Ograniczenia obrotu dewizowego z zagranicą w polskim prawie dewizowym

Pełen tekst

(1)w. Elżbieta Bombińska Katedra Handlu Za, ... nlunego. Ograniczenia obrotu dewizowego z zagranicą w polskim prawie demwwym l . Wprowadzenie Tran sforma cja polsk iej gospodarki po 1989. f . zna l a z ła. odzwierciedl e ni e. w procesie dostosowywani;! prawa dewi zowego do nowyc h wymogów gospo-. dark i rynkowej. Zmiany. jakie zasz ł y w pol skim prawodawstwi e dewi zowy m w latach 90 .. są bez wątpien i a k onse k wencją dok o n ującego się procesu wzrostu otwartości gospodarki Po lski w wyniku liberali zHcj i obro tów gospodarczych z zagranicą oraz - przede wszystkim - udzia ł u naszego kraju w integracji europej skiej . Rozwiqzania prawne doty cz ące obrotu dewizowego, zakres swobod y (ewentu alni e og rani cze ń ) przy doko nywa niu czy nno ści taki ego obrotu s lan ow ią n ajważniejszą część prawa dewi zowego i przesą dzaj ::) o st op~ niu dostosowania tego prawa do wymagań gospodarki rynkowej l. Przcd mio ~ tem artyku lu jest prezentacja zmia n w zakresie reglamen tacj i obrotu d ew i zo ~ wego z zagranicq wprowadzonyc h z dni em 1 1 1995 r. przez u s tawę Prawo dewizoweJ. Zos taną w nim o mówi one ograniczenia podstawo wyc h czy nn ości obrotu dewizowego z zagranicą, do których nal eżą: transfer w art ośc i d ew i zo~ wych za g rani cę i z zagra ni cy, udzi elan ie i z aciąga ni e kredytów i pożycze k w wartościach dewi zowych o raz ustanawian ie przez osoby kraj owe na rzecz osób zagranicznych p o rę cze ń i gwarancj i wykonania zo bowią za ń , kt óryc h przedmiote m św iad cze nia są warto śc i dewizowe. Celem art y kułu jest ukazani e wyraźnej tendencj i do ł agodzenia obowiązu ~ jqcej jeszcze reglamentacji w dziedzinie obrotu dewizowego z zag r an i cą, d l a~ l w . Wójtowicz, Prmt'//(/ regulacja obrotu de ....izowego. \I'. Polsce. Oficyna Wydawnicza. Branta, Bydgoszcz 1996. s. 8. ~ Ustawa zdnia 2 XII 1994 r. Prawo dewizowe, Dz.U . nr 136. poz . 703. Dz.U. 1995. nr 132. poz. 641..

(2) Elżbieta Bombińska. tego. najwa żniejsze. obowiązuj:lcych. zmiany w tym zakresie regulacji prawnych,. zosta n ą. odniesione do. wcześniej. 2. Podmiotowy I przedmiotowy zakres reglamentaclJ obrotu de wizowego z zagranicą Obrót dewizowy t0 3 : - zawarcie umowy lub dokonanie innej. czyn ności. prawnej. powodującej. lub dewizowe bądź przeniesienie własnośc i wartości dewizowych albo przeniesienie wierzyte lności lub zobowiązan ia , których przedmiotem świadcze nia są wartośc i dewizowe , - transfer za granicę i z zagrani cy wartości dewizowych. Zgodnie z z u stawą Prawo dewizowe obrót dewizowy , za równo krajowy, jak i zagraniczny jest dozwolony. ale w ściś l e okreś l onych sytuacjach doznaje on ograniczeń. które przyjmują postać nakazów i zakazów dewizowych. Zakres reglament acj i dew izowej jest zróż ni cowa ny dla poszczególnych podm iotów dew izowych: osób krajowych , osób zagranicznych i podmiOlów gospodar uj ą cych. Od mienna t eżjes l konstrukcja og rani cze ń reglamentacyjnych dla obrotu dewizowego wew n ą trz kraju. z zag rani c ą oraz obrotu dewizowego dokonywanego przez osoby krajowe za gra ni cą. Najwięk szy zakres nakazów i zakazów dewizowych dotyczy obrotu dewizowego z zagran iCii. Wszelkie ogr.ul icz.enia i obow i ązki zawarte w ustawie i wydanych na jej podstaw ie aktach wykonawczyc h nie mają zastosowan ia w stosu nku do4 : - Skarbu Panstwa w zakresie , w jakim reprezentowany jest przez Mini stra Finansów, - Narodowego Banku Polsk iego, - banków w zakresie upoważniell do dokonywania okreś lon yc h czy nn ości obrotu dewizowego, udzie lonyc h im na podstawie przepisów prawa bankowego i przepi sów o Narodowy m Banku Polskim. Reglament acja dewizowa ni c obejmuje wice obecnie tych pod mi otów, co oczywiście ni e oznacza, że nie podlegają one żad n ym przepisom prawa dewizowego czy kon tro li dewizowej. Obowiązujące wobec Skarbu Państwa, Narodowego Banku Polskiego i innych banków - w granicach upoważnien na czynno śc i dewizowe - przepisy dew izowe mają zupe ln ie inne zadanie. Mają one zapewnić w ła śc iw e przeprowadzanie roz li cze ń , respektowanie prawa ba nkowego i zawartych um ów międz y narodowyc h , a nie ograniczać te podmioty w zakresie czy nn ośc i dewizowych. Wśród czynności obrotu dew izowego z zag rani c ą , które podlegają reg lamentacji dewizowej z najduj ą się: transfer wartości dewizowych za grani cę i zza granicy, udzielanie i zaciąg anie p ożycze k w w art ościac h dewi zowych mogącej powodować płatn ość ś rodkami sta nowiący mi wartości. l Por. art. 2,1 pkt 8 us ta wy Prawo dewizowe. Por. an , 3 ustawy Prawo dewizowe.. 4.

