"Vox Patrum" 8 /1 9 8 8 /z . 14
„GDZIE TY„ TAM I ON"
Zdarz
s i ę n ie k ie d y , że w iara w sny i prywatne w id z e n ia ,
wywołuje uśm iech p o lit o w a n ia . W idzenia sen n e w yw ierają jednak
duży wpływ na ż y c ie c z ło w ie k a . U lu d z i w ątp iących budzą c z ę
s t o n a d z ie j ę , d od ają odwagi do d z i a ł a n i a , wpływają na w ażkie
d e c y z je , nawet o zn a czen iu h is to r y c z n y
O ddziaływ ują ta k ż e
na w ew nętrzną, p sy c h ic z n ą i św iatopoglądow ą przem ianę c z ło w ie
ka oraz na p r z e w a r to śc io w a n ie d o ty c h c z a s uznawanych prawd, czy
l i na j e g o n a w ró cen ie. Wiara w sny i d z ia ła n ie pod ic h wpływem
w y stęp u ją zarówno w l i t e r a t u r z e p o g a ń s k ie j, jak rów n ież b i b l l j
n e j* 1 p a t r y s t y c z n e j . Nic t e ż d ziw n ego, że problem snów, pry
watnych w i z j i 1 p rzep o w ied n i, k tó r e w l i t e r a t u r z e s t a r o ż y t n e j
odgrywały n iem a łą r o l ę , budzi we w sp ó łc z e sn e j h i s t o r i o g r a f i i
co ra z w ię k sz e z a in te r e s o w a n ie , św iadczy o tym w z r a s ta ją c a l i
-2 3
czb a p u b lik a c j i
i sym pozja na te n temat +
Wątki snów w łą c z a li do sw ej tw ó r c z o ś c i m .in . ta c y a u to
rzy p o g a ń scy , jak Homer, E n n iu sz, W e r g iliu s z , O w idiusz, Lukan,
A p u le ju sz * , w yk orzystu jąc j e do n a jr ó ż n o r o d n ie jsz y c h c e ló w ,
1 P or. se n o d r a b in ie Jakubowej /Rdz 28, 1 0 - 1 6 /, se n Nabucho-
donozora /Dn 2 , 1 - 4 5 / , sny św. J ó z e fa o d n o śn ie do Maryi
i D z ie c ią tk a J ezu s /Mt 1, 20; 2, 13; 3, 19.
2 Th. H opfner, Traumdeutung, RE VI A2, 2233-2245; A. G r illo n e ,
11 sogno n e l l ' e p i c a l a t i n a . T e c n ic a e p o e s ia , Palermo 1967
/ b i b l i o g r a f i a 1 6 5 -1 7 0 /; J . L anzoni, 11 sogno p r e s a g io d e l l a
mądre i n c i n t a n e l l a l e t t e r a t u r a m ed lev a le e a n t ic a , AB 45
/ 1 9 2 7 / 225-261; J . S . Hanson, Dreams and V islo n s l n th e
Graeco-Iłoman World and Early C h r i s t i a n i t y , w: A u f s t le g und
N iedergang der Rdmischen W elt, Bd. 2 3 /2 , B e r lin 1980, 1395-
1427; P. S l n i s c a l c o , Pagani e C r i s t i a n i a n t i c h l d i fr o n te
a l l ' e s p e r i e n z a d i so g n l e Y l s i o n i , w: I lin g u a g g i d e l so g n o ,
F lr e n z e 1984, 143-162; Y is lo n l d e l l ' a l d i l a ln O c c id e n te .
F o n ti m o d e lli t e s t l , a cu ra d i M. P. C lc c a r e s e , F lr e n z e
1987; D. D e v o ti, Sogno e c o n v e r e lo n e n e i P a d ri: c o n s id e r a z io
n i p r e llm in a r i, "Augustinianum" 2 7 /1 9 8 7 /1 0 1 -1 3 6 .
3 Por. międzynarodowe sympozjum zorganizow ane 5 -7 maja 1988 r .
w I n s t y t u c i e P atrystycznym "Augustinianum" w Rzymie, zo b .
n iż e j s . 4 8 7 -4 9 2 .
