Klimecki, Michał
Z dziejów Legionów Polskich 1914-1917
"Zeszyt Naukowy Muzeum Wojska", 2, 1988, s.
[81]-105
Zdigitalizowano w ramach projektu pn. Budowa platformy "Podlaskie Czasopisma
Regionalne", dofinansowanego z programu „Społeczna odpowiedzialność nauki” Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego (umowa SONB/SP/465121/2020).
Udostępniono do wykorzystania w ramach dozwolonego użytku.
lichał niECki
Z
dziejów Legionów Polskich 1914-1917.Centralne ośrodki polskich p~toWłlń wojennych znajdowały się w aust- riackiej Galicji. la Jej terytorium rozwijały siq jawne Związki strzeleckie
(krakolOllSki Strzelec i l~i Związek Strzelecki) Józefa Piłsudskiego, Pol- skie Drużyny strzeleckie (POO) JlariaDA Januszajtisa, Stałe Drużyny Sokole, Drużyny Podhalańskie, Druźyuy Towarzystwa i.. Tadeusza lCc9ciuszki oraz Związek Valki Czytmej J. Piłsudskiego. Zapoczątkowane w 1908 r. prace DAd utlllOrzeniea polskich kadr wojskowych, zintensyfikowana w 1912 1'. W czasie kryzysu bał im lIsld. ego , dalekie były od jedJtÓści, zarówno w celach jakie s0- bie stawiały, jak w foraie ich realizacji. Charakter insurekcyjny mały przede wszystkia Związki Strzeleckie oraz PDS, traktujące Rosję jako głów
DegO przeciwnika niepodległości Polski, zgodnie z tradycyjną linią myślenia
1 postępowania emgraut6w, konspiratorów i powstańców od 1831 r. Sprecyzo-
W/lną prognozę przyszłej wojny Jda! prawopodobnie Piłsudski.
lajstarszą i DAJ liczlliejszą organizacją były Związki Strzeleckie oraz Ich IlIJdrz~ organizacja tajDA Związek Valki Czynnej. 1 czeI'liCll 1914 r.
dJSPOnowały 7239 członkaJd. w Galicji i DA zachodzie Europy w polskich śro
dOWiskach studenckich. Tylko 9, 6~ stanowili poddani rosyjscy. ViElkszość (66~) 8iała obywatelstwo austriackie i podlegała obowiązkowi służby w ar:a11 austriackiej1. Skład społeczny Związków przedstawiał się n.astępująco: lud- QOŚĆ wiejska ł8,~, inteligencja 34.8~ i środowisko robotnicze 18~2. Strzel ey dysponowali latem 1914 r. 208 JIIl.Ill.icberaai, 511 werndlaai i 100 innya1 brabina..t oraz 315 aJnduralli, 3220 czapk:a.Jl1 i 1771 tornistIClllll. Ostatniego zakupu .anlieher6w DA polecenie Ioaendy Głównej dokonał w Wiedniu Stanisław Zaigrodzki 3 .
stosunkowo silną organiżacją były Polskie Drużyny strzeleckie. l lipca 1914. r. stan osobowy Drużyn wynosił 5060 ludzi, w t , . w okręgach: krakmr ski., lwowski., wiedeński. i zachodnioeuropejski. 4051 strzelców. Pozostali aależel1 do o~ ImrSZaMikiego, poznAńskiego, kresowego (Rosja), 11lIery- bńskieh (!.Eryka PółnoclllJ i Południowa)·. Przed rozpoczęcie. się wojny POO
POSiadały ok. 60 oficerów (podchorążych) i 70 podoficerów (kadetów)". Podo- bnie jak w przypadku Zwiąak6w Strzeleckich większość drużyniaków była oby-- -telIlIIi austriackim i podl-egala obowiązkowi służby w arJdi austriackiej.
Stałe Drużyny Sokole, Drużyny Bartoszowe, Drużyny Pocihala6skie, Drułyny
Tmerzyst_ ia. &:OOciuszki pozostaMllły pod. wpł~. larodowej DeKlkraCj i lub Polskiego Stronnict_ Ludowego - Piast oraz partii i stronnictW 1. pokre~
nych. Wyszkolenie ich człollków opierało sią Da zna,Ja.JŚCi sportów obronnych
(a. in. szenó.erka, stl'%elaD1e sportowe), a także eleaentÓ1f taktyki piecho- ty. VydaDy przez Stałe Drużyn,. Sokole regulaain ćwiczeń kosą był anachro- nizaea. Istniej"ce w Sokole oddziały konne aiały charakter reprezentacyjny i sportowy. Yyjątkie. był tylko oddział konny przy gnieździe nr 3 119 Lwo- wie. .Tego członkowie prmcadzil1 szkolenie polowe kawaleryjskie. Po wybuchu woj ny oddział ten pod.POr%lłd.kmał się Piłsudskie.os•
Strzelcy łledług planów z 1913 r. meli po rozpoczęciu się wojny w~
czyć do Zagł~bia ~~ego, gdzie - jak Sl!łdzono - ich oddziały żywiołowo
poprze ludność robotnicza. Piłsudski u_żal, U ~anle wycofają wiąk:szość
swoich wojsk za Wisłą, pozostawiając zachodnią część Królest_ bez obrony.
lie przewidywał podjęcia walki na zapleczu wycofujących się wojsk rosyjs- kich przez królewiackie oddziały strzeleckie. lUały one pro_dzić akcje <1y- wersyj
ue
i vyv1adowcze oraz dążyć do jak najszybszego połączenia się ze strzelcaIIi z Galicj i. W aiarę -.rszu na Warszawę oddziały strzeleckie po- winny rosnąć liczebnie i przek:sztalcać się w regularną araię polską. Zajęcie stl1cy K.rćlest_ Polskiego przed wojskaJli państw centralnych aiało u- IKlŻliwić powstanie zalążków polskiej państwot«:Ś:F.
Piłsudski stosunkwo pOtno, bo pod. koniec lipca, pml2iął przekonanie, ił
wojna jest nieunikDlona. Podobnie oceniali sytuację przywódcy innych orga- nizacj 1 iii li tarnych i pali tyey, JaturalDll w tej sytuacji próba stworzenia wspólnego dowOdzt_ dla czterech najpovażnlejszych organizacji <Związków
Strzeleckich, Pt\S. Drużyn Bartoszowych i Sokoła) nie dała pozytywnych re- zultatów z u-ai Da stanowisko klerovuict_ Drułyn Bartoszowych i Sokoła,
Jedynie Pt\S POd.POr%4d.kOt1alY się Xoaendzie Głównej aianowaDej przez Xoaisję
Skonfederowanych Stronnictw IiepodległOOciowych. w efekcie Józefowi Piłsud
skie.e ,
W dniu wypov1~enia Serbii wojny przez Austro-llągry, 28 lipca. KSSI wydała odezwę skierowaną do MG:I:ystkich Polaków. Znalazło si~ w niej .. ill.
zdanie: -Od s11 nas:rycb, llIJS:Kej :warto9:;l 1 zdecydołianJ.a zaleź/ł Das:re z",.-
cięstwa, a od tych nasze pratIIJ po łIOjD.le-, Odez_ zapowiadała powołanie Rządu IarodoMegO, vzy,.ała do zgłasza.o1a się do polskich organizacji aili- tarnych. które określone zostały jakD ·zatrl.łłzek polGk"1ej andl-. 30 lipca
83
PHsudsk.i polecił nnesłać rozkazy przygutowawcze do .ob1l1zacj i. I( nocy
1I~ sierpnia wydał skierowany do wszystkich oknlgów roz.kaz o .obiUzacji.