(3) obrotu międ zy osobami krajowymi a zagranicznymi oraz ustanaw ianie przez osoby krajowe na rzecz osób zagranicznych poręczeń i gwarancji wykonan ia zobowiązań, których przedmiotem św iad cze nia są wartośc i dewizowe.. 3 . Ograniczenia transferu. wartości. dewizowych za. granlcł. T ransfe r za gra nic ę wart ości dewizowych oraz transfer z zagranicy wartodewizowych to wywóz. przywóz, wysyłanie. przesyłanie. sprowadzanie, dokonywanie międzynarodowych przekazów oraz wsze ł kie inne sposoby przemieszczania wartości dewizowyc h przez gran i cę Rzeczypospolitej Polsk iej, a w szczegó ln ości wnoszenie tych wart ości na obce statki w polskich portach i ich wynoszenie z tyc h statków s. Tran sfer wartośc i dew izowych za granicę i zza grani cy, ni eza l eż ni e od tego, czy jest dokonywany przez osobę krajową czy zag ran i czną jest objęty zakazem dewizowym i dopuszczalny po uzyskaniu zezwo lenia dew izowego. Ten ustawowy zakaz jest jednak ła godzo n y na kilka sposobów. Sama ustawa dewizowa wymienia katalog czy nn ości - znaczni e szerszy niż w poprzedniej ustawi e - które stanow ią tran sfer wartości dew izowych za g ranicę. i które nie wymagają zezwolenia. Kolej nym aktem prawnym ograniczającym reglamentację transreru wartości dewizowych za granicę i zza granicy jest treŚć ogó lnych zezwoleń dewizowych udzielonych przez Ministra Finansów w drodze za rząd zen i a b • Trzecim sposobem ł agodze nia reglamentacji dewizowej, w tym reglamentacji do t yczącej transferu wartośc i dewizowych, jest mo ż li wość uzyskan ia indywidual nego zezwoleni a dewizowego. Zezwo lenia tak ie są wydawane w drodze decyzj i adm inistracyjnej Prezesa Narodowego Banku Polsk iego lub - z jego upoważ ni enia - przez dyrektorów departamentów Centrali NBP, ewentualnie przez dy rektorów oddziałów NBP. Ustawa Prawo dewizowe zwalnia od wymogu uzyskania zezwolenia na niektóre czy nn ości transferu wartości dewizowych za granicę i zza granicy. Należy do nich wywóz za g rani cę przez krajowe osoby fizyczne i osoby zagraniczne środków płatni czych do wysokości okreś lonej przez Min ist ra Finansów w ogó ln ym zezwoleniu dewizowym 7 . Ogó lne zezwolenie dewizowe różnicuje t ę wysokość dla osób krajowych i zagranicznych, ustanawiając ją na poziom ie rów nowarto ści odpow iednio 5 tys. i 2 tys. ecu. Zezwoleni e na wywóz zagranicznych środków ptatn iczych w wyso k ości okreś l onej w za rządzeniu Mini stra Finansów nie zosta ł o uzależnione od spe łni enia jakich kolw iek warun ków dotyczących źróde ł pochodzenia tych środk ów ani sposobu ic h wykorzystania za ści. gruOlcą·. 5 Por. an o2. 1 ustawy Prawo dewizowe. 6 Zarządzenie Ministra Finansów z dnia 16 l 1996 r. w sprawie ogólnych wych. MP nr 6, poz . 73 ze zm.; MP nr 21. poz. 244. 7 Por. ano 9.1 pkl I IiI . a ustawy Prawo dewizowe.. zezwoleń. dewizo-.

