Walka Polaków z germanizacją i rusyfikacją w XIX w.
Władze zaborcze, w szczególności władze pruskie i rosyjskie, zastosowały
wobec Polaków surowe represje. Mimo surowych kar Polacy przeciwstawiali się i prowadzili walkę z:
Michał Drzymała był symbolem oporu przeciw uciskowi. Zamieszkał w wozie cyrkowym, walczył z ustawą zakazującą wznoszenia domów na nowo zakupionej parceli /ziemi/.
strajk uczniów we Wrześni, w latach 1901–1902
. germanizacją:
skierowany był przeciw germanizacji szkoły,głównie przeciw modlitwie i nauce religii w języku niemieckim.
Obejmował również protest rodziców przeciw biciu dzieci przez władze pruskie.
utworzono Towarzystwo Czytelni Ludowych, zakładano biblioteki i czytelnie, powstawały
towarzystwa teatralne i śpiewacze. Wzrosło zainteresowanie literaturą ojczystą: poezją Adama Mickiewicza, Marii Konopnickiej oraz
prozą Henryka Sienkiewicza i Bolesława Prusa
Wydawane były polskie dzienniki i czasopisma, w których głoszono hasła pracy organicznej. Polegała ona na ofiarnej pracy na rzecz rozwoju gospodarki - polskiego handlu i przemysłu oraz kultury:
zakładano kółka rolnicze;
organizowano towarzystwa rzemieślniczo – przemysłowe;
tworzono własne banki kredytowo – oszczędnościowe;
wykupywano ziemię z rąk niemieckich właścicieli;
zakładano spółdzielnie chłopskie;
propagowano nowoczesne techniki gospodarowania;
głoszono konieczność rozwoju oświaty wśród najuboższych.
Doskonałym przykładem Polaka reprezentującego pracę organiczną był Hipolit Cegielski – właściciel fabryki narzędzi i maszyn rolniczych.
Wydarzenia we Wrześni 1901r.
W dniu 4 marca 1901 r. dotarło do szkoły zarządzenie pruskich władz oświatowych o wprowadzeniu języka niemieckiego do nauki religii od nowego roku szkolnego (rok szkolny rozpoczynał się wtedy 1 kwietnia). Nauki religii udzielał nauczyciel Schölzchen, którego metoda pedagogiczna polegała na budzeniu strachu przed kijem. Gdy nadeszły katechizmy w języku niemieckim, dzieci odmówiły ich przyjęcia, albo w porozumieniu z rodzicami zwróciły je następnego dnia.
Uczennica Bronisława Śmidowiczówna, oddając nauczycielowi niemiecki katechizm, trzymała go przez fartuszek, aby nie splamić sobie rąk. Dzieci, korzystając z rad rodziców zastosowały bierny opór, odmawiając odpowiedzi w języku niemieckim na lekcjach religii, za co spadły na nie represje i kary cielesne. Aby podnieść autorytet szkoły pruskiej i przełamać niepokorność dzieci, zaczęto stosować najrozmaitsze kary i przemoc fizyczną. Opornych uczniów karano aresztem,
trwającym niekiedy kilka godzin, zastosowano trzykrotnie karę chłosty w dniu 2, 13 i 20 maja 1901 r. W oporze umacniał je również ksiądz Jan Laskowski.
Wkrótce jednak za swą działalność musiał opuścić Wrześnię. Nie pozwolono mu nawet pożegnać się ze swoimi parafianami.
W sytuacji bez wyjścia, na skutek nieprzejednanego oporu dzieci oraz w obawie, aby strajk szkolny nie rozszerzył się na inne miejscowości, władze szkolne postanowiły przemocą złamać ten bunt. Do masowej chłosty doszło 20 maja 1901
roku w obecności inspektora szkolnego Wintera. Był wówczas poniedziałek, ciepły i pogodny. A do tego dzień targowy, stąd ruch na ulicach miasta zaczął się wcześnie.
Karę chłosty wykonywał wspomniany wyżej nauczyciel religii. Odgłosy dochodzące z budynku, ściągnęły pod szkołę ludzi (około 1000 osób). Zgromadzony tłum wznosił okrzyki. W obronie dzieci stanęli ich rodzice. Padały pogróżki pod adresem nauczycieli. Rodzice utwierdzali swoje dzieci w walce o język polski w szkole.
Największe nasilenie strajku we Wrześni przypadło na miesiące zimowe roku szkolnego 1901 - 1902. Na ogólną liczbę 158 uczniów w najwyższych klasach strajkowało 118. Na rodziców zaczęto nakładać większy podatek szkolny,
wymuszano coraz wyższe kary administracyjne za tzw. "żmudy szkolne", czyli nieobecność na lekcji. Szczególnie dotkliwą karą było przedłużanie nauki poza
14 rok życia i cofanie dzieci z klas wyższych do niższych.