126
-z g o d n ie -z -zap lan ow an ą s t r u k t u r ą d -z i e ł a . Ź ró d ła s t a r o ż y t n e i n
fo rm u ją nawet o d z i a ł a l n o ś c i p r o f e s j o n a ln y c h tłu m a c z y snów i i s t n ie n iu s p e c j a ln y c h se n n ik ó w , z k tó r y c h n a j s ł y n n i e j s z y p t . "O nel-r o k nel-r i t i k a " , u j ę t y w 5 k s i ę g a c h , b y ł a u to nel-r s tw a A nel-rtem id o nel-ra z E fe -
5 zu .
L it e r a t u r a w c z e s n o c h r z e ś c ij a ń s k a wspom ina r ó w n ie ż o snach u to ż sa m ia n y c h n ie j e d n o k r o t n ie z w iz j a m i, p o ś w ię c a j ą c im nawet
6
c a ł e k s i ę g i N a j j a ś n i e j , ja k o p ie r w s i na t e n te m a t, w sp o só b t e o r e t y c z n y , w y p o w ie d z ie li s i ę T e r t u l i a n i O ry g en es. O bszerną w ypow iedź T e r t u lia n a z o k . 210 r . u z n a je s i ę n ie k ie d y z a p ie r w
s z y p o d r ę c z n ik o n i r o l o g i i c h r z e ś c i j a ń s k i e j . O d d zia ły w a ł on mo cno na p ó ź n i e j s z e z a c h o d n ie e n u n c j a c j e d o t y c z ą c e t e g o z a g a d n ie n i a , r o z r ó ż n ia j ą c sny z s y ł a n e p r z e z demony i Boga, a w śród ty c h
o s t a t n i c h "sny s z l a c h e t n e , ś w i ę t e , p r o r o c z e , o b j a w ia j ą c e , budu j ą c e i p o w o łu ją c e " . T e r t u li a n n i e p o d a ł je d n a k żadnego p r z y k ła du z a c z e r p n ię t e g o z e ś r o d o w is k a c h r z e ś c i j a ń s k i e g o , l e c z o g ra
n i c z y ł s i ę t y l k o do ś w ia t a p o g a ń s k ie g o i do w sp o m n ien ia snu Na- b u ch od on ozora . Wypowiedź O rygen esa n a to m ia s t n i e z a w ie r a żad
nych p r z y k ła d ó w , a l e b r o n ią c z n a c z e n ia snów p r z y jm u je m o ż li
w ość u ja w n ia n ia lu d zio m p r z e z Boga we ś n i e zarów no spraw b o sk ic h , 8
ja k i d o c z e sn y c h . Ten brak c h r z e ś c i j a ń s k i c h p rzy k ła d ó w u powyż s z y c h autorów może ś w ia d c z y ć , ja k zauw aża D e v o t i, że ja k o l u
-5 P o r . " O n e ir o k r itik a " A rte m id o r a , tłu m , w ło s k ie D M ilan o 1975 lu b a n t o l o g i a s t a r o ż y t n y c h sen n ik ó w :
de r e o n i r o c r l t i c a s c r ip to r u m r e l i ą u i a e , r e c . D. M ilan o 1 9 6 9 .
6 P o r. d z i e ł o z ło ż o n e
z
w i z j i : " P a s te r z " H erm asa.D el C om o, Graecorum
D el C o m o ,
/ a
omnia /
7 De anima 4 5 - 4 9 , CCL 2 , 8 4 9 - 8 5 5 : . . . "A Deo autem W wh o n e s t a , s a n c t a , p r o p h e t ic a , r e v e l a t o r i a , a e d i f i c a t o r i a ,
v o c a t o r i a , quorum l i b e r a l i t a s s o l e a t e t i n p r o fa n o s d e s t i l l a - r e , im b res e tia m su o s p e r a e q u a n te D el i u s t i s e t i n i u s t i s ,
siq u id e m e t N abuchodonosor d i v i n i t u s so m n la t e t m aior paene v i s hominum ex v l s i o n i b u s Deum d i s c e n t " / 4 7 , 2 / .
