewnić perspektywy pracownikom i firmom dotkniętym restrukturyzacją wynikającą ze zmian strukturalnych lub będącą następstwem globalizacji,

- podniesienie kwalifikacji pracowników,

- zwiększenie udziału pracowników w procesie decyzyjnym,

- strategie długoterminowe - poza zintegrowanym podejściem do euro pejskiej polityki przemysłowej decyzje inwestycyjne oraz cykle inno wacji w przemyśle wym agają długoterminowych wytycznych w zakre sie ustawodawstwa.

W ramach strategii Europa 2020 KE zapoczątkowała w 2010 r. now ą poli tykę przemysłową21, która obejmuje działania konieczne do zwiększenia atrak cyjności Europy jako miejsca inwestowania i produkcji. Zobowiązała się także do regularnego monitorowania polityki na rzecz konkurencyjności prowadzonej przez państwa członkowskie. Wyniki sprawozdań wskazują22, że wydajność pracy (w przeliczeniu na pracownika w przemyśle wytwórczym) jest najwyższa w Irlandii, Holandii, Austrii, Finlandii, Belgii, Luksemburgu, Szwecji i w Niemczech. W wymienionych krajach przewyższa unijną średnią, natomiast na Słowacji, Cyprze, Węgrzech, Litwie, Łotwie, w Polsce, Słowenii, Czechach, Portugalii, Estonii, Rumunii i Bułgarii jest od niej niższa. Przemysł jest coraz ściślej powiązany z usługami: szczególnie usługi dla przedsiębiorstw oparte na wiedzy są coraz częściej wykorzystywane jako bezpośrednie i pośrednie nakła dy w przemyśle. Ich udział w eksporcie stanowi do 9% w U E -12 i 18% w U E-15. W Unii jest mniej nowych innowacyjnych przedsiębiorstw: unijne firmy wypadają gorzej niż amerykańskie i japońskie pod względem wykorzy stywania oraz komercjalizacji wyników badań i innowacji. Odsetek innowacyj nych przedsiębiorstw jest najwyższy w Luksemburgu, Niemczech, Belgii i Por tugalii, zaś najniższy na Węgrzech, Łotwie, Litwie i w Polsce. Przemysł unijny w coraz większym stopniu korzysta z recyklingu oraz innowacyjnych m ateria łów zastępczych, ale w przypadku niektórych sektorów przemysłu wytwórcze go, które zużywają duże ilości surowców, zasadnicze znaczenie dla konkuren cyjności m a przystępność cenowa surowców nieenergetycznych i dostęp do nich. Jeżeli chodzi o efektywność przemysłu, to w wielu przypadkach UE

wy-21 An Integrated Industrial Policy fo r the Globalization Era Putting Competitiveness and

Sustainability at Centre Stage, European Commission, COM (2010) 614, Brussels 2010.

22 Polityka przemysłowa - poprawa konkurencyjności, Komisja Europejska, KOM (2011) 642, Overview of competitiveness in 27 Member States, MEMO/11/702, Brussels, 14.10.2011.

(14)

przędza USA i dogania Japonię, ale istnieją znaczne różnice między poszcze gólnymi państwami członkowskimi i sektorami przemysłu.

Podsumowanie

N a podstawie wybranych dokumentów przedstawiających genezę i rozwój polityki przemysłowej w UE można zauważyć ciągłą ewolucję stanowiska KE wobec tejże polityki oraz próby jej dostosowań do zmieniających się warunków wewnętrznych i zewnętrznych ugrupowania. Wymaga się od polityki skutecz nych rozwiązań o charakterze prawnym, finansowym czy organizacyjnym, co m a się bezpośrednio przełożyć na wzrost gospodarczy, podniesienie poziomu innowacyjności przedsiębiorstw i państw czy nowe miejsca pracy.

Literatura

A n In te g ra te d In d u stria l P o lic y f o r the G lobalization E ra P u ttin g C om petitiveness a n d S ustainability a t C entre Stage, E uropean C om m ission, C O M (2010) 614, B russels

2010.

B og u ta M ., B ylicki A ., P o lityka naukow a, badaw cza i rozw o jo w a U nii E uropejskiej, F undacja im. W. Sw iętosław skiego n a rzecz W spierania N au k i i R o zw oju P o ten cjału N aukow ego w Polsce, G liw ice 1998.

C zerw ińska E., P o lityka p rze m ysło w a , B iuro Studiów i E kspertyz, W arszaw a 1998.

E u ro p a 2020. S tra teg ia na rzecz inteligentnego i zrów now ażonego rozw oju sprzyjają cego w łączeniu społecznem u, K O M (2010) 2020 w ersja ostateczna, B ruksela. F o ste rin g S tru ctu ra l C hange: A n In d u stria l P o lic y f o r an E n la rg e d E u ro p e ,

C O M (2004) 274.

In d u stria l P o lic y in an E n la rg e d E urope, C O M (2002) 714.

O verview o f C om petitiveness in 2 7 M em b er States, M E M O /1 1/702, B russels,

14.10.2011.

P o lityka p rze m ysło w a , C entrum Inform acji E uropejskiej, U K IE , w w w .cie.g o v .p l. Polityka przem ysłow a - p o p ra w a konkurencyjności, K om isja Europejska, K O M (2011) 642. P o lsk a i U nia E uropejska. Stan o becny i w yzw ania n a p rzy szło ść , red. U. Płow iec, P la

cet, W arszaw a 2000.

R uszkow ski J., G órnicz E., Ż urek M ., L eksykon integracji euro p ejskiej, W N PW N , W arszaw a 1998.

(15)

S o m e K e y Issues in E u r o p e ’s C om petitiveness - T ow ards an In teg ra ted A pproach,

C O M (2003) 704.

S p raw ozdanie z 3 lutego 2011 r. w sp ra w ie p o lity k i p rze m y sło w e j w dobie globalizacji,

K om isja P rzem ysłu, B adań N au k o w y ch i E nergii, w w w .europarl.europa.eu/si- d es/g etD o c .d o ? p u b R e f= .

S ynow iec E., P o lityka W spólnoty w obec p rze m y słu i sfery usług, w : U nia E uropejska.

In teg ra cja P o lsk i z U nią E uropejską, Insty tu t K oniunktur i C en H andlu Z ag ra

nicznego, W arszaw a 1996.

V ertrag von A m sterdam . T exte des E U -V ertra g es u n d des E G -V ertrages, E u ro p a U nion

V erlag, B onn 1998.

W spieranie zm ian strukturalnych: p o lity k a p rze m y sło w a w p o w ię k szo n e j E uropie. K o  m isja E uropejska, D epartam ent A naliz E k o nom icznych i S połecznych U K IE ,

W arszaw a 2004.

w w w.m g.gov.pl/Gospodarka/Przetw orstw o+przem yslow e/Polityka+przem yslow a+w +U E.

THE ORIGIN AND DEVELOPMENT OF THE INDUSTRIAL POLICY IN THE EU - SELECTED ASPECTS

Summary

The industrial po licy is one o f the yo u n g est p olicies o f th e EU . It is the M aastricht T reaty th a t m ade the industrial po licy valid. In th e latest E U strategy E u ro p e 2020 there is an em phasis th a t th e industrial p o lic y is aim ed a t the d evelopm ent o f the com pete- tiveness o f the E U ’s industry as w ell as the grow th o f its innovation.

Keywords: industrial policy, E uropean U nion

JEL Code: L5