Halina Wiatr
Radziecka rosyjska proza dziecięca i
młodzieżowa o tematyce
współczesnej w Polsce w latach
1945-1965
Studia Rossica Posnaniensia 9, 87-100
1977
H A L I N A W I A T R
P oznań
R A D Z IE C K A R O S Y JS K A PR O ZA D Z IE C IĘ C A I M ŁO D ZIEŻO W A O TEM A TY C E W SPÓ Ł C Z E SN E J W POLSCE W LATACH 1945 - 1965
P opularność radzieckiej literatu ry dziecięcej i m łodzieżow ej w P olsce po roku 1945 w yrasta z n iezw ykle skrom nych początków . W okresie m ięd zy w ojennym , k ied y to społeczeństw o polskie pochłonięte było troskam i pierw szych la t niepodległości, a układ sił społecznych i p o lityczn ych nie sprzyjał k o n tak tom k ulturalnym , nie b yło podatnego gruntu dla zainteresow ania się utw oram i adresow anym i do m łodego czyteln ik a nowo pow stającego p ań stw a socjalistycznego.
D opiero w latach trzy d ziesty ch obok utw orów literatury dla dorosłych p ojaw iają się przekłady książek p isanych z m yślą o odbiorcy m łodzieżow ym . B y ły to w yd an e w roku 1932 dw ie p ozycje Aleksego Niewierowa: D w a j chłopcy i P rzyg o d y G ulliwera w kraju karłów i olbrzym ów” Ł
P ierw sze w zm ianki o radzieckiej literaturze dziecięcej cechow ała daleko idąca w strzem ięźliw ość. C harakterystyczną pod ty m w zględem je st w ypow iedź A n n y K opczew skiej na łam ach „R ocznika literackiego” : „N iepodobna dziecko zdaw ać n a łaskę i niełaskę różnorodnych poglądów i stanow isk, jakie m ożna znaleźć w literaturze różnych narodów, p ocząw szy od literatury w łoskiej i niem ieckiej, a kończąc na ty m , co piszą dla m łodzieży w państw ie R ep u b lik Sow ieckich” 2.
P om im o tego ostrzeżenia zainteresow anie radziecką literaturą dziecięcą zaczyn a pow oli w zrastać. O bow iązek inform ow ania o tej literaturze podejm uje w łaśnie „R oczn ik literack i” . Z inform acji um ieszczonych na jego łam ach d ow iad u jem y się, że w latach 1935 - 1937 w ydano w przekładzie polskim
1 Zob. „R oczn ik L iteracki” 1932, s. 230.
2 A . K o p a c z e w s k a , K s ią ż k i dla dzieci i m łodzieży, „R ocznik L iteracki” 1933, s. 239.
88 H. W i a t r
Szwambranię L. K assila, Słońce na stole M. Iljina, Wróg pod mikroskopem
O. K uzn iecow ej, M apa A fryk i opowiada W . K o n sta n ty n o w a , A. T olstoja
Dzieciństwo i Złoty kluczyk, czyli niezwykle przygody B uratiną” 3.
Znikom a ilościow o i uboga p od w zględem treściow ym literatura k ry ty czn a n a te m a t radzieckiej tw órczości dziecięcej i m łodzieżow ej została w roku 1936 w zbogacona o obszerny artykuł F ranciszka Siedleckiego um ieszczony n a łam ach „Skam andra” 4. W przeglądzie ty m za ty tu ło w a n y m Wielka litera tura dla małych podejm uje on próbę przekonania sp ołeczeń stw a polskiego o konieczności zw rócenia baczniejszej uw agi na tę dziedzinę literatu ry ra dzieckiej.
„B ezk r y ty czn eg o ’'’ za ch w y tu Siedleckiego nie podzielał R afał B liith , sta ły opiniodaw ca literatu ry radzieckiej na łam ach „R oczn ik a L iterack iego” . J ego zdaniem , radziecka literatura dziecięca obok n iew ątp liw ych osiągnięć, posiada również bardzo w iele braków, „co ujaw niła sam a prasa sow iecka w atak ach na d o ty ch cza so w y ch kierow ników głośnego D ietg izu ” 5.
J a k w yn ik a z przeglądu ty c h nieliczn ych w yp ow ied zi, zdania i opinie, co do w artości tej literatu ry b y ły bardzo podzielone i nacechow ane zb y t su b iek tyw n ym podejściem do om aw ian ych zagadnień.
W tej sytu acji sp ołeczeń stw o polskie na przestrzeni całego trzy d ziesto lecia p ozb aw ion e b yło rzeczow ej i w yczerpującej inform acji o fak ty czn y m stan ie i osiągnięciach radzieckiej literatu ry dziecięcej i m łodzieżow ej.
P raw dziw e „o d k ry cie” tej literatury, a zarazem w łaściw y p oczątek za krojonej n a szeroką skalę popularyzacji dorobku pisarzy radzieckich przypada n a okres p ow ojenny. Z w rot do tw órczości radzieckiej przeznaczonej dla m ło dego czyteln ik a w P o lsce po roku 1946 w arunkow ała ów czesna sy tu a cja w zakresie literatu ry rodzim ej. Zm ienione u k ład y sp ołeczn o-p olityczn e stw a rzały bardzo d ogodną atm osferę dla tej d zied zin y tw órczości, która m iała „pom agać w w ych ow an iu i p rzek azyw an iu w iadom ości (...) w k ształtow an iu k ryteriów w artości ż y cia lu d zk iego” 6, ale rów nocześnie staw iały przed nią now e i pow ażne w ym agania. W zw iązku z ty m postu lu je się przem yślaną p o lity k ę k ulturalną w zakresie działalności w yd aw n iczej, k rytyk u je się pew ne w znow ienia, tw orzy program y m ające zap ew n ić tej literaturze praw idłow y rozw ój7. N a stęp u je czas otw artych p u b liczn ych dysk u sji i polem ik w okół now ego m odelu literatu ry dziecięcej i m łodzieżow ej, okres poszukiw ań i w alk „o now e środki w yrazu, o n aczeln e problem y i d etale tow arzyszące zagadnieniu
3 Zob. R . B l ü t h , L itera tu ra rosyjska, „R oczn ik L iterack i” 1936.
4 F . S i e d l e c k i , W ielka literatura dla m ałych, „S kam ander” 1936, s. 8 - 19. 8 R . B l ü t h , L iteratu ra rosyjska, „R oczn ik L iteracki” 1935, s. 171.
