Wybrane sposoby ograniczania zjawiska wykluczenia ubezpieczeniowego

U N I V E R S I TAT I S M A R I A E C U R I E - S K à O D O W S K A L U B L I N – P O L O N I A

VOL. XLV, 2 SECTIO H 2011

Katedra Finansów i RachunkowoĞci, Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocáawiu

MA àGORZATA SOLARZ

Wybrane sposoby ograniczania zjawiska wykluczenia ubezpieczeniowego

Selected methods of limiting insurance exclusion phenomenon

Wst Ċp

Wykluczenie finansowe, które oznacza niemo ĪnoĞü dostĊpu pewnych grup osób do niezb Ċdnych usáug finansowych w odpowiedniej formie, zatacza szerokie krĊgi.

Dotyka ono spo áeczeĔstw zarówno krajów rozwijających siĊ, jak i tych wysoko roz- wini Ċtych. Wedáug danych opublikowanych w 2011 r. przez Bank ĝwiatowy w rapor- cie zatytu áowanym Access to Financial Services and the Financial Agenda around the World blisko 56% doros áych obywateli caáego Ğwiata nie korzysta z produktów i us áug systemu finansowego

. Tym samym przynajmniej 4 mld osób z ró Īnych wzgl Ċdów nie posiada Īadnej polisy ubezpieczeniowej, chroniącej ich Īycie, zdrowie czy mienie przed negatywnymi skutkami zdarze Ĕ losowych. Na problem wyklucze- nia finansowego, w tym ubezpieczeniowego, nale Īy spoglądaü z dwóch punktów widzenia, a mianowicie ludzi, których pozbawia ono dost Ċpu do podstawowych us áug finansowych i tym samym pogáĊbia wykluczenie spoáeczne oraz podmiotów sektora finansowego, dla których wykluczenie finansowe kreuje biznesow ą szansĊ rozwoju. Wobec powy Īszego do walki z wykluczeniem ubezpieczeniowym mogą byü wykorzystywane ró Īne instrumenty, których identyfikacja i charakterystyka staáa siĊ celem niniejszego artyku áu.

1 Access to Financial Services and the Financial Inclusion Agenda around the World: A Cross-Country Analysis with a New Data Set, The Consultative Group to Assist the Poor/The World Bank, Washington 2011, s.3.

1. Wykluczenie finansowe i jego podstawowe obszary

Wykluczenie finansowe to zjawisko spo áeczno-ekonomiczne znane Ğwiatu od setek lat, jednak ostatnimi czasy postanowiono je ponownie redefiniowa ü. Eksperci Unii Europejskiej w opublikowanym w 2008 r. raporcie wyja Ğniają, Īe wykluczenie finansowe to proces, w którym obywatele do Ğwiadczają problemów w dostĊpie do i/

lub korzystaniu z produktów i us áug finansowych na gáównym rynku (mainstream market), które s ą odpowiednie do ich potrzeb i umoĪliwiają im prowadzenie normal- nego Īycia w spoáeczeĔstwie

. W Ğród usáug finansowych potrzebnych przeciĊtnemu gospodarstwu domowemu nale Īy wskazaü na konto osobiste wraz z podstawowymi instrumentami rozliczeniowymi. Poza tym mówi si Ċ, Īe osoby fizyczne powinny mieü dost Ċp do depozytów i kredytów o rozsądnym poziomie oprocentowania, a takĪe produktów ubezpieczeniowych czy inwestycyjnych

. Wymienione rodzaje us áug finansowych stanowi ą podstawĊ do wyróĪnienia gáównych obszarów wykluczenia finansowego, które zosta áy przedstawione na rysunku 1.

Wykluczenie kredytowe

Wykluczenie páatnicze

Wykluczenie emerytalne

Wykluczenie inwestycyjne

Wykluczenie ubezpieczeniowe Wykluczenie

oszczĊdnoĞciowe

Wykluczenie finansowe

Rys. 1. Obszary wykluczenia finansowego

ħródáo: T. KoĨliĔski, Wykluczenie páatnicze w Polsce i innych krajach Unii Europejskiej, http://www.nbp.pl/ (16.04.2011).

