MIESZKANIEC JAKO KONSUMENT I WSPÓŁTWÓRCA OFERTY MIEJSKIEJ

(1)

Studia Ekonomiczne. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach ISSN 2083-8611 Nr 326 · 2017 Ekonomia 11

Agnieszka Sobol

Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach Wydział Ekonomii

Katedra Gospodarki Przestrzennej i Środowiskowej agnieszka.sobol@ue.katowice.pl

MIESZKANIEC JAKO KONSUMENT I WSPÓŁTWÓRCA OFERTY MIEJSKIEJ

Streszczenie: Od czasu transformacji ustrojowej w Polsce wzrosła rola mieszkańców w procesie rozwoju lokalnego. Zmiany te nastąpiły w wyniku upowszechniania się me- nadżerskiego podejścia do zarządzania rozwojem lokalnym, a także wraz ze wzrostem świadomości swoich praw przez samych mieszkańców. Nie są oni już jedynie biernymi konsumentami oferty miejskiej, lecz także jej współtwórcami. Celem artykułu jest identyfikacja uwarunkowań oraz ocena zachodzących zmian roli mieszkańca w kształtowaniu miast w Polsce. Poza wielowątkowym materiałem studialnym przedstawiona w nim zosta- nie analiza budżetu partycypacyjnego miasta Katowice.

Słowa kluczowe: rozwój lokalny, partycypacja, budżet obywatelski.

JEL Classification: A13, D72, H72, M38.

Wprowadzenie

Od czasu transformacji ustrojowej w Polsce wzrosła rola mieszkańców w procesie rozwoju lokalnego. Zmiany te nastąpiły w wyniku upowszechniania się me- nadżerskiego podejścia do zarządzania rozwojem lokalnym w efekcie wprowadza- nia w praktyce samorządowej koncepcji nowego zarządzania publicznego (New Public Management). Z czasem koncepcja NPM ewoluowała z orientacji rynkowej (market government) do podejścia akcentującego partycypację mieszkańców w za- rządzaniu publicznym (participative government) [Peters, 1996]. Zwrot w stronę mieszkańców uruchamia mechanizmy współrządzenia (governance).

Współrządzenie rozumiane jest według autorki jako udział mieszkańców w procesie zarządzania rozwojem lokalnym. Współrządzenie rozwojem lokal-

(2)

nym oparte jest na aktywności i współdziałaniu kapitału społecznego. Uwzględ- nia jednocześnie istotną rolę władzy lokalnej w procesie mobilizacji oraz koor- dynacji działań poszczególnych członków wspólnoty lokalnej.

Mieszkaniec może być zarówno konsumentem, jak i współtwórcą oferty miejskiej. Oferta miejska rozumiana jest bardzo szeroko jako rodzaj, jakość i do- stępność dóbr i usług świadczonych w mieście oraz charakter i funkcje przestrzeni miejskiej. W tym znaczeniu oferta utożsamiana może być z produktem miasta, który T. Markowski opisuje jako: „[…] materialny lub niematerialny element szeroko pojętej struktury funkcjonalno-przestrzennej miasta, który staje się przedmiotem wymiany rynkowej […]. Może nim być konkretne miejsce, lo- kalizacja, usługa miejska lub ich zestaw, a także idea dotycząca na przykład rozwoju miejskiego” [2002, s. 112].

Na gruncie powyższej definicji można się zastanowić nad wkładem miesz- kańców w kształtowanie oferty miejskiej. Niezbędne jest wyjaśnienie odmienno- ści interpretacji pojęć: mieszkaniec, obywatel, konsument. Zgodnie z definicją słownika języka polskiego [www 1] mieszkańcem jest osoba stale zamieszkują- ca jakieś miejsce. Rola mieszkańca jest z zasady pasywna w znaczeniu współ- tworzenia i kształtowania swojego miejsca życia. W przypadku obywatela do procesu zamieszkiwania dołączone zostają trzy ważne elementy: bycie człon- kiem społeczności, określone prawa oraz obowiązki. Z kolei konsument to na- bywca lub użytkownik dóbr lub/i usług. Bycie mieszkańcem, podobnie jak konsumentem ogranicza się zatem zasadniczo do bycia biernym odbiorcą i nabywcą oferty miejskiej. Rola obywatela wkracza natomiast w aktywne współtworzenie miasta. W procesie tym generowana jest wartość dodana nie tylko w rozumieniu indywidualnym, lecz także ma charakter ogólnospołeczny. Obywatel ma zatem wpływ na kształt oferty miejskiej, z której korzysta cała wspólnota.