(4) Elżbieta. Bombitiska. Kolejną czynnością. transferu wa rtości dew izowych za gran i cę jest przekaz przez osoby krajowe wa lut obcych w celu wykonania wymaga lnych zobow i ązań wobec osób zagranicznyc h. Zobowiązania te mogą dotyczyć 8 : - nabyc ia od osób zagranicznyc h towarów znajdujących się za granicą lu b będącyc h przedmiotem gospodarczego przywozu z zagranicy, - ś wiadczenia us ł ug , z wy ł ączeniem us ł ug wykonywanych w kraju na rzecz osób fizycz nych, zaspokajającyc h ich potrzeby osobiste, - zak upu lub ustanowienia prawa na dobrach niematerialnyc h. W cel u wykonan ia zobowiązań wobec osób zagranicznych z wyżej wymienionych tyt u łów, osoby krajowe maj" rów n ież prawo do zakupu dewiz w bankach, a nas t ępnie ich wywozu lub wys iania za gra n icę bez ko n ieczności uzyskania zezwo le nia. Osoby krajowe mogą t akże bez zezwolen ia dewizowego dokonywa ć transferu walut obcych za granicę na rzecz osób zagran icznych z rachunków zas tr zeżo n yc h 9 • R ozwiązanie to jest nowosc i ą w po lski m prawie dewizowym, wynikającym z faktu wprowadzenia nowego typu rach un ku dla osób krajowych - rachunku zastrzeżo n ego. Rachunek zastrzeżony to oprocentowany lub nieoprocen towany rachunek prowadzony przez bank dla osoby krajowej (beneficjenta), na który osoba zagraniczna (zastrzegający) wpłaca waluty obce, pochodzące z ty t u łów upoważniaj ących do transferu walut. Osoba krajowa, czyli beneficjent. nabywa prawo do dysponowan ia taką wa l utą dopiero po spe ł nie n iu warunków okreś l onyc h przez zastrzegającego. Do momentu nabycia tego prawa beneficjent, może dysponować zgromadzoną na rac hunku wa ł u t ą jedynie w imieniu zastrzegaj ącego i na podstaw ie jego upoważnie n ia. Zgod nie z u stawą Prawo dewizowe z dn ia 2 Xli 1994 r. osoba krajowa nie mus i ała odsprzedawać zgromadzonych na rachu nku zast rzeżonym wal ut bankowi dopóki ca ł y rach unek nic p r zeszedł do jej dyspozycj i. Rachunek zast rzeżony m ia ł szczególne znaczen ie dopóki nowela z dnia 27 X 1995 r. nie dala krajowy m osobom gospodaruj,jcym prawa posiadania w ł as n yc h rac hunków walutowych. Rachunek zastrzeżo n y może zatem obecnie realnie fu n kcjo n ować jedynie w sytuacji. gdy osoba krajowa nie pos iada w ł as n yc h ś rodków walutowych lub odczuwa niec h ęć sięgani a po nie w trakcie reali zacj i umowy z osobą zagra ni cz n ąlO. Od obowiązku uzyskan ia zezwolen ia na czynności transferu za granicę walut obcych i dewiz są także zwolnione osoby zagraniczne. Dotyczy to trzech czynnośc i . Pi erwszą z nich jest wywóz i wys ł a ni e za g r a n icę przez zagrani czne osoby fizyczne zagranicznych środków pł atn iczyc h zg ł oszonyc h przy wj eździ e do kraj u urzędow i celne mu i uwidocznionych w imien nym zg ł osze niu , potwierdzonym przez ten urzą d ". Osoby zagrani czne posiadające w Polsce swoje oddzialy i przedstawic ielstwa m ają prawo prze k azać za gran i cę - bez od rę bn ego za. g ranicę. 8 Por. art. 9 .1 pkt 9 POf. art. 9.1 pkt 10 W. Wójlowicz, 1996, nr I. II POf. art. 9.1 pkt. t iiI. h. c, d ustawy Prawo dewizowe. I lit . h uSlawy Prawo dewizowe.. Dalsza liberalizacja polskiego prawa dewizowego. Monilor Podatkowy I lit. e ustawy Prawo dewizo we..

