Prawo pierwokupu a ochrona praw obywateli : (artykuł dyskusyjny)

Lesław Myczkowski

Prawo pierwokupu a ochrona praw

obywateli : (artykuł dyskusyjny)

Palestra 9/7-8(91-92), 61-69

1965

L E S Ł A W M Y C Z K O W S K I

Prawo pierwokupu a ochrona praw obywateli

(artykuł dyskusyjny)

Z agad n ien ia zw iązan e z p ra w em p ierw ok u p u n ieru ch o m o ści, rea lizo w a n y m p rzez rad y n arod ow e na p o d sta w ie art. 30 i n. u sta w y z d n ia 14 lip c a 1961 r. o g osp od arce teren a m i w m ia sta c h i o sied la ch (Dz. U. N r 32, poz. 159), ze w zg lęd u n a ich d o n io sło ść dla obrotu c y w iln eg o , b y ły i są p rzed m io tem szerok iego z a in ­ tereso w a n ia św ia ta p raw n iczego, czego w y ra zem jest m. in . szereg; p u b lik a cji d o ­ ty c z ą c y c h 'tego tem a tu .1

Isto tn e zn aczen ie zarów n o dla p ra k ty k i sąd ow ej, jak i dla p rzy szły ch zm ian u sta w o d a w czy ch m ia ła znana u ch w a ła C ałej Izby C y w iln ej Sąd u N ajw yżczego z dnia 10.X I .1962 r. I CO 24/62 (O SN Izba C yw . z 1963 r. zesz. 9 , 1 poz. 188), -która p rzesąd ziła d o ty ch cza so w y d łu g o trw a ły spór co do ch arak teru sto su n k ó w p ra w n y ch w y n ik a ją c y c h z p rzep isó w art. 30— 37 u sta w y z 14 lip c a 1961 r., m ia n o w icie spór, •czy n a b y c ie n ieru ch om ości p rzez [Państwo n a stęp u je w drodze cy w iln o p ra w n ej, czy też w drodze a d m in istra cy jn ej. W yk ład n ia Sądu N a jw y ż sz e g o — stw ierd zając, że do p raw a p ierw o k u p u p rzew id zia n eg o w u sta w ie lip co w ej m a ją za sto so w a n ie p rzep isy p raw a cy w iln e g o , o św ia d czen ie zaś prezyd iu m ra d y narod ow ej p ow in n o być złożon e w fo rm ie a k tu n o ta ria ln eg o (przy czym w ła sn o ś ć n ieru ch o m o ści p rze­ chodzi na Skarb P a ń stw a z ch w ilą , gd y o św ia d czen ie to d oszło do sp rzed aw cy w ta k i sposób, iż m ó g ł o n im p o w zią ć w iad om ość) — sta ła się in sp iracją d o n o ­ w e liz a c ji sam ej u s ta w y p rzy o k a zji u ch w a la n ia k od ek su cy w iln e g o (art. X X przep. w p row . k.c.).

D od an y do a rty k u łu 32 u stę p 4 p o k ry w a się treścio w o z tezą u c h w a ły SN i n ie p o z o sta w ia żad n ych w ą tp liw o śc i co do p raw n ego charakteru oraz sk u tk ó w o św ia d ­

czen ia o p ierw ok u p ie.

M im o p rzesąd zen ia o c y w iln o p ra w n y m ch arak terze czy n n o ści p rezyd iu m rady narod ow ej przy w y k o n y w a n iu p raw a p ierw ok u p u , n ad al ścierają się p o g lą d y co do zak resu k o g n icji sąd ow ej w sporach d o tyczących p ierw ok u p u . S p raw a ta 0 d użej d on iosłości p rak tyczn ej, b ezp ośred n io w ią żą ca s ię z ochroną p raw o b y w a ­ te li, ja k d otych czas n ie z o sta ła a u to r y ta ty w n ie w y ja śn io n a w orzeczn ictw ie są d o - ■wym, w o b ec czegcł m ożna ją u zn ać za otw artą.

I

Przed p od jęciem za sa d n iczeg o tem a tu n a leży p o k ró tce p rzyp om n ieć, ja k ie są p rzesła n k i k o rzy sta n ia z p raw a p ierw ok u p u n ieru ch om ości sp recy zo w a n e w u sta - "wie z 14 lip ca 1961 r., a ponadto p rzytoczyć w a ż n ie jsz e p o sta n o w ien ia efctćw w y ­

k o n a w czy ch oraz tezę Sądu N a jw y ższeg o u sta lo n ą p rzy sp osob n ości rozpoznaw ania sp raw zw ią za n y ch z p ierw ok u p em .

i A u to r a m i p u b lik a c ji d o ty c z ą c y c h z a g a d n ie n ia p ie r w o k u p u są : J . C z e r w i a k o w s k i . G o s p o d a rk a t e r e n a m i, „ P a l e s t r a ” n r 10 z r. 1961; J . L i t w i n : P ra w o p ie r w o k u p u , „ P r a w o 1 Z y c ie ” n r 23 z r. 1962; J . G o ł a w s k a : N a b y w a n ie n ie r u c h o m o ś c i n a w ła s n o ść P a ń s tw a , P U G n r 3 z r . 1963; R. C z a r n e c k i : P ra w o p ie r w o k u p u w u s ta w ie o g o sp o d a rc e te r e n a m i <...), „ N o w e P r a w o ” n r 11 z r . 1963; E. S z a b ł o w s k i : P ra w o p ie r w o k u p u S k a r b u P a ń ­ s t w a , „ P a l e s t r a ” n r 5 z r. 1963; E . i J . Ł ę t o w s c y : W y k o n a n ie p r a w a p ie r w o k u p u n ie - T u c h o m o śc i p r z y s łu g u ją c e g o F s ń s tw u , P U G n r 10 z r . 1 °6 \

62 L e s ł a w M y c z H o w s k i Nr 7-8 (91— 92) 1. U sta w o w e p rzesła n k i w a r u n k u ją c e k o rzy sta n ie z p ierw ok u p u są n a stęp u ją ce: a) n ieru ch om ość m u si być p ołożon a w o b ręb ie a d m in istra cy jn y m m ia sta lu b

o sied la (art. 1 ust. 1 pk t 1 oraz art. 30),

b) n ieru ch o m o ść m u si sta n o w ić w ła sn o ść n ie p a ń stw o w ą (art. 30),

c) p ra w o p ierw o k u p u m o że b yć r e a liz o w a n e w y łą c z n ie w w y p a d k u s p r z e ­ d a ż y n ieru ch o m o ści {art. 30); w w y p a d k a c h d arow izn , za m ia n lu b z n ie ­ sien ia w sp ó łw ła sn o śc i n ieru ch om oćci, k tó ry ch w sp ó łw ła ś c ic ie le m jest P a ń stw o , w ch o d zi w g rę tzw . p ra w o w y k u p u (art. 36),

d) n ie m ożna k orzystać z p ra w a p ierw o k u p u w r a z ie (art. 33):

— sp rzed a ży na rzecz o só b u p ra w n io n y ch do d zied ziczen ia u sta w o w eg o , — sp rzed a ży g osp od arstw a r o ln eg o (ogrodniczego, sad ow n iczego, le ś n e g o

i ryb n ego), p o ło żn eg o n a teren a ch p rzew id zia n y ch d o u ży tk o w a n ia ro ln i­ czego, g d y n a b y w ca m a k w a lifik a c je do n ab ycia p a ń stw o w y c h n ieru ch o ­ m o ś c i roln ych .