B. Jałowiecki [2002, s. 83] wskazywał 15 lat temu, że większość Polaków nie była wówczas skłonna do angażowania się w sprawy społeczne. Mieszkańcy oczekiwali organizowania życia publicznego i obsługi mieszkańców od władz lokalnych. Aktywizacja mieszkańców następowała jedynie w sprawach ich bez- pośrednio dotyczących i to zazwyczaj wtedy, kiedy widzieli dla siebie ryzyko szkody. Należy zatem zadać pytanie, czy po niespełna 30 latach od transformacji ustrojowej Polacy są gotowi do przyjęcia bardziej aktywnej roli w życiu publicznym swoich wspólnot lokalnych?

Celem artykułu jest identyfikacja uwarunkowań oraz ocena zachodzących zmian roli mieszkańca w kształtowaniu miast w Polsce. Poza wielowątkowym materiałem studialnym przedstawiono w nim analizę budżetu partycypacyjnego miasta Katowice.

(3)

Agnieszka Sobol 140

1. Uwarunkowania aktywnej roli mieszkańców w rozwoju lokalnym

Problemem współczesnych społeczeństw jest alienacja społeczeństwa.

Konkurencją dla miast stała się wirtualna rzeczywistość, która może wpływać na atomizację mieszkańców [Komakech, 2005]. Zmiany dokonujące się w polskich miastach wskazują, iż żyjemy w kraju coraz bardziej efektywnych jednostek i nieefektywnej wspólnoty. Jednocześnie kapitał społeczny ma wielowymiarowy wpływ na jakość życia społeczeństwa. Przekłada się na relacje międzyludzkie i atmosferę w mieście, angażowanie się w inicjatywy oddolne, czy dbałość o środowisko naturalne [Glaeser i in., 2002; Sztompka, 2007; Putnam, 2008].

Tymczasem w relacjach między Polakami dominuje nieufność połączona z ostrożnością. Zachowania takie, opisywane w raportach Diagnoza społeczna, niezmiennie od lat pokazują, że odsetek osób ufających innym kształtuje się na poziomie kilkunastu procent i jest ponad dwukrotnie niższy niż średnia Unii Eu- ropejskiej [Czapiński i in., 2015, s. 341].

Przestrzenie większości polskich miast nie sprzyjają współdziałaniu. Ponadto zmiany cywilizacyjne oraz organizacja życia zmierza raczej w stronę odseparowy- wania ludzi od siebie, aniżeli okazji do spotkań. Cechą współczesnej kultury indywidualizmu jest nastawienie przede wszystkim na samorealizację. Działania obywatelskie uchodzą wówczas na dalszy plan. Jednocześnie jednostka przyjmuje często roszczeniową postawę względem otoczenia społecznego [Bokszański, 2007].

Ponadto wszechobecna strategia rozwoju miast w Polsce to polityka w stylu prokonsumenckim (customer-friendly). Działania takie widoczne są w drodze likwi- dacji przestrzeni publicznych, braku dbałości o ich atrakcyjność i bezpieczeństwo na rzecz kolorowej przestrzeni centrów handlowych. Jednocześnie sami mieszkańcy pozbawieni etosu obywatelstwa przyjmują pasywną rolę konsumenta.

2. Miejsce mieszkańca w polityce rozwoju lokalnego

Jak pisała J. Jacobs: „Miasta wszystkim mają coś do zaoferowania, pod wa- runkiem, że wszyscy je współtworzą” [2014, s. 249]. Na atrakcyjność miast ogromny wpływ mają mieszkańcy, którzy poprzez swoje działania i postawy wpływają na kształt oferty miejskiej.

Jak wskazano kapitał społeczny wymaga swoistej kultury współpracy i wy- pracowanych nawyków zaangażowania. Przywoływana kategoria obywatela w ujęciu społeczeństwa obywatelskiego ujmowana jest pod kątem zespołu cech wartościujących, do których należą: odpowiedzialność, uczciwość, bezintere-

(4)

sowność, nastawienie na dialog oraz współpracę. Takie spojrzenie na rolę jednostki ma silne konotacje moralno-etyczne i kwalifikację akcentującą obowiązki jednostki w życiu publicznym [Pietrzyk-Reeves, 2004, s. 317-319].