Prowadzący aJbllizacjEi 1I1eli 11;19 dopuścić do wchłonięcia strzelców przez anIi~ austriacką. Szczególnie zaleuło Im na EdWll.l"d2ie~ Ryd2u-SJrlgłYJl, lade-
U6:ZU Zul1Bs1t1. 1. Jqdrzeju lloraczewski •• · 2 sierpnia kierownik oddziału wy- viadolICzego sztabu aystriaqkiego I korpusu w Kra.kow1e kpt. Józef Rybak w roz.:Jwie z Piłsudskill wyraził akceptacją na strzelecką .obil1zacj~ oraz u-
dzielił zgody na wkroczenie oddziAłów strzeleckich w najbliższej przyszłoś
ci do Królest_ Pol ski ego 1 0 , jednak w kierunku na )(f echów , Jędrzejów i lielce. Zagł~bie Dąbrowskie znalazło si~ w strefie działatl wojsk nie1li.ec- kich.
llobilizacja nie obj~ła znacznej cz~i strzelców i drużynia.i:ów. Wielu
Zl\alazło sią z poboru w wojsku austriacki., inni przebywali na wakaCjach, daleko od ośrod.i:ów lIDbllizacyjnych. lrała grupa członków Związków Strzelec- kich i PDS zaj~ła stanowisko wyczekujące. Iatolliast do wyjątków należało przechodzenie na stroną orientacji prorosyjs1!:iej, jak to uczynił jeden z przJ"Ódców PDS Renrylr: Bagiń.ski.
WOjna austriacko-rosyjska rozpocz~ła sią 6 sierpnia. Decyzja wyruszenia l kompanii kadrowej zapadła wieczore. 5 sierpnia w aieszkaiu Walerego Sław
ka. Kadrowa przei:roczyła granicą 6 sierpnia a1~y 9, II 10 rano i maszeru- jąc przez ltichałowice, wiecZorell dotarła do Słolll1ik. II dniu WJlIIlrSZU 1 Kad- rowej Piłsudski na posiedzeniu iSSI powiadomił zebranych o powstaniu w War- szavie Rządu larodowego. W rzeczywistości rządu talr:iego nie było. Infor1lllc- Ja o jego powstaniu 1I1ała uniezależnić Piłsudskiego i jego oddziały od po- 11tylr:6w galicyjskich. II opracowanej 5/6 sierpnia przez Leona Wasilewskiego odezwie znalazło się stwierdzenie o wkroczeniu na ziemie polskie -kadr ar- 1111 polsEi.ej-. Pils;udski podpisał ją jako KOałndant Główny iOjska Polsh e- go".
Dowodzona przez Tadeusza Ka.sprzyckiego mmpania kadrowa zajqła 7 sierp- nia Jliechów. 9 sierpnia weszła - już pod do1iÓdZtwe. Kazillierza Henńna
Piątka - do Ksiąu Wielkiego 1 Jqdrzejo_. Iastępnego dnia dołączyły do niej dalsze oddział,. strzelec.lńe. Powstały batalion podporządkowany Kazi- merzowi Sosnlrowskielll.l 11 sierpnia przekroczył rz. nd~ i zajął Chęciny, następnego dnia )(felce. Y lra.lr:owie, lrzesaOll1cach, ChrzanOll1e. Zatorze Zbierały się oddziały strzeleckie, które po uzbrojeniu w werndle <jedno-
Polskiego.
i Kielcach lroaisarz Rz~u Jarodowego Ignacy Boerner zajął na potrzeby kmusariatu i I:~ndy Głównej pałac gubernatorski. Od. zebranych przez sie-- bie przedstawicieli .agistratu uzyskał tylko zapewnienie wykonywania zarzą
dzeń nowych władz. Piłsudski złożył wizytę biskupowi Augustowi Łosińskie.E. Został przyjęty chłodno, a roz.owa toczyła się · 0 pogodzie i i:wiaU:ach " 0-
grodzie-'2. Około godziny 3 po południu opuścił Iias-to, wezwany na TOZ.oWI:;
przez ppłk. Jana Iowan z Ośrodka Wywiadowczego (HK-Stelle) austriackiej grupy H. Ku..era v. Falkenfeld, której podlegały oddziały strzeleckie. Do-
~two nad batalionea objął Sosnk:owski.
Dotychczasowa działalność Piłsudskiego i jego strzelców nie przyniosła
oczekiwanych rezultat6w politycznych. Społeczeństwo lr6lestwa zachowało lo-
jalną postawę wobec państwa rosyjskiego. Zapowiadane przez Piłsudskiego po- wstanie (czy choćby ruch antyrosyjski) nie rozpoczęło się. Iie nastąpił też
II/l6Owy napływ ochotników do oddziałów strzeleckich. Y tej sytuacji akcja Ililitarna Piłsudskiego i tworzenie adainistracji cywilnej -- il:ow.isariatów woj skowych Rządu Karodowego stał y sl El dla AOK {Jacze lna Ko.enda anu i aust-
ro-~gierskiej) niewygodnya fakte. polityczny.. 12 lub 13 sierpnia ppłk lo- wak: postawił Piłsudskie~ ul ti:Etu.. którego przyj~ie likwidowało znaczną saaodzielność oddziałów strzeleckich. Iowal: zażądał rozwiązanlIl. w ciągu 24 godzin oddziałów strzeleckich albo włączenia ich do forlll'lcji pospolitegu ruszenia (I:. l. Landstura). i tym drugi. wypadku strzelcy powinni nałożyć czarno-ż6łte opaski pospoli tego ruszenia i złożyć przysięgę przypisaną tej fOTWiej i_
Za.aiary sztabu austriackiego względe. oddział6w strzeleckich zostały
przynajlllliej częściowo uja.wnione podczas roz.owy 10 sierpnia. kpt. Rybaka ze
Sławkie.. 11 sierpnia akcję ratowania oddział6w polskich podjął 'Władysław
Sikorski, selrretArz KSSI. Opracował _.oriał skierowany do .lOK, w który_
wyjaśniał przyczyny bierności społeczeństwa 1Cr61est_: -... oddziały strze-
lecł:ie rzucone tf Da)cie.uiejszy ł:.qt KrólestltlJ, pozblud.one uzbrojenia. ale
JVB1ł spal nić swej tflaści wej roli. Odcięte od iontaJ:tu ze społ eczeńst we., pozbatrl.one lJłJleżytelfO poparcia, nie ~ "'YftDlać oczeł:iltlJnelfO przez pailstltlJ centralne ·poJIIStanill- " Polsce.
t,..
bIlrdziej, :te nie poslada.flł :żadnych lf'RJ- rancji co do przyszłOści Polsł:i-. Sikorski ·postulo_ł utt«lTZenie ochotni- czego korpusu polskiego podległego bezpośrednio 101:'3.85
PoNOłanie 16 sierpnia Iaczelnego 10111 tetu lIaroc1mtego i zapowiedź utwo- rzenia dwóch Legionów, jednego w Kałopolsce Zachodniej, drugiego w Jlałopol
soe Wschodniej uratowało istnienie oddział6w Piłsudskiego (ok. 2600 żołnie
rzy). Jednak czyniło z nich tylko CZE;ŚĆ nowej fOrJlacji, podporządkowanej dowództwu austriackie.u i politycznie związanej z IK)-ell. O zaszłych wypad- kach poinforllDwał przebywającego wTulllinie PiłQldskiego Uchał SokDlni- ck1'4. 19 lub 20 sierpnia [oll9Ddant wezwał na nara~ SosnkDwskiego i dowód- ców batalionów. Stwierdził na niej. iż aa.:x1zielDOŚć działań strzeleckich
zakończyła siE; na skutek żądaJI austriackich i powstania ID-u. Przewidywał, że j ednya z nastE;pstw podporządkowania polskich oddziałów dowództwu aust- riackieWJ będzie spadek popularności idei strzeleckiej w Królestwie Pols- ki.. Przedstawił zebran~ do rozważenia: zaakceptować warunki austriackie lub rozpocząć samodzielne działania partyzanckie. Po wypowiedzeniu siE; do- tIOdców, z których wiE;kszość była za podjE;Ciell walki partyzaDC~ej, Piłsud
ski zako.unlkował swoją decyzję. Jego bataliony lI1ały stać się częścią I~
gioDów'łS• 22 sierpnia wydał rozkaz o powstaniu Haczelnego Kollitetu Iarodo- NegO i włączeniu oddziałów strzeleckich do formujących się Legionów.