2. N a p o d sta w ie art. 35 u s t a w y z 14 lip ca 11961 r. w y d a n e z o sta ły przez R a d ę M in istró w „W ytyczn e”, k tó re o k reśla ją , w ja k ich w a ru n k a ch p rezy d ia rad n a r o ­ d o w y ch p o w in n y k o rzy sta ć z p ra w a p ierw o k u p u (u ch w a ła n r 62 R a d y M in istrów z dn. 16 lu te g o 1962 r., ogłoszon a w M on itorze P o ls k im N r 23, poz. 98). P o n a d to M in ister G ospodarki K o m u n a ln ej w y d a ł w d n iu 19 sty c z n ia 1963 r. p ism o ok ó ln e n r 4 w sp r a w ie w y k o n y w a n ia p raw a p ierw o k u p u (P ra w o lo k a lo w e, W yd. P ra w n ., w y d a n ie z r. 1965, str. 651— 656).

a) W sp o m n ia n e w y ty c z n e , o b ję te u c h w a łą R a d y M in istrów z 16.11.1962 r., p o le ­ cają k o rzy sta ć z p raw a p ierw o k u p u w ó w c z a s, g d y je s t to n iezb ęd n e z p u n k tu w id zen ia m ie jsc o w e g o p la n u zag o sp o d a ro w a n ia p rzestrzen n eg o , a n ie m ożn a n a b y ć n ieru ch o m o ści w d rod ze a d m in istra cy jn ej (tj. p rzez w y w ła sz c z e n ie lu b przez p r z e ­ ję c ie bez od szk od ow an ia w tr y b ie art. 23 u st. 1 u s ta w y z 14 lip c a 1981 r.; d o ty c z y to n ie r u c h o m o śc i p ołożon ych w tzw . ob szarach u rb a n isty czn y ch ), alb o g d y b y n a - byciei n ieru ch o m o ści w in n y m tr y b ie p o łą czo n e b y ło z n ie w sp ó łm ie r n y m i tru d n o ­ ścia m i i k osztam i. W ytyczn e o k reśla ją r ó w n ież w y p a d k i, w k tó r y c h p rezy d ia rad n arod ow ych n i e p o w i n n y k o rzy sta ć z p ra w a p ierw ok u p u , a m ia n o w icie:

— g d y n ieru ch om ość o b ejm u je dom ek jed n orod zin n y, m a ły d om m ie sz k a ln y , b u d y n k i p rzen a czo n e n a w a r sz ta ty rzem ieśln icze, m a łe p en sjo n a ty w m ie j­ sco w o ścia ch u z d ro w isk o w y ch i le tn isk o w y c h o raz go sp o d a rstw a ogrod n icze i sa d o w n ic z e — pod w a ru n k iem , że p la n y zagosp od arow an ia p rzestrzen n eg o p rzew id u ją ten rodzaj u ży tk o w a n ia teren u {§ 4 u st. 3 p k t 1— 4),

— g d y sp ó łd z ie lc z e zrzeszen ie b u d o w y d om k ów jed n orod zin n ych p rzen o si n a p o szczeg ó ln y ch czło n k ó w w ła sn o ś ć d om k ó w w raz z d ziałk am i (§ 4 ust. 4), — p rzy sp rzed a ży n ieru ch o m o ści sta n o w ią c y c h w ła sn o ść b y ły ch za k ła d ó w u b ez­

p iecze n io w y c h , p row ad zon ej w ram ach ic h lik w id a c ji <§ 6).

b) P ism o o k ó ln e n r 4 M in istra G osp od ark i K om u n aln ej z 19 sty c z n ia 1963 r. ro zw ija w y ty c z n e R ady M in istrów , u sta la z a sa d y jed n o liteg o tryb u p o stęp o w a n ia p rzy w y k o n y w a n iu p raw a p ierw o k u p u <w skazując zarazem k o n ieczn o ść sk ła d a n ia o św ia d czeń w fo r m ie ak tu n o ta ria ln eg o ), a n ad to w y ja śn ia , że n ie n a leży w y s t ę ­ p ow ać do p r ezy d ió w w o je w ó d z k ic h rad n a ro d o w y ch o w y r a ż e n ie zgod y na n ie k o - rzy.itan ie z p raw a p ierw ok u p u w w y p a d k a ch w y m ien io n y ch w § 4, § 5 i § 6 w y ­ ty c z n y c h R ad y M in istrów , „gdyż w o b ec w y ty c z n y c h RM p rezyd iu m w o jew ó d zk iej rad y n a ro d o w ej n i e m o g ł o b y (p o d k reślen ie m oje — L.M .) zająć in n eg o s ta ­ n o w isk a , p o d ejm o w a n ie w ię c u c h w a ł w ty c h sp raw ach m ia ło b y ch arak ter czysto fo rm a ln y (...)”.

N r 7— 8 (91— 9 2) P ra w o p ie r w o k u p u a o c h r o n a o b y w a te li w k .c . 6 3

c) P rzy ok azji n a le ż y tu p rzyp om n ieć o rzeczen ie S ą d u N a jw y ż sz e g o , m ia n o w ic ie p o sta n o w ien ie z dn. 10 lip ca 1963 r. I CZ-92/63 (o g ło sz o n e w P U G -u z r. 1964 nr 4, str. 105), k tó re za jm u je się k w e stią p rzen iesien ia w ła s n o ś c i w try b ie art. 73 § 2 p ra w a rzeczow ego. O rzeczen ie r ep rezen tu je p ogląd , ż e p r z e p is y art. 3 5 , i n. u sta w y z 14. V II.1961 r. n i e o d n o s z ą s i ę d o ta k ie g o n a b y cia w ła sn o śc i.

T eza te g o orzeczenia toędzie n a d a l a k tu a ln a pod rzą d em k o d ek su cy w iln e g o , k tó reg o art. 231 § 1 za w iera treść a n a lo g iczn ą co art. 73 § 2 p ra w a rzeczow ego, p rzyzn ając sa m o istn em u p o sia d a czo w i w dobrej w ierze ro szczen ie o p r z en iesien ie w ła sn o śc i gru n tu , n a k tó ry m p osiad acz ten w z n ió sł b u d y n k i lu b in n e u rząd zen ia p rzew y ższa ją ce w a rto ść d zia łk i. iW ydaje się , ż e teza ta b ę d z ie m ia ła ró w n ież z a ­ sto so w a n ie do sy tu a c ji u n o rm o w a n y ch w § 2 te g o ż a r ty k u łu 231 k.c., a; w ię c g d y w ła śc ic ie l gru n tu , na k tó ry m w z n ie sio n o b u d y n k i lu b u rzą d zen ia , żąda n a b y c ia go przez osobę d o k o n u ją cą n a k ład ów .

i i

Ze w zg lęd u n a to, że p r z y słu g u ją c e p a ń stw u p raw o p ierw o k u p u n ieru ch o m o ści, sta n o w ią c środ ek re a liz a c ji w a ż n y c h za d a ń o g ó ln y ch , in g e r u je w sp o só b is to tn y w ch ron ion e p rzez u sta w o d a w stw a sto su n k i w ła sn o ś c io w e je d n o stek , n a le ż y s ię za sta n o w ić, ja k ie śro d k i p ra w n e m a do d y sp o z y c ji o b y w a te l, a b y b y ć za b e z p ie c z o ­ n ym przed e w e n tu a ln y m n a ru szen iem je g o p ra w p o d m io to w y ch . N ie da s ię p r z e ­ cież u n ik n ą ć b łę d ó w w d z ia ła ln o śc i p o szczeg ó ln y ch rad n a ro d o w y ch i ic h orga­ n ó w przy rea liza cji p raw a p ierw ok u p u , w o b ec czego m u si is tn ie ć sk u teczn a o ch ron a p raw n a, k tó ra b y sta n o w iła g w a ra n cję p raw orząd n ości i za b ezp iec za ła o b y w a tela przed czyn n ościam i n iezg o d n y m i z p ra w em lu b sp rzeczn y m i z z a ło ż e ­ n iam i p o lity k i P a ń stw a .