Pomimo dyskusji na temat konieczności wsparcia społeczeństwa obywatelskiego w Polsce rola mieszkańców w procesie rozwoju lokalnego pozostaje wciąż na marginesie uwagi samorządów. Praktyki pozorowania uspołecznienia i fasadowość rozwiązań partycypacyjnych nie są w Polsce odosobnionymi przy- padkami [Theiss, 2010].

Jednocześnie widoczna jest rosnąca świadomość swoich praw przez samych mieszkańców. Mają oni jednak niewielkie poczucie sprawczości w rozwoju lokalnym. Według komunikatu z badań CBOS pt. Poczucie wpływu na sprawy publiczne, odpowiedzi pozytywne w tym zakresie składa jedynie 42%

Polaków [www 2].

Kolejnym ważnym aspektem jest kwestia, czy Polacy współtworzą swoje miasta? Na tak postawione pytanie można by udzielić odpowiedzi twierdzącej.

Każdy codziennie poprzez swoje działania, zachowania i postawy kształtuje swoje miasto. W większości przypadków dzieje się to jednakże mimochodem.

Współtworzenie wymaga natomiast wyjścia poza interes indywidualny i przyję- cie obywatelskiej postawy. Dzisiejsza kultura nie sprzyja takim zachowaniom.

Kultura promocji indywidualizmu i konsumpcjonizmu powoduje, że życie na- biera rozpędu. Polacy mają ciągłe odczucie bycia „w biegu” [www 3]. Szereg uwarunkowań społeczno-gospodarczych sprawia, że jesteśmy odciągani od roli obywatela w kierunku roli konsumenta. Raport Diagnoza społeczna pokazuje, że działanie na rzecz społeczności lokalnej jest rzadkim zjawiskiem w Polsce. Tyl- ko około 15% badanych deklaruje taką aktywność [Czapiński i in., 2015, s. 279].

3. Współtworzenie oferty miejskiej poprzez budżet obywatelski

Budżet obywatelski (BO), zwany także budżetem partycypacyjnym, jest na- rzędziem współrządzenia i próbą włączenia mieszkańców w rozwój lokalny.

Zgodnie z definicją Ministerstwa Administracji i Cyfryzacji RP budżet partycypacyjny interpretowany jest jako współuczestniczenie mieszkańców gminy, dzielnicy, osiedla lub sołectwa w projektowaniu lokalnych wydatków, polegają- cy na zapewnieniu mieszkańcom prawa do podejmowania wiążących decyzji co do tworzenia części budżetu i określania części jego wydatków [www 4].

Budżet obywatelski jest formą zaproszenia wystosowaną przez władze lokalne do mieszkańców do udziału w procesie decyzyjnym w kwestii podziału

(5)

Agnieszka Sobol 142

lokalnych środków budżetowych. W przypadku Polski, w której odnotowujemy niskie wskaźniki rozwoju społeczeństwa obywatelskiego, BO jest istotnym ele- mentem budowy demokracji lokalnej.

Poniższy rys. 1 przedstawia udział mieszkańców w kształtowaniu oferty miejskiej poprzez zadania realizowane w ramach BO. Pokazuje ścieżkę uspo- łecznienia w drodze wprowadzenia budżetu obywatelskiego i wpływ mieszkań- ców w zależności od czytelności jego organizacji oraz nabytych umiejętności.

Rys. 1. Udział mieszkańców w kształtowaniu oferty miejskiej poprzez zadania realizowane w ramach budżetu obywatelskiego

Jak wskazywano, władza lokalna w Polsce pełni ważną rolę w animacji życia samorządowego w kierunku większej aktywności obywatelskiej. Z uwagi na sła- bość społeczeństwa obywatelskiego wprowadzenie BO jest zasadniczo inicjatywą władz lokalnych. Od świadomości władz zależy zatem, czy to narzędzie demokracji partycypacyjnej zostanie wdrożone. Jednocześnie jak pokazuje praktyka, BO jest doskonałym narzędziem edukacyjnym i kształtującym postawy obywatelskie.

