• Nie Znaleziono Wyników

Widok Rozkaz majora Franciszka Jerowskiego kwatermistrza w Szkole Rycerskiej w Warszawie

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Widok Rozkaz majora Franciszka Jerowskiego kwatermistrza w Szkole Rycerskiej w Warszawie"

Copied!
19
0
0

Pełen tekst

(1)

J ó z e f W ojakow ski

ROZKAZ MAJORA FRANCISZKA JEROWSKIBGO KWATERMISTRZA W SZKOLE RYCERSKIEJ W WARSZAWIE

W t z w . T ek a ch p a r y s k io h z n a jd u ją c y c h s i ę w B i b l i o t e c e P o l s - k i e j w P a r y ż u , w " Z b io r z e m a te r ia łó w do czasów S ta n i s ła w a Augu­

s t a " , z a c h o w a ł s i ę i n t e r e s u j ą c y dokum ent, k t ó r y w in w e n ta r z u n o s i t y t u ł " P l a n p r a c y i z a ją ć d l a S z k o ły Kadetów w W arszaw ie z 25 m arca 1781" . F a k ty c z n ie j e s t t o t y t u ł s z t u c z n y , bowiem o r y g i n a ł dokum entu ma form ą r o z k a z u i n ie j e s t o p a trz o n y n ag łó w k iem . F o r­

muła w stą p n a z a w ie r a n a s t ą p u j ą o e e le m e n ty : "w W arszaw ie d . 25 m a r t i j 1 7 8 1 . P a r o l . P in s Qk?J y S ochaczew . J u t r o o rd y n : K la s s y "

- s p ro w a d z a ją c e s i ą do d a t y w ydania r o z k a z u , pod o k reślo n y m h a ­ słem , k t ó r y ma b y ś o d c z y ta n y d n i a n a s tą p n e g o . W k a ż d e j z k l a s S zk o ły p rz e p ro w a d z a n o c o d z ie n n e a p e l e , p o d c z a s k t ó r y c h o d c z y ty ­ wano r o z p o r z ą d z e n i a w ła d z . D n ia 25 m arca p r z y p a d a ł a n i e d z i e l a i w n io s k u ją c z d a l s z e g o c ią g u fo rm u ły w s tę p n e j - r o z k a z m ia ł być o d c z y ta n y w p o n i e d z i a ł e k 26 m arca 1781 r . 2

R ozkaz s k ie ro w a n y do p o d b ry g a d ie ró w i g e f r e j t e r ó w w y z n a c z a ł l e k t u r ą o k r e ś lo n y c h d z i e ł , k t ó r a m ia ła s łu ż y ć z j e d n e j s t r o n y po­

g ł ę b i e n i u w ie d z y w ła s n e j b e z p o ś r e d n ic h wychowawoów m ło d z ie ż y , z d r u g i e j z a ś u p o w s z e c h n ia n iu z n a jo m o ś c i t y c h d z i e ł w śród elew ów . O bszerny t e k s t r o z k a z u p o d p is a n y j e s t p rz e z m a jo ra F r a n c is z k a J e - ro w s k ie g o .

Z aw arty w nim wykaz l i t e r a t u r y wymaga p rz e p ro w a d z e n ia i d e n t y ­ f i k a c j i b i b l i o g r a f i c z n e j , p o n iew aż p o d a je w d a le k o idącym s k r ó c i e t y t u ł y d z i e ł , s p o r a d y c z n ie n a z w isk o a u t o r a / n i e zaw sze we w ła ś ­ ciw ej p i s o w n i / , n a t o m i a s t c a łk o w ic ie p o m ija m ie js o e i r o k wyda­

n i a . P e łn y t e k s t dokum entu z a d n o ta c ja m i z a w ie r a ją c y m i u s t a l e n i a b i b l i o g r a f i c z n e - j e s t za m ie sz c z o n y w a n e k s ie na k o ń cu n i n i e j s z e ­ go a r t y k u ł u . P rz y i d e n t y f i k a c j i b i b l i o g r a f i c z n e j b ra n o pod uwagą wydania d z i e ł do ro k u 1 7 8 1 .

W d o ty c h c z a s o w e j h i s t o r i o g r a f i i k ie ro w a n ie programowym wycho­

waniem m ło d z ie ż y w S z k o le R y c e r s k i e j w iązan o z zajm owaniem s t a n o -

(2)

w isk a kom endanta lu b w ic e k o m e n d an ta, a t a k ż e s z e f a K o rp u su Kade­

tó w , którym b y ł sam k r ó l . S p o śró d c y w iln y c h pracow ników do d z i a ­ ł a l n o ś c i te g o r o d z a j u upow ażniony b y ł d y r e k to r n a u k , a l e n ie mógł on wydawać z a rz ą d z e ń w fo rm ie r o z k a z u w ojskow ego. R ozkaz z o s t a ł wydany w c z a s i e , gdy w icekom endantem S z k o ły b y ł F r y d e r y k J ó z e f M o sz y ń sk i, z a ś d y re k to re m nauk C h r i s t i a n P f l e i d e r e r . S z e f o s tw o i komenda K o rp u su sp o cz y w ały s t a l e w r ę k a c h je g o z a ł o ż y c i e l i : S ta ­ n is ła w a A u g u sta i Adama K a z im ie rz a C z a r t o r y s k i e g o .

F r a n c i s z e k J e r o w s k i, u ro d z o n y w 1735 r . , m ający za so b ą d z i e ­ s i ę c i o l e t n i ą s ł u ż b ę w w o jsk u sa s k im - o trz y m a ł w 1766 r . k ró le w ­ s k i p a t e n t n a k a p i t a n a w S z k o le R y c e r s k i e j . L eg ity m o w ał s i ę zn a­

jo m o ś c ią j ę z y k a n ie m ie c k ie g o i f r a n c u s k i e g o . P o w ie rz o n o mu s t a ­ now isko a d i u t a n t a o ra z f u n k c ję k w a te r m i s t r z a : p o n a d to do je g o obowiązków n a l e ż a ł o zajm ow anie s i ę k a s ą S z k o ły . W 1774 r . o t r z y ­ m ał s t o p i e ń m a jo r a , na k tó ry m p o z o s ta w a ł n ie z m ie n n ie do 1794 r . , k ie d y t o z o s t a ł awansowany na p o d p u łk o w n ik a . Zdaniem K am illi Mro­ 3 z o w sk ie j - F .J e r o w s k i b y ł o fic e re m n ie z w y k le sumiennym i pełnym o d d a n ia , k t ó r y w sw ej p ra c y k i e r o w a ł s i ę je d y n i e dobrem K o rp u su ^ . P o z o s t a ł w S z k o le ró w n ie ż w n a j t r u d n i e j s z y m , końcowym o k r e s i e j e j fu n k c jo n o w a n ia — a ż do momentu z a m k n ię c ia w g r u d n iu 1794 r . W arto p o d k r e ś l i ć , że w c z a s i e I n s u r e k c j i W a rsza w sk ie j - pułkow nik Jero w ­ s k i p e ł n i ł o b o w ią z k i z a s tę p c y p r e z y d e n t a m i a s t a Ig n a c e g o W yssogo- ty Z a k rz e w sk ie g o - w kom endzie p o l i c j i . 5

P o w s ta je p y t a n i e - czy w ydaw anie rozkazów d o ty c z ą c y c h p rogram u wychowania elewów w S z k o le R y c e r s k i e j mogło z n a le ź ć s i ę w g e s t i i k w a te r m is tr z a ? M iecz y sła w a M i te r z a n k a , a n a l i z u j ą c d z i a ł a l n o ś ć p e­

d a g o g ic z n ą A. K . C z a r to r y s k ie g o s t w i e r d z i ł a , że na s k u te k i s t n i e ­ ją c y c h n ie p o ro z u m ie ń m iędzy nim i S ta n isła w e m A ugustem - o s o b i s t y z w ią zek k o m en d an ta z Korpusem Kadetów u l e g ł z czasem r o z l u ź n i e n i u . W ładzę z w i e r z c h n i ą , w r a z i e sw ej n i e o b e c n o ś c i , p rz e k a z y w a ł z a s tę p ­

czo w icekom endantow i lu b F .J e ro w a k ie m u z t y t u łe m " p r o nunc komen­

dę m a ją c e g o " ^ . P o w ie rz e n ie ty m cza so w ej komendy w ła ś n ie J e r o w s k ie - mu n a le ż y uznać za dowód w y so k ic h względów i z a u f a n i a , ja k im z a ­ pewne c i e s z y ł s i ę on u k s i ę c i a g e n e r a ł a ziem p o d o l s k i c h i same­

go k r ó l a .

Rok 1781 w ż y c iu S z k o ły R y c e r s k i e j m u s ia ł w y ró ż n ia ć s i ę s z c z e ­

g ó l n i e d o tk liw y m z a n ie d b a n ie m w p o z io m ie w ie d z y i d y s c y p l i n y

w śród elewów i p o m o cn icz ej k a d ry wychowawczej - s k o ro J e r o w s k i w

p ie rw s z y c h s ło w a c h ro z k a z u u ż y ł s t w i e r d z e n i a je d n o z n a c z n e g o w wy­

(3)

m ow ie: "Gdy m ało s i ę z n a jd u j e w K o rp u s ie t e r a z k ad e tó w z d o ln y c h do k o r z y s t a n i a w c z y t a n i u , z d a je s i ę być r z e c z ą p r z y n a jm n ie j a r c y - p o t r z e b n ą , ab y P . P . S o u s - b r y g a d ie r o w ie i g e f r e j t e r o w i e / k t ó r y c h j e s t n a j s z c z y t n i e j s z ą p o w in n o ś c ią u s ta w n ie w biegu w szyst­

k i c h momentów chw ytać p o ry z r ę c z n e , do z a c h ę c a n ia i z a g rz e w a n ia m ło d z ie ż y do d o b r e g o / c z e r p a l i w ź r ó d ła c h p o ż y te c z n y c h czytyw a­

n i a , maksymy i p r z y k ła d y r z e t e l n o ś c i , p a t r i o t y c z n e g o e n tu z ja z m u , w a le c z n o ś c i, b r z y d z e n ia s i ę w sz y stk im ty m , c o k o lw ie k honorow i n a j d e l i k a t n i e j s z e m u i u c z c iw o ś c i przeciw nym być może . Z p ie rw s z y c h słó w pow yższego c y t a t u n ie n a le ż y w n o s ić , że w K orpu­

s i e z n a l a z ł o s i ę w owym c z a s i e w i e l u k ad e tó w , d l a k t ó r y c h s z t u k a c z y ta n i a b y ł a u m i e j ę t n o ś c i ą o b c ą . Zapewne c h o d z i t u o p rz e ja w y b ra k u z a i n t e r e s o w a n i a l e k t u r ą , oo w p r o c e s i e dydaktycznym j e s t z ja w isk ie m negatywnym i k tó re m u n a l e ż a ł o z a r a d z i ć .