C on tra Celsum I 4 8 , SCh 1 3 2 , 2 0 0 , tłu m . S . K a lin k o w sk i
/O r y g e n e s , P r z e c iw C e ls u s o w i, W arszawa 1 9 8 6 / , s . 6 8 : "Je ś l i d l a k a ż d e g o , k t o w ie r z y w i s t n i e n i e O p a t r z n o ś c i, j e s t r z e c z ą o c z y w i s t ą , ż e o k r e ś lo n e sprawy b o s k ie o ra z z a p o w ie d z i p r z y s z ły c h w ydarzeń zw ią z a n y c h z ż y c ie m d oczesn ym o b ja w ia j ą s i ę lu d zio m w sp o só b j a s n y c z y zagadkowy we ś n i e , to
d la c z e g ó ż m ie lib y śm y uważać z a a b su rd p r z e k o n a n ie , że t o , co p o r u sz a umysł l u d z i we ś n ie ,m o ż e r ó w n ie ż p r z e j ą ć go na j a
w ie i p r z y n ie ś ć k o r z y ś ć tem u, k to d o z n a ł w id z e n ia a lb o tym, którym w id z e n ie z o s t a ł o o p o w ie d z ia n e . We ś n i e z d a j e s i ę nam,
127
d z i e w y k s z t a łc e n i o d c z u w a li w ew nętrzny opor p rzed powoływaniem g
s i ę na n ie ja k o na argum enty . K o ś c ió ł s t a r o ż y t n y od żegn yw ał s i ę f a k t y c z n ie od w ia ry w sny i w sw o ic h d e c y z j a c h s y n o d a ln y c h po
t ę p i a ł i w y zn a cza ł c i ę ż k ą p o k u tę na t y c h , k tó r z y s i ę nim i z a j m ow ali i j e t łu m a c z y łf lO .
N iem n iej jed n ak w p ó ź n i e j s z e j h i s t o r i i K o ś c io ła zn an e
s ą s ły n n e s n y - w i z j e k r ó le w s k ie K o n sta n ty n a W ie lk ie g o , T e o d o z ju - s z a i K a ro la W ie lk ie g o m ające d e c y d u ją c y wpływ na w a żk ie d l a
c h r z e ś c ij a ń s t w a d e c y z j e h i s t o r y c z n e , s ły n n y s e n św . H ieron im a o za n ied b y w a n iu Pism a św. n a r z e c z k la sy k ó w p o g a ń s k ic h i w i e l e in n y c h . Oprócz T e r t u lia n a i O rygen osa na tem at snów w ypow iada
l i s i ę p ó ź n ie j t e o r e t y c z n i e św . G rzegorz z N y s s y , św . A u g u sty n , św. E w agriu sz P o n t y j s k i , św . G rzegorz W ie lk i i św . I z y d o r z S e w i l l i . Uwagi dwóch o s t a t n i c h w yw arły wyraźny wpływ na o n i r o l o - g i ę ś r e d n i o w i e c z n ą ! ! .
Sen b y ł znany HWHnotywem r ó w n ie ż w l i t e r a t u r z e p ó ź n i e j s z e j
m .in . p o l s k i e j . Jan K ochanow ski c y k l Trenów zamyka k o n s o l a c y j -
nym tren em XIX p t . "Sen", u k a zu ją c w rum p o j a w ie n ie s i ę z z a ś w ia tów sw ej z m a r łe j m atk i z O r s z u lą na r ę k u . Wypowiada ona ważną
m yśl i g łę b o k ą prawdę ży c io w ą :
"''Tego s i e , sy n u , tr z y m a j, a lu d z k ie przygody
L u d zk ie n o ś" /p o lu d z k u /; je d e n j e s t Pan smutku i nagrody
wzrok a n i s ł u c h , l e c z w y łą c z n ie u m ysł; n ie może być w ię c żad n ej n ie d o r z e c z n o ś c i w t w ie r d z e n iu , że podobnych w rażeń dozna
l i p r o r o c y , gdy w i d z i e l i j a k i e ś n ie z w y k łe z d a r z e n ia , s ł y s z e l i g ł o s Boga a lb o o g l ą d a l i r o z w ie r a j ą c e s i ę n i e b io s a " ; In Nu meros hom.- 2 7 , i i , PSP 3 4 / 1 , 2 7 8 .
