Wzbogacanie indywidualnych zasobów słownictwa rdzennych mieszkańców Zagłębia Bełchatowskiego wywodzących się spoś ród użytkownikow gwary

A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S FOLIA LINGUISTICA 16, 1987

Iw o S z l e s i r i s k i

WZBOGACANIE INDYWIDUALNYCH ZASOBOW SŁOWNICTWA

RDZENNYCH MIESZKAŃCÓW ZAGŁĘBIA BEŁCHATOWSKIEGO

WYWODZĄCYCH SIĘ SPOSROD UŻYTKOWNIKÓW GWARY

B a d a n i a p o l s z c z y z n y r e g i o n a l n e j n a o b s z a r z e Z a g ł ę b i a B e ł c h a ­ t o w s k i e g o z a k ł a d a ł y w y o d r ę b n i e n i e t r z e c h g r u p i n f o r m a t o r ó w w a - s p e k c i e c h r o n o l o g i c z n y m : p r z e d s t a w i c i e l i n a j s t a r s z e g o p o k o l e n i a , c z y l i l u d z i w w i e k u e m e r y t a l n y m , p o k o l e n i e ś r e d n i e - l u d z i w w ie ­ ku p e ł n e j a k t y w n o ś c i zaw odow ej u s t a b i l i z o w a n y c h ż y c i o w o , a w r e ­ s z c i e d z i e c i i m ł o d z i e ż w w i e k u s z k o l n y m . Ze w z g l ę d u n a b r a k m a t e r i a ł ó w p o c h o d z ą c y c h o d t e j o s t a t n i e j g r u p y n a o b e c n y m e t a p i e b a d a ń można b y ł o w z i ą ć p o d uwagę t y l k o dw ie p i e r w s z e k a t e g o r i e . O k r ę g b e ł c h a t o w s k i p r z e ż y w a od k i l k u n a s t u l a t r e w o l u c j ę g o s ­ p o d a r c z o - s p o ł e c z n ą , k t ó r a z m i e n i a n i e t y l k o k r a j o b r a z , a l e i t r y b ż y c i a m i e s z k a ń c ó w , k r y t e r i a w a r t o ś c i o s o b o w y c h , p o t r z e b y ma­ t e r i a l n e i k u l t u r a l n e , s t a w i a j ą c p r z e d r o l n i k a m i z d z i a d a - p r a ­ d z i a d a nowe w z o r c e o so b o w e i nowe c e l e . W w a r u n k a c h t e j r e w o l u ­ c j i , k i e d y w i ę c e j d z i e j e s i ę w c i ą g u t y g o d n i , n i ż d a w n i e j p r z e z d z i e s i ę c i o l e c i a , k i e d y d z i e s i ą t k i w i o s e k m uszą z n i k n ą ć z p o ­ w i e r z c h n i z i e m i , aby u m o ż l i w i ć d o s t ę p do b o g a c t w z a l e g a j ą c y c h p o d w i e l o m e t r o w y m i w a r s t w a m i p i a s k u - d a w n i m i e s z k a ń c y t e j z i e m i mogą a l b o w ł ą c z y ć s i ę w n u r t p r z e m i a n , z m i e n i ć z a j ę c i e , t r y b ż y ­ c i a , p r z y z w y c z a j e n i a , a l b o o p u ś c i ć " k r a j l a t d z i e c i n n y c h " o s i a d a ­ j ą c n a r o l i g d z i e ś p o z a o b s z a r e m o d k r y w k o w e j e k s p l o a t a c j i w ę g l a . Im w i ę k s z y c i ę ż a r l a t , ty m t r u d n i e j s z y w y b ó r i d e c y z j a . W ięk ­ s z o ś ć j e d n a k z o s t a j e . Z z a ł o ż e ń p o l i t y k i s p o ł e c z n e j w y n i k a , że n i k t n i e p o w i n i e n z o s t a ć p o k r z y w d z o n y . Można w i ę c z a m i e s z k a ć w m i e ś c i e l u b p o z a m i a s t e m , k o r z y s t a ć z m o ż l i w o ś c i p r a c y l u b p r z y z n a n e j e m e r y t u r y i

