Z A P I S K I 415
K s ię stw a . O m ów ion e z o sta ły tu ta j p ro jek ty z la t 1806 i 1813, u c h w a ły kon gresu w ie d e ń sk ie g o , sto su n ek W ielk ieg o K się stw a do Z w ią zk u N iem ieck ieg o , w re sz c ie m ie jsc e tej p ro w in cji w u stro ju ca łej m on arch ii pru sk iej. W k o le jn y c h rozd ziałach a u to r o m a w ia p o szczeg ó ln e in s ty tu c je u str o jo w e (rejencja, lan d rat, w ó jt, ustrój m ia st itp.), p ra w n e i są d o w e (np. są d y pokoju, są d y ziem sk ie, sąd k sią ż ę c y w K ro to sz y n ie itp.) oraz organ izację i fu n k c je zgrom ad zen ia p ro w in cjo n a ln eg o (Sejm u W ielk ieg o K się stw a P o zn a ń sk ieg o ). W k o n k lu zji au tor doch od zi do w n io sk u , że W. K s. P o zn a ń sk ie „m im o p rzyrzeczeń n ie otrzym ało ża d n y ch od ręb n ości u stro jo w y c h ”. A w ręcz p rzeciw n ie , w ła d z e od sa m eg o p o czątk u sta r a ły s ię ziem ie te w łą c z y ć c a łk o w ic ie w p ru sk i sy s te m u stro jo w y . D zia ła n ia ta k ie n a p o ty k a ły na p r z eciw d zia ła n ie sp o łeczeń stw a p o lsk ieg o , k tóre przy stą p iło do tw o rzen ia p ozap ań stw o w y c h form org a n iza cy jn y ch ob ejm u ją cy ch z czasem coraz szersze k ręgi sp o łe c z n e — od z ie m ia ń stw a pop rzez m ieszcza n do lu d n o ści w ie js k ie j. N ie b ez w p ły w u n a św ia d o m o ść u stro jo w ą lu d n o ści p o lsk iej b y ł okres K s ię stw a W arszaw sk iego a p rzed e w sz y stk im p rzy k ła d au ton om iczn ego K ró lestw a K o n sty tu cy jn eg o , k tóre b y ło w zo rcem w w a lc e o a u to n o m ię tej części Prus.
A.B.
Jerzy Ł ojek , O p in ia p u b li c z n a a g e n e za P o w s t a n i a L is t o p a d o w e g o , C zy teln ik , W arszaw a 1982, s. 241.
K siążk a Ł o j k a je s t próbą a n a lizy n a stro jó w p a n u ją cy ch w śr ó d sp o łeczeń stw a K ró lestw a P o lsk ieg o w cią g u k ilk u la t p o p rzed zających P o w s ta n ie L isto p a dow e. T en am b itn y zam iar au tor p ró b o w a ł rea lizo w a ć w op arciu o d w a p o d sta w o w e źródła — ó w czesn ą p ra sę oraz rela c je szp ieg ó w W ielk ieg o K s ię c ia K o n sta n teg o . Oba źródła, choć n ie w ą tp liw ie fa sc y n u ją c e i dla o m a w ia n eg o tem a tu fu n d a m en ta ln e, są jed n a k bardzo z d ra d liw e i w y m a g a ją g łęb o k iej k ry ty k i. W yd aje się, iż Ł o jek p o m in ą ł jed n a k ten etap p ra cy h isto ry k a za d o w a la ją c się je d y n ie p o w ta rza n iem n a rra cji źródła. P o n ie w a ż p raca p rzezn aczon a je s t dla szerok iego k ręgu