R ozkaz ad reso w an y b y ł w s z c z e g ó l n o ś c i do p o d o fic e ró w w s t o p n i u p o d b ry g a d ie ró w o ra z g e f r e j t e r ó w , k tó r z y sp ra w o w a li b e z p o ś r e d n ią i s t a ł ą o p ie k ę nad m ło d z ie ż ą . R e g u la m in S z k o ły s t a n o w i ł , że "P o d - b r y g a d ie r o w ie p o s i a d a j ą , co p ra w d a , n i ż s z e s t a n o w i s k a , w r z e c z y ­ w i s t o ś c i j e d n a k , n a j b a r d z i e j p o t r z e b n i w K o rp u s ie K adetów : t o od n ic h z a le ż y p o r z ą d e k , d o k ła d n o ś ć , p i l n o ś ć i d o b re z a c h o w a n ie , j a - k ie pow inny panow ać w i c h b ry g a d a c h . . . " . G e f r e j t e r o w l e , 8 n a to ­ m i a s t , w y b ie r a n i b y l i s p o ś ró d w y ró ż n ia ją c y c h s i ę k a d e tó w , a po­

w in n o śc i i c h re g u lo w a ły s p e c j a l n e p r z e p i s y . G e f r e j t e r s t a ł na c z e le w s z y s t k i c h d e k u r i i w ohodzącyoh w s k ł a d b r y g a d y . D e k u rie z a ś s ta n o w iły b a r d z o i s t o t n ą form ę samowychowawczych o r g a n i z a c j i e l e ­ wów'* .

R o zk az J e r o w s k ie g o z a w ie r a wykaz 28 d z i e ł , k t ó r e m ia ły sta ć s i ę l e k t u r ą ob o w iązk o w ą. Z godnie z n a k re ślo n y m celem d y d ak ty cz n o -w y ­ chowawczym: "Te c z y t a n i a , aby w p o ż y te k p o s z ł y , n i e t r z e b a aby o trz y m u ją c odbyw ały s i ę , j a k w s z y s tk o s i ę d o tą d d z i e j e , n ie t r z e ­ ba aby w r o z e r w a n iu i r o z s y p a n i u m y ś l i , l e c z w c h ę c i k o r z y s t a n i a i d l a s i e b i e i d l a d r u g i c h " 1 0 . U s ta lo n a w r o z k a z i e m etoda r e c e p ­ c j i c z y t e l n i c z e j z a k ła d a p o d z i a ł l e k t u r y na dw ie g r u p y . L i t e r a t u ­ r a o t r e ś c i h i s t o r y c z n e j - w l i c z b i e 22 t y tu łó w - pow inna być p rz y s w a ja n a o o d z i e n n i e , ze sp o ło w o p r z e z p o d b ry g a d ie ró w . Rozkaz za­

l e c a ł c z y ta ją c y m : " . . .p r y n c y p a l n i e j s z e p r z y p a d k i w s e k s t e r n a swo­

je konnotow aó . . . " , a p o n a d to : " H is to r y c z n e c z y t a n i a zaw sze z k a r - tam i g e o g r a f ! o z n e m i c z y n ić s i ę m ają" . D ru g ą g ru p ę s ta n o w iło 6 d z i e ł f i l o z o f i o z n o - m o r a l n y c h , k t ó r e : "W n i e d z i e l ę z r a n a , po k a­

p l i c y , z g ro m a d zą s i ę w k l a s i e k t ó r e j s o u s - b r y g a d i e r o w i e , g e f r e j -

(4)

te r o w ie i k a d e c i sió d m e j k l a s y i c z y ta ć b ę d ą p r z e z g o d z i n ę . . . "

S zcz eg ó ło w eg o wyboru t e k s t ó w , w tym p rz y p a d k u ,' dokonyw ać m i a ł dy­

r e k t o r n au k : "Im c P an d y r e k t o r nau k w y b ie ra ć b ę d z i e j a k i e ma być c z y n io n e c z y t a n i e , a b r y g a d i e r i n s p e k c j ę m ający d o p i l n u j e , a ż e b y ż a d e n s o u s - b r y g a d i e r a n i g e f r e j t e r od t e g o ż c z y t a n i a n ie u w a l n i a ł s i ę i n ie p rz y to m n y c h z a r a z o f i c e r o w i komendę m ającem u meldować b ę d z i e " 1-^. W nosić z te g o n a l e ż y , że d o p e ł n i e n i e obo w iązk u l e k t u r y b y ło d y s c y p l i n a r n i e p r z e s t r z e g a n e .

W spomniane w yżej " s e k s t e r n a " z te k s tó w c z y ta n y c h m ia ły s t a n o ­ wić m a t e r i a ł d y d a k ty c z n y na z e b r a n i a z k a d e ta m i, a mianowicie: "Od 3 - e j do 4 - e j w n i e d z i e l ę 1 we ś w i ę t a z e jd ą s i ę k a d e o i do s t a n c j i swych b ry g a d ie ró w i tam w p r z y to m o ś c i i c h s o u s - b r y g a d i e r [owi ej 1 g e f r e j t e r o w l e c z y ta ć b ę d ą k adetom e k s t r a k t y o iek aw y ch i p o ż y te c z ­ nych r z e c z y , k t ó r e s o b ie w p r z e c i ą g u t y g o d n ia w s e k s t e r n a z a n o ­ t o w a l i " .

C z y te ln ic tw o w yznaczonych d z i e ł m ia ło być zapew ne jednym ze sposobów u z d r o w ie n ia sto su n k ó w p a n u ją o y c h w S z k o le f i y o a r s k i e j , bowiem zdaniem ^ e ro w s k ie g o : " . . . m a ł o - d b a l s t w o i z a s y p i a n i e ty c h w s z y s tk io h , k t ó r y c h ozuwaó j e s t p o w in n o ś o ią , ź ró d łe m s t a ł o s i ę o p u s z c z e n ia s i ę kad etó w i t e g o n ie p o r z ą d k u , k t ó r y w nim p a n u je ; z a m ia s t co by w y d o sk o n a le n ia d ąż y ć m ia ł K o rp u s, d ąży do up ad ­ k u . . . " 1\

B a rd z o wymowna j e s t w ia r a w s i ł ę o d d z ia ły w a n ia l e k t u r y , w p r o ­ c e s i e wychowawczym n a u c z y o i e l i i u cz n ió w , k t ó r a w tym s p rz e d dwu­

s t u l a t y sform ułow anym z a l e c e n i u - w p e ł n i j e s t udokum entow ana.

W arto wobec t e g o p r z y j r z e ć s i ę , w j a k i c h d z i e ł a c h dostrzegano n a j ­ c e n n ie j s z e w a r t o ś c i dydaktyczn o -w y ch o w aw cze.

W l e k t u r a c h z z a k r e s u h i s t o r i i na pierw szym m i e j s c u z n a jd u j e s i ę d z i e ł o C h r i s t i a n a F r i e d r i c h a P f e f f e l a von K r i e g e l s t e i n "Abrégé c h r o n o lo g iq u e de l ’ h i s t o i r e e t d u d r o i t p u b l i c d ’A l l e m a g n e . . . " 1^ . A utorem b y ł w y b itn y p ra w n ik , p u b l i c y s t a i d y p lo m a ta f r a n c u s k i - ż y ją c y w l a t a c h 1 7 2 6 -1 8 0 7 . W o k r e s i e je g o s łu ż b y p rz y dworze s a s ­ kim b l i s k i e s t a ł y mu s i ę spraw y -P o ls k i, k t ó r e j p o ś w i ę c i ł t r a k t a t p ra w n ic z y " E t a t de l a P o lo g n e a v e c une a b r é g é de s o n d r o i t p u b l i c e t l e s n o u v e l l e s c o n s t i t u t i o n s . . . " wydany w P a r y ż u w 1770 r . Wy­

ż e j w ym ienione "A brégé c h r o n o l o g i q u e . . . " P f e f f e l a z o s t a ł o uznane p r z e z w s p ó ło z e s n y ch za n a ś la d o w n ic tw o w c z e ś n ie j o p u b lik o w an eg o d z i e ł a C h a r le s a J e a n a F r a n ç o is a H é n a u lta " N o u v e lle a b r é g é ch ro n o ­ lo g iq u e d e l ’h i s t o i r e de F ra n c e . . . " , k t ó r e r ó w n ie ż z n a l a z ł o s i ę , a l e na t r z e c i m m i e j s c u , w w y k a zie " h i s t o r y c z n y c h c z y ta ń " wyzna­

12

j

(5)

czo n y ch ro z k a z e m J e r o w s k ie g o . W arto n a d m ie n ić , że o p o p u la r n o ś ­ c i d z i e ł a P f e f f e l a św iad c zy f a k t , i ż S ta n i s ła w A u g u st w p ro w a d z ił j e naw et do sw ej b i b l i o t e k i p a ła c o w e j w K o z ie n ic a c h 1 8 . Wspomniany Ch. J . P . H é n a u lt /1 6 8 5 ” 1 7 7 0 / f r a n c u s k i h i s t o r y k , d r a m a to - i kome­

d i o p i s a r z , c z ło n e k a k a d e m ii w P a r y ż u , flan cy , B e r l i n i e i S z to k h o l­

m ie; o s o b i s t y p r z y j a c i e l V o l t a i r e ’ a , a ta k ż e mąż s t a n u i m .l n . p re z y d e n t p a r la m e n tu w 1706 r . - s t a ł s i ę a u to re m b e s ts e lle r u , k tó ­ ry z o s t a ł w i e l o k r o t n i e wydany za je g o ż y ć i a . " N o u v e lle a b ré g é chro­

n o lo g iq u e de l ’h i s t o i r e de B r a n c e . . . " p r z e d s t a w i a ł o so b ą nowo­

c z e sn y i o r y g i n a l n y sp o só b w ykładu h i s t o r i i . P re z e n to w a ło l u d z i n a j b a r d z i e j z n a c z ą c y c h w o k r e s i e panow ania d an eg o w ła d c y . Ujmo­

w ało f a k t y w i c h p o w ią z a n iu wzajemnym 1 w y r ó ż n ia ło s i ę p r e c y z y j ­ n o ś c i ą p o j ę ć . W sum ie z o s t a ł o p r z e z w s p ó łc z e sn y c h uznane za mode­

lowe w z a k r e s i e podstaw ow ego w ykładu h i s t o r i i - n ie m n ie j je g o t r e ś ć n ie w ytrzym yw ała ś c i s ł e j k r y t y k i n au k o w e j1^ . N a to m ia st