Decyzj e o zasadach fOrllOWll.D.ia LegioDÓw, ich strukturze organizacyj nej
ZApadły po rozllDwacb przedstawicieli HI-u z AOK i KinisterGtwea Obrony lroJowej. 27 sierpnia AOK wydała rozkaz będący fonmlną podstawą istnienia Legionów. Bataliony Piłsudskiego połączone w l pułk piechoty weszły w skład Legionu Zachodniego, na czele którego stał gen. 1/aj.uud Baczyński. Ja po-
czątku września jego żołnierze złożyli nakazaną przez Austriak6w przysięgę.
g września Baczyński wydał ~kaz likwidujący kolIisariaty wojskowe i stwierdzający, iż z dnieli 8 września Legiony przeszły na zaopatrzenie skar- bu wojennego A.ustro-Węgier. W t~ saJI.YlI roz.lr.azie uznał, że eJaka i1JStytucja IIOjs.towa 1 Legion Polski nie ... ŹlJdDelfO zwi4Zku z tajny. Rz/łde. Polski".
OdK>wił IaczelneaJ KoIIitetowi I'a.rod.oweaJ prawa do politycznego reprezento- -l1ia Legionów' 6 •
Ogłoszenie decyzji o powołaniu do istnienia LegioDÓw wywołało w społe
czeństwie Galicji znaczne zall1eszanie. Ilody działacz Polskiego Stronnictwa Ludowego - Piast Aleksander Ładoś zanotował: ·.iJrt nie wiedzial dobrze,
~ -}/ł być te Legiony, jaki będzie icb stosunek do anul austriackiej, JUie prawa i j a b aailifllOŚĆ dzlalamae17• Po akcji Piłsudskiego w pierw- SZ~h dniach wojny, kiedy to strz&łcy wystE;powal1 pod lI1aoell Wojska Pols- kiego, fOTllDWllIlie Legionów wydawało si~ duż~ ~stępstwe. wobec zaborcy.
Vincenty Vi tos, pf"'ZYliÓdC4 PSL-Piast zastanawiał si~ czy Jl(J nie stracił je- dynego atutu w przetargach z Austrią. -Teraz jest zDaC7:D.ie. trudniej ~ gować coś - arguJae.11tOłllłJl _. bo l U juź się zaangażowal łI cal4 sprawę i cof-
nąć s1ę nie będzie ajgl, cboćby llaM!t ltfaTunlr.1 były D.ajgorsze-' e. 111., wszystko Legiony jaka jedyna for.acja polska występująca w ilu~ sprawy pol- skiej zachowały w Galicji popularność.
latalliast w Królestwie rezultaty akcj 1 werbunkowej .okazały sit! nader nikle. Y sierpniu do polskich oddziałów zgłosiło sl~ w Kielcach 56? ochot- nilrów'9. Y innych rejonach było jeszcze gorzej. Y Zagłębiu Dąbrowskim i Sosnowcu, na których poparcie Piłsud.slri bardzo liczył do punktów werbunko-
'-"łeb. - według sprawozdania działającego na tym terenie Władysława Studnie- kiego - do Iroflca sierpnia przybyło .lrilkuset ochotników (w Sosnowcu 350)20.
~ następnych tygodniach napływ ochotników spadł. Pierwsze oceny wskazywały, /.0 agitacja legionowa największy oddźwięk Zl!,8lazła wśród lIł.odzieży w wieku 17 - 21 lat, a pod względem za~ wśród uczniów róŻnego typu szkół i robot ni kó"'", .
Legion Zachodni stosuIlkmlO szybko osiągnął stan pozwalający na u2ycie
~o w walce. 1 pułk piechoty Znajdujący si~ już na froncie przekroczył raJ/f'J określonego przez AOK etatu. Składał się z (stan na 18 sierpnia 1914 r.) z
pięciu batalionów <I ~ Xariana Januszajtisa-Zegoty, II - 111eczysława lor- ."id-Ieugebauera, III - Edt6rda Rydza-5at głego , IV - Tadeusza Wyrwy-Furgals- kiego, V - Kichała Karasiewicza-Tok:arzewskiego), odd'Ziału jazdy Vladysława Beli ny-Praż.,wskiego , oddziału wywiadowczego, ~and.ar1Erii, taborowego. 'i Krakowie utworzono 2 pułk piechoty o Czterech batalionach. Jego doNÓdZtwo
otrzy.ał płk Zy~nt Zieliński.
Foraowanie Legionu Wschodniego natrafiło na duże trudności, wynikające
z negatywnego stosunku do idei legionowej ence1t6w i podola1t6w. Pewien wpływ
na rozwój wydarze6. aiały także klęski anui auGtriac.lriej, zlII.Iszonej przez wojska rosyjskie do uGtąpienill 'Z Jlałopols.lri Wschodniej, w tym Lwowa.. Ochot- nicy Legionu WSchodniego 29 sierpnia opuścili stolicę Galicji i przez Sanok dotarli do Jlszany Dolnej i Rabki. Tutaj d~zło do ostrego kryzysu na tle przysiqgi narzuconej przez Austriaków. Ostatecznie legionistom pozostawiono do wyboru: opuściĆ szeregi lub złożyć przysi~gę. Ponad 5 tys. wybrało pier-
wszą .nlhloŚć. Wielu z nich jako poborowych wcielili do wojska Austriacy. Tylko kilkuset li: Józefem Ha.l.lere. tl&szło do Legionów. Jedn,. z następstw
8'1
tych vydarzeb był spadek zaufania polityków austriackich do IKJ-u i pols~
kich organizacji ~litąrnych.
Z pozostałych w szeregach żołnierzy Legionu Wschodniego sforwoNauO d.a bataliony piechoty. Po napływie ochotników, .. in. za Sląska Cieszy6skiego i Podhala utworzono d.a dalsze bataliony. Całość połączono w 3 pułk piecho-
ty-=.
101 odwołała obu dow6d.ców LegioDĆW. Ia c:z:ele utworzonej (OEndy Legio- DOw paGtawiła gen. Karola Trz.aGkę-DurGkiego. 2 paidzlernika rząd austro-~
gierski w nocie przekazanej państMnl neutraln,.. przyznał legionisto. prawa ktmbatanckie. Reskrypt C8SllrZa Franciszka Józefa stwierdzał, że Legiony zo-
&tały utworzone na czas wojny i służący w nich 8ają praNa żołnierzy powoła
nych do służby WOjskowej w wyniku aobilizacji. W praktyce lOK i austriackie organy dowodzenia traktowały legionistów jako żołnierzy gorszej kategor11.
AUGtriacy nie uznawali ich rang i stopni za równych GliOia. Vy1Iolywało to, zwłaszcza w 1 pp. W2rost antyllustrlackich nastrojów. Piłsudski wprowadził zasadEj nieuzna..ania nom na.cj i austriackich. Ostre sprzeci wy wywal ywa ł w pułkach obowiązek noszenia czarn0-ż6łtych opasek na. raaieniu. Pod naciskiem opinii legionowej i społeczeństwa 10 października .lOK wydała rozkaz zwal-
Il1lljący legionistów od noszenia opasek.
Gen. Trzask:a-Durski wp:ąc do rozwoju Legionów podJąl pró~ sforaJWdm,}
, pułku piechoty. Rozkllze. z 30 września na. rejon forwowania wyznaczył ly- wiec. a na pieTlllSZego dawódctł Vladyslawa SilrorGkiego'<;" Brak ochotników nip.- POZWOlił na realizację tego planu. IIożliwości sforwowania nowej jednostki piechoty sial natollliast PiłG\fdski. Zadanie utworzenia trzybIJtalionowep;o
pułku powierzył Jlieczyslawowi Iorwid-IeugebauerowL Do składu pułku przez-
Baczył II i IV baon przynależne dotychczas do 1 pp. Trzeci blJtalion aial
poIiIGtać z uzupełnień. Z4a»gaŻowanie całości s11 1 pułku w ciężkich walkach frontowych ograniczyło prace organizacyjne nad uottą jednostką. Pułk sforllO- -110 dopiero w drugiej połowie grudnia 1914 r.z •
We wrześniu ~glony otrzyws.ły w aiejsce starych _mdli aanlichery wz.