c z y te ln ik ó w , p ierw sza jej część p o św ięco n a je s t o m ó w ien iu ogóln ej sy tu a cji p o li ty czn o -p ra w n ej K ró lestw a oraz p o d sta w o w y ch n u rtó w o p in ii p u b liczn ej. C ałość rozw ażań au tor o sn u ł w o k ó ł trzech — w jeg o op in ii p rzeło m o w y ch w y d a rzeń , ja k ie m ia ły m iejsce w la ta c h 1825— 1830, k tó re zm u siły lu d n ość do za d em o n stro w a n ia sw o je j p o sta w y p o lity czn ej. W yp ad k am i ty m i b yły: p o w sta n ie d ek a b ry stó w , w o jn a r o sy jsk o -tu r e c k a i sąd sejm o w y , oraz rok 1830 w Europie. T ru d n o n ie zgodzić się z tego ty p u kon cep cją. W yd aje się jed n ak , iż obok ty c h trzech zw r o tn y c h i b rze m ien n y ch w sk u tk i w y d a rzeń , szarość życia co d zien n eg o w n ie m n ie jsz y m sto p n iu w p ły w a ła na k sz ta łto w a n ie się n a stro jó w . Ż y cie cod zien n e w m n iej m oże e fe k to w n y sposób d ecy d o w a ło o p o sta w ie p o lity czn ej p rzeciętn eg o m ieszk a ń ca K ró le stw a . W ielk ie w strzą sy je d y n ie u w id a c z n ia ły i w z m a c n ia ły ju ż u sta lo n e p o sta w y . S tąd ch cia ło b y się w p racy zn a leźć u w a g i o stosu n k u W a rsza w ia k ó w i m ieszk a ń có w in n y c h m ia st do sta cjo n u ją cy ch ta m od d ziałów w o jsk o w y c h ro sy jsk ich , u rzęd n ik ó w g o r liw ie w y k o n u ją c y c h p o lecen ia w ład z, szp iegów . W yd aje się, iż isto tn y m m o g ło b y b y ć p rześled zen ie ogrom n ie w a żn eg o a m ało jeszcze w cią ż zn an ego p ro b lem u kordonu k o n su m cy jn eg o W arszaw y i jeg o w p ły w u na o p in ię pu b liczną. W reszcie k w e s tie zw ią za n e śc iśle z p ro b lem a m i p o sta w p o lity c z n y c h i p a trio ty cz n y ch — obchody roczn ic K o n sty tu c ji 3 M aja, śm ierci K się c ia J ó zefa , K ościu szk i, pogrzeb S ta szica czy z drugiej stro n y Z ajączka. Te z pozoru drobne w y p a d k i, dziś często p o m ija n e przez h isto ry k a , b y ły isto tn y m e le m e n te m ży cia . O ne cod zien n ie
416 Z A P I S K I
w y m a g a ły od p ojed yń czego o b y w a tela o p o w ied zen ia s ię po jed n ej ze stron . E fek t ja k im b y ło P o w sta n ie L isto p a d o w e b y ł ty lk o su m ą ty c h w yb orów .
M.Z.
P o w s t a n i e c z y r e w o lu c j a ? W 150 ro cz n icę p o w s t a n i a l i s t o p a d o w e g o ,
red. H en ry k К о с ó j, „P race N a u k o w e U n iw e r sy te tu Ś lą sk ie g o w K a to w ic a c h ” nr 422, W y d a w n ictw a U n iw e r sy te tu Ś lą sk ieg o , K a to w ice 1981, s. 344, ilu str.