" A b r é g é . . . " P f e f f e l a , mimo z n a c z n e j p o p u l a r n o ś c i , p o s i a d a ł o wyso­

k ą w a r to ś ć naukow ą - w y ra ź n ie p o d k r e ś la n ą p r z e z w y b itn eg o h i s t o ­ r y k a s z k o c k ie g o , r e k t o r a u n i w e r s y t e t u w E d y n b u rg u - W illia m a Ro­

b e r t s o n a / 1 7 2 1 - 1 7 9 3 / , k t ó r y o p ra c o w u ją c d z i e j e p an o w an ia K a ro la V c z ę s t o odw oływ ał s i ę do u s t a l e ń P f e f f e l a , ja k o a u t o r y t a ty w - nych 20 . W y b itn e d z i e ł o R o b e r ts o n a " H i s t o i r e du ré g n é de 1’ em p ereu r C h a r le s Q u i n t . . .O uvrage t r a d u i t de l ’ a n g l o i s " w analizow anym wy- k a z ie l e k t u r z n a l a z ł o s i ę na d ru g im m ie js c u . 0 je g o p o p u la r n o ś ­

c i , a j e d n o c z e ś n i e o d o n i o s ł o ś c i z a w a rty c h w nim m y ś l i , św iad c zy ć może za n o to w an e w " O b se rw a c ja c h z P o ls k i " s t w i e r d z e n i e H u b e rta V a u tr in a /wychowawcy K a z im ie rz a N e s to r a S a p i e h y / : "Z b y te k żywi s i ę w yrobam i r ę k o d z i e ł a i p a ń s tw o , k t ó r e z e z w a la na z b y te k w a rty ­ k u ła c h lu k s u s o w y c h , n ie w p ro w ad za ją c ró w n o c z e ś n ie p o trz e b n e g o mu r z e m i o s ł a , j e s t państw em , k t ó r e samo s i ę w y n is z c z a i w y lu d n ia - j a k t w i e r d z i a u t o r d z ie jó w p an o w an ia K a ro la V ." 22 . N a to m ia st zna­

c z e n ia naukow o-badaw czego d z i e ł a R o b e rts o n a dow odzi f a k t , że j e s z c z e w 1809 r . w "O dezw ie T ow arzystw a K ró le w s k ie g o P r z y j a c i ó ł Nauk w s p ra w ie p r o s p e k tu h i s t o r i i n a ro d u p o l s k i e g o " s ta w ia n o za wzór o p ra c o w a n ia D a v id a Hume’ a , W illia m a R o b e rts o n a i Sdwarda Gi b - b o n a . J e d n o c z e ś n i e s t w i e r d z a n o , że i d e a l n e d z i e ł o h i s t o r y o z n e t o t a k i e , k t ó r e : " . . . p r o w a d z i ć go b ę d z ie [ c z y t e l n i k a ] ze znajom oś­

c i ą p r z y c z y n po ró ż n y c h s t o p n i a c h w z r o s tu , p o t ę g i , chw ały, n i k - c z e m n o śc i, s ł a b o ś o i , p o d l e g ł o ś c i n a r o d u , a ż do z u p e łn e g o b y tu j e — go p o l i t y c z n e g o z n i s z c z e n i a 23 .

17

(6)

S p o śró d d z i e ł znanego f i l o z o f a - k r y ty k a z w ią z k u p rzyczynow e­

g o , a p o n a d to h i s t o r y k a i e k o n o m isty a n g i e l s k i e g o D a v id a Hume’ a / 1 7 1 1 - 1 7 7 6 /, w omawianym w y k a zie l i t e r a t u r y um ieszczono trz y t r a k ­ t a t y , w t ł u m a c z e n iu f r a n c u s k i m , a m ia n o w ic ie : ’’H i s t o i r e de l a m a iso n d e P l a t a g e n ê t . . , " H i s t o i r e de l a m a is o n de T u d o r . . . " i

" H i s t o i r e de l a m aiso n de S t u a r t . . . Obok n i c h z a le c a n o “H i s ­ t o i r e de l a r i v a l i t é d e l a F r a n c e e t l ’A n g l e t e r r e . . . ” G a b r i e l a H e n ri G a i l l a r d a /1 7 2 6 - 1 8 0 6 / h i s t o r y k a i p u b l i c y s t y f r a n c u s k i e g o , w s p ó ł r e d a k t o r a s ły n n e g o c z a s o p is m a p a r y s k ie g o " J o u r n a l d e s S a­

v a n t s ” , c z ło n k a a k a d e m ii, m i ł o ś n i k a V o l t a i r e ’ a . B i o r ą c za w zór h is to r y k ó w s t a r o ż y t n y c h - w p ro w a d z ił krasom ów stw o do swego d z i e ­ j o p i s a r s t w a . K ry ty k ę w y w o łała p r z y j ę t a p r z e z G a i l l a r d a m etoda h i ­ s t o r y c z n a , k t ó r a d o p u s z c z a ła z e rw a n ie p o w ią z a n ia fa k tó w o d n o śn ie do p o l i t y k i , a d m i n i s t r a c j i , r e l i g i l , l i t e r a t u r y i s z tu k i 25 . W g r o ­ n i e z n a m ie n ity c h h is to r y k ó w z n a l a z ł s i ę ró w n ie ż j e z u i t a f r a n c u s k i G u illa u m e H y a c in th e B o u g e a n t /1 6 9 0 - 1 7 4 3 / - a u t o r " H i s t o i r e du t r a i t é de W e s t p h a l i e . . . " . D z i e ł o t o z y s k a ło u z n a n ie i p o p u l a r ­ n o ś ć , a w s z c z e g ó l n o ś c i je g o c z ę ś ć d o ty c z ą c a w y d a rz e ń w o js k o - wyołi P o w s ta ło ono na p o d s ta w ie p a m ię tn ik ó w J e a n a A n t o i n e ’ a d ’Avaux /1 6 4 0 - 1 7 0 9 / f r a n c u s k i e g o męża s t a n u i d y p lo m a ty , k t ó r e g o

"M ém oires e t n é g o c i a t i o n s d u c t e d ’A vaux“ z n a l a z ł y s i ę w w y k azie l i t e r a t u r y zaw artym w r o z k a z i e J e r o w s k le g o

28

. W pisano t u ró w n ie ż d z i e ł a w y b itn y c h m arsz ałk ó w f r a n c u s k i c h . " M é m o ir e s .." k s i ę c i a <feo-

q u e s ’ a F r i t z a -Ja m ę s a de B e rw lc k a /1 6 7 0 -1 7 3 4 / - n a tu r a liz o w a n e g o we F r a n o j i s y n a Ja k u b a I I S t u a r t a 29 . "M ém oires p o l i t i q u e s e t m i­

l i t a i r e s p o u r s e r v i r a l ’ h i s t o i r e de L o u is XIV e t L o u is X V ..."

A d rie n a B la u rio e ’ a de N o a i l l e s a /1 6 7 8 —1 7 6 6 / - u c z e s t n i k a wojny o s u k c e s ję t r o n u p o l s k i e g o w l a t a c h 1733-1735 . " L e t t r e s , m ém oires e t n é g o c i a t i o n s . . . " G o d e f r o i d ’E s t r a d e s a / 1 6 0 7 - 1 6 8 6 / , k t ó r e g o d z i a ł a l n o ś ć d y p lo m a ty c z n a i w ojskow a p r z y p a d ła na p an o w an ie Lud­

w ika X I I I i L udw ika XIV3 1 .

T e k s ty w y ż ej w ym ienionych a u to ró w m ia ły być l e k t u r ą t y l k o d l a p o d b ry g a d ie ró w , k t ó r a t o cz y n n o ść pow inna m ieć m i e j s c e c o d z ie n ­ n ie p r z e d p o łu d n ie m od g o d z in y 8 do 9 i po o b i a d z i e od g o d z in y 15 do 16 - z ty m , ż e z e s ta w k s i ą ż e k na p o p ołudnie był od m ien n y . Na po­

c z ą tk u z n a j d u j ą s i ę " L e s v i e s d e s hommes i l l u s t r e s . . . " P l u t a r o h a p i s a r z a i f i l o z o f a , m o r a l i s t y z C h e r o n e i. N a s tę p n e p o z y c je t o :

" H i s t o i r e de l a m a rin e f r a n ç o i s e . . . " o ra z " H i s t o i r e de l ’ O rd re

r o y a l e e t m i l i t a i r e de S t L o u i s . . . " 3 2 . Wykaz l i t e r a t u r y w t e j

c z ę ś c i zamyka w y b itn e d z i e ł o " R é v o lu tio n s de P o r t u g a l . . . " zn a n eg o

(7)

h i s t o r y k a f r a n c u s k i e g o René V e r t o t a d ’A u b e rta /1 6 5 5 - 1 7 3 5 /, k t ó ­ r e g o t a l e n t p i s a r s k i wysoko o c e n i a ł J a c q u e s B é n ig u e B o s s u e t - ^ .

Z godnie z b rz m ie n ie m ro z k a z u Je ro w s k ie g o - dwa r a z y w ty g o d n iu p o d b ry g a d ie ro w ie c z y ta ć p o w in n i " . . . ż y c ia p o l s k i c h l u d z i w i e l ­ k i c h , Ja k o t o C h o d k ie w ic z a , O p a l i ń s k i e g o , T a rn o w sk ie g o , Zamoys­

k i e g o 11“^ . Na ż y c z e n ie S t a n i s ł a w a A u g u sta - o p ra c o w a n ia b i o g r a f i i h etm ana w i e l k i e g o l i t e w s k i e g o J a n a K a ro la C h o d k iew icz a /1 5 6 0 -1 6 2 1 / p o d j ą ł s i ę b is k u p Adam T ad e u sz S ta n i s ła w N a ru s z e w ic z i w ydał j ą w 1781 r . pod ty tu łe m " H i s t o r i a J a n a K a ro la C h o d k iew icz a wojewody w i l e ń s k i e g o , hetm ana W. W ie lk ie g o ] X. Q K s ię s tw a J Ł . T i t e w s k i e - go'iJ . A utorem d z i e ł a "Żywot i ś m ie rć J a n a T a rn o w sk ie g o 1488-1561 k a s z t e l a n a k ra k o w sk ie g o h etm an a w ie lk ie g o k o ro n n e g o . . . " b y ł S t a ­ n is ła w O rz e c h o w sk i / 1 5 1 3 - 1 5 6 6 / , p o l s k i p i s a r z p o l i t y c z n y i p o l e ­ m is ta r e l i g i j n y . T e k s t b i o g r a f i i o p u b lik o w a ł, z r ę k o p i s u zachow a­

nego w B i b l i o t e c e Z a ł u s k i c h - F r a n c is z e k B o hom olec, w 1773 r . ^ .