Ż eb y te g w a ra n cje ibyły sk u teczn e, m u szą o n e u m o ż liw ia ć n ie ty lk o u c h y le n ie w a d liw e j czyn n ości, a le ró w n ież z n i w e c z e n i e j e j « s k u t k ó w .

P o n ie w a ż p ra w o p ierw o k u p u re a liz o w a n e je s t w d rodze czy n n o ści p ra w n ej p rzez je d n o stk i a d m in istra cji p a ń stw o w e j (m ożna w ię c w n im w y o d ręb n ić p ie r w ia ­ stk i za ró w n o cy w iln o p ra w n e, ja k i a d m in istra cy jn e), n a le ż y p rzed e w sz y stk im od ­ p o w ied zieć n a p y ta n ie, w jak iej drodze: a d m in istra cy jn ej, sąd ow ej czy też jed n ej i d ru g iej i p rzy ty m n ie z a le ż n ie od sieb ie — m o że o b y w a te l doch od zić s w y c h p raw oraz ja k ie sk u tk i m oże sp ow od ow ać d ecy zja p o szczeg ó ln y ch organów ?

N a le ż y w ty m m iejscu p rzyp om n ieć, ż e ‘ p o w ołan a n a w s tę p ie u ch w a ła C ałej Izb y C yw iln ej S ądu N a jw y ższeg o z 110 listo p a d a 1962 r. poruiszyła w s w y m u z a ­ sa d n ien iu te m a ty k ę u c h w a ł p rezy d ió w rad n a ro d o w y ch w z a k resie p ierw ok u p u . Sąd N a jw y ż sz y w y r a z ił m . in. p o g lą d , że a k ty a d m in istra cji d zielą się n a z e w ­ n ętrzn e, tj. ta k ie , k tó re w y w o łu ją b ezp o śred n ie sk u tk i w sferze chronionych p r a w n ie in teresó w o b y w a te li, oraz n a a k ty w e w n ętrzn e, k tó r e ta k ich sk u tk ó w n ie w y w o łu ją . O ile od a k tó w zew n ętrzn y ch p rzy słu g u ją z a in te r e so w a n e m u środki p ra w n e p rzew id zia n e w k o d e k sie p o stęp o w a n ia a d m in istra cy jn eg o lu b w u sta w a ch szczeg ó ln y ch , o ty le brak ty c h środ k ów , je ś li ch od zi o a k ty w e w n ę tr z n e a d m in i­ stra cji. Jed n y m z ta k ic h w e w n ą tr z n y c h (n iew ład czych ) a k tó w a d m in istra cji je s t w ła śn ie u ch w a ła p rezyd iu m rad y n arod ow ej w sp ra w ie p ierw o k u p u n ieru ch o m o ści k tórą r ea lizu je się w o b ec o só b trzecich w drod ze cy w iln o p ra w n ej, tj. p rzez zło że­ n ie o św ia d czen ia w fo r m ie a k tu notarialn ego.

A c z k o lw ie k rozróżn ien ie to b y ło p otrzeb n e S ą d o w i N a jw y ż sz e m u d la w y k a za n ia , ż e p ra w o p ierw ok u p u r e a liz u je się dopiero przez czyn n ość p raw a c y w iln eg o , która jest je d y n ie n a stęp stw em p o d jętej przez p rezyd iu m u c h w a ły (ak tu w ew n ętrzn eg o ),

L e s ł a w M y c z k o w s k i _{N r 7-8 (91— 92)}

to jed n a k p rzy rozw ażan iach n a te m a t o ch ron y p raw o b y w a te li z a g a d n ien ie e l e ­ m e n t u a d m in istr a c y jn e g o co do o m a w ia n ej d zia ła ln o ści rad n a ro d o w y ch w y m a g a vdodatkow ej a n a lizy .

J a k słu sz n ie stw ie r d z ił S ą d N a jw y ż sz y , od w y d a n y ch a k tó w w e w n ę tr z n y c h a d ­ m in istr a c ji n ie p r z y słu g u je z a in tereso w a n em u n orm aln y środ ek p ra w n y , ta k i jak o d w o ła n ie , z a ż a le n ie czy sk a rg a o w z n o w ie n ie p o stęp o w a n ia . Z teg o w z g lę d u o b y ­ w a te l d o tk n ię ty u c h w a łą p rezy d iu m ra d y n arod ow ej m oże ją k w e stio n o w a ć w 'try­ b ie a d m in istra cy jn y m jed y n ie w drodze sk a r g i w n io sk ó w . J e ż e li organ nadzoru a d m in istr a c y jn e g o p o d zieli sta n o w isk o sk arżącego, m oże każdej c h w ili u ch w a łę p rezy d iu m zm ien ić lu b u ch y lić (art. 135 k.p.a.). M oże to zresztą u czy n ić — w d rodze rea su m p cji u c h w a ły — ta k że to p rezyd iu m ra d y n a ro d o w ej, k tó re ją p o d jęło .

W ty c h w a ru n k a ch m o g ło b y się w y d a w a ć , iż — p ra k ty czn ie b io rą c — n ic n ie sto i na p rzeszk o d zie tem u , ż eb y w try b ie a d m in istra cy jn y m sp rostow ać e w e n tu a ln y b łąd p rezy d iu m ra d y n arod ow ej z a w a r ty w u c h w a le o sk o rzy sta n iu z- p raw a p ierw ok u p u . N ie ste ty , n a w e t g d y b y sk a rżą cy w y je d n a ł pożądane u c h y le n ie u ch w a ły , n i e z m i e n i t o w n iczy m sk u tk ó w cy w iln o p ra w n y ch w y w o ła n y c h złożen iem o św ia d czen ia n o tarialn ego, zg o d n ie b o w ie m z art. 32 u st. 4 u s ta w y z 14 lip ca 1961 r. w ła sn o ść n ieru ch o m o ści p rzech od zi n a S k a rb P a ń stw a z c h w ilą d ojścia tego o św ia d czen ia d o w ia d o m o ści sp rzed a w cy i ż a d n a w ł a d z a a d m i n i s t r a ­ c y j n a e f e k t u t e g o n i e j e s t w s t a n i e z n i w e c z y ć . N a le ż y p rzy ty m

dodać, że o b y w a te l d o w ia d u je s ię o „ w e w n ę tr z n e j” u ch w a le p rezyd iu m rad y n a ­ ro d o w ej ju ż p o zło żen iu o św ia d czen ia notarialn

ego-O rgan y a d m in istr a c ji .nie m o g ą r ó w n ież w d ro d ze u m o w n e j zw ró cić n ie r u c h o ­ m o śc i b. w ła śc ic ie lo w i (sprzedaw cy), jeżeli u zn ają w a d liw o ść d ecy zji o sk o rzy sta n iu z p ierw ok u p u . Z b y c ie b o w iem m ien ia n ieru ch om ego n a leżą ce g o do P a ń stw a m oże m ieć m ie jsc e je d y n ie w tr y b ie u s ta w y z 28 m a ja 1957 r. o sp rzed aży przez P a ń ­ stw o d om ów m ie sz k a ln y c h i d zia łek b u d o w la n y c h (Dz. U. z 195T r. N r 31, poz. 132), p rzy czym n a le ż y dodać, że o b ecn ie za m ia st w ła sn o śc i czasow ej u sta n a w ia się w ie c z y s te u ży tk o w a n ie gruntu.