6 Zob. H . S k r o b i s z e w s k a , P roblem y literatu ry dla dzieci i m łodzieży. W: K im jesteś, K op ciu szk u , czyli o problem ach w spółczesnej literatury dla dzieci i m łodzieży, W arszaw a 1968, s. 59.
R adziecka rosyjska proza dziecięca 89
w ych ow an ia przez literaturę8, o m iejsce i rangę tw órczości dla m łod ego od b iorcy9.”
W dyskusjach ty ch pow oływ ano się niejednokrotnie na w ypow iedzi p isa rzy i k ry ty k ó w radzieckich, m. in. K . Czukowskiego.
W takiej atm osferze p rzygotow yw ano dw ie konferencje pośw ięcone pro blem om literatu ry dziecięcej i m łodzieżow ej.
P ierw sza z nich zorganizow ana w roku 1946 przez W ydaw nictw o „C zytel n ik ” m iała na celu: „zw rócenie uw agi na znaczenie w ychow aw cze tego ty p u literatu ry i na jej poziom a rty sty czn y , zachęcenie literatów , b y w yp ełn ili lukfi jakie p o w sta ły podczas w o jn y itp .” 10 W ysu n ięto w obec tej literatu ry szereg p o stu latów , które m iały b y ć niezw łocznie realizow ane.
K onferencja „C zyteln ik a” oraz dyskusja, jaka w zw iązku z problem am i na niej poruszonym i rozw inęła się na łam ach prasy literackiej, podkreśliły szereg braków w zakresie literatu ry rodzimej i w sk azały na potrzebę k orzy stan ia z b ogatego dorobku tw órczości św iatow ej11. N ie przyczyn iły się jednak w stop n iu d ecyd u jącym do zainteresow ania radziecką tw órczością dla m ło dego odbiorcy.
Bardziej k orzystn a atm osfera dla recepcji tej literatury w ytw orzyła się po I O gólnopolskim Zjeździe w Sprawie L iteratury dla D zieci i M łodzieży, k tó ry odbył się w dniach od 1 do 4 k w ietn ia 1947 roku. Brali w nim udział p rzed staw iciele różnych zaw odów i środowisk: autorzy, graficy, k ry ty cy , w yd aw cy, psychologow ie, w ych ow aw cy i bibliotekarze. Pragnąc zapełnić lukę, jak a p ow stała w k on tak tach z zagranicą na skutek w ojn y, organiza to rz y uw zględnili w program ie bardzo szeroką inform ację o literaturze d zie cięcej w in n ych krajach.
O bszerny przegląd osiągnięć pisarzy radzieckich w tej dziedzinie tw ór czości przedstaw iła w sw ym referacie H elena B obińska, znana pisarka polska, k tóra d łu ższy czas przebyw ała w Związku R adzieckim . R eferat ten , opubli k o w a n y n astęp n ie w „R u ch u P ed agogiczn ym ” 12 przyczynił się n iew ą tp liw ie do w zm ożenia zainteresow ania radziecką literaturą dziecięcą i m łodzieżow ą, ty m bardziej że cele i zadania, jakie staw iała i realizow ała ta literatura k o
8 Ib id ., s. 60.
* Рог. K . K u l i c z k o w s k a , O współczesnej literaturze dla dzieci, „O drodzenie” 1945, nr 50, s. 3 - 4 ; H . M ic h c i ń s k a , J a k p a n M ądralica szukał szczęścia p o ulicach, „O drodzenie” 1946, nr 5, s. 7; W . G r o d z i e ń s k a , Zasady nowoczesnej literatu ry dziecięcej, „Ł ódź T eatraln a” 1946/1947, nr 4, s. 1 7 - 2 1 .
10 Zob. M. K a n n , P ierw sza konferencja poświęcona zagadnieniom zw iązan ym z lite
raturą d la dzieci i m łodzieży zorganizowana staraniem i z in icja tyw y W yd. ,,C zyteln ik ” w p a źd ziern ik u 1946 r. W: K im jesteś, K o p ciu szk u ..., op. cit., s. 229.
11 Por. M. K a n n , op. cit., s. 233.
12 H . B o b i ń s k a , L iteratura dziecięca w Z S R R , „R uch P ed agogiczn y” 1947/1948, nr 1, s. 1 2 - 2 8 (w szystkie c y ta ty z tego artykułu).
90 H . W i a t r
respondow ały z ów czesnym zam ów ieniem sp ołeczn ym oraz p ostu latam i i uchw ałam i obu w sp om n ian ych konferencji.
W kręgu zainteresow ań polskiej k ry ty k i i w yd aw ców w om aw ianym okresie znalazła się w pierw szym rzędzie k siążka o tem a ty ce w spółczesnej, której p rzyp isyw an o określoną rolę w k ształtow an iu p o sta w św iatop ogląd o w ych , k ryteriów m oralnych, charakterów m łod ych czyteln ik ów w zm ienio n y ch w arunkach sp ołeczn o-p olityczn ych .
Pisarzem najszerzej i najgodniej reprezentującym tę p roblem atykę b y ł A rkadiusz Gajdar, to też do jego utw orów zw rócono się w ów czas w p ierw szym rzędzie. B y ł on w zasadzie jed yn ym , u zn an ym w latach 1945 - 1948 reprezen ta n tem tem a ty k i środow iskow ej w przekładach z litera tu ry radzieckiej13. N ie w zb u d ziły n a to m ia st w iększego zainteresow ania przełożone rów nocześnie u tw o ry W a len ty n y O siej e w e j, L eonida P an tielejew a i Jurija Sotnika.
P o roku 1948 rozpoczyna się drugi etap recepcji radzieckiej k siążk i d ziecię cej w P olsce. N a charakter tej recepcji m iała d ecy d u ją cy w p ły w ów czesn a sy tu a c ja społeczno-kulturalna. W la ta ch 1949 - 1955 przyham ow ano sp o n tan iczn ą dow olność w produkcji w yd aw n iczej, zatam ow ano falę w zn ow ień z literatu ry daw nej. P ogłęb ił się spór o now e oblicze polskiej literatu ry d la dzieci i m łodzieży. P o d sta w o w y m hasłem w ty m okresie b yła w alka o ,,n o w y te m a t, now ą zaw artość ideologiczną, odpow iadającą now ej rzeczy w isto ści” 14. B y ły to la ta propagandy literatu ry o w yraźn ym n astaw ien iu d y d a k ty czn y m , p ostu lu jące tw órczość, k tóra p od jęłab y palące problem y w spółczesności: b u d ow n ictw o socjalistyczn e, w sp ółzaw od n ictw o pracy, przebudow ę św iadom ości. Od literatu ry dla dzieci oczekiw ano od działyw ania ze „sk u tk iem n a ty ch m ia sto w y m ” , dlatego też w ocenie utw oru o jego p rzyd atn ości decyd ow ały przede w szy stk im treść, tem a t, dew aluacji n a to m ia st u legły norm y estetyczn e. W om aw ianym siedm ioleciu, jak słusznie podkreśla K . K uliczkow ska, „n a stą p iło zaham ow anie am bicji poszukiw ania dróg trudnych, a zabieg ilu strow a n ia tez p ed agogiczn ych i konstruow ania w zorow ych bohaterów sta ł się usan k cjonow aną m eto d ą ” 15.