9 Sogno e c o n v e r s io n e n e i P a d r i, a r t . c y t . , 1 1 1 .
10 P o r. C o n ciliu m Ancyranum Can. 2 3 /e x i n t e r p r e t a t i o n e I s i d o r i M e r c a t o r is / M ansi I I 5 3 4 : "Qui a u g u r ia v e l a u s p l c i a s i v e
som nia v e l d i v i n a t i o n e s ą u a s l i b e t secundum morem g e n t ili u m o b s e r v a n t, aut i n domos su a s h u iu sm od i hom ines in tr o d u c u n t i n e x q u ir e n d is a l l ą u i b u s a r t e m a l e f i c a , a u t u t domos su a s
l u s t r e n t , c o n f e s s i , q u in q u e n n io p o e n it e n t ia m a g a n t secundum r e g u la s a n t i q u i t u s c o n s t i t u t a s " .
P o r. G r e g o r iu s , M o r a lia I 8; D i a lo g i IV 48; I s i d o r u s , S e n - te n tia r u m I I I 6: De t e n t a m e n t is somniorum; A ppendix 9; IV
13: "Quae su n t g e n e r a som niorum ". 11
128
Tu z n i k n ę ł a . Jam s i e t e ż o c k n ą ł. A czciem p ra w ie
N ie p e w ie n , j e ś l i m p r z e z s e n s ł u c h a ł c z y na j a w ie " .
Adam M ic k ie w ic z r ó w n ie ż c e n t r a l n ą s c e n ą "Dziadów" c z . I I I
c z y n i t r z y w id z e n ia u m ie s z c z a ją c w środ k u n a j w a ż n ie j s z e z n ic h - W id zen ie k s . P i o t r a , k t ó r e g o t r e ś ć ma wymiar p o z a z ie m s k i, a do
t y c z y d z ie j ó w P o l s k i , j e j upadku, p r z e d s ta w io n e g o wg e w a n g e li cz n e g o o p is u męki C h r y s t u s a ,o r a z p r z y s z łe g o zm a rtw y ch w sta n ia . J u l i u s z S ło w a c k i w ro m a n sie dram atycznym "Sen sr e b r n y S alom ei" wprowadza r o m a n t y c z n o - t o w ia n is t y c z n ą w y k ła d n ię snów , znaków
i w różb , k t ó r e mogą u ja w n ić c z ło w ie k o w i j e g o p o w o ła n ie . Uważa s i ę t a k ż e , i ż do skom ponowania S y m fo n ii h - m o ll, zw anej "N iedo k o ń c zo n ą " , z a in s p ir o w a ło F r a n c is z k a S z u b e r ta w id z e n ie s e n n e , k t ó r e naw et w ła s n o r ę c z n ie s p i s a ł .
P r z e c h o d z ą c do i n t e r e s u j ą c e g o nas tem atu o g ra n iczy m y s i ę do snów z w ią z a n y c h z n aw rócen iem , c z y l i z a p o w ia d a ją c y c h zm ia
nę ż y c i a lu b zw r o t do w a r t o ś c i r e l i g i j n y c h . N ie k ie d y o b ja w ia
s i ę w n ic h sam B óg. Czasem sny t e byw ają zw iastu n em n a w ró cen ia lu b s t a j ą s i ę z a c h ę t ą do t e g o a k t u .
Do grupy t e j n a le ż y s e n św . M oniki z a p o w ia d a ją c y naw róce n i e j e j s y n a . T aki ty p sn u uznaw ał j u ż T e r t u l i a n za n a t c h n io
ny p r z e z Boga i o k r e ś l a ł go term inem " vocatorlu m " - p o w o łu ją c y . O rygenes z a ś z a z n a c z a , że pod wpływem t e g o r o d z a ju snów w ie lu
l u d z i p r z y j ę ł o c h r z e ś c i j a ń s t w o ja k b y wbrew w ła s n e j w o l i , p o zb y ł s i ę n i e c h ę c i do C h r y s tu s a , a naw et z a p r a g n ę ło oddać zań swe ż y - c i e , na co gotów j e s t p r z y t o c z y ć w i e l e p rzyk ład ów . P rototyp em
12 13
J . K och an ow sk i, D z i e ł a w s z y s t k i e , 9 4 .