"Ż y cie J a n a Z am oyskiego 1542-1605 k a n c le r z a i hetm an a w ie lk ie g o k o r o n n e g o .. ." z o s t a ł o wydane w 1775 r . ró w n ie ż p r z e z B ohom olca, k tó r y o p ra c o w a ł b i o g r a f i ę na p o d s ta w ie r ę k o p i s u Renholda S o l e s o i u - s a H e i d e n s t e i n a 7 1 5 5 6 -1 6 2 0 / h i s t o r y k a , s e k r e t a r z a k ró le w s k ie g o i w sp ó łp ra c o w n ik a J .Z a m o y s k ie g o J . S p o śró d k i l k u O p a li ń s k i c h , k tó rz y u t r w a l i l i swe im ię

w

d z i e j a c h R z e c z y p o s p o l i te j n a j b a r d z i e j u z a ­ sa d n io n y p o tr z e b a m i S z k o ły R y c e r s k i e j w ydaje s i ę z a m ia r zachow a­

n ia w św iad o m o ści wychowawców i uczn ió w , s y l w e t k i Ł u k asz a O p a liń ­ s k ie g o / 1 6 1 2 - 1 6 6 2 / m a rs z a łk a nadw ornego k o ro n n e g o , w s z e c h s tr o n n ie w y k s z ta łc o n e g o p i s a r z a p o l i t y c z n e g o , t e o r e t y k a p o e z j i , s a t y r y k a , z a w z ię te g o k r y t y k a a n a r c h i i w p a ń s t w i e , k t ó r y : "N ie t y l k o z a ś p ió re m , a l e t e ż i orężem w s ła w ił s i ę " ^ . T enże Ł ukasz p o s i a d a ł zgrom adzony w s p ó ln ie ze swym b ra te m K rz y sz to fe m - pokaźny k s i ę g o ­ z b i ó r . J a k t w i e r d z i J ó z e f K o n s ta n ty B o g u s ła w s k i: "Od p i ę t n a s t e g o ro k u ż y c ia swego t a k s i ę c z y t a n i a k s i ą g ró ż n y c h c h w y ta ł, że sSę je g o u m i e j ę t n o ś c i l u d z i e u c z e n i d z iw o w a li i w d ro d z e naw et c z y ty w a ł, do czeg o m i a ł um y śln ą s p o rz ą d z o n ą b i b l i o t e k ę p o d ró ż n ą " . N i e s t e ­ t y , p rz e p ro w a d z o n a i d e n t y f i k a c j a b i b l i o g r a f i c z n a w ym ienionego w r o z k a z i e J e r o w s k ie g o ż y c io r y s u O p a liń s k ie g o - n ie d o p ro w a d z iła do u s t a l e n i a b i o g r a f i i w ydanej do 1781 r . D z ie ło J . K . B o g u sła w s­

k ie g o u k a z a ł o s i ę bowiem d o p ie r o w 1788 r . Być może w S z k o le Ry­

c e r s k i e j k o r z y s ta n o z b io g ram u O p a liń s k ie g o z a w a rte g o w h e r b a r z u

p i ó r a K a sp ra N i e s i e c k i e g o /1 6 8 2 —1744/» "K orona p o l s k a . . .ry c e rs tw a

k l e j n o t a m i o z d o b io n a , potomnym z a ś wiekom z a s z c z y t i n i e ś m i e r t e l ­

ną sła w ę p a m ię tn y c h w t e j o j c z y ź n i e synów p o d d a n a . . . " , k tó r e g o

(8)

c z t e r y tomy z o s t a ł y o p u b lik o w a n e w l a t a c h 1 7 2 8-1743 lu b t e ż z j a ­ k i e g o ś o p ra c o w a n ia rę k o p iś m ie n n e g o 2*0 .

P ow yższy w ybór p o s t a c i b o h a te ró w zapewne m i a ł na c e l u p o p u la ­ r y z a c j ę wzorów d z i a ł a n i a d l a d o b r a p u b lic z n e g o i b e z p ie c z e ń s tw a k r a j u - k s z t a ł t o w a n i e z a ś t a k i e g o m odelu o b y w a te la R z e c z y p o s p o li­

t e j b y ło celem S z k o ły .

R o zk az J e r o w s k ie g o u s t a l a ł n i e d z i e l n e p r z e d p o ł u d n i e na s p o tk a ­ n i a p o d b ry g a d ie ró w , g e f r e j t e r ó w i kadetów n a j s t a r s z e j sió d m e j k l a s y - d l a je d n o g o d z in n e j w s p ó ln e j l e k t u r y s p e c j a l n e g o z e s ta w u te k s tó w o te m a ty c e f i l o z o f i c z n o - m o r a l n e j . Na p ierw szy m m i e j s c u z n a jd u j e s i ę t u b a r d z o p o p u la r n e d z i e ł o "L es c a r a c t è r e s de T héop­

h r a s t e . . . " p i ó r a f r a n c u s k i e g o p i s a r z a - m o r a l i s t y J e a n a de La B r u - y è r e ’ a /1 6 4 5 - 1 6 9 6 / - w i e l b i c i e l a s t a r o ż y t n o ś c i i aktywnego u c z e s t ­

n ik a sporów z " n o w o ż y tn ik a m i" 2*1 . Wymowne j e s t u w z g lę d n ie n ie w wy­

k a z i e " E s p r i t . . . " p i ó r a J e a n a J a o q u e s a R o u s s e a u /1 7 1 2 - 1 7 7 8 /, k t ó r e g o d z i e ł o w z e s t a w i e n i u z n a s t ę p n ą p o z y c ją w ykazu l e k t u r

"L es o e u v r e s de S e n e q u e . . . " s u g e r u j e chęć p o ró w n a n ia no w o czesn ej k o n c e p c j i f i l o z o f i i c z ło w ie k a że s t a r o ż y t n ą s t o i c k ą e t y k ą rzym s­

k ie g o m y ś l i c i e l a , p i s a r z a i p o e ty L u c iu s a A n n aeu sa S e n e k i-M ło d - s z e g o 2*2 . O św ieceniow y i d e a ł d y d ak ty zm u p rz e p o jo n e g o ra c jo n a liz m e m i t o l e r a n c j ą - p ro p a g o w a ło lo n d y ń s k ie o z a so p ism o " S p e o ta to r "

/ 1 7 1 1 - 1 7 1 4 / , k t ó r e s t a ł o s i ę p ro to ty p e m " c z a s o p is m m o ra ln y c h " , m . i n . p o l s k i e g o " M o n ito ra " / 1 7 6 5 - 1 7 8 5 / . B y ło ono tłu m a c z o n e na k i l k a języków e u r o p e j s k i c h , a p r z e d e w sz y stk im n a j ę z y k f r a n c u s ­ k i . W omawianym w ykazie l i t e r a t u r y z n a l a z ł s i ę t y t u ł "Le S p e c ta ­ t e u r " 2*^. V/ " C a ta lo g u e d e s l i v r e s de B i b l i o t h è q u e e t de C la s e e a l ’ u sa g e de l ’A cadem ie du C o rp s R o y a l d e s C a d e t s , 1769” opracow a­

nym p r z e z P h i l i p p e ’ a T h e v e n o ta d e Tannay - w śród " l i v r e s d e B i­

b l i o t h è q u e " j e s t w ym ieniony t y t u ł " S p e c t a t e u r n o u v e a u p ar B a stid e "

o ra z o d s y ł a c z od B a s t i d e do " S p e c t a t e u r n o u v e a u " 2*2*. Praw dopodob­

n i e w r o z k a z i e J e r o w s k ie g o c h o d z i w ła ś n ie o t e n z b i ó r e s e jó w mo­

r a l n y c h p i ó r a l i t e r a t a f r a n c u s k i e g o J e a n a E r a n ç o i s a de B a s t i d e ’ a / 1 7 2 4 - 1 7 9 8 / , c h a r a k t e r y z u j ą c y s i ę z n a c z n ą p o w ie rz c h o w n o ś c ią . Na­

le ż y d o d a ć , że z n a k o m ity k o m e d io -i p o w i e ś c i o p i s a r z f r a n c u s k i P i e ­ r r e C a r l e t M a riv a u x de Cham blain re d a g o w a ł w l a t a c h 1721-1724 c z a ­ so p ism o "Le S p e c t a t e u r E r a n ç a i s " , k t ó r e , b y ć m oże, b y ło w yk o rzy - sty w an e w S z k o le R y c e r s k i e j * . Na s z c z e g ó ln e p o d k r e ś l e n i e z a s ł u ­ g u je z a l e c e n i e w r o z k a z i e l e k t u r y s ły n n e g o " J o u r n a l E n c y c lo p é d i­

que p a r une s o c i é t é d e s g e n s de l e t t r e s . . . " , w k tó ry m z a m ie s z c z a ­

l i swe a r t y k u ł y e n c y k lo p e d y ś c i f r a n c u s c y , a m . i n . z b l i ż o n y do i c h

(9)

K ręgu n a k ła d o a i wydawoa p a r y s k i C h a r le s J o s e p h P a n c k o u c k e ^ ? . Wy­

k az l i t e r a t u r y zamyka d z i e ł o anonimowe "M odèles de 1 ’hero'ism e e t d e s v e r t u s m i l i t a i r e s , ou h i s t o i r e a b ré g é d e s p l u s c é l è b r e s g u e r r i e r s a n c ie n s e t m o d e rn e s , c o n te n a n t l e s v i e s d ’A n n ib a l e t c . . . 1!

J e s t t o k o m p i l a c j a , s k ł a d a j ą c a s i ę z dwóch woluminów, z k t ó r y c h p ie rw s z y z o s t a ł zredagow any p r z e z b l i ż e j n ie z n a n e g o "Dom. P .P . l ’ abbé b é n é d ic t in " i n o s i t y t u ł "L ’h e r o ls m e , ou l ’h i s t o i r e m i l i ­ t a i r e " . W d ru g im z a ś z a w a rte s ą żywoty? J u l i u s z a C e z a ra ; G u e s o l i - n a / w ł a ś c i w i e B e r t r a n d de l a M o tte -B ro o n s , ż y ją c y w l a t a c h 1320- - 1 3 8 0 / - je d n e g o z n a j w y b i t n i e j s z y c h f r a n c u s k i c h dowódców; B a y a r - da / w ł a ś c i w i e P i e r r e du T e r r a i l , ż y ł w l a t a c h 1 4 7 3 -1 5 2 4 / - o f i c e ­ r a f r a n c u s k i e g o , k tó r y z y s k a ł m iano “ k a p i t a n a n i e u s t r a s z o n e g o i n i e s k a z i t e l n e g o " ; o ra z Ludwika I I W ie lk ie g o K o n d eu sza /1 6 2 1 -1 6 8 6 / - wodza P ranouzów p o d c z a s wojny t r z y d z i e s t o l e t n i e j , a w swej b o - g a t e j d z i a ł a l n o ś c i p o l i t y c z n e j , k a n d y d a ta do k o ro n y p o l s k i e j .