Program dalszego działania został jasno sp recyzow an y na P len u m Za rządu G łów nego Z w iązku L iteratów P olskich, p ośw ięconym w całości proble m om i specyfice literatu ry dziecięcej i m łod zieżow ej. O brady o d b y ły się w roku 1951 w okresie planow ej działalności kulturalnej, u społecznionych w yd aw n ictw i w ysok ich nakładów książek.
13 R ecepoji A. Gajdara p ośw ięciliśm y osobny artykuł. Zob.: H . W ia t r , A rk a d iu sz
G ajdar w Polsce L/udowej 1945 - 1965, „S tu d ia R ossica P osn an ien sia” 1971, nr 2, s. 67 -
- 80.
14 Zob. A . Ł t i n i e w s k a , O sy tu a c ji w literaturze dla dzieci i m łodzieży, „M ateriały m eto d y czn e” 1957, z. V II, nr 11, s. 7.
15 K . K u l i c z k o w s k a , D rogi tem atu współczesnego w p rozie dla m łodzieży (1945 -
R adziecka rosyjska proza zdiecięca 91
P od czas obrad P lenum udzielono też w iele uw agi literaturze radzieckiej. K r y ty czn ie oceniając w spółczesną tw órczość polską dla czyteln ik a d ziecię cego i m łodzieżow ego referenci i dysk u tan ci niejednokrotnie pow oływ ali się n a osiągnięcia pisarzy radzieckich. N ierzadko w w ypow iedziach m ożna było sp o tk a ć się ze stw ierdzeniem , że tylk o w radzieckiej literaturze dla m łodego czyteln ik a „znajdujem y najlepsze przykłady łączenia w artości poznaw czych z wj^soko w artościow ą form ą artystyczn ą i ciekaw ą fabułą” 16. D zięki ty m w alorom pow inna ona b yla, zdaniem wielu, „stać się wzorem dla naszych p isarzy” 17.
P lenum usankcjonow ało w pew nym sensie zainteresow anie radziecką lite raturą dla dzieci i m łodzieży oraz określiło jej rolę i m iejsce w polskim pro cesie historycznoliterackim . M iała ona pełnić w Polsce Ludowej dwie zasad n i cze funkcje: dostarczać dziecięcem u odbiorcy dojrzałej ideow o i a rtystyczn ie lek tu ry, spełniając w ten sposób doniosłą rolę w ychow aw czą oraz stać się w y ty c z n ą dróg literatu ry dziecięcej w Polsce.
W ten sposób zak oń czyły się polem iki nad poszukiw aniem k ształtu nowej literatury. Z rezygnow ano z tradycji daw nych oraz z literatury d w u d ziesto lecia m iędzyw ojennego, z w yjątkiem jej nurtu rew olucyjnego18. Źródłem inspiracji tw órczych m iały b yć odtąd prawie w yłącznie dzieła realizm u socjalis ty czn eg o radzieckiej literatu ry dziecięcej i m łodzieżow ej, realizm u zresztą rozum ianego bardzo w ąsko i ortodoksyjnie.
R ozp oczęto też zakrojoną na szeroką skalę popularyzację tej literatu ry. Prasa codzienna oraz ty g o d n ik i zam ieszczały om ów ienia i recenzje przekła dów, prow adziły stałe rubryki inform acyjne o aktualnościach życia k u ltu ral nego Z SR R , w ty m również o tw órczości dla m łodego czytelnika. W 1952 roku „N ow a K u ltu ra ” realizując p o stu la ty P len u m podjęła całą kam panię p opularyzacji książki radzieckiej w dziale „N ow e k siążk i” . N a łam ach w ielu czasopism u k azyw ały się spraw ozdania z przebiegu „T ygodnia literatu ry dziecięcej w Z w iązku R ad zieck im ” , inform acje o działalności „D om u K siążk i D ziecięcej w M oskw ie” , relacje z form popularyzacji znajom ości książki radzieckiej w ram ach pogłębienia przyjaźni polsko-radzieckiej itp.
W latach 1949 - 1955 ukazało się też w iele obszerniejszych om ów ień i artyk u łów pośw ięconych literaturze dziecięcej i m łodzieżowej Związku R a dzieckiego. Serię przeglądów i om ów ień rozpoczyna H elena B o b iń sk a 19. N a
16 G. L a s o t a , O sytu a cji w literaturze dla m łodzieży, „T w órczość” 1951, z. 8, s. 113 - 132.
17 W . G r o d z i e ń s k a , S. P o l l a k , O nową literaturę dla dzieci, „T w órczość” 1951, z. 8, s. 132 - 152.
18 Zob. K . K u l i c z k o w s k a . O współczesnej literaturze dla dzieci, „O drodzenie” 1945, nr 50, s. 3 - 4 .
19 H . B o b i ń s k a , M u r obalony, „O drodzenie” 1949, nr 3, s. 4; tejże, L iteratu ra
9 2 H . W i a t r
w iązując do swej w yp ow ied zi z roku 1947 autorka zw raca uw agę na w ysoki poziom id eow y i a rty sty c z n y radzieckiej książki dziecięcej, podkreśla jej w a lory poznaw cze i w ych ow aw cze w oparciu o najlepsze p rzyk ład y tego pisar stw a, m. in. u tw o ry A. G ajdara, R . Frajerm ana, J . Sotnika.
W ysok ą rangę i osiągnięcia literatu ry radzieckiej uznaw ała rów nież k ry ty k a k atolick a. E . O strom ęcka w sw ym artyk u le zam ieszczon ym na łam ach ty g o d n ik a „D ziś i J u tr o ” pisze: „Jak trudno jest poradzić sobie literaturze z naporem rzeczyw istości w id zim y to dzisiaj. N ie łatw o jest znaleźć ten ton ży w y , n atu raln y, pow ażn y, i nie przeceniać zdolności odczuw ania i rozum ienia dziecka. N iew ą tp liw ie pisarze rad zieccy odnieśli na ty m polu d u ży sukces” 20.