90 i 95 (ka.l. 8 _. -..gazynek aiaścił pięć naboiL Jesienią 1914 r. pułki
D.ie posiadały karabi:lÓW IIIlszynowycb. StOEiUnkowo szybko postępowała praca nad organizacją artylerii legionowej. 30 września w szeregach foraJwanego
odd2i&łu artyleryjskiego znajdowało si~ (według listy tołdu) 317 ~oinierzy.
la wyposażeniu oddziału znalazły si~ przestarzałe austriackie działa górs- kie <kał. 7 cs), nazywane przez żołnierzy -wernd11lIi na k61kacbr.2&.
!OK nie zdecydmało si~, JIi..o zabiegów Jaczeluego Imńtetu ~odowego i
GalEj KalEndy Legionów, Wl połączenie polskich oddziałów na. .froncie. Ko_m-
dę, 2 i 3 pp., dwa szWadrony kawalerU,. dywizjon artylerii (trzy baterie)
wysłano na. front karpacki, gdzie odwrót wojsk aust~1fIE;giersk:ich groził
wtargniEjcie. araii rosyjskich na. Węgry. Bezpośrednio po wyładowaniu z wago- uów kolejowych legioniści zostali rzuceni do walki II komitacie Jlaraarob~Si
gat. Po starciach pod Kracsflllu, J4rwHr0s-Siget, Bocsko, Vissovolgy Legiony slroncentrowaJlO " rej. Konigsfeld - Brusturo. lastępnie po przejściu przez t.zw. ~ Legionów, zbudowaną na przełęczy Plultyrskiej 'na odcinku 7 ka "
ciągu pięciu dni. legioniści wkroczyli do Had1tÓrnej wyrzucając z niej Ros- jan. 29 października stoczyli blt1flE; pod Xołotkowea. Poległo II niej 200 le- gionistów, 480 odniosło rany. a 200 dostało siEi do niewoli lub zostało uz- nanych za zaginionych:26. Straty rosyjskie oszacowaJlO na dwa do trzech ty-
sięcy żołnierzy. Po bitwie pod Xołatkmle. ~ończonej odwrote. pułki legio- nowe biły się w rej. Zielonej.
26 listopada z oddziałów legionowych utworzono dwa zgrupowania. taktycz- ne: ppłk. J. Hallera (dwa i p6ł batalionu. jedna bateria, pluton kawalerii) oraz gan. Trzaski-Durskiego (pi~ć batalioDÓw, dwa szwadrony kawalerii, dwje baterie). Drugill ugrupowa.nie. faktycznie dowodził płk Z. Zieliński. li grud- nIu grupa Trzaski-Durskiego otrzyaała ciężkie karabiny _szynowe systel\lU Schwarzlose (kal. 8 _. chłodzone wodą). Do końca lutego karabiny SlSZynowe znalazły się na wyposażeniu wszystkich pułków piechoty Legion6WZ7•
Grupa Hallera toczyła walki pod Rafąjło.ą i Zieloną. Pod koniec stycz- nia 1915 r. wzięła udział II ofensywie na StanisłatiÓw. Bila się II dolinie Bystrzycy Iadworu.1ckiej. Uczestniczyła a. in. w sześciod.niowej bitwie pod J{aksym::e. i Zieloną <l - 6 lutego) prowadzonej w ok. 25 stopniowym mrozie.
Ja.st~pnie walczyła w dolinie Bystrzycy SołotwińGkiej, II tym w bitwie pod
Sołotwlną 16 lutego. latmaiast oddziały Zieliflskiego przeszły forsatmy.
aarszelll (ok. 70 - 100 Dl) w rejn Zabiego i wzi~ły udział w kaapanii na Bu- culszczytnie, nast~puie do 10 stycznia w rejonie Okor.ozo. li połowie stycz- nia, po pięciodniowych walkach o Kirlihabę, legioniści otworzyli wojskolI
a.ustro-węgierskim drogę na Bukowin~ i de alicji Wschodniej. Oddzia.ły le- gionoNe nacierały na Jezupol, JHniów i Tłuaac-L. i dniach od 23 stycznia do 29 lutego przebyły ok. 480 k:a. i połowie Slrca ugrupowania Hallera i Zi_
liflskiego połączyły się w Kołoay1. i ich szeregach znajdotlllło się 1tÓtlCZas (tj. 4 kwietnia 1915 r.) 5173 żołnierzy, II ty. 1723 w 2 pp i 1675 w 3 pp2e.
89
Ciężkie _lki tOC%yły oddziały Józefa Piłsudskiego. Chrzest bojowy
pneszły 12 sierpnia" Kielcach. Dcn«xblł lliai ~ pod. nieoOecIlOŚĆ Pił
~ago l.aziaierz Sosuko~1.. W połowie września 1 pp Wllczył pod owyw I.orczyue .. Opatowce-. Grutnilra.ai. V1niara.ai.. 1sa.1laJIi
i
Czarko".". (29 WT2eśaia 1914. r.). Uczestniczyły " ofensywie pUdzieruikowaj na ~blin. V jej trakcie " dniach 22 - 25 października biły się pod. Aniel1 __ i LasiaJd. Został tlÓwczas <23 paidzieruika) koutuzjowauy Piłsudski. V dniach 9-11 lis- topada trzy bataliony <I. II I, y) i kalaleria dowodzoue przez Piłsudskiego
",muły rpykowny, świetnie przepl'OWlldzouy -.rsz z Yolbt'O~a przez Ul1nę lał, do KrakOla ai~y oddziałlUli rosyjskiai.
15 listopada Piłsudski został ai.aumony ~n-YJl pis.ea naczelnego w0-
dza arcyksięcia Fryderyka brygadierea. Była to zapowie<U przekształcenia 1 pp " brygadę·
Dwa bataliony (II i I ) walczyły" dniach 9 - 21 listopada pod. ~ płataai.. Jastępnie 1 pp przerzucony trllDSpOrtea kolejo~ na Podkarpacie
bił się pod. Li.llil.D.DWą, XArciukowicaai. <5 -'{ grudnia), K".aai.ellicą. ł.ąskie •. 22 grudnia bataliony dowodzone przez Soe;nklM:>kiego rozJXlCZęły trzydniowy,
ciężki bój pod. ŁotiCZÓwki'!1.. ratuj,c rozpadający się odcinek frontu aust- riackiego. Bi t _ pod. ł.at!czOwkie. zakończyła pienISZy okres _lk strzelców J. Piłsudskiego.
Brygada została wycofana na odpoczynek do Iąt i do o6ca lutego przyj-
lDwała uzupełnienia. V Kątach Piłsudski przeprowadził reorganizację 1 pp w brygadę~ DowOdcą 1 pp został ajr Edward Ryd.z-Sai.gly, 2 pp ~r lI1eczys18w Iorwid-:leugebauer, a 3 pp ajr lIieczyslaw Ryszard-Trojanowski. Organizacja l Brygady odbiegała od etatu dwupullroWlaj bryga~ piechoty Legionów. Trzeci
pułk piechoty, utworzouy koszte. ograniczenia do dtoóc batalioDÓw pozosta- łych pułkOw brygady, nigdy te-~ nie został oficjalnie uzuany przez loaend~
LegiODÓW. 15 _ja 1915 r., a więc już " czasie walk froutowych I Brygada mała ok. 5 tys. żołuie~·.
3 .arca I Brygada poDOwuie znalazła się na fraDlCie. Bad I1dą, ZAjaJjąc
odcilWk od. Chojll <kolo laielniąy) do Pll łowic. ~ił dwu i pól aies,ięcz
lly okres walk pozycyjnych. 11 -.Ja brygada przepnlwiła się przez :lidę i
podjęła działania pościgo za oddziałaJÓ. rosyjskiai. cofającyai. się po kl~ od1liesiouej pod GorliC&ll1 - Ta.rnme .. V dJrląch od la do 25 a u- czestniczyła w bojach " dolinie rzeki Pokrz'yv:1.auki. V _lkach od 16 do 30
_ja poległo 95 legionistów, 54 zagilK;ło, a 420 odniosło rany. j ty. GII,JI1II czasie z szeregów odeszło 140 chorych legionist()w30.