(5) · obrOIl/. zezwolenia dewizowego - waluty obce nabyte za walu tę polską do wysokości wyniku finansowego netto swoic h krajowych oddzia ł ów i przedstaw icielstw. Wynik ten oblicza się na podstawie prawidłowo prowadzonych ksiąg rachunkowych. Nalezy zwrócić uwagę na fakt, ze zaku p wa luty obcej do wysokości wyniku finansowego netto i możliwość transferu tej waluty za granicę nie są uzależnione od uzyskania wp ł ywów z zagranicy. Dzia ł alność gos podarcza takiego przedstaw icielstwa zagrani cznej firmy może mieć charakt er ty lko wewnąt rzkrajowy, a i to uprawnia do transferu waluty obcej za grani cę ' 2 . Ustawa dew izowa zwalnia osoby zag rani czne z obowiąz ku uzyskania odręb nego zezwolenia dewizowego w sytuacji transferu za granicę walut wymienialnych pochodz,łcych z rachunków zagranicznych wolnych tych osób oraz dew iz mających pokryc ie w tych rachunkach . a także zagranicznych środków płatni czych zakupionych przez te osoby za walutę polską pochodzącą z tych rachunków l \ Rozwiązanie to. podobnie jak w przypadku rachunku zastrleionego,jest nowością w polski m prawie dewizowym. Rachunek zagran iczny wolny to oprocentowany lub nieoprocenlowany rachunek prowadzony przez bank dla osoby zagranicznej. Można na nim gromadzić zarówno walutę po l ską z t ytułów. które upoważniają do zaku pu i transferu za g ranicę walut wymienialnych,jak i wa luty wymienialne prlekazane z zagranicy lub z takich tytułów, które upowazniają do transferu za granicę. Na rachunek wolny można także wpłacać walu ty wy mi enialne pochodzące z tytułów okreś l onych w indywidualnym zezwole niu dewi zowym. Jeżeli rac hunek jest oprocentowany, wówczas wpływają na niego takie odsetki od zgromadzonych środków. Naleiy podkreś li ć, że wprowadzenie rachunków zagran icznych wolnych nie oznacza likwidacji istniejących dotychczas tzw. rachun ków C dla osób zagran icznych. Reglamentacja czynności transferu wartośc i dewizowych za granicę ograniczanajest nie tylko przez ustawę Prawo dewizowe. Równiez wiele przepisów ogólnego zezwolenia dew izowego. udz ielonego w formie zarządzenia przez Ministra Finansów. odnosi s i ę do transferu wartości dew izowyc h za gran i cę. Dwa spoś ród nich, które dOlyczą obrotu gospodarczego z zagraniCJ:j, w znacznym stopniu ułatwiają swobod ni ejszy przepływ kapitalów i dokonywanie in westycji na rynkach międzynarodowych. Nowym rozwiąza n ie m jest umożli wienie przekazu zagran icznyc h środków płatniczych z tytułu pożyczek i kredytów zaci"gniętyc h lub udzielonych zgodnie z przepisami ustawy dewizowej lub ogólnego zezwo lenia dew izowego. Dotyczy 10 obecnie także poiyczek udzielanych i zac i ągniętych między osobami zagranicznymi i krajowymi w drodze em isji i obrotu papierami wart ośc i owymi w ramach specjalnych limitów i przy zachowaniu lennin u wykupu ni e krótszego niż jeden rok. Transferu wartm;ci dewizowych za granicę dotyczy takie możliwość przekazu walut obcych do krajów nal eżących do O rgan izacji W s pó łpracy Gospodarczej i Rozwoj u (OECD) oraz do innych krajów, z klórymi Pol ska rat yfikowa ł a umowy 12 R. Pyzell , Dalsl a liheralizacja pf(lWa llewilowego. "RllchunkowoSć " 1996. nr 3. l}. Por. art . 9.1 pk! I lil. g ustawy Prawo dewizowe ..