G d y b y p r z e ję c ie n ieru ch o m o ści p rzez P a ń stw o n a stą p iło p rzez w y w ła sz c z e n ie , tj. w try b ie a d m in istra cy jn y m (u sta w a z 12 m aja 1958i r., o zasad ach i try b ie w y ­ w ła sz c z a n ia n ieru ch o m o ści — Dz. U . z 1961 r. Nr 18, poz. 94), to w y w ła sz c z o n y v ła śc ic ie l, o trzy m u ją cy id en ty czn ą su m ę od szk od ow an ia jak przy p ierw o k u p ie (p atrz art. 37 u st. (2 w zw ią zk u z art. 34 u s ta w y z 14 lipcai 11961 r.), m ia łb y p r z y ­ n a jm n iej sz a n sę zw rotu tej n ieru ch o m o ści w? w yp a d k u , g d y b y s ię o n a ok azała n ie ­ p otrzeb n a n a t e cele, d la k tórych w y w ła s z c z e n ie o rzeczon o (art. 34 u st. 1 u s ta w y w y w ła sz c z e n io w e j). P o n iew a ż — jak to ju ż w y ja śn io n o — n ie ima tak iej s z a n s y p rzy n a b y c iu w ła sn o ś c i w drodze u sta w o w e g o p ierw ok u p u z art. 30 u sta w y lip c o ­ w e j, trzeb a so b ie w o b ec teg o w y ra źn ie p o w ied zieć, że sy tu a cja p raw n a sp rzed a w cy n ieru ch o m o ści p o zrea lizo w a n iu p ra w a p ierw o k u p u jest gorsza od sy tu a c ji w y ­ w ła szczo n eg o , k tórem u n o ta b e n e p rzy słu g u je szereg n orm aln ych śro d k ó w p raw n ych w to k u p o stęp o w a n ia w y w ła szczen io w eg o .

i i i

P o n ie w a ż p raw orząd n ość, o b iek ty w izm i trosk a o za b ezp ieczen ie p ra w w s z y s ­ tk ich o b y w a te li le ż y u p o d sta w naiszego u str o ju p o lity czn eg o , w y ra ża ją c s ię m . in. w j iz e p is a c h a rty k u łu 4 u st. 1, 2 i 3 oraz a rty k u łu 5 p k t 2 K o n s ty tu c ji PR L , zaisad zaś ty ch n ie da s ię pogod zić z ja k ą k o lw ie k d o w o ln o ścią czy b ra k iem s k u ­ teczn ej k o n tro li organ ów p a ń stw o w y c h , p rzeto n a su w a się o c z y w isty w n io se k , że

"N r 7— >8 (91— 92) P ra w o p ie r w o k u p u a o c h ro n a o b y w a te li w k.c.

65

o ch ro n ę p raw o b y w a te li w in te r e su ją c y m n a s zak resie m uszą r e a liz o w a ć są d y p o w sz e c h n e zg o d n ie z art. 48 K o n sty tu c ji PR L. N ieza le żn ie od tego, sk oro p raw o p ierw o k u p u s ta n o w i czyn n ość cy w iln o p ra w n ą , b rak za ś u s ta w szczeg ó ln y ch w y ­ łą c z a ją c y c h sp ra w y p ierw o k u p u spod ju r y s d y k c ji są d o w ej >(art. 2 § 3 k.p.c.), to fo r u m są d o w e sta n o w i jed y n ą drogę, n a której o b y w a tel p o w in ie n doch od zić sw y c h p ra w .

iN ależy je d y n ie zbad ać, w ja k im z a k r e sie o ch ron a ta m o ż e b y ć sk u teczn a i jak d a le k o sięga k ogn icja sąd ów p o w szech n y ch w sp ra w y p ierw ok u p u .

1. a) G en era ln ie rzecz b io rą c, p r a w o p ierw ok u p u je s t u p ra w n ien iem , k tóre w y ­ n ik a z u s ta w y lu b c z y n n o śc i praw n ej (art. 5% k.c.). J est o n o w y r a z e m ok reślon ej -w oli u p ra w n io n eg o , p rzy w ilejem , z k tó reg o m o że on, a le n ie m u si k orzystać. M o­ g ła b y s ię w ię c w y d a w a ć , ż e w o la u p ra w n io n eg o n ie jest ogran iczon a żad n ym i w a - Tunkam i, a zo b o w ią za n y n ie m o że d o m a g a ć się za n iech a n ia r e a liz a c ji praw a p ie r w o k u p u .

Tak jed n a k n ie jest. N ie n a le ż y b o w ie m zap om in ać, ż e k a żd e p raw o p ow in n o b y ć re a iiz o w a n e w P R L zg o d n ie z e społecznogospodarczytm jeg o p rzezn a czen iem

i w sp o só b od p o w ia d a ją cy za sa d o m w sp ó łż y c ia sp o łeczn eg o . K o r z y sta n ie z p ie r w o ­

k u p u w sposób sp rzeczn y z ty m i za ło że n ia m i n ie jest u w a ż a n e za w y k o n y w a n ie p ra w a i n ie k orzysta z o ch ro n y (art. 5 k.c.). P o n a d to art. 4 k .c. n a k a z u je tłu m a ­ c z y ć p rzep isy p raw a c y w iln e g o zg o d n ie z z a sa d a m i i c e la m i PR L, któjre ok reśla p rzed e w sz y stk im nasza K o n sty tu cja , ja k ró w n ież u s ta w y i in n e a k ty p raw n e w y d a n e przez u p raw n ion e organ y.

P rzy o cen ie o m a w ia n eg o za g a d n ien ia n a le ż y ró w n ież brać pod u w a g ę, że is t n ie j ą garzepisy a rt. 131 i art. 129 w zw ią z k u z art. 133) k.c., d o ty czą ce szczególnej o c h r o n y n iek tó ry ch fo rm w ła sn o ści.

b) Z a cieśn ia ją c prob lem d o u sta w o w e g o p raw a p ierw ok u p u , k tó r e p rzy słu g u je P a ń s tw u na p o d sta w ie art. 30 i n a st. u sta w y z d n ia 14.V II.1961 r. o gospodarce te r e n a m i w m iastach i o sied la ch , n a le ż y stw ierd zić, ż e u p r a w n ie n ia rad n arod o­ w y ch w za k r e sie p ierw o k u p u p od legają ta k im sam ym ogran iczen iom i regu łom in terp reta cy jn y m ja k w sz e lk ie in n e p raw a c y w iln e .