t . 2: T ren y, W rocław 1983 C o n tra Celsum I 4 6 , SCh 1 3 2 , 1 9 6 , K a lin k o w sk i 67: "W ielu
l u d z i p r z y j ę ł o c h r z e ś c i j a ń s t w o ja k b y wbrew w ła s n e j w o l i , p o n iew a ż j a k i ś Duch o b j a w ia j ą c y s i ę im na j a w ie i we ś n i e
u ś m ie r z y ł ic h n ie n a w iś ć do n a u k i i n a tc h n ą ł c h ę c i ą u m iera
n ia z a n i ą . Znam w i e l e t a k ic h p rzy k ła d ó w , gdybym s p i s a ł t y l ko t e , k t ó r y c h byłem naocznym św ia d k iem , d o s ta r c z y łb y m mo
ż e o k a z j i do g ł u p i e g o śm iech u n ie w ie r z ą c y m , k t ó r z y s ą d z i l i b y , że w y m y śliłem j e ta k ja k c i , co z m y ś la j ą podobne h i s t o r i e . A le św iad k iem moim j e s t Bóg, k t ó r y zn a m oje su m ie n i e i w ie , ż e p ra g n ę b o sk ą naukę J e z u s a u dow odnić n i e zmy ślo n y m i b a jk a m i, l e c z r ó ż n o r a k im i p rzek on yw u jącym i dowoda m i" .
129
-14
c h r z e ś c i j a ń s k i e g o snu " vocatorium " może być s e n k r ó lo w e j T r i - f e n y , o p is a n y w a p o k r y fic z n y c h "Aktach Pawła i T e k li" N ie l i c z n e w c z e s n o c h r z e ś c ij a ń s k ie p r z y k ła d y ty c h snów s ą , ja k
s t w ie r d z a D e v o t i, opow iadaniam i w yjątkow o s y n t e t y c z n y m i, w k t ó rych z j a w ia j ą c a s i ę we ś n i e pogodna i s t o t a a n i e l s k a Jut lu d zk a / c z ę s t o m ę c z e n n ik / zap ow iad a n a w ró cen ie lu b z a p r a s z a ś n ią c e g o
p o g a n in a lu b katechum ena do r a d y k a ln e j zmiany ż y c i a i p r z y j ę c i a w ia r y lS . P rzyk ład am i ta k im i s ą n ie w ą t p liw ie o p isa n y p r z e z E u z e b iu sz a se n B a z y lid e s a , którem u z j a w ia j ą c a s i ę m ę c z e n n ic z k a
P otam ien a z a p o w ie d z ia ła n a w ró cen ie i m ęczeństw o^ , s e n P o ly e u k t a , 17
którem u z j a w i ł s i ę sam C h rystu s i u b r a ł g o w s z a t ę m ę c z e n n ik a , a p rzed e w sz y stk im sn y P e rp etu y będ ące p e r ł ą o n i r o l o g i c z n e j l i t e r a t u r y w c z e s n o c h r z e ś c ij a ń s k ie j , u k a z u ją c e pow olny p r o c e s n a -
18
w r ó c e n ia . Wśród t y c h snów n a le ż y u m ie ś c ić s e n św. M o n ik i, o p i sany p rze z św . A ugustyna w "Wyznaniach":
" Ś n iło s i ę j e j m ia n o w ic ie , że s t o i na d rew n ia n ej b e lc e do m ie r z e n ia , a o t o k r o c z y ku n i e j m ło d z ie n ie c j a ś n i e j ą c y i u śm iech a s i ę do n i e j r a d o ś n ie ,
c h o c ia ż ona b y ła p r z y g n ę b io n a i sm utna. Z a p y ta ł j ą , d la c z e g o ta k s i ę smuci i k a żd eg o d n ia t y l e ł e z wy
lew a / n i e ja k o b y n ie w i e d z i a ł , l e c z po t o , aby j e j c o ś potem o z n a jm ić , ja k zw y k le s i ę d z i e j e w w id z e n i a c h / . Gdy o d p o w ie d z ia ła , że nad zgubą m oją p ł a c z e , k a z a ł j e j , żeby b y ła sp o k o jn a 1 żeby p r z y p a t r z y ł a s i ę u w a żn ie: n ie c h z o b a c z y , że g d z ie j e s t ona, tam i j a j e s t e m . Gdy s p o j r z a ł a , z o b a c z y ła , że s t o j ę p rzy n i e j na t e j sam ej b e l c e . Czymże to można w y tłu m a czy ć , j e ś l i n ie tym, ż e ś g ło s u j e j
s e r c a w y s łu c h a ł?