(6) Elżbieta. BOII/bi/iska. o popieraniu i wzajemnej ochron ie inwestycji, z przeznaczeniem takich walut na nabycie przedsiębiorstw, akcji i obligacj i w spó łkac h , a t akże nieruc homości za granicą w zw i ązku z prowadzo n ą działalnością gospodarczą '~, Niezależ nie od tego podmioty go spodarujące u zys kał y prawo do przekazu za gra nicę walut obcyc h w celu nabycia obligacji i papi erów skarbowych emitowanych w krajac h nal eżącyc h do OECDI5, Odpow iednio osoby zagran iczne mają prawo do przekazu walut wymien ialnych uzyskanych w kraju w związ k u ze sp r zedaż" śc i ś l e wskazanych pap ierów wartościowych w ramac h limitu ustalonego prlcz Komisję Papi erów Wart ościowych.. 4. Transfe r. wartości. dewizowych z zagranicy. W odróżni en iu od czynności transferu wartości dewizowych za granicę prawo dewizowe nie przew iduje żad n yc h zakazów w odniesieniu do transferu tych wartośc i z zagranicy. Transfer ten jest jednak objęty nakazami dew izowymi,jeś l i pos iadane lub uzyskane wartości dew izowe nal eżą do osób kraj owych. Regulacje prawne w tym zakresie są zróżn i cowa n e dla podmiotów gospoda r ujących i osób fizycznych, Wszystkie osoby krajowe, zarówno osoby fizyczne, jak i podmioty gos podarujące . obowiąza n e są dysponować wartościaTni dewizowymi w sposób zapewniający ich niezw ł ocz n y transfer z zagranicy. W od ni es ieni u do podmiotów gospodaruj:lcych nakaz len dOtyczy takie wszelkic h na l eż n ości od osób zag rani cznych. J eże li osoba krajowa fizyczna u zys kała wa rto ści dewizowe podczas pobytu za granicą, jest obow i ązana zapewnić ich transfer z zagranicy w terminie dwóch mies i ęcy od daty powrotu do kraju. Pierwsza wersja ustawy z 1994 r. u t rzymała jeszcze jeden nakaz związa n y z tran sferem wartośc i dewizowych z zagra ni cy przez pod mioty gospodarujące. Podmioty te były zo bowiąz a n e do ustalania w obroc ie z zagranicą term inów wymagalności pr zys łu g ującyc h nal eżnośc i pieniężnych nie d lu ższych niż 3 miesiące od dnia wywozu towarów z kraju. przeniesienia w ł a s n ości, ustanowienia prawa lub wystawien ia ni ezbędnych dokumentów. To ograniczenie znacznie utrudniał o negocjacje \V obrocie z zagran iq i częs t o powodowało ujemne konsekwencje dla polsk ich kontrahentów. W ramach ostatniej nowel izacji prawa dewizowego nakaz ten został zni esiony. Ogólne zezwo le nie dewizowe przew iduje dla osób krajow ych m oż li wość odstąp i e n ia od nakazu tran sferu wartości dew izowych z zagranicy, jeże li war-. 14 Nabyc ie może nastąpić tylko z zachowaniem wskazanych w zezwoleniu warunków: wartoSć do równowartości l mln ecu, odpowiednio duży pakiet akcji dający prawo do 10% glosów na zgromadzeniu akcjonariuszy . 15 W tym wypadku również nabycie jesl dopuw: zalne z zachowaniem wskazanych warunków: papiery muszą być dopuszczone do publicznego obrotu, ich wartość nie może przekraczać I mln ecu, termin wykupu nie może być krótszy niż jeden rok: wymagane tei jest zl ożenie inrormacji do Narodowego Banku Polskiego..

(7) obrOTU. tośc i te był y wlasnością osób krajowych przed ich przybyciem do kraju w cel u zam ieszkania, a tak że jeżeli wart ości dewizowe zostały uzyskane: - z t ytu łu posiadanej za granicą nieruchomości, o ile są one przeznaczone na ce le związa n e z jej utrzyman iem, - przez polskie przedstawicielstwa dyplomatyczne, urzędy konsularne i inne polskie przedstawicielstwa ko r zystające z immunitetów i przywilejów dyplomatycznych lub konsularnych, - w związku z posiadanym oddziałem lub przedsiębiorstwem Za g r anicą i przeznaczonych na dzia łaln ość gospodarczą, - w wyniku podjętych inwestycji na terenie krajów należących do OECD lu b innych, które ratyfikował y umowy o wzajemnej ochronie inwestycji, - z zaku pi onych w krajach należących do OECD pap ierów wartościowych, jeśli zos taną przeznaczone na inwestycje zagraniczne. Niezależnie od uprawni eń przyznanych w ogólnym zezwoleniu dewizowym wszystkim osobom krajowym , podmioty gospodarujące mają dodatkowo prawo do pozostaw ien ia za g rani cą walut wymienialnych w kilku określonych zezwolen iem sytuacjac h. Waluty wymienialne mogą być gromadzone na rachunku w banku za granicą w celu finansowania różnych kosztów zw iązanyc h z realizacją umów o św i adczenie u s łu g,jeżeli wartość przedmiotu umowy ni e przekracza równ owartości 500 tys . ecu, a okres realizacji nie j est dłuższy niż 2 lata. Podmiot gospod arujący ma w tym przy padku obowiązek powiadomienia NBP o fakcie otwarcia i prowadzenia rachunku za g rani cą, a tak że o SIanie