W pierNSZej połowie 1915 r. nastĄpiło rozwinięcie LegioDÓw w trzy bry- gady. ZaiaDO. uległa również struktura ich naczelnych organów. Drgane. do- wodzenia pozostawała (O:EDda. Leg i OBÓW. W okresie od 28 września 1914 r. do 28 stycznia 1916 r. Iro:EDdaJlte. Legionów był austriacld. generał Karol Trzaska-Durski, postać be~barwDa, pozbawiona wi';łkszego wpływu na żołnierzy.
-Typ wyslUŻOlJego generała .ustrlacLiego, usposobiel1.fe porywcze - pisał wi- zytujący oddziały walczące w Karpatach delegat ID - w lfTVncie czlowiek dobry, wielili _ilość wllJSlllJ O6Oblsta ••• Bt4d' t d w ci4głe rozdrBźnienie.
raz w klervllk.u wybltlJej zazdrości o PilsudskielJO " . IatelilJ<Cja b4rdzo
słaba, prMDDŚĆ w1elili.1I31 Stanow1Gko szefa sztabu zajJVwał kpt. Włodzi
aierz ZagOrski -bardzo aJlbitDy, nadzWYC%IJj intellgentlJy 1 zdolnyr.32. Ko.en- cizie podlegały I i 11 Brygada. W praktyce brygada Piłsudskiego walcząca w Królestwie zacho.",-ła całkowi tą ulezależność . IUDlpetencje Ko.-endy LegioDÓtl
ograniczyła Io.enda Grupy LegiODÓW, potiI6'tała pod koniec arCll jako dmIódz- ho fOr.1cj i i zakładów tyłowych, później także I I I Brygad~3. Zakres obo-
wiązków i prac Ko:Endy Grupy nie był precyzyjnie określony i ulegał ciągły.
zaiano .. R~ka.z Ko.endy Legionów z dnia 6 czerwca ustalał, że -Ko~nda Le- [[loDÓW jest na.iWPSZEł lD6tancjlf l,e[[ionową, .aJ1IC4 Ml ~JStklcl1 ad.mDistra- cyjno-wojsi:owych spralRJch decyzję, bez wz[[lqdu IJB. to czy posiada również
kierownictw operllCyJne nad dłuJłt jednostq. - Iatoaiast Ko.enda Grupy podle- ga łOI. ·ze względu JIa peł.na.JCll1tlRJ C8nzUrDM1 1 polityczne- Ora.2 jako organ zwierzchni fOrE.cj i i zakładów tyłowych I:a.eDdzie LegionlJw34. :la czele 1:0- :Endy Grupy stał austriacki pułkownik Wiktor GrzesicId.. Zadania Departa..-en- tu Wojskowego ID sprtNldzały się do wrbunku, ewidencJ01lOW.llia, opieki Illld rodziDaJli legionistów, propagandy i w marę .ażli1lOŚCl do prowadzenia wy- wiadu defensywnego. Illldzoru Illld tmrS:rtatalli i zabiegów o uundurowanie le- gionowe-, Szefe. Departa:Entu był Władysław Sikorski, jego zastępcą Vacław
Tokarz. Dzięki zabiegmt Tokarza w ra_c.b Departa.:Entu powstał w połowie 1915 r. oddział historyczny, . . iu. gro-dzący 8Ilterillły do historii Legio- DÓW. Pod koniec, tego roku prz,. Departa:Encie utworzon.o Archiwu. Legionów""".
Iajslln1ej6Z4 jednostkl\ Legionów była I Brygada Józefa Piłsudskiego (szef sztabu 1:. SosnkmIsId.) aJ,ca oficjalnie d1al trzybatal101lOtle pulki piechoty 1 i 5, a pr1u:tycznie według włll6Dlłj organizacji i nU:Eracji trzy pułki dwub&tal10n0we!' 1 (~r Bdward Rydz-Saigły) I 2 (~r Iiec:ty6ław ~d-
91
leugeblluer) 1 3 <~r Jlieczysław Ryszard TrojaDOtEki>. W jej skład wchodziły ńJwJl1ri: silny dylolizjon kawalerii <Władysław Belin.a-PrU~k1), dywizjon artylerii (kpt. Ottobr Brzoza-;BrzeziD/l), Imllpf1Jlia saperów <kpt. Jlieczysław
~bkowsti). urząd gospodarczy (Alek:saDder Li twi IIOWicz f, oddział telefonicz- .y. oddział sanJ. tamy oraz iUBe oddziały· i zakłady powDCucze. Ile powiodły się aatoJliast próby sforJrnQ1Dia oddziału strzelców &nnnych. Plui;on stzelcćw
touych. którego żołnierze nosili czapki wzorowane DA czapkach arJIii Króle- at. Polskiego sprzed 1831 r. zorganizOWl1ł w 1915 r. Konstanty Dzieduszy- ck1. Istniał on st06Un1rowo krótko i nie zdołał wytworzyć własnej trwałej
tradycji bojowej. POCZ14tk:owo pluton pełnił służbę przy sztabie I Brygady.
lastąpnie wszedł jako ol pluton do " szwadronu 1 pułku ułanów Beliny. W puł
tu szybko stracJ,. ł swoj Ił odntbność37•
Wczesną wiOSDą w Kołwayi utwonono II Brygadą. Ostateczny ks:I:taH Orgll-
Ilizacyjny brygada uzyskała po wydaniu 8 JIIlja 1915 r. przez Ko.sndą Legionów rozkazu określającego eut Legionów. fi jej składzie ZD/ljdowały siEł 2 pp
<larian Jllnuszajtis), 3 pp <-.11" Henryk Jlinkiewicz), dywizjon ar-tylerl1, dy- wiZjon kawalerU (Zbigniew Dunin-Wąsowi.cz), dwie kmlpanie techniczne oraz lue oddziały i zakłady tyłowe. Każdy z pułktJv piechoty posiadał trzy bata- liony. DollÓ<btwo brygady objął austriacki. pułkownik: FerdJD4nd l.uttner38.
III Brygadq forK)WllDo na ziell1acb Królestwa Polskiego, w rejonie Piotr-
to.a
i Radoll6ka wylmrzystując CZEłŚĆ kadry istniejących już pułków, przede -.zystki. II Brygady, a także wychowankOw szkół legionowych. UtworzoDO dwa pulki piechoty, &\ pp (Bolesław Roja) i 6 pp <-.11" Witold Rylski), każdy o trzech batal1Ol14Cb. " pp fOI"DDWallo w kwietniu - .-aj u, a 6 pp w lipcu - sierpniu 1915 r. W Brygadzie znalazły siq t.U:że: dywizjon ka_lerii (po:-.Juliusz Ostoja-ZagOrski), bateria artylerii <ppor. Jan Bold). Dm«xlcą I II Brygady zostal płll: Wiktor Grzesicll:1 3 9 .
Jednolitą organizację Legionów Polskich określał rozkaz Ko.sndy Legio- nów wydany 8 aaja 1915 r .• ·zgodny z odpowiedni. rozkaze. 1OK. W sklad Le- gionów lI1a.ły wchodzić trzy brygady, każda w s11e dwóch trzybatalionowycb
PUłków piechoty, dwóch szwadronćw i dwóch baterii.
V r~tej na początku JIIlja ofensywie wojsk państw centrlllnycb na froncie wschodni. wziEłły udział takie Legiony. Po bitwach i bojach pozycyj- Dych pod Konara.! i Kazinkiea, DIljclężGZych od CZll6U walk pod Łowczówkiea w grudniu 1914 r., I Brygada ruszyła w kierunku DA Ożarćw, a staJltąd na ro-
syjską redutę pod Tarłowe. U lipiec 1915 r.). Przy jej zdobywan.iu odzna-
czył się l pp. Dalej szlak bojowy brygady wiódł przez VisłEl o.a 1>z1erżkowi
ce. 31 lipca bila siEl r&%e. ~ wsp6łdziałaj/łcya .z 1li4 .. pp pod Jastkowea. U- łani Beliny jako pienISi wkroczyli do Lubliu.