O n a j le p s z y i w szechm ocny, k tó r y ta k s i ę t r o s z c z y s z o k ażd ego z n a s , ja k b y ś t y l k o nim jednym s i ę
o p ie k o w a ł, i tak czuw asz nad w s z y s t k im i, ja k b y każdy b y ł d la C ie b ie tym jed yn ym . J a k że in a c z e j
można by w ytłu m aczyć i t o , ż e gdy mi o p o w ie d z ia ła w id z e n ie , a j a próbowałem in t e r p r e t o w a ć j e t a k ,
14 P or. A cta P a u li e t T h e c la e 2 8 , tłu m . 0 . Hops - F. Amiot - Z. Romanowiczowa /A p o k r y fy Nowego T esta m en tu , Londyn 1 9 5 5 /,
180. 15 Sogno e c o n v e r s io n e n e i P a d r i, a r t .c y t .^ 122. 16 H i s t o r i a E c c l e s i a s t i c a VI 5 , 6 , SCh 4 1 , 9 3 , POK 3 , 258 17 P a s s io P o ly o u c t i 2 . A cta Sanctorum V 6 5 1 . 18 P a s s io P e r p e tu a e e t F e l i c l t a t i s IV 1 - 2 , 10; VII 1 - 3 , 9; V III 1 -4 ; X 1; XI 14, e d . H. M u s u r illo /T h e A cts o f th e C h r is t ia n M a rty rs, Oxford 1 9 7 2 , 1 1 0 -1 1 2 , 114, 116, 118.
130
-ja k o b y n i e pow inna w ą t p ić , n i e s i ę tym , czym j a byłem b e z ża d n eg o w a h a n ia : " N ie! "Gdzie o n , tam i t y ' , l e c z tam i o n ' " 1 9 . ż e t o ona k i e d y ś s t a - - o d p a r ła n a t y c h m ia s t , On mi n i e p o w i e d z i a ł : p r z e c i w n i e : 'G d z ie t y , C o fn ijm y s i ę jed n a k m y ś lą do c z a só w j e s z c z e s p r z e d p a m ię tn e g o w id z e n ia s e n n e g o św . M o n ik i. Podobno k r ó tk o p r z e d
u ro d zen iem A u g u sty n a m ia ła ona o b j a w ie n ie p r z y s z ł y c h lo só w
i p r z e z n a c z e n ia s y n a , j e ż e l i p o t r a f i go wychować w m i ł o ś c i ku B ogu. Z araz w ię c po u r o d z e n iu d z ie c k o z a n i e s i o n o do k o ś c i o ł a
i w p is a n o , w ed łu g ó w c z e s n e g o z w y c z a j u , na l i s t ę katechum enów .
Po od p ow ied n im p r z y g o to w a n iu A u g u sty n m ia ł p r z y j ą ć c h r z e s t .
M onika j u ż od n a jm ło d s z y c h l a t o t a c z a ł a s y n a a t m o s f e r ą m i ł o ś c i B o g a , c z y s t o ś c i ż y c i a i p o gard y d l a r z e c z y p r z e m i j a j ą c y c h .
C zyż m ogła p r z y p u s z c z a ć , ż e l a t a n a u k i A u g u sty n a i d o ść d ł u g i p o b y t p o z a domem rod zin nym s t a n ą s i ę grobem j e g o w ia r y ,
ż e brak p o k o r y , d o b r e j w o l i i odw agi do p o r z u c e n ia n i e w o l i na m i ę t n o ś c i n i e p o z w o lą mu p o z n a ć p ra w d ziw eg o ś w i a t ł a , a r z u c ą go w o t c h ł a ń m an ich eizm u ? M onika n i e b ez n ie p o k o j u w i t a sy n a p o w r a c a ją c e g o do domu po u k o ń c z e n iu s t u d ió w . Ż y c ie A u g u sty n a
r a n i ł o j e j m a tc z y n e s e r c e . N ie m ogła bowiem p o g o d z ić s i ę z f a k -t e i ż tr w a ł w n ie ś lu b n y m z w ią z k u z k o b i e t ą , b ę d ą c ą z r e s z t ą
m atką j e g o d z i e c k a . A le k ie d y o f i c j a l n i e z d e k la r o w a ł s w o ją p r z y n a le ż n o ś ć do h e r e z j i m a n ic h e jc z y k ó w , s e r c e M oniki z ła m a
ł o s i ę pod c io s e m w i e l k i e g o b ó l u . Odpycha w ów czas s y n a odmawia j ą c mu s c h r o n i e n i a pod w łasnym dachem .