W arto p o d k r e ś l i ć , że z g o d n ie z p r z y j ę t ą w S z k o le R y c e r s k ie j z a s a d ą , k s i ę g o z b i ó r b y ł p o d z ie lo n y na dw ie c z ę ś c i : " l i v r e s de B i­

b l i o t h è q u e " - d l a p e r s o n e l u n a u c z a ją c e g o i " l i v r e s de C la s s e " - d l a elew ó w . M iano t u na uwadze c e le p e d a g o g !o z n e i naukowe w za­

k r e s i e u k ie ru n k o w a n e g o d o b o ru l i t e r a t u r y u z n a n e j z a p o t r z e b n ą i p r z y d a t n ą d l a u c z ą c y c h s i ę o r a z n ie z b ę d n e j j a k o w a r s z t a t naukowy d l a w ykładow ców . Ta z a s a d a p o d z i a ł u n ie w p e ł n i b y ł a p r z e s t r z e ­ g an a w r o z k a z i e . B io r ą c za p o d sta w ę d o ty ch cz aso w e w y n ik i b a d a ń w z a k r e s i e r e k o n s t r u k c j i k s i ę g o z b i o r u B i b l i o t e k i S z k o ły R y c e r s k ie j można s t w i e r d z i ć , że d z i e ł a t a k i c h a u to ró w ja k ? J . F . B a s t i d e , J . La B r u y è r e , G . E s t r a d e s , D . Hume, J . J . R o u s s e a u , R . V e r t o t

z Q

d ’A u b e rt - z n a jd o w a ły siÇ w śró d " l i v r e s de B i b li o t h è q u e " ■ 7. Roz­

kaz ś w ia d c z y , że d o p u sz c z a n o - p rz y n a jm n ie j g e f r e j t e r ó w i k ad e­

tów sió d m e j k l a s y naw et do l e k t u r y te k s tó w R o u s s e a u , czy t e ż z a - w a rty o h w " J o u r n a l E n c y c lo p é d iq u e . . . " ; n a to m ia s t l e k t u r a d l a k a­

detów - P l u t a r c h - m ia ł być c z y ta n y w n ik liw ie p r z e z p o d b ry g a d ie - ró w . W nosić z t e g o n a l e ż y , że o d oborze l i t e r a t u r y d ecy d o w ał wy­

ł ą c z n i e uzn an y w a lo r d y d a k ty c z n y . M ia ła ona s t a ć s i ę s i ł ą spraw ­ czą o s i ą g n i ę c i a sfo rm u ło w an eg o p r z e z m a jo ra F r a n c i s z k a J e r o w s k ie - go c e l u : " . . . o b u d z i ć s i ę n a l e ż y , w sz y stk o w o ła n a n a s abyśmy za r ę c e s i ę w ziąw szy rzew no r o z p o c z ę l i r o b o t ę i s t a l e u trz y m y w a li p o w in n o ść , o b y w a te ls tw o , h o n o r nam t o k aż ę; mamy w y staw ia ć oby—

w atelów u ż y te c z n y c h i p o c z c i w y c h . . . " ^ .

J e ż e l i weźmiemy pod uwagę f a k t , że na 28 z a le c a n y c h do c z y ta ­

n i a - t y l k o 4 d z i e ł a z o s t a ł y wydane po p o l s k u , a p o z o s t a ł e 24 - t o

(10)

p u b l i k a c j e w ję z y k u fr a n c u s k im - w ydaje s i ę u z a s a d n io n y w n io se k , że obok w y ra ź n ie ak c en to w an eg o w t e k ś c i e r o z k a z u w a lo ru wychowaw­

czego - l e k t u r a m ia ła s p r z y j a ć p o g ł ę b i e n i u z n a jo m o ś c i ję z y k a f r a n c u s k i e g o w śród p o d b ry g a d ie ró w i g e f r e j t e r ó w , j a k i kadetów p rz e d e w sz y stk im sió d m e j k l a s y . W szyscy i n n i e l e w i , z k l a s m łod­

s z y c h , b r a l i zapew ne u d z i a ł w je d n o g o d z in n y c h , popołudniowych spot­

k a n ia c h o rg a n iz o w a n y c h w n i e d z i e l e i d n i ś w i ą t e c z n e , k ie d y t o w s t a n c j a c h p o s z c z e g ó ln y c h b r y g a d ie ró w m i e l i z b i e r a ć s i ę p o d b ry g a - d ie r o w ie i g e f r e j t e r z y d l a o d c z y ty w a n ia k adetom wypisów z l e k t u r .

W s u m ie , w c i ą g u t y g o d n i a , na l e k t u r ę w yzn aczo n y ch d z i e ł zgod­

n i e z b rz m ie n ie m r o z k a z u p rz e z n a c z a n o 2 g o d zin y w d n i p o w szed n ie i n i e d z i e l ę o ra z 1 g o d z in ę w in n e d n i ś w ią te c z n e - co s t w a r z a ł o w a ru n k i s y s t e m a t y c z n o ś c i w r e a l i z a c j i te g o p r o c e s u d o k s z t a ł c a n i a .

Aby s t w i e r d z i ć , w ja k im s t o p n i u ro z k a z J e r o w s k ie g o z 25 m arca 1781 r . m i a ł c h a r a k t e r s p e c j a l n y - n a le ż a ło b y dok o n ać a n a l i z y te k s tó w in n y c h rozkazów w ład z w ydanych w S z k o le R y c e r s k i e j - bo ­ wiem nie sposób w c h w ili o b e c n e j w y ra z ić p r z e k o n a n i e , że wykaz le k ­ t u r p o j a w i ł s i ę t y l k o je d n o ra z o w o w dokum encie stan o w iąc y m p r z e d ­ m io t n i n i e j s z y c h ro z w a ż a ń .

ANEKS

w Y /arszaw ie d [n ią ] 25 m a r t i j 1781 51 P a r o l

P i n s ¡k?3 i Sochaczew J u t r o o rd y n £ a n s ] : K la s s y

Gdy m ało s i ę z n a jd u j e w K o rp u s ie t e r a z kad etó w z d o ln y c h do ko­

r z y s t a n i a w c z y t a n i u , z d a j e s i ę być r z e c z ą p r z y n a jm n ie j a r c y - p o - t r z e b n ą , aby P .P . panow ie s o u s - b r y g a d i e r o w i e i g e f r e j t e r o w i e , / k t ó r y c h j e s t n a j s z c z y t n i e j s z ą p o w in n o ś c ią u s ta w n ie w b ie g u w szyst­

k i c h momentów chw ytać p o ry z r ę c z n e do z a c h ę c a n ia i z a g rz e w a n ia m ło d z ie ż y do d o b r e g o / c z e r p a l i w ź r ó d ła c h p o ż y te c z n y c h czy ty w a­

n i a , maksymy i p rz y k ła d y r z e t e l n o ś c i , p a t r i o t y c z n e g o e n tu z ja z m u ,

w a l e c z n o ś c i , b r z y d z e n ia s i ę w sz y stk im tym c o k o lw ie k honorow i n a j ­

d e l i k a t n i e j s z e m u i u c z c iw o ś c i przeciw nym być m oże, a t o aby u g r o -

m a d z a li m a t e r i a ł y do r o z d z i e l a n i a m ło d z ie ż y b ry g a d sw ych. T rz e b a

(11)

te d y aby P . P . s o u s - b r y g a d ie r o w ie co d z ie ń na j e d n ą g o d z in ę z r a ­ n a od 8 m ej do 9 t e j z b i e r a l i s i ę i c z y t a l i w k u p ie ; n i e c h z a o z - n ą od;

A b rég é c h ro n o lo g iq u e de l ’ h i s t o i r e d ’A llem ag n e p a r Mr P f e - f f e l ^ - z k t ó r e g o r z e c z y , p r y n c y p a l n i e j s z e p r z y p a d k i w 52 s e k s t e r n a sw oje konnotow aó m ają: skończyw szy P f e f f e l a n i e c h c z y t a j ą :

C h a r l e s Q u in s p a r B o b e r t s o n ^

A b ré g é de l ’ h i s t o i r e de B ran c e p a r H a in a u .lt [H é n au lt]

H i s t o i r e de l a m aiso n de P l a n t a g e n e t

55

H i s t o i r e d e l a m aiso n de T u d o r 56

H i s t o i r e de l a m aiso n de S tu a r d [S tu a r t] p a r Hume 57

H i s t o i r e de l a r i v a l i t é de l ’A n g l e t e r r e a v e c l a B ra n c e , a v e c l e su p p lé m e n t p a r Mr 3 - a i l l a r d

H i s t o i r e du t r a i t é de W e s s p h a lie Q W e s tp h a lie ] p a r l e p e r e B o u g e a n t J 59

M ém oires e t n é g o c i a t i o n s du com te d 'E stra d e s® ® M ém oires e t n é g o c i a t i o n s du c [om] t e d ’A vaux^1 M ém oires d e T urcy

M ém oires d e N o a ille s ® ^

M ém oires de B a rw ick [[Berw ick]

H i s t o r y c z n e c z y t a n i a zaw sze z k a r ta m i g e o g r a f ! c z n e m i c z y n ić s i ę m a ją . P o o b i e d z i e od 3 e j do 4 t e j :

L es v i e s d e s hommes i l l u s t r e s de P lu t a r q u e 6 C Le P l u t a r q u e fran ço ise® ®

L ’h i s t o i r e de l a m a rin e f r a n p o is e ® "

L ’h i s t o i r e de l ’ o r d r e r o y a l e e t m i l i t a i r e de s [a in ] t L o u is 68 L es r é v o l u t i o n s de P o r t u g a l 69

Dwa r a z y w t y d z i e ń ż y c ia p o l s k i c h l u d z i w i e l k i c h , ja k o t o ż y o ie : p a n a K a r o l ą ] C hodk iew icza?® , Q Lukasza] O p a liń s k ie g o ? ^ , p an a }

72 73

T a rn o w sk ie g o , p a n a ) Z am oyskiego

W n i e d z i e l ę z r a n a , po k a p l i c y , zgrom adzą s i ę w k l a s i e k t ó r e j : s o u s —b r y g a d i e r o w i e , g e f r e j t e r o w i e i k a d e c i sió d m e j k l a s y i c z y ­ t a ć b ę d ą p r z e z g o d z in ę :

L es c a r a c t è r e s de T h é o p h r a s te ? ^ L ’ e s p r i t d e B o u s s e a s u

75

L es o e u v r e s de S en eq u e t r a d u i t e s en f r a n p o i s 76 Le S p e c t a t e u r 77

Le J o u r n a l E n c y c lo p é d iq u e '

78

M o d è lle s de l ’h e ro lsm e e t d e s v e r t u s m i l i t a i r e s ' ^

Imć P an d y r e k t o r nauk w y b ie r a ć b ę d z ie j a k i e ma być c z y n io n e cz y —

(12)

t a n i e , a b r y g a d i e r i n s p e k c j ę m ając y d o p i l n u j e , a ż e b y ż a d en s o u s - b r y g a d e i e r a n i g e f r e j t e r od t e g o ż c z y t a n i a n ie u w a l n i a ł s i ę i n ie p rz y to m n y c h z a r a z o f i c e r o w i komendę m ającem u m eldować b ę d z i e .