z d a l e k a o d w i e j s k i c h t r o s k w s p o m i n a ć , ż e "ta ili voelli ia g u nas byua na v o t i , to osa d aleko Sukad. Tu byuo z a ó ie e , tu byuo fe y e k o : byuo d ze vo , e fo ia tv a va , sfo £ a voda. Tallin la su v ia g uu naz byuy to ńe byuo ń i -

ф " .

Ż a d e n j ę z y k o s o b n i c z y j e d n o s t k i u t r z y m u j ą c e j k o n t a k t z e s p o ­ ł e c z e ń s t w e m n i e może u c h r o n i ć s i ę o d a b s o r b c j i now ych p o j ę ć b ę ­ d ą c y c h d o k u m e n t a m i z m ia n w aru n k ó w ż y c i a , m a t e r i a l n e g o i duchow ­ n e g o r o z w o j u . C a ł k o w i t e o d c i ę c i e s i ę o d t a k i c h wpływów s p o w o d o ­ w a ł o b y w k r ó t k i m c z a s i e w y o b c o w a n i e j ę z y k o w e i z e r w a n i e k o n t a k t u z o t a c z a j ą c y m ś w i a t e m p r z y n a j m n i e j w t e j d z i e d z i n i e , w k t ó r e j z a c h o d z ą n a j w i ę k s z e z m i a n y , g d z i e d o k o n u j e s i ę p o s t ę p t e c h n i c z n y i k u l t u r a l n y . N a j w i ę k s z e z m ia n y d o k o n u j ą s i ę w j ę z y k u t y c h l u d z i , k t ó r z y n a j a k t y w n i e j u c z e s t n i c z ą w p r z e m i a n a c h t e c h n i c z n y c h , g o s p o d a r ­ c z y c h i s p o ł e c z n y c h , a w i ę c w z a s o b a c h s ł o w n i k o w o - f r a z e o l o g i c z - n y c h p r z e d s t a w i c i e l i p o k o l e n i a ś r e d n i e g o . D l a p o r ó w n a n i a s ł o w ­ n i c t w a i n d y w i d u a l n e g o o s ó b n a l e ż ą c y c h d o t e j g r u p y z e s ł o w n i c t w e m p o k o l e n i a s t a r s z e g o n a j s ł u s z n i e j b y ł o b y z g r o m a d z i ć p e ł n e s ł o w n i ­ k i i n d y w i d u a l n e , a n a s t ę p n i e z e s t a w i ć j e i w y c i ą g n ą ć w n i o s k i c o d o z a s o b u , z a k r e s u , b o g a c t w a i r o z m a i t o ś c i s ł o w n i c t w a . Z a d a n i e t a k i e j e s t t r u d n e n a w e t p r z y b a d a n i u z a m k n i ę t e j , z a p i s a n e j t w ó r ­ c z o ś c i l i t e r a c k i e j ; w p r z y p a d k u ż y w e g o , w c i ą ż r o z w i j a j ą c e g o s i ę j ę z y k a o s o b n i c z e g o , w k t ó r y m m o ż n a w y r ó ż n i ć s ł o w n i c t w o c z y n n e , u ży w a n e c o d z i e n n i e i c z ę s t o , o r a z b i e r n e , u ż y w a n e w y j ą t k o w o , a l e j e s z c z e w ł a ś c i w i e r o z u m i a n e - j e s t t o z a d a n i e p r a w i e n i e o s i ą g a l ­ n e . P r o s t s z ą , a l e t e ż m n i e j d o s k o n a ł ą m e t o d ą j e s t p o r ó w n y w a n i e w y p o w i e d z i r ó ż n y c h o s ó b d o t y c z ą c y c h t y c h sa m y c h z a g a d n i e ń . W w a­ r u n k a c h b e ł c h a t o w s k i c h może t o b y ć n a p r z y k ł a d p r z e s z ł o ś ć r e g i o ­ n u i i n f o r m a t o r ó w , d a l s z e p e r s p e k t y w y ż y c i o w e , d z i a ł a n i e m a s z y n i u r z ą d z e ń k o p a l n i , p r o b l e m y w o d y , w e s e l e d a w n i e j i d z i ś i t p . T e k s t y t a k i e w u s t a c h p r z e d s t a w i c i e l i s t a r s z e g o i ś r e d n i e g o p o ­ k o l e n i a r ó ż n i ą s i ę s t o p n i e m s z c z e g ó ł o w o ś c i o p i s u , a w i ę c z a s o ­ bem o k r e ś l e ń i z w ią z k ó w f r a z e o l o g i c z n y c h . J a k m ożna s i ę s p o d z i e ­ w a ć , p r a c e , z a b a w y , z w y c z a j e d z i ś z a p o m n i a n e l u b c a ł k o w i c i e