tego rachunku w śc i słe ustalonych zezwoleniem terminach l6 • Nakaz transferu wartośc i dewizowych staj e się bezprzedmiotowy w sytuacji , w której podmioty gospoda rujące dokonają rozl i czeń z podmiotami zagranicznymi w formie wzajemnych potrąceń wymagalności wierzytelności. Rozliczeni e w postaci kom· pensacj i - dopuszczone dla podmiotów gospoda rującyc h w ogólnym zezwole· niu dewizowym - wiąże się z obowiązkiem złoże nia odpowiedniej informacji w Banku Handlowym SA w Warszawie. Nakaz transferu walut obcych do kraju nie może mieć zastosowania także wówczas, gdy na podstawie zezwolenia dewizowego dopuszczalne są transakcje barterowe, oparte na wzajemnej wymianie towarów i u sług. Transakcje takie mogą być zawierane przez osoby krajowe z osobami zagranicznymi , mającym i mi ejsce zamieszkania łub s i edzibę w krajach, których waluty krajowe nie są walutami wymienialnymi, pod warun· kiem wyrażenia wartości transakcji w wa lucie wymienialnej i odpowiedniej rejeslracji umowy w Banku Handlowym SA w Warszaw ie. Z czynnościam i transferu wa rt ości dewizowych za granicę i zza g rani cy związany jest ustawowy nakaz dokonywania i przyjmowania p ł a tn ości za p oś redni ctwem upoważnionego banku. Nakaz ten jest ła godzony przez ogólne zezwolenie dewizowe , które dopu szcza dokonywanie płatności za granicę bez pośredni ctwa banku do równowa rt ości 5 tys. ecu, a z zagranicy do 20 tys. ecu. 16 Jest to okres jednego miesi:jca od daty otwarcia rachunku, natomiast sprawozdania o obrotach i slanic rachunki winny być składane za okresy kwartalne..

(8) Elżbieta. Bombilhka. z jednej umowy. W ys oko ść Iyc h kwot jest - w od różnie niu od rozwiązań poprzedniego prawodawstwa dewi zowego - jednakowa dla wszystkich osób krajowych i wszystki ch rodzajów płatności.. 5. Zasady udzielania I. zaciągania. kredytów I poiyczek. w obrocie dewizowym z zagranlcq Udzielanie i zac i ąganie kredytów i pożyczek mi ędzy osoba mi krajowymi a zagranicznymi jest k o l ejną czynnością obrotu dewizowego z zag ra ni cą. która pod lega reg lamentacji dew izowej . Generalnie sform uł owa n y w ustawie Prawo dew izowe zakaz udz ielani a i zaciąga nia kredytów i poż ycze k s t anowiących obrót dew izowy zos t a ł z ł agodzo n y przepisa mi ogólnego zezwo lenia dewizowego. Podm ioty gospodarujące mogą zaciąg ać kredyty i pożyczk i za gra ni cą. a t akże udzielać ic h osobom zagra nicznym,jezeli są one związane z wykonywaniem umów zaw ieranych w obroc ie z zag ranicą towarami, usługami i prawami na dobrach ni ematerialnych. Termin s pł aty pożyczek udzielonych osobom zag raniczny m lub zac i ągnię t yc h u tych osób ni e m Oże b yć krótszy ni ż jeden rok od dnia zawarcia umowy. Ogólne zezwoleni e dew izowe dopuszcza także zaciąg a n i e pożyczek przez osoby krajowe w drodze e mi sji i obrotu z zagra n icą pap ierów wartośc i owych o ch arakt erze d łu żnym. których termin wyk upu wynosi co najmni ej jeden rok . Zezwala się osobom krajowy m na udz iela nie pożyczek osobom zagranicznym w drodze nabywania pap ierów wartościowych o c harakterze dłu żnym, dopuszczonych do obrotu przez Kom isję Papierów Wartośc i owyc h w ramach ł ącznego limitu 200 mln ecu oraz o terminie ich wykupu nie krótszym niż jeden rok. Wszystkie osoby krajowe mogą tak że zaciągać kredyty w śc i ś l e określonych bankach (Między narod owy Bank Odbudowy i Rozwoju, Europejs ki Bank Odbudowy i Rozwoju , Eu ropejski Bank Inwestycyj ny, Nordycki Bank Inwestycyj ny), przeznaczone na inwestycje w kraju. a obj ęte gwara ncjami rządu polskiego lub Narodowego Banku Polskiego. Zaciąg ni ęcie kredytu przez oso bę kraj ową w banku zagranicznym jest polqczone z obow i ązkiem zlożenia w NB P odpow ied ni ej inrormacji. Osoby krajowe mogą także zac i ągać kredyty i p ożyczk i w Po l sko-A m e ryka ń skim Funduszu Prze d siębio rczości i nie jest wówczas wymagane pow iad om ienie NBP o zawarciu tak iej umowy . Nowym rozwiqzanie m w zezwoleniu ogó lnym z 1996 r. jest przyzna nie s p ó łkom prawa do zac i ąga n ia pożyczek od udziałowców (akcjonariu szy). Zezwolen ie dotyczy d zia łającyc h w kraj u s pół ek z udziałem zagranicznym, które mogą zac i ąg ać pożyczk i od wszystkich udzia ł owców (akcjonariuszy), zarówno osób krajowych ,j ak i zagranicznych. Odnosi s i ę to tak że do osób krajowych będących udzia lowcam i (a kcjonariu sza mi) w s p ó łk ach za g rani cą. Zezwolenie na udzielenie po życz ki obej muje tak że transrer wa lul wymienia lnych za g rani cę. Dopuszczanie udzielania i zaciągania pożyczek m iędzy s pó łk,t.