Bóg je d n a k p o c i e s z a z b o l a ł ą m a tk ę . Z s y ła j e j we ś n i e to p r o r o c z e w i d z e n i e . P onow nie p r z y jm u je s y n a do sw ego domu. Augu s t y n u z n a ł t e n s e n z a d o s t a t e c z n i e w ażn y, s k o r o w "W yznaniach" d o k ła d n ie p r z e k a z a ł j e g o t r e ś ć . I c h o ć p ró b o w a ł o d m ie n n ie go
w y j a ś n i a ć , t o , ja k s t w i e r d z a , p o r u s z y ła g o n i e t y l e sama wymo wa s n u , i l e r e a k c j a m atk i na j e g o b łę d n ą i n t e r p r e t a c j ę . Matka
z r e s z t ą , ja k w yzn ał A u g u sty n , " p o w ia d a ła m i, ż e ja k im ś zm ysłem , k t ó r e g o n i e p o t r a f i o k r e ś l i ć s ło w a m i, umie za w sze o d r ó ż n ić Twoje
i9 C o n f e s s io n e s I I I l i , 1 9 , CSKL 3 3 , 6 0 -6 1
131
o b ja w ie n ie od sw o ic h snów p rzy ro d zo n y ch " ^ ^ .
B ył t o punkt zw rotn y w ż y c iu M o n ik i. T eraz w i e d z i a ł a ,
co ma d a l e j c z y n i ć . O trzym ała bowiem z a p e w n ie n ie B oga, że wy tr w a ła w alk a o sy n a za k o ń czy s i ę p o m y śln ie i u jr z y go obok
s i e b i e , w a u r e o l i s z c z ę ś c i a , p rzy w ró co n eg o Bogu. Z m o b ilizo w a ł a w s z y s t k ie sw o je s i ł y . Droga b y ła d łu g a , bo tr w a ją c a p raw ie d z ie w ię ć l a t , tr u d n a ,b o w ym agająca p o ś w ię c e ń , a l e p e łn a na
d z i e i , bo prow adząca do w ie c z n e j chw ały i p e łn a r a d o ś c i , bo z a kończona w domu O jca.
A ugustyn c z y n i z w i e r z e n i e , że gdy " n u rza ł s i ę g łę b o k o w ba g n ie i c ie m n o ś c i f a ł s z u " , matka " p o d n ie s io n a na duchu owym w i - dzeniem , l e c z w c a le n i e m niej p ł a c z ą c a [ . . ^ k a ż d e j g o d z in y "
w z n o s iła m o d litw y p rzed o b l i c z e Boga.
Po d z i e w i ę c i u l a t a c h sp ęd zo n y ch w okowach b łę d u h e r e t y c
k ie g o , w y z w o le n ie A ugustyna b y ło j u ż b l i s k i e . W ta je m n ic y p rzed matką, p ra g n ą cą mu to w a r z y s z y ć w p o d r ó ż y , u d a je s i ę do Rzymu.
Tu, w Wiecznym M ie ś c ie , n a s t ę p u j e p ow oln e o d s tę p o w a n ie A u gu styn a od s e k ty m a n ich ejczy k ó w . Matka w ie d z io n a p r z e c z u c ie m , odgadu
ją c smutny s t a n j e g o d u s z y , d e c y d u je s i ę sama na d a le k ą p od róż
do s y n a . Tuż jed n a k po o d b ic iu o k r ę tu od brzegów A fr y k i r o z s z a l a ł a s i ę b u r z a . F a le z a le w a ły o k r ę t . C ała z a ło g a b y ła p r z e r a ż o n a , j e d y n ie Monika - sp o k o jn a i p e łn a w ia r y , pomna na o b i e t n i c ę
daną j e j w w id z e n iu : "G dzie t y , tam i on " . To ona b u d z i ł a u fn o ś ć wśród m a ry n a rzy . W ie d z ia ła , ż e musi z o b a c z y ć s i ę z A ugustynem ,
gdyż r o l a j e j j e s z c z e s i ę n ie s k o ń c z y ła .