z m i e n i o n e d o k ł a d n i e j o p i s z ą p r z e d s t a w i c i e l e s t a r s z e g o p o k o l e n i a , z a ś n p . d z i a ł a n i e m a sz y n i u r z ą d z e ń k o p a l n i d o k ł a d n i e j p r z e d s t a ­ w i ą l u d z i e o b s ł u g u j ą c y t e u r z ą d z e n i a .

-d z i e s i ę c i o -d w u l e t n i a m i e s z k a n k a B u d z o w a: n a ip e r f to SSa Ьуцо lyn га­ зо в, p u źń i te n lyn mau talie gycufki [ . . . ] byu znovu ta lii epecyÿalny gźebiń że la z n y , te guuflii óeba byuo uob^iZgnońó. la k śe t e gxfuflix uobfriżgyto, to i s a byuo za v e i do źe lii g ^e ś, do ta k i s a ^ o fk i, żeby to to uodmiykyio, tam dva tygodńe morjk. Puźńi śe znovu brauo, v y iin o se s ty vody, roepośćirai^o se te r o po źń iv a x na ro se , na te rży ska . No puzni se zdyÿmauo, to śe tag vźino to vuukno s ty rosy no i i iag byuy poguody, aepua, 8}iuńca, to ta k śe uukuo- dauo p o t śóane, pot euońce, zeby v y s f^ o , a ia k ne byuo зципса, to śe kua- duo do ćlśnru na te a a b a tń ilii, na te peae i ée susyup. I p u źń i byuy talie mondl'ice znovu i Séa byuo vym ondtic, ia k se vymondl'iuo, to by%o samo vuuk­ no. To znovue puźńi byua tako sc o tka g ę s to , i ée oeeauo, to byuy ta k : n a i- perv byuy ś g in y , p u źń i byuy zążebne, puźni byuy pocuükove a na u o sta tk u by­ uo ć e ń k e .. . ty W w y p o w i e d z i t e j n i e s t w i e r d z a m y w y ra zó w i D o ł ą c z e ń f r a z e o ­ l o g i c z n y c h , k t ó r e można by u z n a ć z a w y tw o ry o s t a t n i c h d z i e s i ę ­ c i o l e c i r o z w o j u j ę z y k a . S t y l j e j j e s t z u p e ł n i e p o t o c z n y i m i e ś c i s i ę w z a k r e s i e o d m ia n y k o n w e r s a c y j n o - s p r a w o z d a w c z e j . P o d o b n i e w y g l ą d a j ą o p i s y p i e c z e n i a c h l e b a , w y r o b u m a s ł a , p r z y g o t o w a n i a i p r z e b i e g u ś w i ą t i i n n y c h d z i a ł a ń , o k t ó r y c h w s p ó ł c z e s n e p o k o l e ­ n i e ś r e d n i e c z ę s t o ma j u ż t y l k o m g l i s t e p o j ę c i e . Z k o l e i w w y p o w i e d z i a c h p r z e d s t a w i c i e l i ś r e d n i e g o p o k o l e n i a s p o ty k a m y c z ę s t o p o j ę c i a s t a r s z y m l u d z i o m n i e z n a n e , p r z e n i k a j ą ­ c e do i c h s ł o w n i c t w a w w y n i k u u k s z t a ł t o w a n i a nowych w a ru n k ó w ż y ­ c i a . O t o w ypow iedź m i e s z k a ń c a W o li G r z y m a l i n e j , k t ó r y p r z e d s t a w i a p r o b l e m w ody: Vody f s tu d ń i to дluż ńe ma o t, ż e b y m ń e s к u a - m a u, o t penou l a t , s t y m ż e mamy, mamy ten v o d o a o q g m e i 8 li i . Al e b y u y talie s y t u a o ' j e n a p в у к u a t f tym roku, że ceeba byuo vode, dobże że ta z ÿedny stro n y to ie a to dobro- ÿ e ^ e tfo ty lk o t y x a t u d n i g u e m t i i n o v y x> że x°óas t e , tu bydup lu$e n a p o ili, bo i i з ń e n e v o d y to talie byÿo, że na iadro £eaeńćol'itrove cseba byuo ce ka j jfeśeńc m in u t, no, aby kapaua ta voda, i to ie sS e ia k fÓeane fs t a u , bo ia g j/ua fs t a u koup śudmei, to iu e p o S u o n a с a u o m ś e ć , to iu e fc a le ńe byuo wody. . .