P o n a d to n a u p ra w n io n y m prezyd iu m rad y n arod ow ej ciąży szczeg ó ln y ob o­ w ią z e k rea lizo w a n ia p o lity k i P a ń stw a w y n ik a ją c y z art. 67 i 68 pk t 5 i 6 u sta w y

x d n ia 25.1.1958 r. o radach n arod ow ych (Dz. U. z 1963 r. N r 29, poz. 173), w o b ec

c z e g o k o rzy sta n ie z p raw a p ierw o k u p u p ow in n o być w y k o n y w a n e z za ch o w a n iem ś c is ły c h ram u sta lo n y ch przez w y ty c z n e R ad y M in istrów z d nia 16.11.1962 r. (Mon. P o l. N r 23, poz. 98), k tóre k o n k r e t y z u j ą c e l e i z a s a d y p o l i t y k i

P a ń s t w a w t y m z a k r e s i e . 2

W y ty czn e R a d y M in istrów o k r e śla ją za ró w n o g ra n ice sw o b o d n e g o u zn a n ia p re­ z y d iu m ra d y n arod ow ej (§ 3 ust. 1— 3), ja k i p o d m io ty s z c z e g ó l n e j o c h r o n y P a ń s t w a , zd eterm in o w a n e w sp osób n eg a ty w n y , tj. w fo rm ie za k a zó w k orzy­ s t a n ia z p ierw ok u p u (p rezydium n ie p o w in n o k o rzy sta ć z p ierw o k u p u w o b ec (...),

* Z a k a z k o r z y s ta n ia z p ie r w o k u p u w o b e c n ie ru c h o m o ś c i o b e jm u ją c y c h : d o m e k je d n o r o ­ d z i n n y , m a ły d o m e k m ie s z k a ln y , p e n s jo n a t, w a r s z ta t rz e m ie ś ln ic z y lu b g o sp o d a rs tw o s a ­ d o w n ic z e czy o g ro d n ic z e z g o d n y j e s t z z a s a d a m i p o lity k i P a ń s tw a w y r a ż o n y m i w sz e re g u -In n y c h a k tó w p r a w n y c h , j a k n p .: 1) w u s ta w ie z d n ia 28.V.?957 r . o w y łą c z e n iu sp o d p u b l. g o s p o d a rk i lo k a la m i... (Dz. U . z 1962 r. N r 47, p o z. 228); 2) w u c h w a le n r 81 R a d y M in is tró w ■* d n ia 35.111.1957 r . w s p ra w ie p o m o c y P a ń s tw a d la b u d o w n ic tw a m ie sz k a n io w e g o ze ś ro d k ó w 'W ła sn y c h lu d n o ś c i (M on. P o l. N r 22, p o z. 157); w a r t y k u ł e 23 u s t. 2 u s ta w y z d n ia X4.VII.1961 r . o g o sp o d a rc e te r e n a m i w m ia s ta c h i o sie d la c h ( k tó ry d o ty c z y tz w . o b sz a ró w •U rb a n iz a c y jn y c h i w y łą c z a o d u r b a n iz a c ji d o m k i je d n o r o d z in n e , p e n s jo n a ty itd .); w u c h w a le n r 11 B a d y M in is tró w z 27.1.1965 r . w s p r a w ie o d d a n ia n ie k tó r y c h te r e n ó w o b s z a rz e m . s t. W a rsz a w y w w ie c z y s te u ż y tk o w a n ie (M on. P o l. N r 6, poz. 18). •5‘ — F&le&tra

66 L e s ł a w M y c z k o i a s k i _{N r 7-8 (91— 92)}

p rzek roczen ie za tem tych gran ic, a przede w szy stk im za k a zó w za w a rty ch w § 4— 5— 6 w y ty c z n y c h , m oże b yć u zn a n e za n a d u ży cie p raw a i za n ie p o d le g a ją c e o ch ro n ie.3

W y ra żo n y w y żej p ogląd o szczególn ej ro li za k a zó w k o rzy sta n ia z p ierw o k u p u w o b ec o k reślo n y ch n ieru ch o m o ści zo sta ł za a k cep to w a n y w c y to w a n y m p iś m ie o k ó ln y m n r 4 M inistra G osp od ark i K o m u n a ln ej z dn. 19.1.1963 r., k tó r e w r ę c z stw ierd za , że w w y p a d k a ch w y m ie n io n y c h w § 4, 5 i 6 u c h w a ły n r 62 (Rady M i­ n istró w p rezy d ia w o je w ó d z k ic h rad n a ro d o w y ch n i e m o g ł y b y z a j ą ć i n ­ n e g o s t a n o w i s k a a ich u c h w a ły b y ły je d y n ie fo rm a ln o ścią .4

2. N ie b u d zi w ą tp liw o ś c i, że sądom p o w szech n y m p r z y słu g u je p ra w o 'badania* czy czy n n o ść p ra w n a jest zgodna z u sta w ą lu b z z a sa d a m i w sp ó łż y c ia społecznego^ oraz c z y w y k o n y w a n ie p raw a od p o w ia d a sp o łeczn o -g o sp o d a rczem u jeg o p r z e z n a ­ czeniu, a skoro żad en sz c z e g ó ln y ak t p ra w n y n ie w y łą c z y ł sp ra w p ierw o k u p u spod k o g n icji są d o w ej, to d oty czy to ró w n ież w sz e lk ic h sp orów zw ią za n y ch z w y ­ k o n y w a n ie m te g o p raw a przez p rezy d ia rad n a ro d o w y ch . K w e stio n o w a n ie czy n ­ n o śc i p r ezy d ió w rad n arod ow ych m o ż e m ieć m ie jsc e zarów n o w a k cji zaczep n ej* tj. w ipozw ach o u sta le n ie n ie w a ż n o śc i ta k iej czyn n ości, jak i w a k c ji o b ro n n ej, np. w r e w iz ji od w p isu w ła sn o ś c i S k arb u P a ń stw a czy w zarzu tach p o d n ie sio n y c h p rzez p o zw an ego n a sk u tek p o w ó d ztw a w in d y k a c y jn e g o S k a rb u P a ń stw a o w y ­ d a n ie n ieru ch o m o ści (art. 222 k.c.).

M oim zd an iem , za rzu ty n ie w a ż n o śc i (art. 58 i§ 1 k.c.) m ożn a o p ierać zarów no; na n a ru szen iu p rzep isó w sam ej u s ta w y z 14.VII.1961 r. o gosp od arce teren a m i (...) lu b in n y c h u sta w szczeg ó ln y ch oraz n a w a d a ch o św ia d czen ia w o l i 5, jak i n a n a ­ ru szen iu z a k a zó w sp recy zo w a n y ch w § 4— 6 w y ty c z n y c h z a w a rty ch w u c h w a le n r 62 R a d y M in istró w z dnia 16.11.1962 r.

O i’e k o g n ic ja sąd ów p o w szech n y ch w sp ra w a ch w y m ie n io n y c h pod a) n ie b u d z i w ą tp liw o śc i (patrz n iżej a r ty k u ły CR. C zarn eck iego oraz E. i J. Ł ęto w sk ich ), o t y l e zak res rozp ozn an ia sp orów p rzy za rzu cie n a ru szen ia w y ty c z n y c h R a d y M in i­ stró w jest (problem em b a rd zo sp o rn y m i w y m a g a d o d a tk o w eg o om ów ien ia.