W cytowanej definicji wykluczenia finansowego mowa jest o podmiotach Ğwiad- cz ących usáugi na rynku gáównym. Podziaá na wiodących (mainstream) i alterna- tywnych (alternative) us áugodawców jest charakterystyczny dla rynku produktów po Īyczkowych, gdzie do pierwszej grypy naleĪą banki, unie kredytowe, a do drugiej firmy po Īyczkowe, lombardy czy osoby prywatne poĪyczające pieniądze na wysoki procent

. Dla us áug ubezpieczeniowych rynek drugorzĊdny praktycznie nie istnieje, mo Īe za wyjątkiem nieformalnych grup pomocowo-ubezpieczeniowych dziaáających w formie stowarzysze Ĕ pogrzebowych na kontynencie afrykaĔskim.

Analizuj ąc zjawisko wykluczenia finansowego, naleĪy zwróciü uwagĊ na dwa stadia zaawansowania problemu. Po pierwsze, mo Īna wskazaü na grupy osób, które w ogóle nie korzystaj ą z produktów i usáug finansowych, dlatego Īe nie mają fizycznej

2 Financial services provision and prevention of financial exclusion, red. L. Anderloni, European Com- mission, marzec 2008, s. 9.

3 M. Iwanicz-Drozdowska, P. BáĊdowski, Finanse bliĪej ludzi, „Rzeczpospolita” 2010, nr 264, s. E15.

4 Financial services provision and prevention of financial exclusion, op. cit., s. 61.

mo ĪliwoĞci dostĊpu do oferty instytucji finansowych (geographical access). Przy czym wypracowane metody dystrybucji produktów i us áug ubezpieczeniowych sprawiają, Īe áatwiej z nimi dotrzeü do potencjalnych odbiorców niĪ ma to miejsce w przypadku us áug depozytowo-kredytowych czy inwestycyjnych. DuĪą rolĊ mają do odegrania w tej materii agenci i brokerzy ubezpieczeniowi oraz elektroniczne kana áy dystry- bucji. Jednak w tym ostatnim przypadku nale Īy pamiĊtaü, Īe nie wszyscy dysponują dost Ċpem do Internetu oraz posiadają umiejĊtnoĞci czy chĊci posáugiwania siĊ tym medium telekomunikacyjnym. Z drugiej strony istnieje równie Ī spora grupa osób, które praktycznie mog áyby byü aktywnymi uczestnikami systemu finansowego, ale przedstawione im produkty i us áugi nie są dostosowane do ich potrzeb pod wzglĊdem ceny (price exclusion) czy jako Ğci (condition exclusion).

2. Grupy spo áeczne szczególnie naraĪone na wykluczenie ubezpieczeniowe

Przyczyn wykluczenia finansowego, a tym samym ubezpieczeniowego, nale Īy upatrywa ü zarówno po stronie podaĪy, o czym pisano powyĪej, jaki i popytu na us áugi ubezpieczeniowe. To drugie Ĩródáo wydaje siĊ odgrywaü równie doniosáą rol Ċ. Zapotrzebowanie na ochronĊ ubezpieczeniową moĪe mieü charakter odroczony z powodu niedostatecznej si áy nabywczej. Ludzie ubodzy lub znajdujący siĊ aktu- alnie w z áej sytuacji finansowej nie mają moĪliwoĞci dalszej redukcji konsumpcji zwi ązanej z koniecznoĞcią opáacania skáadki ubezpieczeniowej. W związku z tym nawet mimo wysokiej u ĪytecznoĞci ubezpieczenia, osoby te nie nabywają ochrony ubezpieczeniowej. Cz Ċsto wyĪszy priorytet w hierarchii ich potrzeb ma koniecznoĞü utrzymania obecnego poziomu konsumpcji lub sp áata zadáuĪenia

. W áaĞnie gospodar- stwa domowe o niskich dochodach, w tym osoby bezrobotne s ą najbardziej naraĪone na wykluczenie ubezpieczeniowe. Kolejn ą grupą spoáeczną, która ma utrudniony dost Ċp do rynku usáug ubezpieczeniowych, są osoby starsze ze wzglĊdu na swój wiek i stan zdrowia, a tak Īe osoby chore czy niepeánosprawne (choüby w odniesieniu do ubezpiecze Ĕ Īyciowych).