T a k i c h p r o b le m ó w z a c z a s ó w sw e j m ł o d o ś c i n i e m i a ł o o b e c n e s t a r s z e p o k o l e n i e , k t ó r e t e ż t y l k o z k o n i e c z n o ś c i p r z y s w a j a s o ­ b i e p o t r z e b n e d z i ś o k r e ś l e n i a . P r z y t o c z o n a w y p o w ie d ź w p r z e c i ­ w i e ń s t w i e do c y t o w a n e j w c z e ś n i e j z a w i e r a z a r ó w n o w i e l e now ych o k r e ś l e ń t e c h n i c z n y c h z w i ą z a n y c h z f u n k c j o n o w a n i e m w o d o c i ą g u ,

j a k i o g ó l n o p o l s k i e w y r a ż e n i a , z w r o t y i f r a z y o b c e d z i s i e j s z y m gwarom. O g ó l n i e r z e c z b i o r ą c , nowe o k r e ś l e n i a 1 w w y p o w i e d z i a c h i n ­ f o r m a t o r ó w z e ś r e d n i e g o p o k o l e n i a można p o d z i e l i ć n a : 1) t e r m i n y n i e z b ę d n e d o n a z w a n i a now ych d e s y g n a t ó w , p o j ę ć , s y ­ t u a c j i , k t ó r e o g ó l n i e m ożna n a z w a ć t e r m i n o l o g i ą t e c h n i c z n ą ( v o - doćong m e is k i, studńa guemb'inova, ćiśń eń e vody, s e c ).

2) w y r a z y , a c z ę ś c i e j z w i ą z k i w y ra z o w e t w o r z ą c e k s z t a ł t s t y ­ l i s t y c z n y w y p o w i e d z i ( żebym ńe skuamau, s tym z e , byua s y tu a c ia ).