J a k ie w i e l k i e b y ło j e j r o z c z a r o w a n ie , gdy w Rzymie n i e z a s t a ł a j u ż s y n a . Ten b o le s n y zawód n ie o s ł a b i ł odwagi i m ęstwa
b o h a t e r s k ie j m a tk i. P okonuje d a l s z ą , tru d n ą d r o g ę , by w końcu u jr z e ć A u g u sty n a , k tó r y p r z e ż y w a ł w alk ę w ew nętrzną i r o z t e r k i , p o p r z e d z a ją c e n a w r ó c e n ie . N a s tę p u je w r e s z c ie t e n p r z e z w i e l e l a t o czek iw a n y moment. W nocy z 24 na 25 k w ie t n ia 387 r . , w o b e c n o ś c i M o n ik i, o d b y ła s i ę u r o c z y s t o ś ć c h r z t u . C ie r p liw a , sk ąp an a we łz a c h i w y trw a ła 20 C o n f e s s io n e s VI 1 3 , 2 3 , CSEL 3 3 , 137, Kubiak 130 21 C o n f e s s io n e s I I I l i , 2 0 , CSEL 3 3 , 6 2 , Kubiak 6 0 .
132
w c i e r p i e n i u m a tk a o d z y s k a ła s y n a . T e ra z j u ż m o g ła p o w tó rz y ć za Symeone "O W ład co , pozw ól o d e j ś ć s ł u d z e Twemu w p o k o ju / . . . / Bo m oje oczy u j r z a ł y Tw oje z b a w ie n ie " /Ł k 2 , 2 9 - 3 0 / .
Z m a rła po s z e ś c i u m i e s i ą c a c h . W 43 l a t a p ó ź n i e j o d s z e d ł do w ie c z n o ś c i A u g u s ty n , aby p o łą c z y ć s i ę z Bogiem i ze s w o ją m atką
I tu c i s n ą s i ę nam r a z j e s z c z e s ło w a w id z e n ia św. M o n ik i, bo " g d z ie t y , tam i on" - ś w ia d e c tw o t r w a ł e j w i ę z i k a ż d e j m a tk i i k a ż d e g o s y n a , k t ó r y c h p o e ty c k im i o d le g ły m echem K r z y s z t o f a K a m ila B a c z y ń s k ie g o : s ą s t r o f y "M atko - p o w ie d z ia ł j e s z c z e - to n i c , że j a d a l e k o , że n a s r o z d a r ł a c ie m n o ś ć i b ó l , co tk w i j a k n ó ż . J a w t o b i e , a t y we m nie p ły n ie m y s t r u g ą , r z e k ą z ł o c i s t ą , d r ż ą c ą s t r u g ą , g w iazd am i l ś n i ą c y c h r ó ż . Bo n i e ma r o z e r w a n i a , ch o ć ro z e rw a n e s ło w a , bo n ie ma z a p o m n ie n ia , c h o ć ż y c i e n a s zap o m n i; z b r z ę c z ą c y c h kręgów n i e b a j a w c i e b i e , a t y do m nie p ły n ie m y " 2 2 . A l i c j a S tę p n ie w s k a - L u b lin
"UBI TU, IB I ET ILLE"
De s a n c t a e M onicae so !, n i o /A rg u m e n tu m / Hac i n d i s s e r t a t i u n c u l a p o s t brevem de p a l e o c h r i s t i a n a o n i- r o l o g i a i n t r o d u c t i o n e m de S . M onicae so m n io / C o n f . I I I l i , 1 9 -2 0 / c o n v e rs io n e m S . A u g u s t i n i s p e c t a n t e t r a c t a t u r . U tw ory w y b ra n e , Kraków 1 9 7 6 , 1 3 8 -1 3 9 . B a c z y ń s k i z g i n ą ł w P o w s ta n iu W arszaw sk im , m a ją c z a le d w ie 23 l a t a . Pochow any
z o s t a ł n a C m e n ta rz u Wojskowym n a Pow ązkach w k w a te r z e b a
t a l i o n u p o w s ta ń c z e g o AK " P a r a s o l " . Na p ł y c i e n a g r o b n e j wyry t y j e s t pow yższy f r a g m e n t p o c h o d z ą c y z w i e r s z a p t . " C ie ń z
o b o zu " n a p is a n e g o 17 V I I I 1943 r o k u . 22