S áabo wyksztaácone gospodarstwa domowe zgáaszają mniejsze zapotrzebowanie na produkty ubezpieczeniowe ze wzgl Ċdu na brak wiedzy z zakresu ubezpieczeĔ, która z kolei przek áada siĊ na niską kulturĊ ubezpieczeniową. Wiele osób uwaĪa, Īe skáadka jest niepotrzebnym wydatkiem. Nie tylko ubodzy, lecz i osoby Ğrednio zamo Īne Īyjące w krajach o niskiej kulturze ubezpieczeniowej, mogą ubezpieczenie traktowa ü jako dobro luksusowe. W Polsce aĪ 34% wáaĞcicieli przedsiĊbiorstw (gáównie zatrudniaj ących do 9 osób) w ogóle nie korzysta z ubezpieczeĔ

. W takich okolicz-

5 L. Mitton Financial inclusion in the UK: Review of policy and practice, University of Kent 2008, http://

www.jrf.org.uk/publications/ (22.04.2011).

6 D. StaĔko, Mikroubezpieczenia jako metoda ochrony przed ryzykiem ubóstwa. Czynniki ksztaátujące popyt i rozwój produktowy, „WiadomoĞci Ubezpieczeniowe” 2010, nr 3, s. 106-107.

7 M. Kanarek, PrzedsiĊbiorcy nieĞwiadomi zagroĪeĔ, „Dziennik. Gazeta Prawna” 2011, nr 28, s. D7.

no Ğciach moĪna mówiü nie tyle o rzeczywistym wykluczeniu ubezpieczeniowym, ile o samowykluczeniu. Stan ten pot Ċguje dodatkowo brak zaufania klientów do instytucji ubezpieczeniowych i ich negatywny wizerunek, który wi ąĪe siĊ z sytuacjami wpro- wadzania klienta w b áąd co do istotnych parametrów produktu, jak cena czy zakres ochrony. Poza tym w praktyce zdarza si Ċ, Īe w polisach ubezpieczeniowych zamiesz- czane s ą skomplikowane klauzule wyáączające odpowiedzialnoĞü ubezpieczyciela.

Z raportu Najwy Īszej Izby Kontroli opublikowanego w kwietniu 2011 r. wynika, Īe co trzecie zawierane w Polsce ubezpieczenie narusza interesy ubezpieczonych

. St ąd te Ī zaledwie 32% polskich klientów deklaruje zaufanie do ubezpieczycieli, podczas gdy zdecydowanie lepsz ą renomą cieszą siĊ zakáady ubezpieczeĔ wĞród obywateli pa Ĕstw azjatyckich, z których ponad 50% ufa tej branĪy

.

3. Edukacja finansowa jako sposób ograniczania wykluczenia ubezpieczeniowego

Dzia áania, które mają na celu zapobiegaü niepoĪądanemu spoáecznie zjawisku ekskluzji finansowej i przywraca ü osoby wykluczone do systemu finansowego, zwane inkluzj ą finansową, leĪą w gestii paĔstwa (rozumianego szeroko jako administracja centralna i lokalna), instytucji pozarz ądowych oraz instytucji finansowych, a takĪe samych gospodarstw domowych dotkni Ċtych problemem wykluczenia finansowego.

W celu zidentyfikowania najcz ĊĞciej wykorzystywanych przez poszczególne kraje sposobów zwalczania wykluczenia finansowego eksperci Banku ĝwiatowego w 2009 r. obj Ċli badaniem ankietowym 142 paĔstwa z caáego Ğwiata. Zamieszczone przez nich w raporcie wyniki wskazuj ą, Īe w analizowanym okresie okoáo 40% an- kietowanych skoncentrowa áo siĊ na ksztaátowaniu umiejĊtnoĞci finansowych klientów, a 45% realizowa áo inicjatywy z zakresu mikrofinansowania

.