Michał Drzymała
W 1904 r. nabył on w Podgradowicach od niemieckiego osadnika 2-hektarową parcelę, na której zamierzał zbudować dom. Jednak na podstawie ustawy z 1904 r., zakazującej Polakom budowania na nowo nabytych działkach, komisarz obwodowy nie wydał zezwolenia na budowę, chcąc go zmusić do odsprzedania ziemi niemieckim kolonistom. Wówczas Drzymała zamieszkał w starym wozie cyrkowym, znanym później jako „wóz Drzymały”, który kupił za 350 marek. Postawa Drzymały stała się symbolem walki chłopów polskich z pruskim zaborcą. W Poznaniu powstał
Komitet Drzymałowski, który zainicjował zbiórkę pieniężną na zakup – kosztem
ok. 2000 marek – nowego wozu dla Drzymały. Ofiarodawcami byli mieszkańcy wszystkich trzech zaborów oraz emigranci polscy. W 1908 r. Drzymała otrzymał nowy wóz.
tajne nauczanie, ze względów bezpieczeństwa było organizowane w różnych miejscach, wykładali wybitni polscy naukowcy. Nauczali historii i geografii Polski, ale przede wszystkim języka polskiego. Organizowano biblioteki , w których można było czytać dzieła polskich romantyków: Adama Mickiewicza, Juliusza Słowackiego
rusyfikacją
praca organiczna – zakładano stowarzyszenia ekonomiczne, aby osiągnąć wyższy poziom rozwoju gospodarki – handlu i przemysłu.powstawała literatura „ku pokrzepieniu serc” - twórczość Henryka Sienkiewicza, Bolesława Prusa, Elizy Orzeszkowej, Jana Matejki, czy Stanisława Wyspiańskiego kształtowała świadomość narodową i przywiązanie do ojczystej ziemi
Na ziemiach polskich działało wielu działaczy ze Śląska, Kaszub, Warmii i Mazur:
Nazwa ziem Nazwisko działacza Czym się zasłużył
Śląsk Karol Miarka Wydawał polskie
czasopismo „Katolik”.
Założył księgarnie z polskimi wydawnictwami.
Pomagał pokrzywdzonym Polakom.
Mazury Wojciech Kętrzyński Badał przeszłość ki kulturę Słowian oraz Mazur – historyk. Budził świadomość narodową na Mazurach, Warmii i Pomorzu.
Kaszuby Celestyn Mrongowiusz Walczył z germanizacją.
Rozbudzał aktywność Polaków. Domagał się praw dla języka polskiego.
Warmia Gustaw Gizewiusz Domagał się uznania przez władze pruskie języka polskiego.
„Ku pokrzepieniu serc”
Twórcy kultury polskiej w okresie niewoli
Twórcy kultury polskiej w czasie rozbiorów odgrywali ogromną rolę w umacnianiu świadomości narodowej Polaków.
Pisarze wyrażali w swoich utworach hasła pracy organicznej – ich bohaterowie byli zaradni, przedsiębiorczy, ale byli także wielkimi patriotami, służyli swojej ojczyźnie.
Zwracali uwagę na biedę i brak oświaty na wsi.
Najważniejsi twórcy tego okresu to:
LITERATURA
Bolesław Prus „Lalka”, „Placówka.
Henryk Sienkiewicz Trylogia: „Potop”; „Ogniem i mieczem”; „Pan Wołodyjowski”.
Pokazał w trylogii czasy zmagań z Turakami, Szwedami i Kozakami, aby uświadomić Polakom, że naród
polski z trudnej sytuacji potrafi wyjść
zwycięsko. , „Krzyżacy”. Powieści te były drukowane we fragmentach w gazetach polskich i czytane z wielkim
zainteresowaniem.
Maria Konopnicka pisała utwory dla dzieci, była autorką wielu nowel i wiersza „Rota”
Eliza Orzeszkowa Nad Niemnem TEATR
Helena Modrzejewska Aktorka, która zagrała 260 ról teatralnych w Warszawie i Krakowie MUZYKA
Stanisław Moniuszko kompozytor – opera Straszny dwór, Halka twórca opery narodowej w oparciu o polskie stroje, tańce i obyczaje narodowe
Henryk Wieniawski wirtuoz (mistrz) - skrzypek MALARSTWO
Jan Matejko malarz historyczny – autor obrazów:
Hołd Pruski, Bitwa pod Grunwaldem, Bitwa pod Racławicami. Odegrał szczególną rolę w patriotycznym wychowaniu Polaków w czasie zaborów.
Artur Grottger malował obrazy przedstawiające np.
sceny z powstania styczniowego Kucie
Józef Chełmoński malował obrazy, w których, ukazywał związki człowieka z przyrodą, np.
obraz Jesień.
Leon Wyczółkowski malował plenery: Rybacy, Cisy