(9) obrolll. a jej ud z iałowca mi (akcjonariuszami) jesl moż li we pod waru nk iem na ogólnyc h zasadac h - informacji w Narodowym Banku Polskim.. 6.. Pozostałe. zł oże nia. -. ograniczenia obrotu dewizowego z zagranlcq. Obok zakazu Iransferu wartości dewizowych za g ranicę i zza gran icy oraz zakazu udzielania i zaci ą gania kredytów i pozyczek między osobami krajowymi a zagrani cznymi, w ustawie dewizowej z 1994 r. z nala zło się nowe ogranicze· nie reglamentacyjne obrot u dew izowego z zag rani cą. Jest nim generalny zaka z ustanawian ia przez osoby krajowe na rzecz osób zagranicznych poręczeń i gwarancji wykonania zobowiąz ań , których przedmiotem świadczenia s<} wartości dewizowc. Zakaz ten nie obcjmujejednak po ręczeń i gwarancji s płat y kredytów hand lowych oraz poręczenia i gwarancji przez osobę krajową wobec zagranicznej za zobowiązania osób krajowyc h z tytułu obrotu z zagranicą towarami, usługami i prawami na dobrach niematerialnych. Zakaz ustanawiania przez osoby krajowe osobo m zagranicznym poręczeń i gwarancji za zobowiąza nia , których przedmiotem św iad czen ia są wartości dewizowe stanowi rozszerzeni e reglamcntacji dewizowcj w porównaniu z rozwiązaniami ustawy Prawo dewizowe z 1989 r. 17 i powrót do ogra ni czeri przewidzianych w poprzednich usta wach dewizowych, co stanowi pewicn regres w tym dziale prawa. Uzasadnieniem dla takiego rozwiązania są jed nak dotychczasowe trudno śc i i wątpl i wośc i powstające przy udzielaniu poręczeń za zobowiqzania wobec osób zagranicznych, wyrażone w walucie obcej Iti. Istotny m novum aktualnej ustawy dewizowej jest zniesienie - występują cego w poprzednim stanie prawnym - obowiązku odsprzedaży bankom walut obcyc h i dew iz uzyskanych przez podmiot gos podarujący. Odsprzedaz la stanowi ł a wprawdzie obrót dewizowy w kraju, ale na s t ępowa ł a po wcześniejszym wykonaniu obrotu dewizowego z zagrani cą; była więc z nim integralnie zwią zana . Dokonanc n owe lą z dnia 27 X 1995 r. zmiany zniosły o bowiązek odsprzcdaży bankom przez podmioty gospodarujące uzyskanych wartości dewizowych, jak i obow i ązek banków przedstawi enia takim podmiotom wa rt ości dew izowych. Obecnie krajowe podmioty gospodarujące mogą pos i adać wartmki dewizowe, mogą gromadz i ć je na w ł asnych rachu nkach wa lutowych w bankac h, a jedynie gdy c h c ą je zbyć, m ogą to uczy ni ć wyłącznie w banku upoważni o n ym do operacji kupna -sprzedazy walut obcych. Podmiotom tym nadal ni e wol no z bywa ć walut l1a wolnym rynku, w tym równiez w kantorach. Pod mi oty gospodarujące mogą udzielać innym podmiotom gospodarującym pożyczek i kredy-. 17 Ustawa z dnia 15 11 [989 f. Prawo dewizowe, Dz.U. nr 6, poz. 33 ze zm.: Dz.U . nr 74. poz. 44: Oz.U. 1991, nr 35, poz. 155, nr 60, poz. 253, nr 100, poz. 442 . II W. Wójtowicz , Prawna regulacja obrotu dewizowego w Polsce. Oficyna Wydawnicza BranIa, Bydgoszcz 1996, s. 127..