P o d z i a ł c a ł e g o s ł o w n i c t w a n a ty p o w o " m i e j s k i e " c z y o g ó l n e o - r a z " w i e j s k i e " j e s t p r a k t y c z n i e n i e m o ż l i w y ; s t o s u n k o w o n a j ł a t ­ w i e j j e s t w y o d r ę b n i ć w t e j o s t a t n i e j g r u p i e s ł o w n i c t w o g w a r o w e , k t ó r e n a z y w a d e s y g n a t y i o k r e ś l a s t o s u n k i s k ł a d n i o w e t y l k o w o b ­ r ę b i e g w a r y . E l e m e n t y s ł o w n i c t w a z w i ą z a n e z p o s t ę p e m t e c h n i c z n y m i z m ia n a m i s t o s u n k ó w s p o ł e c z n y c h p r z e n i k a j ą c e do i n d y w i d u a l n y c h z a s o b ó w l e k s y k a l n y c h m ożna n a t o m i a s t k l a s y f i k o w a ć b i o r ą c p o d u - w agę z a r ó w n o i c h f u n k c j e j ę z y k o w o - s t y l i s t y c z n e , j a k i p r z y n a l e ż ­ n o ś ć d o o d p o w i e d n i c h g r u p t e r m i n o l o g i i z a w o d o w e j . W n a s z y m p r z y ­ p a d k u n a p r z y k ł a d t a k i c h , j a k : - m e c h a n i z a c j a , b u d o w n i c t w o , s t o s u n k i w o d n e : kto zaratia, c i beepośredńo pify ■ v y d o b y ć u , na k o p a r c e o p e r a t o - ż y ; o t p e r s y x v ’ i e r c e ń; ieden ie ź e s p y x e m na paykuad g ą ś e ń i c o v y m ; n a t ę ż e ń e r u x US s t a b i l i z a t o r n a p e ń ć a; motuom p o je ź d i po u r o f с u i o t k u z a ć e m ; z o s ta ie kupa gruzu albo z u u m;

naved m e s к a ń v u a s n o é é o v y x f kopalńa ńe d a \e : ia k iîje d o b l о к u f to ń ia [ n i e d o s t a j e ] ; to j u s fte d u

z a d u z у m e t r a ż abo c o ś; f te £ j f / i Z t dalii e m - a z t e r y ; i e m-c ê у na doug naz b r a c i; d o m majkom duZy d v u r o t f i n n y ; ńe l'iconjj lu £ i f jf o t e Î a j ; ; ś ć i s u a z a b u d o v a; s p u u -I e l ń a m e i f k a n o v a ; d o m | e а к a;

talie s k o d l ' i v e ś с e к i to ńe som; d o m e S к i tam p a -V i v i em aruf, ść elii płynom tymi k a n a k a m i do o s a d n i k u f; voda s ty x 8 t u d ń i g u e m b i n o v y x o t p r o v a g a n a i e s t k a n a u a m i ; ia lliź z a t r u ć x e ™ ^ n У X 'tam ”e ma> tam i e z z łS o r ń i g v o d n у ; p o £ и о n a с a u o m é e ć ;

' S4 t o p o j ę c i a t e c h n i c z n e p o w s t a ł e w o s t a t n i c h k i l k u d z i e s i ę c i u l a t a c h , o r a z o k r e ś l e n i a s t y l i s t y c z n o - s k ł a d n i o w e n i e n o to w a n e w gw a rac h p r z e z S ło w n ik gwar p o l s k i c h J . K a r ł o w i c z a z p o c z ą t k u X X w.

o i 8 ń e ń e v o d y j o e a d A i l i i b ' % o l o ç i o n e; в t u d n e g u e i h b ' i n o v e ; x y d r o l o g i ë n e р а е a a e m b ' o r a t f о;