Cechy i w łaściw ości radzieckiej produkcji literackiej dla m łodego odbiorcy są rów nież tem atem artyk u łu M elanii K ierczyńskiej, w k tórym autorka po dejm uje próbę uzasadnienia popularności tej d zied zin y tw órczości w Polsce. R a d ziec k a literatura dziecięca i m łodzieżow a spełnia, zdaniem K ierczyńskiej, „p ow ażn ą rolę w realizacji n aszy ch zadań w y ch o w a w czy ch ” , poniew aż jest ściśle p ow iązan a z życiem , u w zględ n ia w łaściw ości psychologiczne dzieci i m łod zieży, łączy w artości id eow o-w ych ow aw cze z zaspokojeniem w łaściw ych tem u w iek ow i zainteresow ań. W szy stk o to , konklud uje autorka, sprawia, że literatu ra radziecka je st w P o lsce „coraz bardziej znana i łu b ian a” 21.
W aspekcie ów czesn ych p o stu la tó w w obec literatu ry m łodzieżow ej rozpa tru je tw órczość p isarzy radzieckich H elen a M ystkow ska w artykule pod ty tu łe m K ilk a uw ag o dziecięcej literaturze radzieckiej. N a szczególne uznanie autorki zasługują realistyczn e założenia tej lite r a tu r y 22.
Spośród w ielu problem ów radzieckiej literatu ry m łodzieżow ej, in teresu ją cych p olsk ą opinię w om aw ian ym okresie, w ym ien ić n ależy zagadnienie kreacji b ohaterów -w zorów p ostęp ow an ia dla dorastającego pokolenia. A u ten ty c z n y bohater p o z y ty w n y radzieckiej literatu ry m łodzieżow ej stan ow ił n ie jed n ok rotn ie p u n k t w y jścio w y rozw ażań k ry ty k i polskiej nad zagadnieniem w zoru osobow ego w literaturze rodzim ej.
Z w ielu artyk u łów p ośw ięcon ych tem u problem ow i n a szczególną uw agę zasługują rzeczow e w yp ow ied zi K . K u liczkow skiej, która nie ty lk o starannie dobrała p rzyk ład y z radzieckiej literatu ry dziecięcej i m łodzieżow ej, ale rów nocześnie podbud ow ała je rzeteln ą analizą literacką oraz uzasadniała w artość w ych ow aw czą utw orów , d oskonałą tech n ik ę kreow ania p ostaci po zy ty w n y c h b o h a teró w 23.
20 E . O s t r o m ę c k a , L iteratu ra dla najm łodszych, „D ziś i J u tr o ” 1950, nr 29, s. 6 - 7 .
21 M. K i e r c z y ń s k a , R adziecka literatura dla dzieci i m łodzieży, „T rybuna W ol n o śc i” 1950, nr 22, s. 9.
22 H . M y s t k o w s k a , K ilk a uwag o dziecięcej literaturze radzieckiej, „ J ęzy k R o sy jsk i” 1950, nr 3, s. 57 - 59.
23 K . K u l i c z k o w s k a , Twórca i bohater. Z problem ów pow ieści dla m łodzieży, „N ow a K u ltu ra ” 1951, nr 33, s. 5.
Radziecka rosyjska proza dziecięca 9 3
Zjaw isku stałego i w idocznego w zrostu zainteresow ania polskiej opinii literackiej radziecką tw órczością dla dzieci i m łodzieży tow arzyszyła zw ięk sza jąca się z roku na rok liczba przekładów , które stan ow iły pierw szą i bodajże najw ażniejszą część lektur m łodzieży polskiej w om aw ianym siedm ioleciu. W anda Żółkiew ska w jednym ze sw ych artykułów z roku I960 pisze: „M ożna śm iało postaw ić teorię, że w tej chwili b a z u j e m y na tłum aczeniach z litera tu ry radzieckiej, bazujem y i w sensie dostarczania dziecku najw yższych w ar tości literackich i w sensie poszukiw ań ideologicznych dla rodzim ej produk cji” 24.
N ie w ątli w ie najw iększą liczbę przekładów i w yd ań osiągnęły w om aw ianym okresie u tw ory o tem a ty ce środowiskowej obrazujące w spółczesne ży cie dzieci i m łod zieży radzieckiej. Z łożyło się na to m. in. sw oiste „zam ów ienie sp ołecz n e ” , przejaw iające się w inspirowanej korespondencji nadsyłanej do w y d a w n ictw m łodzieżow ych i d ziec ięc y ch 25.
T em atyk ę w spółczesną obok zn an ych już z la t poprzednich A. Gajdara. W . O siejew ej, J . Sotnika, I. W asilenki, L. P an tielejew a i E . R y ssa w ciągu la t 1949 - 1955 reprezentują Mikołaj B ogdanow , L ubow W oronkow a, W . Su- tiejew , F rida W igdorow a, E ugeniusz Szw arc, Aleksiej M usatow, Sergiej A n ton ów , Maria P rileżajew a i cały szereg in n ych pisarzy (ponad 20) w w iększości autorów jednego przełożonego utworu.
N ajw ięk szym i w pełni zasłużonym pow odzeniem cieszy się w d alszym ciągu tw órczość A rkadiusza Gajdara.
N ie m n iejszym pow odzeniem cieszyła się w om aw ianym okresie tw órczość L w a K assila.
Zwróciła ona uw agę polskiej k rytyk i dzięki tem u , iż podobnie jak utw ory G ajdara, poruszała zagadnienia i problem y w ow ym czasie aktualne i szcze góln ie eksponow ane, m . in. „potrzebę w yboru bohatera-ideału, jaki pow inno m ieć każde dziecko, a b y na nim się w zorow ać” 26 oraz „naturalne zw iązanie m łod ych bohaterów ze sw oim środow iskiem — rodziną, szkołą, klubem spor to w y m ” 27.