3. R yszard C za rn eck i w a r ty k u le pt.: (Prawo p ierw ok u p u w u s ta w ie o g o sp o ­ d a rce teren a m i w m ia sta ch i o s ie d la c h 6 w y r a ż a p ogląd , ż e „sp rzed aw ca m oże p o d ­ n o sić przed sąd em je d y n ie za rzu ty co do n iezgod n ości z u sta w ą d ok on an ej p rzez p rezy d iu m czy n n o ści, n ie je s t on jed n a k u p r a w n io n y do p o w o ły w a n ia s ię n a n a ­

3 N ie z a le ż n ie od z a r z u tu n a d u ż y c ia p r a w a p o d m io to w e g o c z y n n o ś ć p r e z y d iu m r a d y n a ­ ro d o w e j p o z o s ta ją c a w sp rz e c z n o śc i z u c h w a ią n r 62 R a d y M in is tró w (§ 4, 5 i 6) p o w in n a b y ó u z n a n a za n ie w a ż n ą z g o d n ie b o w ie m z a r t . 58 § 1 k .c . n ie w a ż n a j e s t c z y n n o ś ć p ra w n a * k t ó r a s p rz e c iw ia się u s ta w ie , p rz e z iis ta w ę z a ś k o d e k s c y w iln y ro z u m ie k a ż d y o b o w ią z u ­ ją c y a k t p r a w n y ( a rt. X V I p r z e p . w p r o w . k .c .). N ie w a ż n o ść c z y n n o ś c i p r a w n e j n iw e c z y s k u t e k p r a w n y o św ia d c z e n ia n o ta r ia ln e g o o s k o r z y s ta n iu z p r a w a p ie r w o k u p u , n iw e c z y z a ­ t e m p r z e n ie s ie n ie w ła s n o śc i n ie r u c h o m o ś c i n a S k a r b P a ń s tw a ( a r t. 32 u s t. 4 u s ta w y z d n ia 24.VII.1961 r. o g o s p o d a rc e te r e n a m i w m ia s ta c h i o sie d la c h ). * M o im z d a n ie m u c h w a ła n r 62 R a d y M in is tró w z d n ia 16.11.1962 r . z a w ie r a ją c a w y ty c z n e - co d o k o r z y s ta n ia z p r a w a p ie r w o k u p u , s ta n o w ią c a k t w y k o n a w c z y d o u s ta w y z 14.VII.1961 r . w y d a n y z w y ra ź n e g o je j u p o w a ż n ie n ia ( a r t. 35), p o w in n a b y ć t r a k to w a n a ja k o ź ró d ło o k r e ­ ś lo n y c h p o d m io to w y c h p r a w o b y w a te li n ie z a le ż n ie od ro li, ja k ą s p e łn ia w r a m a c h p r a w a a d m in is tr a c y jn e g o ( d y re k ty w y d la p o d le g ły c h R a d z ie M in is tró w p re z y d ió w r a d n a ro d o w y c h )^ P r z y ję c ie k o n c e p c ji w y r a ż a n e j p rz e z n ie k tó r y c h a u to r ó w , że w y ty c z n e n ie m a ją r a n g i o b o ­ w ią z u ją c e g o a k t u p ra w n e g o , w y d a je m i się n ie u z a s a d n io n e , m . in . ze w z g lę d u n a f a k t p u ­ b l ik a c ji w d z ie n n ik u u r z ę d o w y m , ja k im je s t M o n ito r F o lsk i. 5 J e ś li ch o d z i o n ie w a ż n o ś ć w ś w ie tle s a m e j u s ta w y , d o ty c z y ć to b ę d z ie w sz c z e g ó ln o śc i t a k ic h s y tu a c ji, j a k : o b ję c ie p ie r w o k u p e m n ie ru c h o m o ś c i p o ło ż o n y c h p o za g r a n ic a m i m ia s ta czy o s ie d la ( a r t. 1 u s t. 1), z ło ż e n ie o ś w ia d c z e n ia w f o rm ie n o ta r ia ln e j p o u p ły w ie 3 -m le— jię c z n e g o te r m in u ( a rt. 32), n a r u s z e n ie z a k a z ó w p ły n ą c y c h z a r t . 33 u s ta w y (sp rz e d a ż g o s­

N r 7— 8 (9 1 — 92 ) P ra tc o p ie r w o k u p u a o c h r o n a o b y io a te lt u> k.c. g7

ru szen ie w y ty c z n y c h R ady M in istró w z 16.IL1962 r.” g d y ż — zd an iem aut-ora — „ w y ty czn e te n ie są u sta w ą i n ie rodzą p raw p o d m io to w y ch dla stro n ”. C zarnecki - stw ierd za p rzy tym , że n a w et u c h y le n ie u c h w a ły p rezyd iu m ra d y n arodow ej w drodze a d m in istra cy jn ej n ie zm ien ia fa k tu , iż tym czasem „w łasn ość n ieru ch o - rrości p rzeszła n a S k a rb P a ń s tw a ”.

W in n y m zn ó w m iejscu a u to r ten wyraża> p o g lą d n a stęp u ją cy : „Z k o le i zasada, że w y z b y c ie się przez P a ń stw o w ła sn o śc i n ieru ch o m o ści m oże sk u te c z n ie n astąp ić ty lk o w w y p a d k a ch p rzew id zia n y ch przep isam i szczeg ó ln y m i i p rzy zach ow an iu w a ru n k ó w u sta w o w o ok reślon ych — p rzem a w ia p rzeciw k o sta n o w isk u , b y w w y ­ p ad k u u c h y len ia u c h w a ły p rezy d iu m b ąd ź m o g ła b yć z a w a rta u m o w a w p rzed -

ir.iocie p rzen iesien ia w ła sn o śc i n ieru ch o m o ści n a sp rzed a w cę, b ąd ź m ogło n a stą p ić p rzy w ró cen ie sta n u w ła sn o ś c i w d rod ze w y to czen ia p o w ó d ztw a o u k szta łto w a n ie

p r a w a ”. i

C zarnecki, stw ie r d z iw sz y brak sk u tk ó w c y w iln y c h u c h y len ia u c h w a ły p rezy ­ diu m w tr y b ie a d m in istra cy jn y m i o d m a w ia ją c są d o m p ra w a rozp atryw an ia z a ­ rzu tó w n a ru szen ia w y ty c z n y c h , n i e d a j e żadnej od p ow ied zi na p y ta n ie , w j a k i s p o s ó b p o k rzy w d zo n y o b y w a te l m oże sk u teczn ie bronić sw o ich praw .

W k o n se k w e n c ji a u to r m ilczą co godzi się na sy tu a cję, w której o k reślon a d zia ­ ła ln o ść p rezy d ió w rad n a ro d o w y ch p ozb a w io n a je s t sk u teczn ej k o n tro li, czego ze w z g lę d ó w za sa d n iczy ch a k cep to w a ć n ie m ożna. S k o ro b o w ie m u sta w o d a w ca u zn a ł za celo w e, a b y n ie k tó r e za d a n ia gosp od ark i teren a m i rea lizo w a ć w fo rm ie c y w il­ n ej, to tym sa m y m oddał ten w y c in e k pod k on trolę są d ó w p o w szech n y ch , jako o rg a n ó w u p o w a żn io n y ch do ro zstrzy g a n ia sp orów c y w iln y c h . G d yb y w o lą u s t a ­

w o d a w c y b y ło p rzek a za n ie ty ch sp r a w — m im o ich c y w iln e g o ch arak teru — w g e stię in n y ch organ ów , z a m ie śc iłb y stosow n ą k la u z u lę w u s ta w ie z dn. 14.V II. 1961 r. B rak ta k ie g o zastrzeżen ia u p o w a żn ia — m oim zd a n iem — są d y p o w szech n e d o rozp a try w a n ia w szelk ich z a rzu tó w p rzeciw k o czy n n o ści p rezy d iu m , a su gero­ w a n e p rzez autora o gran iczen ie b y ło b y n ie do p ogod zen ia z za sa d ą ró w n o ści stron w p rocesie.