Wymaga od mieszkańców samoorganizacji i przełamania zachowań wynikających z kultury indywidualizmu i konsumpcjonizmu. W czytelny sposób wskazuje na ro- lę mieszkańców i ich odpowiedzialność za współtworzenie miasta.

(6)

4. Budżet partycypacyjny w Katowicach – studium przypadku

Współtworzenie przestrzeni miejskiej w Polsce może być efektem inicjatyw oddolnych, lecz częściej jest wynikiem wprowadzanych przez samorządy me- chanizmów uspołecznienia rozwoju lokalnego. W tym drugim przypadku naj- bardziej rozpowszechnioną formą aktywizacji mieszkańców stał się przedsta- wiony budżet obywatelski.

W Katowicach procedura budżetu obywatelskiego została po raz pierwszy uruchomiona w 2014 r. W kolejnych latach podwyższona została pula środków do dyspozycji mieszkańców z 10 mln podczas pierwszej edycji do 20 mln. Za- uważyć jednak należy, że udział kwoty przeznaczonej do dyspozycji mieszkań- ców w ramach BO wynosi około 1% dochodów miasta Katowice i w przelicze- niu na mieszkańca wynosi zaledwie 67 zł. Tabela 1 oraz rys. 2 prezentują zestawienie danych oraz wskaźników zaangażowania mieszkańców w BO w Ka- towicach w edycjach 2014-2016.

Tabela 1. Budżet obywatelski miasta Katowice w liczbach w edycjach 2014-2016

Edycja 2014 2015 2016

Frekwencja w głosowaniu 4,40% 6,77% 12,12%

Liczba zgłoszonych zadań ogółem 326 335 342

Liczba zadań lokalnych 326 298 301

Liczba zadań ogólnomiejskich – 37 41 Liczba wniosków zweryfikowanych negatywnie na etapie oceny formalnej 20 4 4 Liczba wniosków zweryfikowanych negatywnie na etapie oceny merytorycznej 100 85 82 Liczba wniosków wycofanych na etapie weryfikacji (również w wyniku

połączenia projektów) 0 4 2

Liczba wniosków wycofanych po weryfikacji (również w wyniku połączenia

projektów) 4 1 3

Liczba zadań ostatecznie poddanych pod głosowanie 202 241 251 Liczba zadań ostatecznie wybranych do realizacji 86 119 129

Liczba zadań zrealizowanych (w tym częściowo) 85 (3) 111 (5) bd.

Liczba zadań niezrealizowanych 1* 8** bd.

* Planowane do realizacji w 2017 r.

** Dokończenie realizacji 7 zadań planowane w 2017 r.

Źródło: Na podstawie danych z Urzędu Miasta w Katowicach.

Poniższe dane wyraźnie pokazują trend w kierunku wzrostu angażowania się mieszkańców Katowic poprzez procedurę budżetu obywatelskiego miasta.

W kolejnych latach widać systematyczny wzrost frekwencji, a także wzrost licz- by składnych wniosków. Pozytywną zmianą jest ponadto widoczny efekt uczenia się mieszkańców odzwierciedlany poprzez malejącą liczbę odrzucanych wniosków na kolejnych etapach oceny.

(7)

1

R Ź

w m z s d n

w m p k d

m p z r o w B s

1

144

Rys Źród

w r mie zada skow dzię nie

w il mie prze któr doc

mie pop zad raln oraz wan Bry stop

1 N w um

1 2 3 4

4

s. 2.

dło: N

W reali eszk ania wy, ęki

środ Ry lośc erze ez m rzy

zne N eszk prze ań w nie w z w nia ynów

pniu

Nie m w dro mow 0%

10%

20%

30%

40%

Fr do Na po

Ważn izac kańc a do , sp

pro dkó ysu ci w z w mie

org e jes Nato

kańc ez re wyb wy wyb spr w C u w

ma f odze wy s

rekw o bu

odsta

nym cji w cy m otyc

ołec ojek ów z unek w po war eszk gani st to omia ców elac bra sok iera raw Czę wyko