II Brygada " połowie kwietllia zajęła odciDek frontu w rejonie Czernia_
ki i Dobronocy. Okres prawie aiesięcznych walk: ~ycyjnych zakończyła za-
ciętya baje. 10 - 11 -.ja i wycofalliea się Da południowy brzeg Prutu. 8 czerwca uczestniczyła w rozpoczy_j"cya siEl o.atarciu. 13 czerwca sz_dron
uł&DÓW Dullin-~cza wykonał EiZ4r'Ż4ł na trzy linie rosyjskich okopów pod Roki tDĄ. Sz4r%EI ob6e~torzy przyrównali, ze względu na straty juie pa- ni661 szwadron oraz Ilietypowy dla kawalerii teren walk:i, do SoalGSiery z 1808 r. W połowie czerwca II Brygada po załuaniu siEI natarć 2 i 3 pp pod
~rańczą została na G1«1ich ~1cjach. aż do przeniesienia 11 połowie paź
dziernika Da Vołyń.
W końcu kwietnia I Brygada i towarzyszący jej .. pp walczyły na Polesiu, a. il1. pod RaŚDą i Vusoki. Litetl6k::1a. Ii pierwszych dniach września zostały
przerzucone Da Wołyń, nad Stocbód. Tutaj doł"czyły 6 pp (20 września) i I l Brygada (patdziernik>' 17 września I Brygada i .. pp sforsowały Stochód pod S.,laraai. 21 września I Brygada, .. i 6 pp toczyły _lki pod TrojallOwk4 i Jlan1ewiC%aa1. Zorganizowane w Ulka ugrupowań oddz1 'lły legionowe biły się
pod laaieniuch4 <19 październik), JabłOJlk4 (21 pa'tdziern1k:), ~1uchn6wkĄ
(( listopad), Vielgo..a. (7 listopad), raz jeszcze pod X.OGtiuchn6~ <10 - 11 listopad) i Czartoryskiea <10 listopad>' V połowie listopada pułki przeszły do walk ~ycyjnych. Ziaa 1915/1916 r. upłJDElła bez. wiElkszych akc- j i bojowych.
y styczniu 1916 r. z istlliej~ych przy I Brygadzie dyw1ajonów jazdy u- twor-zono 1 pułk ulllDÓW (Y. Belio.a-Praż.owsk1). li JllU'CU powstał 2 pułk uła.
nów (J. Ostoja-Zagórski>. PołączoDO oddziały artylerii w 1 pułk artylerii (D. Brzoza-Brzezina). Zaszła tak:2:e zatau o.a staDOw1slru kolleDdaDta Legio-
DÓW. Y okresie od 28 styc:mia do połowy listopada 1916 r. stanowisko to
zaj.ował austriacki generał Stanisław Pucbalski. Ja stanowisko szefa sztabu Legionów przyszedł Fili.p 1.ocba.6sk14 0•
Rok 1915 pJ'%yni66ł dalsze rozczarowanie co do postawy rządów pa:6stw centralnych. l'1e-=1 i .ł.ustro-VEtgry at., zajęcia KróleGt_ Polskiego nie 0 - głosiły :tad.Dego oświadczenia określa.j/łcego ich przJS%łość. Legiony walczące pod hasł_al niepodległości :znalazły się w dwuzDacznya położeniu peli tycz- ny.. Ii pewnya sensie ~ły być U%DaMllDe za fOrE.cję kondotierskĄ. Ich wlel-
a.1 wysiłek bojowy nie przyniósł żadnych - jak się wtedy wyda~ło - lrnrzyści sprawie polskiej. A walczyły lepiej od oddziałów austriackich. pooosząc bardzo znaczne straty. Tylko do lipca 1915 r. według oceny centralnego od- działu warbunkowego Departa.entu, VojskoNegO HI lXluad 7 tys. legionistów zostało zabitych. odniosło rany. było chorych. daGtało się do niewoli lub
Agiaęło w trakcie wal}r4'.
V drugiej poławia 1915 r. w polski. obozie niepodległościowy. orientu- j4c~ się Da państw centralne i tak daleki. od jed.ności narastał kryzys.
JedD.~ z jego zasadniczych elea:tnt6w były kontrowersje Jliędzy Piłsudski .. a 811mrsk:1. jako SZefe. Departaa:tntu Wojskowego. Piłsudski uważa.ł, nie bez słuszności, że dalsza rozbudow LegiODĆW nie ~ynosi większych konyści politycznych. Za%ądał od Sikorskiego NStrzyJlllnia werbunku. Bojkot werbunku lI1al b~ środ.1riell nacisku na państwa centralne, _skował też bierność ~ łecze6stw Królestwa. Pozwalał na określenie takiej postawy jllko ocze1dw-
ue
lWI. własny rząd i WOjSko. SikorSki przeświadczony, że -od tego czy sięlIcU C7y też nie werbuDd:. zaleźy przyszlość LelfioJlÓW i calej naszej pali t y-
kj-.:z odKJwi1, Jego stanowisko poparł kczelny Ko.ttet Iarodowy. PrzedBio-- te. ostrej krytyki Piłsudskiego była rownież KolIBnda LegioDÓW. Zan:ucał jej zaustriaczenie i bezideowość. Jednocześnie wielokrotnie podważał jej auto-- rytet i ignortNllł rozkAz,..~. Znajdujące si~ Da Wołyniu Brygady różniły się SNDiJli etosaJli. Zołnierze I Brygady, często określający siebie piłsudczyka
IIi. zachowali poczucie ~bności. i przeświadczenie o elitarności oddzia- łów, w których służą. Rozgoryczenie wywołane bierną postawą społeczeństwa przerodziło się w osąd o nie4ajrzałości narodu do _Ui o niepodległość.
iosło oddanie l.oa:tndantowi., w którr- podwładni dostrzegali nie tylko swoje- go "Ddza, ale i jedynego dalekowzrocznego polityk.a polskiego. l.o_ada. Le- giODów była pn:edlIi.ote. drwin i bardzo ostrej krytyki 4 4 . Podobne procesy zachodziły także, choć nie w taki. natężeniu, w III Brygadzie. J"atoJliast telazna II Brygada zachowła większą odJXlTDOŚĆ na działania piłsudczyków.
V JXlłowie lut~o llH6 r. wyłoniła się, .:JŻliwe że z ill6piracjl Piłsuds
kiego, Rada Pułkowników, składająca się głównie z dowódców pułków legiono- wych. PoNStanie Rady było wyrAŻenie. votu. nieufności wobec l.oReody Legio- Dów i Depart.8JEntu Wojskowego IIJ. Rada ill6pirowllA przez Piłsudskiego for--
~łowała kategorycznie brzadące postulaty. kierowane do Jaczelnego l.oaltetu Iarodowego i AOK. -Legiony IJZDaDO r wspoJlillllł legionista Wacław Lipiński - jako for.: przejścioJl/ł, B jako dalszy ich roz"łIÓj uznano konieczność /JrIllii
Rad~ patrzeć DlJ LetIiouy--. bela Pułkowników do_gala siq ,spowodowania u- tworzenia prdw1.zorycznego ~du polsk1~go. wycofania Legionów z frontu i wykorzystania ich jlllw kadry przyszłego WOjsD polskiego .... ..,. 'ID poparł te postulaty. Zwrócił siq do AOI i ~nistra spraw zagranicznych z propozycją -stworzenia MU'1IDków ideowycb dla fll'Zn:J6tu LelfioDÓK Polsłicb. i MU"Uniów raz- szerzellia polit~i1 191fiOJJml8j-. Vskazywal na uje.ne skutki braku określenia
przez rząd Austro-Węgier przyszłości zie. polskich .... 7•
29 lipca Piłsudski złotył prośbę o dymsjq z Legionów uzasadniajqc ją
.. in. bra.lde. rezultatów . . lk Legionów oraz ich nieodpowiedni. statuse. po- lityczno-wojskowya"'8. Uzasadnienie tej decyzji znalazło si~ w ae.oriale Ra- dy Pułkowników z 30 sierpnia 1916 r. W tya saaya czasie loaenelant spowodo-
wał de.oll5tracyjne ustąpienie z zaj.ow.nych stanowisk kilkudziesi~iu osób z aparatu werbunkowego4" . Wydał tatie dyspozycje nakazujące żołnierzOlI - o- byle.telo. rosyjski. wnoszenie podań o d~sjq, a podd.anya austriacki. próśb
o przeniesienie do wojsk austro-węgierskich.