(10) Elibie/a Bombiliska. tów w posiadanych walutach obcych, o ile ni e jest to kredyt dla osoby zagranicznej albo ukryta sprzedaż (np. przy zwrocie w walucie pol sk iej) . O ile poprzednia ustawa przewidywa ł a, że bank i skupujące waluty obce obowiąza n e są s przedawać zagraniczne środki płatn i cze na dopuszczalne transfery zag rani czne, to obecnie nie mają już one takiego o bow iązku , mogą natomiast sprzedawać zagraniczne środk i plamicze, ale wy ł ącznie na cele określone w ustawi e lub w ogólnym bądź indywidualnym zezwoleniu dewi zowym.. 7. Uwagi. końcowe. Reg ł amentacja obrotu dewizowego z zagranicą w obecnym prawodawstwie dewizowym w Pol sce sprowadza s i ę przede wszystkim do istnienia wiciu ograniczeń dotyczących transfe ru wart ości dewizowych za g rani cę i z zagranicy. Przewidziane w ustawie dewizowej ograniczenia tego transferu mają za pewn i ć zwiększe ni e krajowych zasobów tych wartości, a zwłaszcza walut wymienialnych. Utrzymywanie ograniczeń reglamentacyjnych transferu wartośc i dewizowych za granicę i z zagranicy wynika z kilku przes ł anek. Najistotniejszą okolicznośc ią jest ni ewą tpliwi e brak sta biln ości Rzeczypospolitej Pol ski ej, nadal wysoki poziom inflacji, a co za tym idzie - ty ł ka częściowa, ograniczona wy mi e nialność waluty polskiej. Obserwowany wzrost rezerw dewizowych nie by ł dostatecznym argumentem na zniesien ie reglamentacji dewizowej prl.y dokonywani u transferu wartości dewizowych ' 9 . Przew idziane w obecnej ustawie i ogólnym zezwoleni u dewizowym wyjątki od koniecznośc i uzyskiwania zezwolenia na transfer wartośc i dewizowych oraz inne czy nno ści obrotu dewizowego z zagranicą są znacznie li czn iej sze niż w ustawie Prawo dewizowe z 1989 r. Wynika to niew'ltpliwie z ogó lnej , liberalizacyjnej tendencji w polskim prawie dewizowym, chęci dostosowania go do potrzeb gospodarki rynkowej i wy magall staw ianych przez organizacje międzynarodowe, których Polska jest cz łonki em lub ubiega się o cz łonko stwo. Przyszłość prawa dewizowego będzie zmierzać,jak si ę wydaje, w l aśnie w tym kierunku. Będ z i e z mni ejszać się w nim liczba ograniczeń dewizowych na rzecz regulacji zapewniających wła ściwe dokonywanie rozliczeń dewizowych.. Lite ratura. Pyzell R .. Dalsza liberalizacja prawa dewizowego, ,.Rac hunkowoŚć'· 1996, nr 3. USlawa z dnia t5 II 1989 r. Prawo dewizowe. Dz.U . nr 6, poz. 33 ze zm.; Dz.U . nr 74, poz . 44; Dz.U . 199 I, nr 35, poz. 155, nr 60, poz. 253. nr 100, poz. 442. Ustawa z dnia 2 Xll 1994 r. Prawo dewizowe. Dz .U. nr 136 , poz. 703 ze zm .; Dz.U. 1995, nr 132,poz.641.. 19 Ibidem. s. 10 l..

(11) Wójtowicz W., Dalsza libertlfizacj(j polskiego prawa dewizowego, Moni tor Podatkowy 1996,nrl. Wójtowicz W. , PrawI/a reglllacja obrotu dewizowego IV Polsce, Oficyna Wydawnicza Brania, Bydgoszcz 1996. Zarlądze n ie Ministra Finansów z dnia 16 l 1996 r. w sprawie ogólnych zezwolen dew izowych, MP nr 6, poz. 73 ze zm.: MP nr 21, poz. 244.. Re strictions on Fore ign Currency Tronsactions in Polish Currency Law The transforma[ion of the economic system and the increasing openness of [he Polish cconomy which has accompanied this process have given rise [o the need for changes in legal regulations governing the execution of foreign currency transactions. Currency transaclions. both in Poland and with fore ign countries, are al!owed, but :Ire subject [o many res[ric[ions. The scopc of currency regulation , in the form of various prescriptions and prohibitions. differs for the various enti ties subjec[ [O currency law. The Foreign Currency Act, which hus been in force since l January 1995. removed a number of restrictions relating to foreign currency transactions. including currency transfers [O and from abroad, as well as the prov ision and drawing of foreign currency credits and lo:ms. In addition, the Act allowed Polish firms and individuals to possess foreign currency and keep such currency in their own forcign cu rrency accounts. At the same time , the Act introduced new restrictions with regard to setting guarantces in foreign currency transactions..

(12)