form e gł społe

wen udże awie

m ko wyb maj czą czn ktom

z bu k 3 oszc rtoś kańc izuj o zw

ast w p cję anyc kie w

any wam

ęść W orzy

malny łosow eczn

4,

Fre

cja etu o e dan

omu bran ją p

wsz ny, k m dz udż 3 pr

czeg ści w ców

ją s włas dan posz

dos ch p wyk ych mi pu

Ws ysta

ych wan nej m

,40%

ekwe

ora obyw nych

unik nyc pocz

zys kult ziel etu rzed góln wyb w. Z

się szcz

ne zcze

stęp prze kor

zad ubli cho ały

regu nia w międ

% 6

encj

z ud wat

z Ur

kate ch z zuci tkic turo lnic mia dsta nych

bran Zwią wok za w zap egó pnej ez m rzys

dań iczn odn

dos

ulacj w fo dzy m

6,77

ja w

dzia telsk rzędu

em zada

ie s ch w owy cow asta awi

h la nyc ązan

kół w dz prez ólny ej pu

mie stan ń dz nym

ia o stęp

cji pr ormu mies 7%

gło

ał za kieg u Mi

dla ań.

spra wym y, sp wym

a i p a l atac ch d

ne s wy zieln zen ych uli eszk nie zieln mi.

oraz pne

rawn ule szka

12,1

sow A

adań go m iasta

a mi Dz awc miar port m wp

popr liczb ch i

do r są j ybo nicy ntow dz śro kańc

prz nic Wid z D

im

nych BO ańca 12%

waniu Agni

ń wy mias

w K

iesz zięk czoś rów tow pływ raw bę

w p real jedn oru

y M wan

ieln dkó ców zyzn owy doc Dąb, m śro

h na O. Bu

ami i

%

u iesz

ybra sta K Katow

zkań ki w ści w ro wo-re

waj wę ż wy posz liza nak

okr Murc

ne n nic ów w ty nan ych czne któ odk

akaz udże i wła

zka S

any Kato wica

ńcó wyw

i w zwo ekre ą n życia

ybra zcz acji k tak

reśl cki na

Ka dla ych nych h w e je óre ki.

zując et o adzą Ud

Sob

ych w owi ach.

ów j wiąz wkła oju eacy na b

a w any

egó zad kże one w e rys atow a po

dzi h śr wska

est t w p

cych obyw

ą lok ział

bol

w re ice w

jest zyw adu lok yjny bard w str ch ólny dań ze ego edyc

. 4 wic oszc ieln rodk azuj to z pier

h sam wate

kaln 26%

zad za

elac w ed

pon wani

w kaln

y o dziej

refie zad ych

ora str wa cjac po w czeg nic.

ków je n zwła rws

morz lski ą op

%

ań w adań

cji d dycj

nad u s roz nego

raz j zr e po dań dzi az z rateg ażne ch 2 oka

BO góln Mo w. P na r asz szej

ządo nos parte 36

wybr ń zgł

do za jach

dto się m zwój

o i m inf rów odm ń dz

ieln znaj gią ego 2014 azuj

O w nyc ożn Pona

rosn cza j ed

om r si w ej na 6%

rany łosz

adań h 20

stop mia ój lo maj frast wnow

miej ziel nicac

ajom mi o dl 4 i 2 ą s w e ch d na za adto nąc a w dycj

reali w ty a zau

3

ych w ony

ń zg 014-

pień asta okal ą ch truk waż

skie lnic ch w mośc

iesz a n 201 skal dyc dzie aob o il cy t prz ji B

izacj ym z ufan 38%

w re ch

głos -20

ń za a z

lny.

hara ktur żone ej.

cow wyn

ci p zkań nich 15.

lę w cjac elni bser lość tren zyp BO w

ję z znac niu.

elacj

szon 16

aaw ich . Re akte raln e w

wych nika proc ńców h za

włą ch 2

c d rwo ć zg nd z adk w n

adań czen

ji do

nych

wans rea eali er śr ny. P wyda

h. R ają w cedu w d adan

ącze 201 do w owa

głas zain ku d niew

ń wy iu z o

h

sow aliz izow

rod Pon atko

Róż w d ury dzie nia.

enia 14-2 wart ać g szan nter dzie wiel

ybra znam

201 201 201

wani zacji wan dowi nadt

owa

żnic duże y BO

elnic Wi

a si 201 tośc gene nyc reso elni lkim

anyc mion 14 15 16

ia i¹ ne

i- to a-

ce ej O c, Wi-

ię 6 ci e-

h o-

ic m

ch na

(8)

Rys. 3. Liczba zadań BO wybranych przez mieszkańców do realizacji w poszczególnych dzielnicach Katowic w edycjach 2014-2016 Źródło: Na podstawie danych z Urzędu Miasta w Katowicach.