N in ie jsz y to m sk ład a się z 14 stu d ió w , p op rzed zon ych o k o lic z n o śc io w y m w s tę p em red ak tora. Z ty tu ło w y m p y ta n iem n a jśc iśle j w ią żą s ię te k s ty J ó zefa D u t k i e w i c z a , k tó ry a n a lizu je te r m in o lo g ię d iariu sza sejm o w eg o 1830— 1831 r. i W ła d y sła w a Z a j e w s k i e g o , ch a ra k tery zu ją ceg o p rogram id e o w y le w ic y p o w sta ń czej. D w a a r ty k u ły p o św ię c o n e są p o sta cio m o d g ry w a ją cy m zn aczn ą r o lę w w y d a r z e n ia c h ty c h lat: M arian T y r o w i c z p isz e o d zia ła ln o ści i p ogląd ach J u lia n a U r sy n a N iem cew icza , zaś M ałgorzata K r u p a o W a len ty m Z w ierk o w sk im . T rzy d a lsze a rty k u ły (Jana P a ch o ń sk ieg o , Z d zisła w a J a n eczk a i Jan a Z iółka) d otyczą g e n e r a lic ji i k orp u su o ficersk ie g o ; M ich ał K o m a s z y ń s k i k reśli n a to m ia st p ortret zb iorow y fr a n cu sk ich lek a rzy b io rą cy ch u d zia ł w p o w sta niu. S zk ice J a n a S k a r b k a i S ta n isła w a M i c h a l k i e w i c z a p o św ię c o n e są p ra so w y m ech om p o w sta n ia . O tton B e i e r s d o r f w a r ty k u le „K rak ów w o b ec p o w sta n ia listo p a d o w e g o ” a n a lizu je szczeg ó ło w o p o lity k ę sen a tu W oln ego M iasta K rak ow a op ierając s ię g łó w n ie n a p rotok ołach z jeg o p osied zeń . C en n y źród łow o je s t ró w n ie ż te k st op racow an y p rzez H en ry k a К о с ó j a („W spółpraca P ru s i R osji w tłu m ien iu p o w sta n ia listo p a d o w eg o w ś w ie tle p ru sk iej k o resp o n d en cji u rzęd o w e j ”), k tó ry p rzyn osi w y ją tk i z lis tó w p ru sk ieg o m in iste r stw a sp ra w za g ra n icz n y ch do p la c ó w e k d y p lo m a ty czn y ch oraz ra p o rty ty c h o sta tn ich ; n ie s te ty w y d a w c a n ie za o p a trzy ł ich w ap arat k rytyczn y. T om zam yk a stu d iu m B o g u sła w a С y g 1 e r a pt. „O bchody roczn ic w y b u ch u p o w sta n ia listo p a d o w eg o na em ig ra cji do 1846 rok u ” p rzed sta w ia ją ce p o g lą d y różn ych u g ru p o w a ń em ig ra cy jn y ch na p rzy czy n y w yb u ch u i k lęsk i. U zu p ełn ia ją go rozszerzon y in d e k s oso b o w y oraz streszczen ia w ję z y k u ro sy jsk im i fran cu sk im .
A.S.
R e w o l u c y j n a k o n s p i r a c ja w K r ó l e s t w i e P o l s k i m w la ta ch 1840— 1845. E d w a r d D e m b o w s k i , red a k to rzy tom u: W. A. D j a k o w, S. K i e n i e
w i c z , W. S l i w o w s k a . D o k u m en ty do d ruku p r zy g o to w a li: W. A. D j a k o w , J. S k o w r o n e k , W. S l i w o w s k a p rzy w sp ó łu d z ia le H. M a k a r o w e j i O. M o r o z o w e j . P o ls k i e r u c h y s p o ł e c z n o - p o l i
t y c z n e i ż y c i e li te r a c k i e 1832— 1855. S t u d i a i m a t e r i a ł y [t. III.] Z akład
N a ro d o w y im . O sso liń sk ich — W y d a w n ictw o P A N , W rocław 1981, s. 815. J e s t to dru gi z k o le i a trzeci tom w s e r ii m ającej u p rzy stęp n ić bad aczom od n a lezio n e n ied a w n o ψ a rch iw a ch r a d zieck ich , a zw ła szcza w C en tra ln y m P a ń stw o w y m A rch iw u m W o jsk o w o -H isto ry czn y m ZSR R w M osk w ie, p rzez n iestru d zo n eg o szp eracza i w y b itn eg o zn a w cę p rob lem u W. A. D j а к o w a, m a te r ia ły ź ró d ło w e do d z ie jó w sp o łeczn o -p o lity czn y ch o k resu m ięd zy p o w sta n io w eg o . T y m razem z o sta ły w z ię te na' w a r sz ta t k o n sp ira cy jn e organ izacje, k tó re p o w sta ły p o rozb iciu S to w a rzy szen ia L udu P o lsk ie g o i działaby do w ie lk ie j w p a d k i sp isk u ks. P io tra Ś c ie g ie n n ego. Z g o d n ie z z a ło że n ia m i se r ii tom sk ła d a s ię z d w ó ch części. W p ierw szej