W śród utw orów tego pisarza przełożono w om aw ianym okresie pow ieści
Czeremysz, brat bohatera, M ars na horyzoncie, Bramkarz republiki oraz cały szereg pom n iejszych opow iadań, jak: W dal patrzący, Terminowa rozmowa, M am usia prezydenta, Słoneczny brzeg, Skala, Co na obiad itp . W znow iono również znaną czytelnikow i polskiem u z okresu m iędzyw ojennego Szwam- branię. Miarą zainteresow ania tw órczością K assila b ył fakt w yd an ia przez
24 W . Ż ó ł k i e w s k a , Literatura m łodzieżowa, „W ieś” 1950, nr 28, s. 3.
26 Zob. „Sztandar M łodych” 1951, nr 246, s. 2; nr 258, s. 3; G. L a s o t a , O sytu a cji
w litera tu rze..., op. eit.; W . D e w i t z o w a , P iszc ie dla dzieci, „W ieś” 1950, nr 28, s. 5;
G. L a s o t a , L iteratura m łodzieżowa, „N ow a K u ltu ra ” 1950, nr 4, s. 6.
2® W . G u m p ł o w i c z , [Reconzja] „D zieci i W ychow anie” 1950, nr 2, s. 76. 27 „ D ziś i J u tr o ” 1950, nr 53, s. 8.
9 4 H . W i a t r
„ N aszą K sięgarn ię” w roku 1950 D ziel wybranych oraz ukazanie się na ła m ach czasopism d ziecięcych i m łod zieżow ych szeregu reportaży pisarza z ży cia pionierów radzieckich.
P om im o ta k w ielkiej ilości p rzełożonych utw orów oraz kilkakrotnych w zn o w ień n iek tórych p o z y c ji28 tw órczość autora Szwam branii nie sp otk ała się z n a leż y ty m odzw ierciedleniem w opiniach k ry ty czn y ch . W recenzje zaopa trzono ty lk o niektóre w yd an ia w ięk szych pow ieści (M ars na horyzoncie, Cze- remysz, brat bohatera). B y ły to przew ażnie k rótkie i zdaw kow e om ów ienia, stw ierdzające p rak tyczn e znaczenie i doraźną u żyteczn ość recenzow anych p o z y c ji29.
J e d y n ą próbą an a lizy całok ształtu tw órczości autora Szwam branii był artyk u ł Marii K irchner p t. M arzenie, organizator dziecięcego bohaterstwa, k tó ry ukazał się w roku 1952 n a stronicach „N ow ej K u ltu r y ” 30. A utorka rozpatruje u tw o ry pisarza w aspekcie to cz ą cy ch się aktualnie w Zw iązku R ad zieck im i w P o lsce d ysk u sji o roli fa n ta sty k i w literaturze dziecięcej. P rzyzn ając, że fa n ta zja „ jest jeśli nie n ieod zow n ym , to bardzo pożądanym elem en tem ” au tork a w yraźn ie zaw ęża sferę jej oddziaływ ania. Sedno spraw y leży bow iem w ty m , c z y ta m y w artyk u le, a b y b y ła to fa n ta sty k a ukierunkow ana i „zgod n a z zasadam i realizm u so cja listy czn eg o ” . W św ietle ta k w ąsko i u tylitarn ie p ojm ow an ych k ryteriów analizuje K irchner ew olucję elem entów fa n ta sty k i oraz ich rolę w tw órczości K assila.
Spośród przekładów o tem a ty c e środow iskow ej m iejsce szczególnie w ażne za jęły u t w o r y p o ś w i ę c o n e s z k o l e i p r o b l e m o m z n i ą z w i ą z a n y m .
G łośnym echem od b iły się w P olsce pow ojennej utw ory A . M akarenki. W kręgu idei m akarenkow skich p o w sta ły przełożone w latach 1949 - 1955 F . W igdorow ej M oja klasa (2 w yd .) i Z pam iętnika nauczycielki (2 w y d .), T. L eontiew ej Przyszłość należy do nich oraz I. P ieczernikow ej Chłopcy.
Zwraca na siebie uw agę w ielki w achlarz zagadnień i tem a tó w reprezento w a n y ch w przekładach radzieckiej książki o szkole. Z problem am i dzieci szkół p od sta w o w y ch zapoznają nas pow ieści M. P rileżajew ej (Młodość M aszy Strogowej, N ie jesteś sam, N ad Wołgą) i E . Szw arca (Uczennica la ).
W ielkim pow odzeniem , sądząc z liczb y w znow ień i recenzji, cieszyła się pow ieść M. N osow a W it j a M alejew w szkole i w domu, W . O siejewej W asiek Trubaczew i jego koledzy oraz u tw o ry o tem a ty ce pionierskiej i szkolnej J. Sot- n ika, że w sp om n im y ty lk o najpopularniejsze.
28 Czerem ysz, brat bohatera, w y d . 2, B ram karz repu bliki — w ydanie w „ Isk rach ” i w odcinkach n a łam ach „Sztandaru M łodych” , M o i drodzy chłopcy, w y d . 3, U lica
młodszego syn a , w y d . 3.
29 W . G u m p ł o w i c z , [R ecenzja] „D zieci i W y ch o w a n ie” 1950, nr 2, s. 77; oraz ta ż , op. cit. (por. przyp . 26).
30 M. K i r c h n e r , M arzen ie, organizator dziecięcego bohaterstwa, „ N ow a K u ltu ra ”
Radziecka rosyjska proza dziecięca 9 5
U zn an ie polskiej opinii dla radzieckiej książki o szkole znajduje w yraz w ok olicznościow ych w ypow iedziach i recenzjach, tow arzyszących od d ziel n ym w yd an iom , jak i w obszerniejszych artykułach.
l) o osiągnięć radzieckiej pow ieści szkolnej, „posiadającej drogocen n y ła dunek ideow y, k tóry pozw ala nam w ychow ać now ego człow ieka” , odw ołuje się w sw ym artyk u le Grzegorz T im ofiejew 31. O bszerny artykuł o radzieckiej b eletry sty ce szkolnej publikuje również Tadeusz N o w a ck i32.
W recenzjach poszczególnych pow ieści o tem a ty ce szkolnej, nie pozbaw io n y c h cech rzetelnej inform acji, uderza jednak pew na jednostronność. O ceniając w alory ideow o-w ychow aw cze i d yd ak tyczn e k ry ty c y i recenzenci pom ijali zazw yczaj w artości form alne analizow anych utw orów . W rezultacie zacierały się różnice m ięd zy pow ieścią o w iększych w alorach estety czn y ch , a produkcją m ierną, n atrętn ie d y d a k ty czn ą , ilu stratyw n ą. P om inięto rów nież w ty c h przeglądach cały szereg pozycji w artościow ych i ciekaw ych, co zresztą p o dyk tow an e b yło czynnikam i ob iek tyw n ym i, niezależnym i od k rytyk i.