Rys. 4. Wykorzystanie dostępnych środków dzielnicowych w BO Katowice w edycjach 2014-2016

Źródło: Na podstawie danych z Urzędu Miasta w Katowicach.

0 12 3 4 56 7 8 9 1011 12 13 1415 16

Śródmieście Brynów Część Zachodnia Zawodzie Os. Paderewskiego -Muchowiec Brynów Część Wschodnia Ligota -Panewniki Załęże Osiedle Witosa Osiedle Tysiaclecia Dąb Wełnowiec -Józefowiec Koszutka Bogucice Dąbrówka Mała Szopienice -Burowiec Janów -Nikiszowiec Giszowiec Murcki Piotrowice -Ochojec Zarzecze Kostuchna Podlesie 2014 2015 2016

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

Śródmieście Brynów Część Zachodnia Zawodzie Os. Paderewskiego -Muchowiec Brynów Część Wschodnia Ligota -Panewniki Załęże Osiedle Witosa Osiedle Tysiaclecia Dąb Wełnowiec -Józefowiec Koszutka Bogucice Dąbrówka Mała Szopienice -Burowiec Janów -Nikiszowiec Giszowiec Murcki Piotrowice -Ochojec Zarzecze Kostuchna Podlesie

2014 2015 2016

(9)

Agnieszka Sobol 146

Jak wynika z zaprezentowanych danych wprowadzenie budżetu obywatelskiego w Katowicach poprzez zadania realizowane w kolejnych jego edycjach odpowiada na wiele potrzeb mieszkańców. Ich pomysły wpływają na wzrost atrakcyjności zarówno oferty ogólnomiejskiej, jak i poszczególnych dzielnic.

Zadania wybierane przez mieszkańców dotyczą wielu sfer marginalizowanych wcześniej w polityce lokalnej. Pomimo pojawiających się prześmiewczych ko- mentarzy na temat ich charakteru czy powtarzalności, należy zauważyć, iż doty- czą one spraw w bezpośredni sposób podnoszący jakość życia w najbliższym otoczeniu ludzi.

Nie bez znaczenia jest ponadto efekt edukacyjny i budujący świadomość obywatelską. Poza kwestiami udoskonalania procedury i organizacji BO w Ka- towicach poprawa wskaźników partycypacji mieszkańców w jego procedurze jest efektem opisywanego wcześniej znaczenia uczenia się – nawyków oraz zdobywanych umiejętności i doświadczeń. W takim ujęciu BO jest ważnym na- rzędziem transformacji społeczności Katowic z mieszkańców w obywateli.

Podsumowanie

Dialog z mieszkańcami, oferta usług publicznych, przestrzenie miejskie oraz realizowane w nich wydarzenia mają szczególny wpływ na życie społeczne.

Kształtują zachowania mieszkańców, możliwości ich kontaktów i współdziała- nia oraz generalnie poziom zadowolenia z życia. Władze lokalne dysponują zatem ogromnym zasobem i możliwościami wsparcia społeczeństwa obywatelskiego i pobudzenia inicjatyw oddolnych. Budowanie atmosfery współdziałania wymaga przekształcenia instytucjonalnej i biurokratycznej roli władz lokalnych w partnerską relację z mieszkańcami.

Współtworzenie w mieście wiąże się ponadto z kategorią obywatela. Umie- jętność podejmowania zachowań obywatelskich to długotrwały proces wymaga- jący solidnej podbudowy w systemie demokratycznym. Procesy decentralizacji zostaną w pełni dokonane, kiedy ukształtuje się społeczeństwo obywatelskie go- towe do przyjęcia aktywnej roli w życiu publicznym.