W yd aje m i się rów n ież, że są d y p o w in n y z u rzędu brać pod u w a g ę, iż ra d y n a­ ro d o w e z m o cy art. 67 i 68 u sta w y z 25.1.1958 r. m ają p rzestrzegać p raw a i za­ sa d n iczy ch założeń p o lity k i p a ń stw o w e j, n a ru szen ie zaś w y ty c z n y c h R ad y M in i­ stró w rea lizu ją cy ch tę p o lity k ę n ie m oże b yć bez zn a czen ia d la w y n ik ó w sporu - (art. 233 § 1 k.p.c.). W szczeg ó ln o ści ch od zi m i o k o n k retn e za k a zy k orzy sta n ia

z p ierw o k u p u za w a rte w § 4 — 6 u c h w a ły nr 62 R ady M in istró w z dnia 16 lu ­ te g o 1962 r., k tó re ogran iczają sw o b o d ę w y b o ru ze stro n y u p ra w n io n y ch p rezy­ diów . P o g lą d ta k i p o tw ierd za w c a łej ro zcią g ło ści p ism o ok ó ln e nr 4 M in istra G osp od ark i K om u n aln ej z 19 s ty c z n ia 1963 r., c y to w a n e n a w stę p n ie .

W ypada w k oń cu zau w ażyć, że C zarnecki uzasad n ia sw ó j p ogląd o n ied o p u sz­ cza ln o ści zarzu tu n a ru szen ia w y ty c z n y c h tw ierd zen iem , iż „u ch w ała z 16.11.1962 r. n ie jest u sta w ą ”, zap om in ając jednak, że art. X I przep. w p ro w . p.o.p.c. (ob ecn ie art. X V I przep. w p row . k.c.) rozu m ie przez u sta w ę k a żd y o b o w ią zu ją cy akt

p o d a r s tw a ro ln e g o itp . n a rz e c z o só b p o s ia d a ją c y c h o d p o w ie d n ie k w a lif ik a c je ). P o d o b n y p o ­ g lą d w y r a ż a ją E w a i J a n u s z Ł ę to w sc y w o m a w ia n y m d a le j a r ty k u le . Z a rz u t n ie w a ż n o ś c i m oże b y ć te ż u z a s a d n io n y p rz e p is a m i u s ta w y o r a d a c h n a r o d o w y c h o ra z p r z e p is a m i in n y c h a k tó w p r a w n y c h o k r e ś la ją c y c h sp o só b d z ia ła n ia i o r g a n iz a c ję w e w n ę tr z n ą p re z y d ió w r a d n a r o d o w y c h ( a r t. 38 k .c.). P o n a d to n a le ż y z w ró c ić u w a g ę n a z a r z u ty : p rz e k r o c z e n ia g r a n ic u m o c o w a n ia ( a rt. 103 lu b 104 k .c.), b r a k u n a le ż y te j f o rm y p e ł­ n o m o c n ic tw a (a rt. 99 § 1 k .k .) n a r u s z e n ia p rz e p is ó w o n o ta r ia c ie o r a z w a d o św ia d c z e n ia Woli o k r e ś lo n y c h w a r t . a r t . 82 — 86 k .c . « „ N o w e P r a w o ” n r 9 z 1963 r .

68 L e s l a w M y c z k o w s * < { Nr 7-8 (91— 92)

p raw n y. N a leży przy tym p od k reślić, że u c h w a ł a t a z o s t a ł a w y d a n a n s p o d s t a w i e w y r a ź n e j d e l e g a c j i u s t a w o w e j (art. 35, k tó r y o k reślił te ż n a z w ę „ w y ty c z n e ”), a fa k t p u b lik a cji w M onitorze P o lsk im w y ra ża in te n c ję p o w ­ szech n eg o jej sto so w a n ia , a k cen tu ją c w ten sp o só b ran gę p rzep isu i; jeg o zn a czen ie d la o g ó łu o b y w a teli.

W ty c h o k o liczn o ścia ch czy n n o ść p rezy d iu m p ozostająca w k o liz ji z w y ty c z n y m i m oże b y ć u zn an a za n ie w a ż n ą zg o d n ie z art. 58 i§ 1 k.c. w zw ią zk u z art. X V I p rzep. w p r. k.c. (d a w n iej art. 41 p.o.p.c. w zw ią zk u z art. X I p rzep. w pr. p.o.p.c.). N ie n a leży też zap om in ać, ż e w y ty c z n e sta n o w ią c r e g u ły sto so w a n ia p raw a pierw okuipu, za k reśla ją ty m sa m y m g ra n ice sp o łeczn o -g o sp o d a rczeg o p rzezn a cze­ n ia te g o p raw a, a ich p rzek roczen ie n ie m oże b yć uznane za w y k o n y w a n ie p raw a (art. 5 k.c.).

4. In n i au torzy, m ia n o w ic ie E w a i J a n u sz Ł ęto w scy , w artyk u le pt.: .W yk on an ie p raw a p ie r w o k u p u n ieru ch o m o ści p rzy słu g u ją ceg o P a ń s t w u 1 rep rezen tu ją sta n o ­ w isk o zb liżo n e do C zarn eck iego, u zasad n iają jed n ak sw ó j p ogląd tw ierd zen iem , ja k o b y w y ty c z n e R ad y M in istró w m ia ły ch arak ter „in stru k cy jn y , u ła tw ia ją c y p rezyd iu m ra d y p o w z ię c ie o d p o w ied n iej d e c y z ji”, oraz tym , że „charakter p ra w n y w y ty c z n y c h jest w n a u ce p raw a d ość w ą tp liw y i n ie jest rzeczą p ew n ą, czy m o ­ żna u zn ać je za p raw o p rzed m io to w e”.

A u to rzy rozp atru ją sp r a w ę p rocesu są d o w e g o pod k ą tem w id z e n ia e w e n tu a l­ nego za rzu tu n a d u ży cia praw a, p rzy czym d o ch o d zą do w n io sk u , że za rzu t ten nie m o że sta n o w ić p o d sta w y p o w ó d ztw a p rzeciw k o p rezyd iu m rad y n a ro d o w ej, gd yż art. 5 k.c. (d aw n iej art. 3 p.o.p.c.) je s t śro d k iem obrony w p ro cesie, a le n ie m ożna go tra k to w a ć jako sa m o d zieln ej p o d sta w y roszczenia.

O m a w ia n i au to rzy — czy n ią c słu szn ą u w a g ę co do ch a rak teru p rzep isó w art. 5 k.c. — za p o m in a ją jed n ak , że u p ra w n io n y m oże s ię n im p o słu ży ć w p ro cesie w in d y k a cy jn y m w y to c z o n y m p rzez Skarb P a ń stw a o w y d a n ie n ieru ch o m o ści n a ­ b y tej w drodze p ierw ok u p u , bądź w r e w iz ji od n a k a za n ia w p isu w ła s n o ś c i S k a rb u P a ń stw a , w k tórym to p o stęp o w a n iu sp rzed a w ca n ie je s t stron ą a ta k u ją c ą (nie w sz c z y n a p o stęp o w a n ia sp rzed aw ca, lecz S k a rb P a ń stw a , sk ła d a ją c w raz z o św ia d czen iem o sk o rzy sta n iu z p raw a p ierw o k u p u w n io se k o w p is w ła sn o ści).