FeI"WJnt polityczny i spory ideologiczne nie osłabiły tlartości bojowej
oddziałów. Legiony składały siq late. 1916 r. z l Brygady w skład której
wchodziły: l pp (Edward Rydz-S~gły). 5 pp (Leon Berbecki> , 'T pp (Albin Fle5Z4l"""Satyr). 1 puł <Yładysław Belina-Prażanlski), II Brygady obejaujqcej 2 pp (Karian Janus:mjtis) i 3 pp (Henryk I1nkiewicz). III Brygady w skła
dzie 4 pp (Bolesław Roja) i 6 pp <I1eczyslaw Iorw1d-Ieugebauer) oraz 2 puł
(Juliusz OstOja-Zagórski) i 1 part (Ottokar Brzoza-Brzezina>. Brygadaa1 do- wodzili J. Piłsudski, Józef Haller <od 'lipca> i Stanisław Szeptycki (od 16 lipca) 5 0 .
b początku czerwca wojska rosyjskie przeszły do ofensywy, zauszając
araie Austro-Męgierskie do odwrotu. I, III Brygada oraz dwa bataliony 3 pp
stoczyły w dniach " - 6 lipca cią:tki bój pod Kast i uchnó,aą , ułatwiając sprzyaierzeńcoa unlkn1~le osaczenia. Odeszły na linię rz. St~h6d, gdzie
podporządkowano je koaendzie nle~ec.kiej. Po krótkim odpoczynku wszystkie trzy brygady przeszły do walk pozycyjnych. W ich trakcie odniosły swój 0s-
tatni sukces bojowy. Kontratak legionistów zlikwidował lokalne przeła..mie
frontu prze~ oddziały rosyjskie pod Rudką I1ry6ską. W1rr6tce potea zostały przerzucone w pierwszej połowie pa%dziernika do Baranowicz. We wrześniu,
Jeszcze w czasie pobytu Legionów na froncie &01. zapowiedziało przekształce
nie Legionów w Polski Korpus Posiłkowy.
95
YielOlliesięcznym bojam na Wołyniu Legiony Polskie zai:?6czyły swoją słułbEt fronto~. li czasie walk od czerca do kn6.ca września 1916 r. ttęd.ług
oceny Ko.eDdy Legionów poległo kilkuset żołnierzy, rany odniosło 1ł10, a do Iliewoli dostało siq 309 tołnierzy. Około 1200 legionistów przebywło w szpl talach5' •
> y BaraJWWiczach dokonano :zllian w składzie brygad. lIy'k:orzystU.J4C odeJś
cie 26 września % szeregów J. Pi łsu.dsklego rozproszono skład osobowy I Bry- gady. Odpowiedni rozkaz organizacyjny ukazał siq ~ września. iozwiązaniu uległ 7 pp. I Brygada składała się tefl1% z pienszego <daWDll I B) i drugie- 80 (dawna II B) pułków piechoty, II Brygada lliała trzeci (daWDll II B) 1 CZtBrty (dawna III B) pułki piechoty, oatolliast III Brygada pllłty (daWDll I B) 1 szósty (dawna III B> pulki piechoty. BrygadaIIi cW.«Jdzili: I - lIarlan J~tis. II - Józef Haller, III - Stanisław Szeptycki, a od 2ł grudnia
ZJPłnt Ziel1flski. Bataliony rozwiązanego 7 pp wz.x:n1ły 1 i 5 pp. Ko.en- cizie Legionów podlegały ponadto 1 >i 2 puł, 1 part, knęania techniczna, m.p.nia saperów oraz inne oddziały polDCrucze52• li oddziałach podległych
&o.eDdzie służyło w dniu (; listopada 17368 ~ołn1erzy63. Ko.eDdante. Legio- DOw był od połowy listopada 1916 r. Stanisła.w Szeptyckl. Vśr6d legionistów
przeważali poddani austro-~ierscy. Stanowili oni w listopadzie 1916 r.
ot. ti7,ł~ całości składu osobowego. Obywatele Austro-Węgier znajdowali stq
• miejszości w dwu pułkach, 1 pułku piechoty i 1 pułku ułaoo.,.. ... bjl1cz-
Iliejszą grupą społeczną stanowiła inteligencja. Skład społeczny LegioDÓw 17 lutego 1916 r. przedstawiał si~ nastqpują~:
Brygada II Brygada III Brygada
rzemieŚlnicy 39,851- 39,091- 40,181-
studenci 20,331- 15,661. 14,871.
wolne zawody 10,751. 6,001- 6,811-
robotnicy 8,6ł1- 17,361- 14,921.
aluldeaicy 8,44t 3,201- 6,811-
rolnicy 7,291. 13,281. 10,20~
urząd nicy 2,3ł~ 3,081. 4,67~
114uczyciele ludowi 1,83t l, 121- l,05t
artyŚCi 0,401. 0,231. O,30t
profesorowie O,13~ 0,031. 0,19l
razem 1001- 100~ 1001-
dowiskaai tateligenckilli.· Według danych z 1'1 lutego tylko.28 oficerów na 1195 służyło ~eśniej zawodowo !Ol ar.dac~ ~aborczychs6.
Wyjątkowy pod wzgl~e. wykształceDia i pozycj i społecznej żołnierzy skład osobowy LegioDÓw wpływał na typ stosunków lliędzy podkODlendnym, a korpusea oficerski... lU zwracał u-aę KOlEndzie LegioDÓW na. konieczność zacboMallia b8rdzo popraWllych fora " odnoszeniu się do szeregowców argu:men-
tując, ·że żołnierze LegiODÓł( ł( rdększości to ludzie na stanowiskach spo- lecznych i to~icb, o wy~tałceniu wyŹSZ~7.
Kryzys 2l1graźajł\cy istnieniu Legionów czasowo złagodziły nowe wydarze- aia polityczne. Iieacy i Austro-Węgry poczuły się w końcu 1916 r. zmuszone
zaieuić politykę względe. Gprawy polskiej. Po dwóch latach wojny nie osiąg
nęły rozstrzygnięcia na. ża.dny. 'Z front6w, a ich araie wyczerpywały się !Ol ciężkich walkach. V tej sytuacj i deme po.l ski e , kt6re JK:Jgły do6tarczyć p<ló.stwo. centralnp nowe dywizje zyskały na. znaczeniu. ·Xusi.y stworz~
państwo polskie - stwierdzał gen. Ludend.orff - gdyż tylko dzięki tellV bę
dzieR.Y JaOlfli meć na froncie wschodni. kilkadziesiąt dywizji polskicb, Jrt~
rych kadrą stanie się śrdetDy żołnierz legionowy·""". Aktell cesarzy lielliec
Austro-Vęgier
z
5 listopada zostało powołane Irólestwo Polskie.la. lmnferencj i n.1ellieclto-alJStriackiej w Pszczynie 19 października usta- lono, H organizacja wojsk polskich zostanie powierzona. n~, a ich zwierzchnikie. zosta.n.1e warszawski generał-gubernator Rans Beseler. Pod ko- niec listopada pułki legionowe przewieziono transportem kolej~ z Barana- wicz do Kr61est_ Polskiego. pułk piećlloty stanął w Locy, 2 wRóżanie, 3 w Varszawie, 4. !Ol Jrod.linie, 5 w Pułtusku, 6 w Dęblinie, 1 pułk ułaoow w Ost- rołęce, 2 w JUfIsku lfazowiecki... Ko.łnda LegiollÓw znalazła się tor Va.rs:lawie.
Ia. początku 191'1 r. Legiony przeszły na etat i uzbrOjenie wojsk nieaiec- kich. V styczniu rozpoczęto wyai~ wyposażenia austriackiego na niemee- kie. PiertiISZY transport niellieckich karabiDÓw, ponad 3 tys. sztuk dostar- czono pulko. piechoty 5 stycznia 1917 r.5 9 V luty. zlikwicro-no KolEndę Grupy Legionów.