Miasta z aktywnymi i zadowolonymi mieszkańcami, bogate w wydarzenia i z żywą przestrzenią publiczną są bardziej atrakcyjnymi miejscami życia. Jedy- nie przy aktywnym udziale mieszkańców możliwe jest rzeczywiste rozpoznanie ich potrzeb. Dzięki znajomości preferencji mieszkańców możliwa jest optymali- zacja oferty miejskiej pod kątem jej użyteczności. Przekłada się to z kolei na lepszą ocenę pracy władz i prowadzonej polityki lokalnej [Sobol, 2006].

(10)

Pomimo szeregu niekorzystnych uwarunkowań kształtowanie publicznej przestrzeni lokalnej oraz świadczonych w niej usług staje się coraz ważniejszym obszarem aktywności Polaków. Polacy stają się świadomi swoich praw w zakresie wpływu na rozwój lokalny. Dzieje się tak m.in. dzięki jego uspołecznianiu i wprowadzaniu takich narzędzi, jak budżet obywatelski. Zmiany te dokonują się powoli, jednak zauważalna jest ich rosnąca ranga w debacie publicznej oraz w praktyce rozwoju polskich miast.

Literatura

Bokszański Z. (2007), Indywidualizm a zmiana społeczna, WN PWN, Warszawa.

Czapiński J. i in. (2015), Diagnoza społeczna, Rada Monitoringu Społecznego, Warsza- wa, http://www.diagnoza.com/pliki/raporty/Diagnoza_raport_2015.pdf (dostęp:

23.01.2017).

Gleaser E.L. i in. (2002), An Economic Approach to Social Capital, “The Economic Journal”, Vol. 112, s. 437- 458.

Jacobs J. (2014), Życie i śmierć wielkich miast Ameryki, Fundacja Centrum Architektury, Warszawa.

Jałowiecki B. (2002), Reguły działania w społeczeństwie i w nauce. Szkice socjologic- zne, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa.

Komakech D. (2005), Achieving More Intelligent Cities, “Municipal Engineer”, Vol. 158(4), s. 259-264.

Markowski T. (2002), Marketing miasta [w:] T. Markowski (red.), Marketing terytorial- ny, Studia, t. CXII, PAN KPZK, Warszawa, s. 105-136.

Peters B.G. (1996), The Future of Governing: Four Emerging Models, University Press of Kansas, Lawrence.

Pietrzyk-Reeves D. (2004), Idea społeczeństwa obywatelskiego. Współczesna debata i jej źródła, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław.

Putnam R.D. (2008), Samotna gra w kręgle: upadek i odrodzenie wspólnot lokalnych w Stanach Zjednoczonych, Wydawnictwo Akademickie i Profesjonalne, Warszawa.

Sobol A. (2006), Governance for Sustainable Development – Conditions and Experi- ences in the Polish Communities [w:] W.L. Filho (red.), Citizens and Governance for Sustainable Development, Leidykla Technika, Vilnius, s. 29-34.

Sztompka P. (2007), Zaufanie. Fundament społeczeństwa, Znak, Kraków.

Theiss M. (2010), System pozornie otwarty. O instytucjonalnych uwarunkowaniach lo- kalnej partycypacji politycznej w Polsce [w:] B. Lewenstein i in. (red.), Partycypa- cja społeczna i aktywizacja w rozwiązywaniu problemów społeczności lokalnej, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa, s. 61-80.

(11)

Agnieszka Sobol 148

[www 1] http://sjp.pwn.pl/ (dostęp: 10.02.2017).

[www 2] http://www.cbos.pl/PL/home/home.php (dostęp: 10.02.2017).

[www 3] http://www.egospodarka.pl/98725,Tempo-zycia-Polakow-wzrasta,1,39,1.html (dostęp: 10.02.2017).

[www 4] https://mac.gov.pl/budzet-partycypacyjny-1/ (dostęp: 15.02.2017).

RESIDENT AS A CONSUMER AND CO-CREATOR OF AN OFFER OF A CITY

Summary: We observe in Poland an increased role of residents in local development.

These changes are i.a. the result of dissemination of New Public Management concept.

They are also connected to the rising awareness of the rights by the inhabitants them- selves. Citizens have already become not only passive consumers of an offer of their cities but also its co-creators. The aim of this article is to identify the conditions and changes of the role of inhabitants in terms of their contribution to the process of local development in Poland. In addition to an interdisciplinary review the article presents an analysis of participatory budgeting in Katowice.

Keywords: local development, participation, participatory budgeting.