Pierwsza z wymienionych metod przeciwdzia áania wykluczeniu ubezpiecze- niowemu – edukacja finansowa ma na celu wykszta ácenie wĞród spoáeczeĔstwa umiej ĊtnoĞci finansowej (financial literacy), tak Īeby ludzie mieli ĞwiadomoĞü, jakie szanse i zagro Īenia niosą ze sobą produkty finansowe. Organizacja Wspóápracy Go- spodarczej i Rozwoju wyda áa wytyczne w dziedzinie edukacji finansowej. PodkreĞlają one rol Ċ paĔstw w promocji niezaleĪnych od konkretnych dostawców i obiektywnych programów poprawy finansowych umiej ĊtnoĞci konsumenta

. Edukacja finansowa powinna zaczyna ü siĊ juĪ w przedszkolu. Musi odróĪniaü siĊ od komercyjnego do- radztwa ze strony dostawców oraz skupia ü siĊ na kluczowych aspektach planowania

8 M. Rzemek, Co trzecie ubezpieczenie niezgodne z prawem, „Rzeczpospolita” 2011, nr 98, s. C1.

9 M. Gawrychowski, Tylko co trzeci Polak ufa ubezpieczycielom, „Dziennik. Gazeta Prawna” 2011, nr 67, s.13.

10 Financial Access 2010. The State of Financial Inclusion through of Crisis. The Consultative Group to Assist the Poor. The World Bank Group, Washington 2010, s. 20.

11 W. Szpringer, Spoáeczna odpowiedzialnoĞü banków. MiĊdzy ochroną konsumenta a osáoną socjalną, Oficyna a Wolters Kluwer business, Warszawa 2009, s. 62.

finansowego (oszcz ĊdnoĞci, zadáuĪenie, ubezpieczenia, itd.). NaleĪy wykorzystywaü wszystkie dost Ċpne media dla nieodpáatnych programów edukacyjnych.

W Polsce za przyk áad dziaáaĔ edukacyjnych mogą posáuĪyü prace nad wprowa- dzeniem do programu przedmiotu „Podstawy przedsi ĊbiorczoĞci” zagadnieĔ z zakresu ubezpiecze Ĕ czy organizacja róĪnego typu seminariów poĞwiĊconych problematyce konsumentów na rynku us áug ubezpieczeniowych, jak zorganizowana przez Rzecznika Ubezpieczonych i Fundacj Ċ Edukacji Ubezpieczeniowej konferencja zatytuáowana

„By ü kobietą ubezpieczoną”.

Edukacja finansowa powinna by ü teĪ prowadzona przez instytucje ubezpiecze- niowe w ramach realizacji koncepcji spo áecznej odpowiedzialnoĞci biznesu (CSR – corporate social responsibility). Zak áada ona, Īe przedsiĊbiorstwa muszą podejmowaü dzia áania na rzecz swoich interesariuszy nie tylko w obszarze ekonomicznym, ale równie Ī ekologicznym i spoáecznym. Ich szczegóáowy zakres wyznaczany jest przez oczekiwania i interesy w áaĞcicieli instytucji finansowych, ich pracowników, klientów oraz spo áeczeĔstwo, w którym funkcjonują. Zakáady ubezpieczeĔ poszukując obsza- rów, na których mog áyby prowadziü dziaáalnoĞü spoáeczną, powinny zainteresowaü si Ċ takimi, które bĊdą jednoczeĞnie sáuĪyáy pewnym grupom spoáecznym i stanowiáy o potencjalnych przysz áych zyskach ubezpieczycieli, a edukacja ubezpieczeniowa spe ánia oba te warunki.

W Indiach mi Ċdzynarodowe grupy finansowe próbują uĞwiadamiaü obywatelom potrzeb Ċ ochrony ubezpieczeniowej poprzez kampaniĊ medialną przygotowaną w stylu Bollywood. G áówna bohaterka spotu reklamowego kupuje polisĊ w tajemnicy przed sk ąpym mĊĪem, który w kolejnej scenie na skutek nieszczĊĞliwego wypadku traci nog Ċ. Jedyny Īywiciel wielodzietnej rodziny staje siĊ niezdolny do pracy, jednak z uwagi na zapobiegliwo Ğü kobiety caáa historia koĔczy siĊ happy endem. W na- jubo Īszych regionach Indii tego typu inscenizacje aktorzy odgrywają na Īywo na prowizorycznych scenach

.