W śród przekładów z radzieckiej literatury o te m a ty ce środow iskow ej p o w a żn y procent w latach 1949 - 1955 stan ow iły lektury dla dzieci m łodszych. B y ły to krótkie opow iadania W . Osiejewej, ukazujące się przew ażnie na ł a m ach czasopism dziecięcych jak „ P ło m y k ” , „Św ierszczyk” i m łod zieżow ych — v,Świat M łodych” . N ie m niejszym pow odzeniem u w yd aw ców cieszyły się doskonałe hum oreski M ikołaja N osow a i O pow iadania o dzieciach L. P an- tielejew a.
: P rzekłady dla n ajm łod szych zn alazły się jednak na m arginesie zaintereso w ań'polskiej k ry ty k i literackiej, pochłoniętej całkow icie problem am i literatu ry d la - dzieci starszych i m łodzieży.
W kręgu om aw ianej tem a ty k i m ieszczą się tak że przykłady reprezentujące tzw; „pow ieść p rod u k cyjn ą” . E ksponow anie tem a ty k i produkcyjnej od p o w iadało w pełni zapotrzebow aniom polskim na literaturę odzw ierciedlającą „p atos budow nictw a socjalistyczn ego” , „bohaterstw o p racy” i problem y w sp ó ł zaw odnictw a, co było w w arunkach zniszczonego pożogą pow ojenną kraju zupełnie zrozum iałe i na czasie.
N ajw iększą niew ątpliw ie popularnością i zainteresow aniem cieszyła się książka P iotra P aw len k i Stepowe słońce. K siążka ta została przełożona w roku 1950 i w om aw ianym siedm ioleciu b yła w znaw iana czterokrotnie. K r y ty k a polska niezm iernie w ysoko oceniała w artości poznaw cze i w ych ow u jące tej p o zy cji i zgodnie uznała ją za ty p o w y przykład realizm u socjalistyczn ego. Stepow e słońce m iało ogółem 7 recenzji, b yło jednak pozycją w y b itn ie koniuijk- tu raln ą i po roku 1952 popularność jej całkow icie w ygasa.
31 G. T i m o f i e j e w , Literatura radzieckiej szkoły, „W ieś” 1952, nr 34, s. 7. 32 T. N o w a c k i , R adziecka pow ieść pedagogiczna, „ J ęzy k R o sy jsk i” 1950, nr 4, s. 61 - 04.
96 H . W i a t r
T ak liczn ie w przekładach z la t 1949 - 1955 reprezentow ana tem a ty k a środ ow isk ow a w okresie popaździernikow ym uległa w yraźnej dew aluacji.
R o k 1955 jest rokiem p rzełom ow ym w d ziejach recepcji radzieckiej litera tu r y dziecięcej i m łodzieżow ej. N a stęp u je w y ra źn y spadek przekładów , zm niej sza się ilość w znow ień. N ie zn a czy to jed n ak , a b y przestano interesow ać się tą książką. P rzeciw nie polsko-radzieckie k o n ta k ty kulturalne w dziedzinie literatu ry dziecięcej za częły przybierać form y coraz rzetelniejszej i bardziej przem yślanej w spółpracy, co znalazło swój w yraz w stosunkow o zm niejszonej ilości p ozycji p rzypadkow ych, czy jak często b yw ało w yraźnie k o n iu n k tu ralnych, a pod w zględem a r ty sty czn y m nie najlepszych.
Z jaw isku staranniejszej selekcji w sferze przekładów tow arzyszyła bardziej w n ik liw a i w szechstronna ich analiza.
P rzew artościow an ie sądów i zw iększone w ym agan ia w obec litera tu ry dla m łodego odbiorcy zn alazły sw oiste odzw ierciedlenie w recepcji te m a ty k i śro dow iskow ej. P rzeżyw ała ona w drugiej połow ie la t p ięćd ziesią ty ch sw ego rodzaju k ryzys. N ie od p ow iad ały zm ienionej sy tu a cji kulturalno-politycznej dek laratyw n e pow ieści szkolno-kołchozow e o schem atycznej treści w rodzaju Stożarów M usatow a i Podlotków P ieczern ik ow ej.
P ew ien zastój w zakresie przekładów utw orów o problem atyce w spół- czesno-środow iskow ej ujaw nił się do końca la t p ięćd ziesiątych . N a przełom ie 1959 - 1960 roku w y stęp u je w p o lity ce przekładow ej w yraźna ten d en cja do od b u d o w y prestiżu radzieckiej literatu ry dziecięcej i m łodzieżow ej w oparciu o u tw ory tzw . nowej fali, p o w sta ły ch w okresie dziesięciolecia pozjazdow ego.
C harakteryzuje się ona sw ego rodzaju renesansem p rob lem atyk i moralnej zw rotem w kierunku odtw arzania św iata w ew n ętrzn ych przeżyć człow ieka, jego pow ikłań i konfliktów . B y ła to literatura a k tyw n ie ingerująca w życie, poruszająca najw ażniejsze te m a ty w spółczesności w sposób od w ażn y i b ez kom prom isow y.
P rzyk ład em m ogą b y ć książki Marii B iełach ow ej, z k tórych w roku 1961 przełożono na języ k polski pow ieść pod ty tu łe m Córka. W recenzjach, aczk ol w iek n iezb y t obszernych, na ogół trafnie u chw ycono sen s n a jisto tn iejszy pow ieści. H alin a Skrobiszew ska p isze m. in ., że je st to „stu d iu m p sych olo giczn e napisane ( ...) z dużą dozą u czucia, d latego m ogę je przeczytać z rów nym zainteresow aniem starsze d ziew częta i dorosłe k o b ie ty ” 33.
W yjściem z im p asu sch em atyzm u i p sychologicznej nieporadności b yła rów nież n ow a książka Z uzanny G ieorgijew skiej T a ra sik , oferująca m łodym czy teln ik o m su b teln ą analizę pow ik łań ży cio w y ch dw ojga m łodych ludzi. P ow ieść ta przełożona w roku 1961 sp otk ała się z bardzo pochlebną opinią A n ton iego Sem czuka. Isto tn e n o vu m tej w yp ow ied zi w porów naniu z recen
*s H . S k r o b i s z e w s k a , M. B i e ł a c h o w a , Córka, „N ow e k siążki” 1961, nr 20, s . 1251.
R adziecka rosyjska proza dziecięca 9 7
zjam i okresu poprzedniego, stanow iła w nikliw a analiza w alorów literackich utw oru 34.