Od 3 e j do 4 e j w n i e d z i e l ę i we ś w ię ta z e j d ą s i ę k a d e c i do s t a n c j i sw ych b ry g a d ie ró w i ta m w p rz y to m n o ś c i i c h s o u s - b r y g a - d i e r [owie] i g e f r e j t e r o w i e c z y ta ć b ę d ą kadetom e k s t r a k t y c ie k a ­ wych i pożytecznych rzeczy, k t ó r e s o b i e w p r z e c i ą g u ty g o d n ia w s e - k s t e r n a z a n o t o w a l i . Te c z y t a n i a ab y w p o ż y te k p o s z ł y , n ie t r z e b a aby o tr z y m u ją c odbyw ały s i ę ja k -.w s z y s tk o s i ę d o tą d d z i e j e , n ie t r z e b a aby w r o z e r w a n iu i r o z s y p a n i u m y ś l i , l e c z w c h ę c i k o rz y ­

s t a n i a i d l a s i e b i e i d l a d r u g i c h . P r z y z n a j ą c z a te m , że rn a ło - d b a ls tw o i z a s y p i a n i e t y c h w s z y s t k i c h , k t ó r y c h czuwać j e s t p o ­ w i n n o ś c i ą , ź ró d łe m s t a ł o s i ę o p u s z c z e n ia s i ę k a d e tó w i te g o n i e ­ p o r z ą d k u , k t ó r y w nim p a n u j e ; z a m i a s t co by do w ydosk o n alen ia d ą ­ żyć m i a ł K o rp u s , dąży do u p ad k u ; p o ro z u m ie n ia s i ę n i e m asz ża d ­ n e g o , n i e m asz e m u l a c j i . W ie le d o b ry c h u sta w i p o ż y t e c z n i e po­

c z y n io n y c h p o s z ł o w n ie u ż y w a n ie i z a p o m n ie n ie ; o b u d z ić s i ę n a l e ­ ż y , w s z y s tk o w o ła na n a s abyśmy za r ę c e s i ę w ziąw szy rzew no r o z ­ p o c z ę l i r o b o t ę i s t a l e u t r z y m a l i p o w in n o ść , o b y w a te ls tw o , h o n o r nam t o k a ż ę ; mamy w y sta w ia ć o byw atelów u ż y te c z n y c h i p o czciv /y ch ; w ie le ż t o sposobów o f i c e r o w i e m a ją p r z e z p r z y k ła d y t e g o co s i ę d z i e j e , t e g o co u s ł y s z ą o różnym sp ra w o w an iu s i ę osób n a u r z ę ­ d a c h , o sp ra w o w an iu s i ę m a g i s t r a t u r , o sp ra w o w a n iu s i ę ró ż n y c h w ż y c iu pryw atnym ; w ie le t o sposobów m ają o b r z y d z e n ia m ło d z ie ż y p o d ł o ś ć , p o w o ln o ść d l a z ł e g o z d a n ia cu d z eg o , c h c iw o ś ć , g u s t do f a c i e n d i onych n ie u c z c iw o ś ć o k a z a ć ; o b r z y d z e n ie w p a ja ć do ł o - t r o s t w a , g r u b i a ń s t w a , n i e a p l i k a c j i ; z a l e c e n i a s t a ł o ś c i , odw agi, p a t r i o t y z m u e t c . e t c . Wstydem j e s t d l a K o rp u s u , ż e d o tą d je s z c z e z n a jd u j e s i ę t a k i , k t ó r y k r a d z i e ż y s i ę d o p u s z c z a . Gdyby u s ta w - n i e od n a j d r o b n i e j s z e g o d z i e c k a , do n a j s t a r s z e g o k a d e t a h ań b a t a ­ kowego uczy n k u t a k w um yśle p o w ię k sz o n ą b y ł a , j a k n a l e ż y : gdyby k a ż d y p rz y b y s z w i e d z i a ł na w s t ę p i e , że p ła s z c z e m p o b ł a ż a n i a u k ry ­ tym n i e z o s t a j e t e n w y s tę p e k ; na k o n i e c , że choćby u k ry ć c h c ia n o ,

k a m ra c i c i e r p i e ć n ie b ę d ą w y stę p n e g o - j u ż by p e w n ie d o tą d b y ł

w ykorzenionym t e n w y stę p e k t a k p o d ł y . Leoz do ta k o w e j g o r l i w o ś c i

u tr z y m a n ia t r z e b a aby j ą u s t a w n i e ro z d y m y w ali s t a r s i i e n tu z ia z m

aby s z e d ł n a d ó ł ; c h c ą c t a k i e u trz y m a ć s k u t k i , t r z e b a w s z e lk ie

p ró b y c z y n ić i m y śleć u s t a w i c z n i e n ad sp o so b am i w y d o s k o n a le n ia

r o b o t y , co s i ę w K o rp u s ie t e r a z w niczym n i e d z i e j e , a d z i a ć s i ę

k o n i e c z n i e p o w in n o . J e r o w s k i M a j. Qor]

(13)

P r z y p i s y

T e k i P a r y s k i e n r 32 - Z b ió r m a te r ia łó w do czasów S ta n i s ła w a A u g u sta z l a t 1764-1797} p o z . 2 7 , s . 669-672 - P l a n p ra c y i z a ję ć d l a S z k o ły K adetów w W arszaw ie z 25 m arca 1781 r . / w d alszy m c i ą ­ gu p rz y p is ó w s to so w a n a b ę d z ie nazwa dokum entu - P l a n . / ; p o r . G.

C how aniec; K a ta lo g rę k o p is ó w B i b l i o t e k i P o l s k i e j w P a r y ż u , t . l , Kraków 1 9 3 9 , s . 2 8 .

o P o r . C h ro n o lo g ia p o l s k a , r e d . B .W ło d a rs k i, W arszawa 1957, t a b l . 2 5 ,

s

.3 9 6 .

3 Z o b .: P o l s k i sło w n ik b i o g r a f i c z n y , t . l l , W rocław 1964, s .1 7 7 ; M .M ite r z a n k a , D z i a ł a l n o ś ć p e d a g o g ic z n a Adama k s . C z a r to ­ r y s k i e g o g e n e r a ł a ziem p o d o l s k i c h , 'Warszawa 1931, s . 28 i 30; H . M o śc ic k i / G e n e r a ł J a s i ń s k i i P o w s ta n ie K o ś c iu s z k o w s k ie , W arsza­

wa 1917, s . 4 5 / p r z y p i s u j e dodatkow o Jero w sk ie m u komendę m u s z try w K o r p u s ie , k t ó r e t o u s t a l e n i e z o s t a ł o p o tw ie rd z o n e p r z e z H . Szwankowską w k o m e n ta rz u do d z i e ł a A .M a g ie ra , B s te t y k a m .st. War­

szaw y, W rocław 1963, s .3 0 0 .

K .M rozow ska, S z k o ła R y c e rs k a S ta n i s ła w a A u g u sta P o n ia to w s­

k ie g o / 1 7 6 5 - 1 7 9 4 / , W rocław 1961, s . : 2 5 , 5 4 ,5 8 - 5 9 ,6 5 ,7 3 - 7 4 ,1 9 1 . A .Z a h o r s k i , Ig n a c y W yssogota Z ak rzew sk i p r e z y d e n t W arszawy, Warszawa 1 9 7 9 , s .1 4 7 .

8 M .M i t e r z a n k a , o . c . , s . 3 0 . 7 P l a n , s .6 6 9 .

O P o r . K .M rozow ska, o . c . , s .1 8 6 . P o r . t o ż s . 124—1 25.

10 P l a n , s .6 7 0 . 11 T o ż, S .6 6 9 - 12 T o ż, s . 6 7 0 . 19 T am że.

T am że.

^■5 P l a n , s .6 7 0 . 16 T o ż, s .6 6 9 o

T am że.

18 P o r . J .W o ja k o w s k i, B i b l i o t e k a k o z ie n ic k a S t a n i s ł a w a A u g u sta iw;] Z b a d a ń nad p o ls k im i k s ię g o z b io r a m i h i s t o r y c z n y m i , t . 5 , War­

szawa 1 9 8 1 , S .1 1 4 .

19 P o r . B i o g r a p h i e u n i v e r s e l l e a n c ie n n e e t m o d e r n e .. ., P a r i s 1 8 1 7 , s . 4 8 - 5 4 .

t . 2 0 ,

(14)

B i o g r a p h i e u n i v e r s e l l e . . . , t . 3 3 , P a r i s 1823, s . 5 3 1 -5 7 4 . 21 P l a n , s . 6 6 9 .

22 W .Z aw adzki, P o ls k a s ta n is ła w o w s k a w o c z a c h cudzoziem ców , t . l , Y/arszawa 1 9 6 3 , s .7 1 0 .

23 J H . S e r e j s k i , H i s t o r y c y o h i s t o r i i , W arszawa 1963, s . 6 3 -6 4 . 24 P l a n , S .6 6 9 .

2> B i o g r a p h i e u n i v e r s e l l e . . . , t . 5 , P a r i s 1 8 1 6 , s . 2 7 1 -2 7 3 . 26 P l a n , s .6 6 9 .

2 ? B i o g r a p h i e u n i v e r s e l l e . . . , t . 5 , P a r i s 1 8 1 2 , s . 2 9 9 -3 0 0 . 28 P l a n , s . 669; B io g r a p h ie u n i v e r s e l l e . . . , t . 3 , P a r i s 1811 s . 1 0 5 .