Dzia áające w Polsce instytucje ubezpieczeniowe z roku na rok coraz aktywniej anga Īują siĊ w przedsiĊwziĊcia CSR. Dla przykáadu jesienią 2010 r. ING ĩycie przeprowadzi áo akcjĊ „Naga prawda o ubezpieczeniach”, która propagowaáa od- powiedzialne podej Ğcie do finansów osobistych i ochrony Īycia

. Natomiast BRE Ubezpieczenia jako pierwsze towarzystwo ubezpiecze Ĕ na rynku zaprosiáo uczniów do swojej centrali w Warszawie. Zgodnie z ide ą Dni PrzedsiĊbiorczoĞci licealiĞci zapoznali si Ċ z organizacją i zarządzaniem instytucją ubezpieczeniową oraz wykonali zadania pozwalaj ące zweryfikowaü swoje wyobraĪenia o pracy w ubezpieczeniach.

Bior ąc pod uwagĊ specjalizacjĊ zespoáu BRE Ubezpieczenia w zakresie bancassurance i sprzeda Īy ubezpieczeĔ przez Internet, máodzi ludzie mieli okazjĊ poznaü funkcjo-

12 M. Wrotniak, Ubezpieczenia w stylu Bollywood, http://www.bankier.pl/wiadomosc/Ubezpieczenia-w- stylu-Bollywood-2287966.html (26.04.2011).

13 ING ĩycie: podsumowanie wyników i plany na przyszáoĞü, Portal Gazety Ubezpieczeniowej, http://

www.gu.com.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=38702&Itemid=231 (30.04.2011).

nowanie ubezpiecze Ĕ w bankach oraz model direct

. Inny przyk áad dotyczy Grupy PZU, która prowadzi kampani Ċ edukacyjną „ĩycie na 100%” poĞwiĊconą budowaniu ĞwiadomoĞci Polaków związanej z finansowym zabezpieczaniem przyszáoĞci. Kam- pania obejmuje IV filary: oszcz Ċdzanie dáugoterminowe, emerytura, inwestowanie i ochrona w postaci ubezpiecze Ĕ. Ten ubezpieczyciel jest teĪ wáaĞcicielem portalu Jakieubezpieczenie.pl – internetowego przewodnika po Ğwiecie ubezpieczeĔ

.

4. Mikroubezpieczenia jako sposób ograniczania wykluczenia ubezpieczeniowego

W Ğród instrumentów ograniczania wykluczenia finansowego, które dotyka go- spodarstwa domowe o niskich dochodach, mo Īna wskazaü na ideĊ mikrofinansowa- nia, a tym samym na produkty oferowane przez po Ğredników mikrofinansowych

. Poj Ċcie mikrofinanse naleĪy interpretowaü jako Ğwiadczenie usáug kierowanych do ubogich grup spo áecznych przez formalnych poĞredników finansowych. Zostaáo ono wprowadzone do literatury przedmiotu w obecnej dekadzie, a wcze Ğniej koncentro- wano si Ċ gáównie na udzielaniu ubogim gospodarstwom domowym niskokwotowych po Īyczek, stąd wáaĞnie od mikrokredytów rozpoczĊáa siĊ epoka mikrofinansowania.

Obecnie instytucje mikrofinansowe znacznie poszerzy áy ofertĊ swoich produktów, oprócz mikrokredytów mo Īna w niej znaleĨü mikrooszczĊdnoĞci oraz mikroubez- pieczenia (tab. 1).