F on ad to, jak już p od n osiłem , sp rzed a w ca m oże p o w o ły w a ć s ię n a n ie w a ż n o ść i d om agać się o d p o w ied n ieg o o rzeczen ia są d o w eg o , przytaczając n a u za sa d n ien ie sw e g o sta n o w isk a p rzep isy art. 58 § 1 w zw ią zk u z art. X V I przep. w p row . k.c. M ożna te ż rep rezen to w a ć pogląd, że w y ty c z n e w części ob ejm u ją cej za k a zy (§ 4— 6) m ogą b yć tra k to w a n e ja k o w y r a z o k reślo n y ch zasad w sp ó łż y c ia sp o łe c z ­ nego, a — jak w ia d o m o — p rzek roczen ie ty c h zasad p o w od u je n ie w a ż n o ść c z y n ­ n ości p ra w n ej z m o cy art. 58 § 2 k.c.

T w ie r d z e n ie o in stru k cy jn y m ch arak terze w y ty c z n y c h n ie z m ie n ia w n iczy m fa k tu , że n a d a n o im sz a tę u c h w a ły R ad y M in istrów , k tóra jest jed n ą z fo rm a k tó w w y k o n a w c z y c h R ządu (art. 32 p kt 8 K o n sty tu cji), oraz fa k tu p u b lik a cji w d zien n ik u u rzęd ow ym P R L (M onitorze P o lsk im ), co n a d a je ta k iej „Instrukcji" c h a ra k ter szczeg ó ln y , w y p o sa ża ją c ją w ce c h y p raw a p rzed m iotow ego. N a leży przy ty m za u w a ży ć, ż e art. X V I przep. w p ro w . k.c. n ie czyn i d y sty n k cji m ięd zy p r z e ­ p isa m i p ra w a , zastrzeg a ją c je d y n ie , ż eb y b y ły o n e o b ow iązu jące, czego o m a w ia n ej u ch w a le od m ów ić n ie m ożna.

W y m ien ien i au to rzy tw ierd zą d alej, że k o n se k w e n c ją ro zp a try w a n ia sp o r u o n a ­ ru szen ie w y ty c z n y c h przez są d y p o w szech n e b y ło b y pod d an ie k o n tro li są d ó w c a

N r 7— 8 (91-—92) P ra w o p ie r w o k u p u rf o c h ro n a o b y w a te li w k .c . ₆₉

ło k sz ta itu p o lity k i gosp od ark i teren a m i danej rad y n a ro d o w ej, g d y ż są d m u sia łb y rozstrzygać, czy w y k o n a n ie p ierw o k u p u b y ło celo w e, a to sp rzeciw ia s ię zasadom

p od ziału k om p eten cji.

W zw ią zk u z ty m n a le ż y p o d k reślić, że sk oro r e a liza cja p raw a pierw okupu d o ­ k o n y w a n a je s t w sposób cy w iln o p r a w n y (brak jest d ecy zji a d m in istra cy jn ej i po­ stę p o w a n ia a d m in istra cy jn eg o se n su stricto, jak to m a m ie jsc e np. przy w ie c z y s­ tym u ży tk o w a n iu , k tóre fin a liz u je s ię ró w n ież w drodze c y w iln ej), to nie m ożna m ó w ić o sw o b o d n ej ocen ie „organu a d m in istra cji”, le c z jed y n ie o r e a liza cji u p ra w ­ n ie n ia p rzez p o d m i o t p r a w a c y w i l n e g o , a o k oliczn ość, że tym u p ra w ­ n io n y m p od m iotem jest stro n a b ęd ą ca jed n o cześn ie organem a d m in istra cy jn y m , fa k tu teg o n ie u m n iejsza. Sk oro z a ś . — id ą c d alej — p od m iot p raw a c y w iln eg o w y k o n u je sw o je praw a, to są d p o w szech n y jest w ła d n y o cen ia ć tę czy n n o ść w p ła ­ sz c z y ź n ie art. 5 i p.rt. 4 k.c., p o siłk u ją c s ię przy tym d o d a tk o w y m i w sk azów k am i, k tóre czerp ie z w y ty c z n y c h R ządu.

O cen iając zarzut n a ru szen ia w y ty c z n y c h , sąd p ow szech n y b ęd zie m ia ł do cz y n ie ­ n ia z d w iem a gru p am i ty c h w y ty czn y ch :

a) za k a zu ją cy m i k o rzy sta ć z p ierw ok u p u ; są one sp recy zo w a n e bardzo ściśle i w y m ie n ia ją ta k s a ty w n ie n ieru ch o m o ści u p rzy w ilejo w a n e (§ 4— 5— 6). N ie w y d a je się , aby w drodze p o stę p o w a n ia d o w o d o w eg o np. za p om ocą oględzin) n ie m ożn a b yło u stalić, czy n ieru ch o m o ść za w iera dom ek lu b g osp od arstw o ogrod n icze, oraz aby przez su b su m cję sta n u fa k ty c z n e g o pod o k reślo n y p rzepis w y ty c z n y c h n ie m ożn a b y ło w y d a ć k on k retn ego orzeczen ia bez w n ik a n ia w sed n o p o lity k i p rezyd iu m ra d y n arod ow ej;

b) ogra n icza ją cy m i w p o zo sta ły ch sp ra w a ch sw o b o d ę d zia ła n ia rad narod ow ych je d y n ie ra m o w ą w sk a zó w k ą , żeb y n ieru ch o m o ść b y ła n iezb ęd n a dla ce ló w u r­ b a n isty czn y ch . W tej sy tu a c ji p rzep row ad zen ie dow odu, że p rezyd iu m rady n a ro d o w ej n a d u ży ło sw o ich u p ra w n ień b ę d z ie d la sp rzed a w cy b ardzo trudne (a w ię c o d m ien n ie n iż przy zarzu cie p rzek roczen ia za k a zó w k o rzy sta n ia z p ie r ­ w ok u p u, o czym b y ła m o w a w y żej). N ie n a le ż y b o w ie m zap om in ać, że na sp rzed a w cy cią ży ć b ęd zie ob o w ią zek w y k a za n ia , na czym to n a d u ży cie polega, i p rzed sta w ien ie p rzek o n y w a ją cy ch d o w o d ó w (art. 6 k.c.). P r a k ty c z n ie b iorąc — u w z g lę d n ie n ie zarzutu n a d u ży cia p raw a lu b n iew a żn o ści z art. 53 § 2 k.c. b ęd zie m ia ło m ie jsc e w w y ją tk o w o ja sk ra w y ch w yp ad k ach . N a leży zauw ażyć, że n ie le ż y w in te r e sie P a ń stw a , ab y sy tu a c je ta k ie b y ły to lero w a n e, w y ło ­ w ie n ie w ię c tak ich w y p a d k ó w w drodze o rzeczn ictw a są d o w eg o b ęd zie m iało p o z y ty w n e znaczenie.

Jak z teg o w id ać, ob aw y co d o p rzek roczen ia k o m p eten cji i in g ero w a n ia w sferę za strzeżo n ą d la organ ów a d m in istra cy jn y ch n ie m o g ą b y ć u zn a n e za u zasad n ion e, a r o zp a try w a n ie sp orów w za k r e sie p ierw o k u p u n ie ty lk o n ie u tru d n i pracy, lecz p rzeciw n ie , b ęd zie m o b ilizo w a ć rad y n a ro d o w e d o sk ru p u la tn eg o p rzestrzeg a n ia w y ty c z n y c h R ady M in istrów , a ty m sam ym zasad p o lity k i P a ń stw a .