29 P l a n , s .6 6 9 ; B io g r a p h ie u n i v e r s e l l e . . . , t . 4 , P a r i s , 1811 a .3 8 4 -3 8 5 •

30 P l a n , s .6 6 9 ; B io g r a p h ie u n i v e r s e l l e . . . , t . 3 8 , P a r i s 1822 s .3 1 2 - 3 2 1 .

3^ P l a n , s .6 6 9 ; B io g ra p h ie u n iv e r s e l i e . . . , t . 3 , P a r i s , 1811 s .4 0 4 -4 0 5 .

32 P l a n , s .6 6 9 •

33 P l a n , s .6 6 9 ; B io g ra p h ie u n i v e r s e l l e . . . , t . 4 8 , P a r i s 1827

I-I pŁ, fi)

s . 2 9 3 -2 9 9 .

34 P l a n , s . 6 6 9 .

33 J . P l a t t , K o re s p o n d e n c ja Adama N a ru s z e w ic z a 1 7 6 2 -1 7 9 6 , Wro­

cław 1 9 5 9 , s . 7 ; S . E s t r e i c h e r , B i b l i o g r a f i a p o l s k a , t . 2 3 , Kraków 1 9 1 0 , s . 4 8 .

38 P o r . : S . E s t r e i c h e r , o . c . , s . 4 5 8 /5 9 ; B i b l i o g r a f i a l i t e r a t u ­ r y p o l s k i e j "Nowy K o r b u t" , P iś m ie n n ic tw o s t a r o p o l s k i e , r e d . fi.P o ­ l a k , t . 3 , W arszaw a 1965, s . 5 0 , p o z .2 2 j t o ż , O ś w ie c e n ie , r e d .

.A le k s a n d ro w s k a , t . 4 , 'Warszawa 1961, s .2 7 8 , p o z . l l - p o d a je pod

»Bohomoicem w r u b r y c e " P r a c e e d y t o r s k i e i r e d a k c y j n e " .

3 ‘ P o r . K . E s t r e i c h e r , B i b l i o g r a f i a p o l s k a , t . 1 3 , Kraków 1894, s . 229; B i b l i o g r a f i a l i t e r a t u r y p o l s k i e j "Nowy K o r b u t" , O św iece­

n i e , t . 4 , W arszaw a 1961, s . 2 7 6 , p o z .3 5 .

38 J .K .B o g u s ła w s k i, Ż y c ia sła w n y c h P olaków k r ó t k o z e b r a n e , t . l , W arszawa 1 7 8 8 , s .1 8 7 .

33 T o ż , s .1 8 6 .

A0 K . N i e s i e c k i , K orona p o l s k a . . . r y c e r s t w a k l e j n o t a m i . . . . ozdo­

b i o n a , potomnym z a £ wiekom z a s z c z y t i n i e ś m i e r t e l n ą sła w ę pam ięt­

ny ch w t e j o j c z y ź n i e synów p o d a n a . . . , t . 3 , Lwów 1740, s . 4 7 2 -4 7 4 .

(15)

41 P l a n , s . 670; B io g r a p h ie u n i v e r s e l l e . . . , t . 6 , P a r i s 1812.

s . 1 7 5 -1 7 8 .

42 P l a n , s .6 7 0 . 43 P l a n , s . 6 7 0 .

44 C a ta lo g u e d e s l i v r e s de B i b li o t h è q u e e t de C la s s e à l ’ u sa g e de l ’A cadem ie du C orps R o y a l d e s C a d e ts , 1769 /w z b i o r a c h r ę k o p i ­ sów B i b l i o t e k i N arodow ej w W a rsz a w ie , s y g n . BOZ 8 8 2 / , s . 9 i 7 3 .

45 B i o g r a p h i e u n i v e r s e l l e . . . , t . 3 , P a r i s 1 8 1 1 , s . 5 11.

4 ^ C a ta lo g u e g é n é r a l d e s l i v r e s im prim es de l a B i b li o t h è q u e N a t i o n a l e , t . 7 , P a r i s , 1931, k o l . 7 8 .

4? P l a n , s . 670; I n v e n t a i r e d e s p é r io d i q u e s s c i e n t i f i q u e s d e s b i b l i o t h è q u e s de P a r i s . . . , f a s c . l , P a r i s 1924, s . 527 - p o d a je po t y t u l e : " P . [a r] R o u s s e a u . . . " . 0 u d z i a l e w re d a g o w a n iu cz aso p ism a C h .J .P a n c k o u c k e ’ a z o b . B io g r a p h ie u n i v e r s e l l e . . . , t . 3 2 , P a r i s 1822, s . 4 8 1 -4 8 3 , E n c y k lo p e d ia w iedzy o k s i ą ż c e , W rocław 1971, s .1 7 6 3 - p o d a j e , że P anckoucke b y ł wydawcą m . i n . " J o u r n a l Ency­

c lo p é d iq u e . . ." .

P l a n , s .6 7 0 ; A .A . B a r b i e r ; D i c t i o n n a i r e d e s o u v ra g e s anony­

m es, t » 3 , P a r i s 1875, k o l . 3 2 0 .

43 C a ta lo g u e d e s l i v r e s d e B i b li o t h è q u e e t de C l a s s e . . . , s . 2 , 9 , 1 0 ,1 3 , 2 4 ,3 8 ,6 9 ,7 0 ,7 3 » D oty ch czaso w y s t a n bad ań nad r e k o n s t r u k ­ c j ą k s i ę g o z b i o r u z o b . J .W o ja k o w s k i, Nowożytne t r e ś c i w księgozbio­

r z e S z k o ły R y c e r s k i e j [w!j N ow ożytna m yśl naukowa w s z k o ła c h i k s i ę g o z b i o r a c h p o l s k i e g o O ś w ie c e n ia , r e d . I . S t a s i e w i c z - J a s i u k o w a , W rocław 1 9 7 6 , s . 8 1 -1 1 1 ; p o r . S .R o s o ło w s k i, Z d z ie jó w k u l t u r y i n ­ t e l e k t u a l n e j w o jsk a p o l s k i e g o , W arszawa 1980, s . 1 0 1 -1 2 0 .

50 P l a n , s .6 7 0 .

'‘I Vf o d p i s i e dokum entu wprowadzono m o d y fik a c ję p is o w n i o ra z i n t e r p u n k c j i .

P o d sta w ę d l a p rz e p ro w a d z o n e j I d e n t y f i k a c j i b i b l i o g r a f i c z n e j po­

s z c z e g ó ln y c h p o z y c j i z wykazu l i t e r a t u r y z a w a rte g o w dokum encie s ta n o w ią n a s t ę p u j ą c e b i b l i o g r a f i e i k a t a l o g i / j e d n o c z e ś n i e p oda­

j ą z a s to s o w a n e w o p is a c h s k r ó t y i c h nazw /:

B a r b i e r A .A ., D i c t i o n n a i r e d e s o u v ra g e s anonym es, t . 1 - 4 , P a r i s 1882-1889 - B a r b i e r -

B i b l i o g r a f i a l i t e r a t u r y p o l s k i e j "Nowy K o rb u t" , P iśm ie n n ic tw o s t a r o p o l s k i e , r e d . R .P o l l a k , t . 1 - 3 , W arszawa 1 9 6 3-1965; t o ż , O ś w ie c e n ie , r e d .B .A le k s a n d r o w s k a , t . 1 - 6 , W arszawa 1966-1972 -

"Nowy K o rb u t" - B r i t i s h Muséum G e n e ra l C a ta lo g u e o f p r i n t e d Books.

P h o to g r a p h ie é d i t i o n . . . , t . 1 -2 6 3 , Dondon 1965-1966 -BM C - C a ta lo g u e g é n é r a l e d e s l i v r e s im prim es de l a B i b l i o t h è q u e N a ti o ­ n a l e , t . 1 -2 1 7 , P a r i s 1897-1973 - CBN -

C a ta lo g u e d e s l i v r e s de B i b l i o t h è q u e e t de C la s s e a l ’u sa g e de l ’A cadem ie d u C orps R o y a l d e s C a d e ts , 1769 - r ę k o p i s — P/Thevenot de T annay - T h e v e n o t -

E s t r e i c h e r K ., E s t r e i c h e r S . . E s t r e i c h e r K ., B i b l i o g r a f i a p o l s k a , cz ęśó I I I , t . 1 - 3 4 , Kraków 1 8 9 1-1951 - E s t r e i c h e r -

G io ra n e s c u A ., B i b l i o g r a p h i e de l a l i t e r a t u r ę f r a n ç o i s e du d i x

h u itiè m e s i è c l e , t . 1 - 3 , P a r i s 1969 - G io ra n e s c u -

(16)

Wykaz p o z o s t a ł y oh sk ró tó w :

BU1/? - B i b l i o t e k a U n iw e rs y te c k a w W arszaw ie BIi - B i b l i o t e k a 'Narodowa

k o l . - kolum na p o r . - p o ró w n a j p o z . - p o z y c ja s . - s t r o n a

s y g n . - s y g n a t u r a t . - t om

w o l. - w olum in

3 PFEFFEL-KRIEGELSTBIN C h r i s t i a n F r i e d r i c h von

A brégé c h r o n o lo g iq u e de l ’h i s t o i r e e t du d r o i t p u b l i c d ’A l l e ­ m agne, p a r M .P .S Û Ù .A .L .S .M .L .E .D .P .B .D .S . ¡^M onsieur P f e f f e l s e ­ c r é t a i r e d ’ am bassade de Sa M a je s té le E o i de P o lo g n e é l e c t e u r de S a x e ] P a r i s 1766 8 ° p o r . : B a r b i e r , t . l , k o l .1 6 ; CBN, t . 1 3 5 , k o l •6 6 8 .

53 ROBERTSON W illia m

H i s t o i r e du r é g n é de l ’ e m p e re u r C h a r le s Q u i n t . . .O u v rag e t r a d u i t de l ’ a n g l o i s . . .

Am sterdam 1771 12° p o r . : BMC, t . 2 0 4 , k o l . 2 95.

SA '

HENAULT C h a r le s J e a n F r a n ç o is

N ouvel a b r é g é c h ro n o lo g iq u e de l ’ h i s t o i r e de F r a n c e . . . , P a r i s 1744 8 ° p o r . CBN, t . 7 0 , k o l . 4 0 2 .