Tabela 1. Podstawowe rodzaje produktów mikrofinansowych

Rodzaj produktu Charakterystyka

Mikrokredyty

Kredyty gotówkowe o niewielkiej wartoĞci przeznaczone dla gospodarstw domowych o niskich dochodach (nieposiadających zdolnoĞci kredytowej w tradycyjnych bankach) czĊsto sáuĪące rozpoczĊciu i/lub dalszemu finansowaniu wáasnej dziaáalnoĞci gospodarczej

MikrooszczĊdnoĞci

Produkty depozytowe skierowane do ubogich gospodarstw domowych umoĪliwiające lokowanie niewielkich kwot pieniĊdzy z duĪą czĊstotliwoĞcią z reguáy na krótki czas

Mikroubezpieczenia Proste i tanie produkty ubezpieczeniowe z ograniczonym zakresem ochrony ubezpieczeniowej skierowane do ludzi ubogich

ħródáo: opracowanie wáasne na podstawie strony internetowej Advancing Financial Access for the World’s Poor, Con- sultative Group to Assist the Poor http://www.cgap.org (08.04.2011).

14 Edukacja: Uczniowie zwiedzają centralĊ BRE Ubezpieczenia, „Gazeta Ubezpieczeniowa” 2011, nr 15, s.19.

15 Portale edukacyjno-informacyjne Grupy PZU: http://www.jakieubezpieczenie.pl oraz http://www.

zyciena100procent.pl/ (28.04.2011).

16 Por. M. Solarz, Mikrofinanse jako instrument przeciwdziaáania zjawisku wykluczenia finansowego, [w:] Ekonomia, pod red. J. Sokoáowskiego, M. Sosnowskiego, A. ĩabiĔskiego, Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocáawiu nr 113, Wydawnictwo UE we Wrocáawiu, Wrocáaw 2010, s. 821-834.

Mikroubezpieczenia zosta áy zapoczątkowane jako rodzaj dziaáalnoĞci charyta- tywnej w latach 90. ubieg áego wieku, kiedy to MiĊdzynarodowa Organizacja Pracy zacz Ċáa eksperymentowaü z tanią ochroną ubezpieczeniową dla okreĞlonych grup ludzi.

W 1995 r. Michael Mc Cord – prezes Centrum Mikroubezpiecze Ĕ z USA, opracowaá komercyjny produkt mikroubezpieczeniowy firmowany przez AIG do sprzeda Īy w Ugandzie. Owo ubezpieczenie na Īycie jest oferowane po dziĞ dzieĔ jako czĊĞü pakietu mikrokredytowego, czyli tak zwanej umowy kredytowej na Īycie

. Zapewnia ona sp áatĊ zalegáych poĪyczek i gwarantuje rodzinie niewielką wypáatĊ w przypadku nag áej Ğmierci poĪyczkobiorcy. Wspomniana organizacja wypáaca uposaĪonym ok.

700 dolarów, je Ğli zgon nastąpiá wskutek nieszczĊĞliwego wypadku. W zamian za to ubezpieczenie klienci p áacą 1% wiĊcej ponad stawkĊ oprocentowania udzielonej po Īyczki. Ruch ten okazaá siĊ podwaliną modelu biznesowego, który pokazaá innym podmiotom finansowym warto Ğü rynku klientów o niskich dochodach. Oto w ciągu 10 lat ugandyjski oddzia á AIG zapewniá ochronĊ ubezpieczeniową ok. 1,6 mln klientów, a mikroubezpieczenia si ĊgnĊáy 17% udziaáu w jego zyskach. DziĞ w Ugandzie polisa na Īycie o wartoĞci 1 tys. dolarów amerykaĔskich kosztuje zaledwie dolara rocznie, dzi Ċki czemu faktycznie jest dostĊpna dla biednych

.

Najwi Ċkszy sukces jak dotąd odniosáy ubezpieczenia na Īycie, ale próbuje siĊ sprzedawa ü takĪe ubezpieczenia zdrowotne i wypadkowe, w tym związane z nie- pe ánosprawnoĞcią. Chronią one zdrowie i zdolnoĞü do pracy czáowieka. Popularne s ą równieĪ ubezpieczenia, których celem jest sfinansowanie kosztów pogrzebu.

Natomiast z grupy ubezpiecze Ĕ majątkowych proponowane są chroniące prawa maj ątkowe – szczególnie posiadane czynniki produkcji (ubezpieczenia rzeczowe), a tak Īe ubezpieczenia rolne dotyczące utraty plonów wskutek suszy lub powodzi oraz zwierz ąt od padniĊcia

. Wymienione ubezpieczenia s ą finansowane przez relatywnie niskie sk áadki ubezpieczonych, stąd oferowany jest ograniczony zakres ĞwiadczeĔ.