N ow ą problem atykę m oralną w prow adził do literatury m łodzieżow ej rów nież Mikołaj D ubów . Już pierwsze jego utw ory (pisarz w kroczył na arenę literatu ry dziecięcej w roku 1951) u jaw n iły nieprzeciętny ta len t pisarski i u m iejętność wnikliw ej obserwacji artystycznej zjaw isk życiow ych, co w sp o sób dod atn i różniło je od ilustracyjnego sch em atyzm u w ielu ów czesnych k siążek dziecięcych. K siążk a D ubow a pt. Sierota ukazała się w przekładzie polskim w 1957 r. i spotkała się z przychylnym przyjęciem k ry ty k i polskiej. W recenzjach podkreślano optym izm autora, jego wiarę w zw ycięstw o dobra nad złem w stosunkach m iędzyludzkich i polecano ten utwór zarówno c z y te l nikom dorosłym jak i m ło d y m 35. Tw órczość D ubow a, zdaniem k rytyk i polskiej, b yła w p ew nym sensie k on tyn u acją tradycji m akarenkow skich. S taw iała ona bow iem i rozstrzygała niezm iernie w ażkie problem y natury w ychow aw czej i sp o łe czn ej36.
K oncepcje w ych ow aw czo-d yd ak tyczn e tw órcy Poematu pedagogicznego roz w ija w swej tw órczości rów nież F . W igdorowa. W roku 1955 przełożono na języ k polski jej książkę N a trudnym szlaku, a w kilka la t później (1961) Czerni- howiankę. U tw o ry W igdorowej om aw iano przeważnie na łam ach czasopism ped agogiczn ych („D om D zieck a ” , ,,Szkoła i D o m ” , „Życie S z k o ły ” ) p o d kreślając ty m sam ym sferę ich przydatności. Opinie o nich b y ły podzielone. P o z y ty w n ie na ogół oceniano w alory literackie pow ieści N a trudnym szlaku,
zaliczając do niezaprzeczalnych osiągnięć pisarki ciekaw ą i b o gatą galerię ty p ó w w ych ow an k ów , dobrze odtw orzone cechy charakterystyczne n au czy
cieli, nie pozbaw ione w artości op isy p r zy ro d y 37. P ow ażne n atom iast zarzuty d o ty czą „n u żących rozw ażań filozoficznych i refleksji na te m a ty pedago giczn e” 38.
Z bardziej um iarkow aną oceną spotkała się druga pow ieść — Czerniho-
wianka, recenzow ana przez F . N ie u w a żn eg o 39 i przez K . K uliczkow ską, która m. in. pisze: „Zapatrzenie się w w ielkiego w ychow aw cę (M akarenkę — H . W .), p ie ty zm dla jego gen ialn ych m etod , ciągłe aluzje do jego osiągnięć z la t 20-yeh
34 A . S e m c z u k , K s ią ż k i dla m łodzieży, „N ow e K siążk i” 1962, nr 2, s. 94 - 95. 35 Zob. JI. Р а з г о н , Первый и самый главный, „Детская литература” 1966, nr 8 ,8 .8 .
36 K o n ta k ty D u b ow a z literaturą polską b y ły obustronne. T łum aczył on na języ k rosyjski książki znanego pisarza polskiego dla dzieci — E d m u n d a N iziurskiego, m . in .
N iew iarygodne przygody M arka P iegu sa (E. Низюрский, „Невероятные приключения
Марека Пегуса” . Повесть, перевод с польского Н. Дубова, Москва 1962).
37 N . O b r ę b s k a , „Poem atu Pedagogicznego” ciąg dalszy, „D om D zieck a ” 1956, nr 1, s. 61 - 64.
38 W szystk ie c y ta t y z pow yższego artykułu.
38 F . N i e u w a ż n y , F . W ig d o r o w a , Czernihowianka, „P rzyjaźń” 1961, nr 39, s. 17.
9 8 H. W i a t r
spraw iły, że k siążka nie staw ia w łaściw ie żad n ych isto tn y c h problem ów w y ch ow aw czych dla obecnego okresu” 40.
W poszukiw aniu ciekawej i w artościow ej książki o problem ach n u rtu jących w sp ółczesn ą m łodzież radziecką zwrócili się p olscy w y d a w cy rów nież do m łodej generacji pisarzy. D o n ich n a leży M aks Brem ener. P ierw szy polski przekład utw orów B rem enera u kazał się w roku 1955. B y ło to krótkie opow ia d an ie p t. Bajkopisarz. W iększą w artość przed staw ia jed n ak To ju ż nie zabawa
w yd an e w dziesięć ła t później. T en zbiór opow iadań przeznaczony dla m ło: d zieży starszej (szkolnej) zastan aw ia śm iałością, z jaką autor staw ia problem y n a ogół trw ożliw ie om ijane, np.: dziecko w obec rozw odu rodziców , uczeń w ob ec niew łaściw ej p o sta w y n au czyciela itp . W szy stk ie te spraw y i zagad n ien ia ta k w ażne i w polskiej rzeczyw istości zad ecyd ow ały o przełożeniu k siążk i na język polski i w y zn a c z y ły jej w łaściw ą p ozycję w lekturach polskiej m łod zieży.
T rudną p rob lem atyk ę m oralną podejm uje w sw ych utw orach Jurij J a - kow lew , zn an y d o ty ch cza s przede w szy stk im jako poeta. Od roku 1961 u k a zu ją się przekłady jego opow iadań, jak: Żywot komunarda, Jeździec mknący nad miastem, Chłopak z łyżwam i, S yn lotnika i inne.
T w órczość Jak ow lew a, jak również i opow iadania B rem enera nie do czek ały się w ty m czasie pow ażniejszej o cen y k rytyk i.
Z w ielkim n a to m ia st zadow oleniem p ow itan o now e utw ory Ju rija N agi- bina. D la dzieci „N a sza K sięgarn ia” w y d a ła u tw ór Czetunow syn Czetunowa.
Z in n ych przeznaczonych dla m łodego odbiorcy w ym ien ić n ależy opow iada nia: Ż yw y niedźwiadek, S tary żółw, Trudne szczęście i Echo. C harakterystyczną cechą w yp ow ied zi d o ty czą cy ch tw órczości N a gib in a b yło zwrócenie bacznej uw agi n a w arsztat pisarza, w n ik liw a analiza sty lu i k om pozycji p oszczegól n y ch utw orów . Z agadnieniu tem u F . N ie u w a ż n y 41 pośw ięca obszerny artykuł. Stw ierd za on z satysfak cją, że p isarstw o N agib in a „odzw ierciedla ( ...) w yraź n ie przesunięcia i ten d en cje, k tóre dok on ały się i dokonują nadal w prozie radzieckiej, a w ięc odejście od b om b astyczn ego trak tow an ia w ydarzeń i szuka n ia niecod zien n ych bohaterów , naw rót do codzienności pokazyw anej środkam i prozy p sych ologiczn ej, (...) naw rót do zagadnień e ty czn y ch , do spraw szarych lu d zi” .