55 HUME D a v id

H i s t o i r e de l a m aiso n de P l a n t a g e n e t s u r l e t r ô n e d ’A n g l e t t e r r e , p a r . . . , t r a d u i t e de l ’ a n g l o i s p a r Madame Bxx

A m sterdam 1 7 6 5 , 2 w o l. 4 ° ; A m sterdam 1769, 6 w o l. 1 2 ° , p o r.: CBN, t . 7 4 , k o l . 1202; BMC, t . 1 0 9 , k o l . 7 7 .

56 HUME D a v id

H i s t o i r e de l a m aiso n de T u d o r, s u r l e tr ô n e d ’A n g l e t e r r e , p a r . . . t r a d u i t e de l ’ a n g l o i s p a r Madame Bxxx

Am sterdam 1 7 6 3 , 6 w o l. 1 2 °, p o r . : CBN, t . 7 4 , k o l .1 2 0 2 ; BMC, t.1 0 9 , k o l .7 7 , e g z e m p la rz o r y g in a ln y z B i b l i o t e k i S z k o ły E y c e r3 k ie j z o b . w B i b l i o t e c e C z a r to r y s k ic h w K ra k o w ie , s y g n . 59019 I

57 HUME D a v id

H i s t o i r e de l a m aiso n de S t u a r t s u r le t r ô n e d ’A n g l e t e r r e , p a r . . . L ondre 1 7 6 6 , 6 w o l. 1 2 ° , p o r . : CBN - tam że; BMC - tam że; egzem­

p l a r z o r y g in a ln y z B i b l i o t e k i S z k o ły R y c e r s k ie j z o b . w B i b l i o ­ t e c e C z a r t o r y s k i c h w K ra k o w ie , s y g n . 59053 I .

58 GAILLARD G a b r i e l 'H e n ri

H i s t o i r e d e l a r i v e l i t é d e l a F ra n c e e t d ’A n g l e t e r r e p a r . . . H i s ­ t o i r e de l a q u e r e l l e de P h i l i p p e d e 'V a l o i s e t d ’E d u a rd I I I , con­

t i n u é e so u s l e u r s s u c c e s s e u r s , p o u r s e r v i r de s u i t e e t de s e c o n ­ de p a r t i e a l ’ h i s t o i r e de l a r i v a l i t é . . . S u p p lé m en t a l ’h i s t o i ­ r e . . . , P a r i s 1 7 7 1 -1 7 7 7 , 11 w o l. 1 2 ° , p o r . CBN, t . 5 6 , k o l . 5 8 8 .

33 BOUGEANT G u illa u m e H y a c in th e

H i s t o i r e du t r a i t é de W e s tp h a l ie , ou d e s n é g o c i a t i o n s q u i s e f i ­ r e n t à M u n s te r e t à O s n a b u rg , p o u r é t a b l i r l a p a i x e n t r e t o u t e s l e s p u i s s a n c e s de l ’E u r o p e . Composée p r i n c i p a l e m e n t s u r l e s m ém oires de l a c o u r e t d e s p l é n i p o t e n t a i r e s de F r a n c e . . . , Pa­

r i s 1744, 2 w o l. 4° , P a r i s 1 7 4 4 ,1 7 5 1 , 6 w o l. 1 2 °, p o r . C B N ,t.17

k o l . 2 0 1 .

(17)

D° ESTRADES G o d e f r o i de

L e t t r e s , m ém oires e t n é g o c i a t i o n s de M .le Cte d ’S s t r a d e s , t a n t en q u a l i t é d ’ a m b a ssa d e u r de S .M .T .C . en I t a l i e , A n g le te r r e e t en H o l­

la n d e que comme p l e n i p o t e n t a i r e à l a p a ix de Nimègue conjointem ent a v e c M .M .C o lb e rt e t l e C te d ’Avaux . . . N o u v e l l e é d i t i o n . . . L o n d re s 1743, 9 w o l. 120, pOr . : CBKj t . 4 8 , k o l.5 3 9 ; BMC, t . 6 8 , k o l .7 9 3 ; T h e v e n o t, s . 2 - p o d a j e , że w z b i o r a c h B i b l i o t e k i Szkoły R y c e rsk ie j z n a jd o w a ło s i ę d z i e ł o t e g o ż a u t o r a : A m bassades e t n é g o c i a t i o n s de M. l e Comte d ’E s t r a d e s en I t a l i e , en A n g l e t e r r e e t en H o lla n d e d e p u is l ’ a n n é e 1637 j u s q u ’en l ’a n n é e 1662, Am sterdam 1718 12°

/ p o r . : CBN, t . 4 8 , k o l .5 3 9 , BMC, t . 6 8 , k o l . 7 9 2 / .

¿VAUX J e a n A n to in e de

Mémoire p r é s e n t é aux E t a t s G é n é ra u x le 5 novem bre 1681. Négo­

c i a t i o n s de m o n s ie u r le com te d ’Avaux en H o lla n d e d e p u is 1679, j u s q u ’ en 1684 / d e p u i s 1685 j u s q u ’ en 1 6 8 8 / P a r i s 1 752-1753, 6 w o l.

8 ° , p o r . : B i o g r a p h i e u n i v e r s e l l e . . . t . 3 , P a r i s 1811, s . 105; BMC, t . 1 5 8 , k o l .6 7 9 — c y t u j e pod Mesmes J e a n A n to in e de Comte d’Avaux;

CBN, t . 1 1 3 , k o l .2 7 5 o d s y ła od Mesmes do Avaux J .A . d e . f p

K w erenda n ie d o p ro w a d z iła do i d e n t y f i k a c j i b i b l i o g r a f i c z n e j d z i e ł a .

63 NOAILLES A d rie n M a u ric e Comte d ’A yen, d u c de

M ém oires p o l i t i q u e s e t m i l i t a i r e s poux s e r v i r à l ’h i s t o i r e de L o u is XIV e t L o u is XV, com posés s u r l e s p i è c e s o r i g i n a l e s r e c u ­ e i l l e s p a r A d r ie n M a u ric e , duc de N o a i l l e s . : . p a r M .l’ abbé Ifiillo t, P a r i s 1 7 7 6 -1 7 7 7 , 6 w o l. 1 2 ° , p o r . CBN, t . 1 2 5 , k o l .1 4 c y t u j e pod N o a i l l e s m a r é c h a l A d rie n M a u ric e , C te d ’Ayen duc d e .

6^ BERV/ICK J a c q u e s F r i t z - J a m e s duc de

M ém oires de m a ré c h a l de B e rw ic k é c r i t s p a r lui-m êm e a v e c une s u i t e a b ré g é d e p u i s 1716, j u s q u ’ à s a m ort en 1734, p r e c i d e s de son por­

t r a i t p a r m i lo r d B o lin g b r o k e e t d ’ une ébauche d ’ é l o g e h i s t o r i q u e , p a r l e p r é s i d e n t de M o n te s q u ie u , t e r m i n é s p a r n o t e s et des l e t t r e s s e r v a n t de p i è c e s j u s t i f i c a t i v e s p o u r l a campagne de 1703, P a r i s 1778, 2 w o l. 1 6 ° , p o r . CBN, t . 1 2 , k o l .5 4 6 .

65 PLUTARCH

Les v i e s d e s hommes i l l u s t r e s de P l u t a r q u e , t r a d u i t e s en f r a n - ç o i s . . . , A m sterdam 1763, 12 w o l. 1 2 ° , p o r . E g z e m p la rz o ry g in a ln y z B i b l i o t e k i S z k o ły R y c e r s k i e j , z o b . BN s y g n . X V I I I .1 .1 0 5 7 1 ; CBN, t . 1 3 9 , k o l .4 0 5 - 4 0 6 c y t u j e in n e w y d a n ia .

K w erenda n i e d o p ro w a d z iła do i d e n t y f i k a c j i b i b l i o g r a f i c z ­ n e j d z i e ł a . Zapewne c h o d z i t u o k t ó r y ś z b a r d z o p o p u la rn y c h w cwjm c z a s i e p rz e k ła d ó w "żywotów" P l u t a r c h a na ję z y k f r a n c u s k i .

6? K w erenda n i e d o p ro w a d z iła do i d e n t y f i k a c j i b i b l i o g r a f i c z n e j d z i e ł a .

68 D z i e ł o : H i s t o i r e d e l ’ o r d r e r o y a le e t m i l i t a i r e de S .L o u i s , p ré c é d é e d ’ u n p r é c i s h i s t o r i q u e s u r l ’ a n c ie n n e c h e v a l e r i e ; e t s u i v i e de t o u t e s l e s o rd o n n a n c e s r e l a t i v e s à c e t o r d r e . . . z o s t a ł o wydane w P a r y ż u d o p i e r o w 1815 r . - w ź r ó d ła c h i n f o r m a c j i b ra k wydań w c z e ś n i e j s z y c h , p o r . : CBN, t . 1 1 2 , k o l.1 0 3 6 ; B a r b i e r , t . 2 , k o l . 6 8 9 . Może c z e rp a n o w iad o m o ści z w ydaw nictw a: H i s t o i r e d e s o r d r e s m o n a s t i q u e s , r e l i g i e u x e t m i l i t a i r e s • • • / t . l —8 , P a r i s 1714—

- 1 7 1 9 / - w t . 8 , s . 4 2 2-425 - C h a p itr e LXVII - "Des c h e v a l i e r s de

l ’ o r d r e de S a i n t L o u is en F r a n c e " .

Cytaty

Powiązane dokumenty

W wyniku dziaªania tego rozkazu zawarto±¢ rejestru akumulatora jednostki arytmetyczno-logicznej nale»y wpisa¢ do komórki pami¦ci, której adres jest podany jako argument

Wykaz nauczycieli Korpusu, „według lat pobytu i narodowości”, zamiesz- czony przez Kamillę Mrozowską w jej fundamentalnej dla badań nad dziejami Korpusu Kadetów pracy

Organizujemy: warsztaty, wyjścia edukacyjne i kulturalne, wycieczki, zielone szkoły...  Pełen dostęp do informacji dotyczących pracy klasy

 zaleca się objętość 15 000 (+/- 10%) słów tekstu spełniającego wymogi redakcyjne. Do objętości pracy wliczają się strony tytułowe, oświadczenie autora pracy, spis

[r]

 zaleca się objętość 15 000 (+/- 10%) słów tekstu spełniającego wymogi redakcyjne. Do objętości pracy wliczają się strony tytułowe, oświadczenie autora pracy, spis

Oświadczam, że zapoznałam/em się z „Regulaminem ustalania wysokości i wypłacania świadczeń pomocy materialnej dla studentów studiów stacjonarnych i niestacjonarnych

2) w przypadku rezygnacji po upływie terminu wymagalności opłaty, tj. 20 września dla semestru zimowego i 20 lutego dla semestru letniego, czesne należne