Sprzedawane s ą one przez wyspecjalizowane podmioty – zakáady ubezpieczeniowe, których dzia áalnoĞü ma stricte komercyjny charakter. Mikroubezpieczenia mogą by ü Ğwiadczone równieĪ na zasadach samoubezpieczenia, to jest poprzez zakáadanie przez samych zainteresowanych towarzystw ubezpiecze Ĕ wzajemnych – typowych przedsi Ċbiorstw non-profit. W obu przypadkach duĪą rolĊ odgrywają towarzyszące im instytucje o charakterze rz ądowym lub pozarządowym

.

Mikroubezpieczenia s ą bez wątpienia korzystnymi produktami dla ubogich gospodarstw domowych, które maj ą ograniczoną moĪliwoĞü absorpcji szoków zwią- zanych z wyst ąpieniem okreĞlonego ryzyka. Nawet maáo istotne dla przeciĊtnego gospodarstwa domowego zdarzenia mog ą spowodowaü znaczne obniĪenie wpáywów

17 B. A. de Aghion, J. Morduch, Ekonomia mikrofinansów, Wyd. AnWero, GdaĔsk 2009, s. 210.

18 M. ĝliperski, Mikroubezpieczenia, „Gazeta Ubezpieczeniowa” 2010 nr 6, s. 5.

19 R. Kurek, Mikroubezpieczenia na Ğwiecie – dziaáania komercyjne i niekomercyjne inicjatywy wspiera- jące, [w:] Nauki o finansach 1, pod red. G Borys, Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocáawiu nr 61, Wydawnictwo UE we Wrocáawiu, Wrocáaw 2009, s. 166.

20 Ibid., s. 167.

do bud Īetu domowego ludzi biednych, a brak odpowiedniej ochrony moĪe zatrzy- ma ü lub wrĊcz odwróciü proces wychodzenia z biedy

. St ąd teĪ posiadanie polisy mikroubezpieczeniowej pozwala im przetrwa ü sytuacje kryzysowe bez utraty docho- dów czy konieczno Ğci zadáuĪania siĊ u nieformalnych poĪyczkodawców, oferujących lichwiarskie oprocentowanie.

Z badania przeprowadzonego w 2010 r. przez Swiss Re wynika, Īe mikroubez- pieczenia stanowi ą efektywne i realne rozwiązanie dla zarządzania ryzykiem osób fizycznych o niskich dochodach, a ponadto wspieraj ą rozwój rynku ubezpieczeĔ w krajach rozwijaj ących siĊ. Oszacowano, Īe ten segment moĪe wygenerowaü skáadkĊ na poziomie 40 mld dolarów

. Najszybciej mikroubezpieczenia rozwijaj ą siĊ w Azji Pacyficznej, ale ich rola wzros áa takĪe w Afryce i Ameryce àaciĔskiej, poza tym wszystko wskazuje na to, Īe popyt na tego typu produkty byáby równieĪ wĞród osób ubogich zamieszkuj ących kraje wysoko rozwiniĊte.