Sprawa fonralnego przekazania LegiODÓW (Polskiego Korpusu Posiłkowego) Beselerowi przeciągała się. Ostatecznie nastąpiło to !Ol połowie kwietnia. O- b".atele Austro-Węgier Ilieli pozostać nich tylko czaSOM). Przewidywany podział składu OGOoowego Legiooow wywołał protesty żołnierzy. V2qł i tak
jut bardzo negatywna oceny polityki Tywczasowej 1lad.y Stanu i dobrej woli pa6stw centralnych60•
Ia początku lipca. 1917 r . . doszło· do kryzysu Jll"Z!Si~ 1f1'IOłanego
przez Piłsudskiego. Do złożenia przysiqgi obowiązani byli jedynie legioniś
ci pochodzący z zie. zaboru rosyjskiego: Wiąkszo6ć ~wiła wykonania jej,
solidaryzując się z polityką i działalnością Piłsudskiego.
Składanie przysięgi przez legionistów w lipcu 1917 r.51
przysięgali nie przysięgali
oficerowie podof icerowie oficerowie podoficerowie
szeregowcy szeregowcy razem
Komenda
LP
7 53 1 1 62Komenda B b r a k d a n y c h
KOIEnda II B l 10 3 14-
Komnda
III
B b r a k d a n y c hi pp ~2. 683 72~
2 pp 9 121 6 57 194
3 pp 12 313 2 188 515
4 pp 7 230 8 402 647
5 pp 2 1 38 616 657
6 pp 15 410 425
1 pul 25 403 428
2 pul 19 229 52 301
1 part 287 23 536 846
l ksap 4 69 73
2 Irsap 2 4 89 96
razell 60 1249 166 3509 4984
Przysięgi nie złożyło '73, 74~ królewiaków służących w 1:000ndzie .Legio- 1IOw, K01EDdzie II B, pułkach piechoty, jlddy i artylerii, 1tollPlniach sape- rów. Złatenia Pl"%1'6i~ ~ło 73, 4.5~ oficerów 1 '73, 75~ podoficerów 1 SZeregowców zobowiązanych do tego.
W pozostałych oddziałach 1 instytucjach legionowych (oddział autODDbi- lowy, telefoniczny, ŻI1DdAnEria, tabory, urząd prowiantowy. szpitale i pun- kty 6IlUit~. poczta polowa. ośrodki szkoleniowe. punkty zborDe, więzien
Il1ctwo wojskowe) słuqło 18'19 ~ołnierzy
z
zaboru rosyjskiego. w t, . 60 ofi-podoficerów i szeregowców {raze. l23ó legi on is'\.6w)16.2.
Po odJmw1e złożenia przysięgi, 23 lipca l~l'i r .. w Le~ionach znajdo_ło się 828 oficerów i 1540 podoficerów oraz szer!:8')"ICO~ nie posiadających ~ bywatelstwa austriackiego. Liczba ta nie oooJ1!lUJe b tnierzy pozos1;aJącyc.b
poza jednostkaai (np. na urlopach, w podróży), II torz>;> ,c'3Zcze nie zadekla- rowali swojego stanowiska. Iatoaiast legioniścl - poddani. austriaccy sali- dary:lujący się z internowanyai po odJmw1e złoż~n:.a przysi~i kolegaai wys-
tępowali do ioaendy z podaniaai o przeniesienI. 110 I«Jjska austriackiego.
Akcja trwała do jesieni i objęła 3tł65 legionistów, w
I.ra
201 oficer6",...Kry:rys przysięgowy ający cechy sa.Jlibr!aacji oolskieJ for_eji oyl -.sowya protestea żolniersld. •. Iastroje panujące w JeO.n06tlmeb znaluły wy- r u w literaturze okolicznościowej i wlerszacA. JiX'''': ".~niach. fikcyjnych listach i innych tego typu utworach. Jedny:a z tl;. ·C· J%- t -Rota 4. puJku pie- choty i'P na dzieli 9 listopada 1917 r. _ 5 , wzoI"mlllna D. roci ... Iarl1 Irono~
nickieJ:
lie .d.tJ..,. by nasz polski huf Z Lielc, Karpat i Btochodu Pod obc4 slcdbę poszedł ~,..
Kc1ść :z J:cści OD l1arodu.
Tutaj C ... )
Tu JJaa dopamż Bóg!
Ile będzie dłrńej bufiec lasz
HlIbsbu~a łrmdotierea
Alli pr%ed KuLiea peIlJU straź
Alli przed Be6elerea
Pójdziea lJdy:zagrzE :zloty róg
Tu JJaa ~ Bóg!
Ile :zdoIli l źadelJ gwal t llaS :z.:xJz IluJtua, SaD Doaingo
la czele laszy. st.me lIÓdZ Cel wsbże :zlata k11fJ8lJ
Z
ma
przejdzle. i'artę. Siw czy BuEru
JJaa doptDÓŹ Bóg!sto lat JIIIS parlr sąd TróJbol ,.. trójzabor:ze
Jf1qc i nal/Jiski JIII I1ic frrmt I ten JIIIS gwalt me ;może
lic JIIIS me zwiedzie z pol~ch
drótr
Tu
DłUI dopo~Bótr!
99
Fo~cje legionowe złożone przede tiszystki. z poddanYch austriackich
zostały rozkaze. gen. Beselera z 24 sierpnia przeniesione do Galicji i pod- por'Zl\dkowane d.mIództw austriackie~. 'I Królestwie lI1ai pozostać jedynie a- parat t19rbu.nkowy i szmleniowr-.
Legiony Polskie uległy likwidacji po trzech latach istnienia. Ich żoł
Bierze walczyli nadal w Polskiej Organizacji Wojskowej, II Korpusie Polski.
i innych fo~cjach na terenie Rosji, w Ar.H Polskiej we Francji. Odegrali
istotną rolę w przywróceniu Polsce bytu państtllOwegD jesieni~ 1918 r., w ba- jach o Wilno, L1IÓ1f i Sląsk, w tIIOjnie polsko-radzieckiej 1920 r. Tradycje legionowe pn;ejqła część pułków tIIOjslra I I Rzeczypospolitej.
Przypisy:
1. Centralne Archiwua WuJskow <CAW> , A~ Iarbutt-Łuczyński, Historia tIOje.DJIII Le(fio.DÓtf, Vojsmwe Biuro Historyczne <WBB) , t.834 a.
2. V. Kied.rzyńslta, Polskie argan1zacje wojskOM!l " przeded..Dlu wojny
Ś'lfi.atowej, ·Zołnlerz Legionów i POi"', nr 3 i ł, JEJ - sierpień 1939, s.42-54; ]L J"anik, Jf sluźbie ide1 l1iepodle(flości, Lww 1934, s.55-56.
3. S. ZlIIigrodzki, Przed i po 6 sierpnia. Vspcumie.u1a oficera 1 Bcy1Jlldy, lJarsz4wa 1935, s. 2()-21.
4. B. Baglńs1d., U podsta" Dr(f~izacji ~jska Polskiego, Warszawa 1935.
s. '/35; tenże, Polskie DrvżyDy strzeleckie, (w:) Księ1Jll CbNlJly Piechoty, Warszawa 193'/-1939, s. M.
5. B. Baglńskl, U podstafl" •••• s.761 i n.
6 . .J. Smoleński-Kolec, Historia 1 pul.lcu uJaDÓfI" LegiODÓfI" Polskicb. ime- nia Jó:zefa Piłsudskiego, cz.1, Londyn 1960. s.3.
'f. A. Garlicki, U źródel obozu belwedersk1ego, Warszawa 1983. s.249.
8. H. Bagiński, U podsta" •.. , 6.751-752; .J. Rzepecki, SpraJla Legionu Vsc1Jodn.1ego, Warszawa 1966. s.55-56.
~. Odez~ opublikował T. Pelczarskl, KCJJIisariaty Jfojsi:owe Rządu Ia- rodowego fi" Króleottd.e Polski. 6 VIII - 5 II 1911, Varsza_ 1939. 6.222- 223.