Z autorów d aw n ych u trzym u ją się na rynku księgarskim jedynie ci, k tó rych tw órczość reprezentow ała trw ałe i bezsporne w artości w ychow aw cze i form alne, a w ięc zasłużonym uznaniem cieszyła się w d alszym ciągu tw ór czość G ajdara, W . O siejew ej, J . T ajca i J . Sotnika.
Sięgn ięto rów nież do pisarzy w okresie poprzednim niesłusznie pom ijanych,
48 K . K u l i c z k o w s k a , „P oem atu Pedagogicznego” ciąg dalszy, „ N ow e K siążk i” 1961, nr 19, s. 1161 - 1162.
Radziecka rosyjska proza dziecięca 9 9
m. in. R uw im a Frajerm ana. Jego pow ieść D ziki pies Dingo czyli opowieść o pierwszej miłości, przełożona w roku 1960 spotkała się z należnym jej p rzy jęciem naszej k rytyk i. W alory form alne pow ieści ocenia p ozytyw n ie A . Sem czuk a tak że J . D ziarnow ska i M. Sieczkow ski.
Z am ykając przegląd recepcji radzieckiej książki o tem a ty ce środow iskow ej w P olsce okresu pow ojennego, n ależy sform ułow ać pew ne w nioski n atu ry ogólnej.
Przeprow adzone przez autora penetracje badaw cze, z konieczności skró tow o przedstaw ione w niniejszym artykule, pozw alają na stw ierdzenie, iż radziecka literatura dla dzieci i m łodzieży była niew ątpliw ie najliczniej re prezentow ana w przekładach polskich w om aw ianym okresie. S tanow iła ona bow iem ponad połow ę całej produkcji w ydaw niczej tłum aczeń z dziecięcej literatu ry obcej. Spośród książek o różnorodnej tem a ty c e grupę najliczniejszą sta n o w iły u tw ory pośw ięcone życiu współczesnej m łodzieży radzieckiej, a do najpopularniejszych pisarzy należeli: Arkadiusz Gajdar, Lew K assil, M ikołaj ISfosow, Jurij S otn ik i L eon P an tielejew .
B ad an ia nasze potw ierdziły również liczne opinie k rytyk i polskiej o w ażnej roli, jak ą odegrała radziecka literatura dziecięca i m łodzieżow a w rozw oju rodzim ej literatury m łodego czytelnika.
Г А Л И Н А В Я Т Р СОВЕТСКАЯ РУССКАЯ СОВРЕМЕННАЯ ПРОЗА ДЛЯ ДЕТЕЙ И ЮНОШЕСТВА В ПОЛЬСКОЙ КРИТИКЕ 1945 - 1965 ГГ. Р е з ю м е Настоящая статья посвящена проблемам восприятия в Народной Польше (1945 - 1965) русской советской прозы для детей и юношества. В начале статьи дается общая характеристика состояния польской литературы для молодого читателя, а также намечаются тенденции в развитии этой литературы в послевоен ный период. В дальнейшем автор обсуждает отдельные этапы судеб советской детской литера туры в Польской Народной Республике. Специфика восприятия советской детской литера туры полностью зависела от общих направлений и тенденций в польской литературе пред назначенной для молодых читателей. Исходя из этого положения в нашей статье мы соблю даем периодизацию принятую в польской критике. Итак: 1 период (1945 - 1948 гг.) это период обследования и ознакомления с творчеством советских писателей; 2 период (1948 - - 1955) характеризуется необыкновенной, порою искусственно поощряемой, интенсивностью в популяризации всего, что было издано в это время в СССР; 3 период (после 1955 года) это время серьезных исследований и переоценки суждений и мнений, а также более крити ческого и взыскательного подбора переводимых произведений. Наши исследования дают полное основание для следующих выводов: советская детская литература была несомненно наиболее популярной по сравнению с детской литературой других стран, издаваемой в Польше в послевоенный период; свидетельствует об этом: не только огромный тираж переводов, но и высокая оценка польской критики. 7*
ió o H . W i a t r SO V IE T R U S S IA N C O N T E M P O R A R Y L IT E R A T U R E F O R C H IL D R E N A N D Y O U T H I N T H E O P IN IO N OF P O L IS H CRITICS I N T H E Y E A R S 1945 - 1965 b y HALINA W IA T ll S u m m a r y
The presen t article is d ev o ted to th e problem o f reception o f S oviet R u ssian litera ture for children and y o u th on contem porary top ics in P olan d in 1945 - 1965.
A fter th e p resen tation o f general problem s o f publishing in P oland after 1945 and characteristics o f th e ten d en cies concerning P olish literature for children and you th th e author discussed different stages o f reception o f R u ssian literature for children. T he course and character o f th is reception w as d ependent on cultural p olicy and th e ten d en cies in th e n a tiv e production for children and yo u th . A ccording to th e principle ad op ted in P oland there w ere separated th e follow ing stages:
The first period spanning th e years 1945 - 1948 is th e period o f exploration and first a tte m p ts to recognize th e o u tp u t o f S o v iet writers;
The second pariod — th e years 1949 - 1955 w as th e period o f u n usual and often artificially stim u lated in te n sity o f a tte m p ts to fam iliarize th e reading public w ith every - th in g th a t w as appearing a t th a t tim e in th e S o v iet U nion;
The third period after 1955 is th e period o f revalu ation o f jud gem en ts and critical ev a lu a tio n s and th e selection o f w orks w hich occupied im p ortan t places in th e co n tem porary S o v iet literature and p roudly represented it.
The research o f th e author w as o f n ecessity presented here in short and cursorily. I t allow s, how ever, to m ake th e sta te m e n t th a t S o v iet literature for children and youth w as no d ou b t m ost n u m erou sly represented in P olish tran slation s in th e period disousse< I and experienced u n usual success. Our research proved also th e opinions o f critics th a t th e role o f th e S o v iet literature for childern and y o u th w as a m ajor one in th e d e v e lo p m en t o f P o lish literature for y ou n g readers.