ZakoĔczenie

Wspó áczeĞnie dostĊp do podstawowych usáug finansowych, w tym ubezpieczenio- wych sta á siĊ niezbĊdny dla zapewnienia peánego uczestnictwa w Īyciu spoáecznym i gospodarczym danego kraju. St ąd teĪ podejmowane są zarówno przez paĔstwa, jak i instytucje ubezpieczeniowe ró Īne dziaáania mające na celu zapobieganie i rozwią- zywanie problemu wykluczenia ubezpieczeniowego. W artykule zwrócono uwag Ċ, Īe Ĩródáa tego problemu tkwią m.in. w braku odpowiedniej oferty skierowanej do poszczególnych grup spo áecznych. Wobec tego rola instytucji ubezpieczeniowych w inkluzji finansowej powinna koncentrowa ü siĊ na kreowaniu tzw. produktów skro- jonych na miar Ċ. Obejmują one przeznaczone dla ubogich gospodarstw domowych produkty mikroubezpieczeniowe, z za áoĪenia proste i tanie, gwarantujące ograniczony zakres ochrony ubezpieczeniowej, ale tak Īe produkty skierowane do grup szczegól- nie nara Īonych na wykluczenie finansowe, tzn. osób starszych, kobiet. JeĞli chodzi o seniorów, to w ostatnich latach oferta ubezpieczycieli zmieni áa siĊ zdecydowanie na korzy Ğü tej grupy wiekowej. Obecnie moĪna juĪ na rynku znaleĨü wiele interesujących produktów. Natomiast skonstruowanie specjalnej oferty ubezpiecze Ĕ komunikacyjnych dla p áci ĪeĔskiej przyniosáo wrĊcz odwrotny od zamierzonego skutek, sprawa bowiem trafi áa do Europejskiego Trybunaáu SprawiedliwoĞci w Luksemburgu. Poinformowaá on w komunikacie po rozprawie, Īe od 21 grudnia 2012 r. bĊdzie miaáa zastosowanie regu áa jednolitych skáadek i ĞwiadczeĔ dla obu páci. Trybunaá wyjaĞniá, Īe dyrek- tywa o równym traktowaniu m ĊĪczyzn i kobiet w dostĊpie do towarów i usáug oraz dostarczaniu towarów i us áug, zakazuje wszelkiej dyskryminacji ze wzglĊdu na páeü

21 D. StaĔko, Mikroubezpieczenia jako metoda ochrony przed ryzykiem ubóstwa, op. cit., s. 108-109.

22 Swiss Re: Potencjaá mikroubezpieczeĔ, „Portal Gazety Ubezpieczeniowej” http://www.gu.com.pl/index.

php?option=com_content&task=view&id=38280&Itemid=242 (30.04.2011).

i, co do zasady, uwzgl Ċdniania kryterium páci przy obliczaniu skáadek i ĞwiadczeĔ ubezpieczeniowych. Tymczasem zdaniem Polskiej Izby Ubezpiecze Ĕ decyzja ta pozbawia klientów mo ĪliwoĞci nabycia produktów ubezpieczeniowych, w których ryzyko (i cena) jest skrojone dok áadnie wedáug potrzeb klienta. Przykáadem mogą by ü ubezpieczenia komunikacyjne, gdzie kierowcy kobiety páacą niĪsze skáadki ze wzgl Ċdu na mniej szkodową jazdĊ

.

W niniejszym opracowaniu podniesiono równie Ī kwestiĊ dotyczącą tego, Īe przyczyn wykluczenia ubezpieczeniowego nale Īy szukaü po stronie popytu, a mia- nowicie w Ğród samych gospodarstw domowych, które nie korzystają z ochrony ubezpieczeniowej, m.in. z uwagi na nisk ą kulturĊ ubezpieczeniową. Chcąc zmieniü taki stan rzeczy, instrumenty inkluzji finansowej powinny zosta ü ukierunkowane na kszta átowanie umiejĊtnoĞci finansowych klientów. Dziaáania z zakresu edukacji ubezpieczeniowej mog ą byü podejmowane zarówno z inicjatywy paĔstwa i jego or- ganów, jak i samych ubezpieczycieli. Tym ostatnim powinno zale Īeü na budowaniu wizerunku godnej zaufania instytucji, która troszczy si Ċ o dobro swoich interesariu- szy, w tym obecnych i przysz áych klientów. RóĪnego rodzaju dziaáania edukacyjne zmierzaj ące do poprawy ĞwiadomoĞci ubezpieczeniowej spoáeczeĔstwa przyczynią si Ċ z pewnoĞcią do rozwoju danego podmiotu w dáuĪszym czasie.

Selected methods of limiting insurance exclusion phenomenon

Insurance exclusion represents one of the financial exclusion components and manifests itself in no access of some social groups to basic financial services in a proper form. Activities aimed at limiting this socially and economically crucial problem constitute the responsibility of the state and insurance institutions. They mainly consist in preparing an adequate product offer which includes micro-insurance aimed at poor people and insurance education of the society.

23 J. Bielecki, Jak unijny trybunaá podniósá ceny polis, „Dziennik. Gazeta Prawna” 2011, nr 42, s. A9.