- u p r a w a r o l i , w a r u n k i p r o d u k c j i r o l n e j j tam iea tera o p - в u 8 o n у t e r e n ; ta rioaka p o d l e g a v y v % a $ c e ń u; po- 8tavi%em eotie dve f о V i e; и о p г у а к' i вот drogę; j.a ź ie a i to mam тоге j.i penó w a y ty le p r o d u k t u f ; v y d a i n o â в x e h t a- r a; mamy duże я a u il г p r a o o v A i ë e ; poetaviu ае b r о -fr­ i e r ń e ; g d y b y u w z g l ę d n i ć t u p e ł n e s ł o w n i c t w o z w i ą z a n e z t e c h ­ n i k ą -uprawy r o l i i p r o d u k c j i z w i e r z ę c e j r o z p o w s z e c h n i o n e w c z t e ­ r d z i e s t o l e c i u p o w o j e n n y m , j a k n p . kombajn, anopouiązałka, bizon, V i­ s tu la , ku lty u a to r, nazw y nawozów s z t u c z n y c h i ś r o d k ó w o c h r o n y r o ­ ś l i n , b y ł a b y t o z a p e w n e n a j b a r d z i e j r o z b u d o w a n a g r u p a t e r m i n o l o ­ g i c z n a . W a ż n o ś ć t y c h p o j ę ć w ż y c i u w s i p o w o d u j e , ż e w y s t ę p u j ą o n e w z a s o b i e l e k s y k a l n y m w s z y s t k i c h p o k o l e ń ; r ó ż n i c e p o j a w i a j ą s i ę d o p i e r o w z a k r e s i e naz w c z ę ś c i m a s z y n .

- s t o s u n k i s p o ł e c z n e i s ł u ż b o w e : tera z iea ponat a ter^eééi a t a и y x m e S k a ń o u f ; ëçé to naved r o fi i n y p o z a к % a - d a и a; r fi e n n г l u g e to вот v mńeiSośói; ro fin e ma# na pSyk^ar p e A a o, $ e e Ć

0 0 8 0

0

0

- r o z r y w k a , i n s t y t u c j e k u l t u r a l n o - r o z r y w k o w e : doXynk'i, to by­ ua i m p r e z a , Ae byuo tu k l u b u żadnego ve éoaae; f li i ri с o ß i a - z d o v y m g r a ti; t r a d y o 'i a z a A г к u a; albo ie z if i g ł> i t , albo j e e t r a d y c y i ń e ; idom na zabave d y 8 к o - t e к o v o m; no i i to iu& \e z z ń e k S t a ^ o y A e f o l k l o r u ;

[ p o p r a w i n y ] eom pSy m и а у o e m e x < * A i £ n e i , raëei bez z e в - p о и и, Ae vom iak eprava d a n ó i n g u ае pSeoatava;

- o k r e ś l e n i a u ś c i ś l a j ą c e i i n t e l e k t u a l i z u j ą c e w y p o w i e d ź : za­ tr a c iła ta See tom efoj-om f ś o v o a a; to j.ez o ó a i n e к llilome - tr a ; na datlli byuy в y m b o l' i 8 n e , говии a makarunem no i p l и а na druge źerrmalii; a ta r s e kołiity' [ . . . ] to iu s p r o d u k u i u m te po- eeńki n a 2з e а o n a o, każdy ma taleÜyk, Ael'iaek, pańe, l ' i t e r a- t k e ma, f t e i J / г Й p о l ' i k f i d o v a n o pivo; luÿe pëyiezÿal'i 8 t e r e n u ; Üeby to Ae k o l ' i d o v a j i o ; t o byu v y i u n t e k ; g r o Ae&kaAauf; zboże V i e r ^ k e o S ć i to a a li в puajty;

u-% e в t y v e к i u à f к r o Z у u; e t a n \ e a teras a tymi zuotufkami ń e n o r m a l n y ; davńi luÿe ńe bogaéil'i ée f talle-^ а k a -V i ; k o p a l n a г о в ń e naokoło i v a k a à i e zafae в p e n

-I a u e m tuta}.; ńe rozervo# tag #atfo frag ц о Ь е с п у д о mater^auu

p o e a d a m goepodaretfo éedem xa;

- w y r a z y i z w i ą z k i f r a z e o l o g i c z n e c h a r a k t e r y s t y c z n e d l a o d ­ m i a n y k o n w e r s a c y j n e j j ę z y k a p o t o c z n e g o i n t e l i g e n c j i : oaz iu£ nat tym l o g i o ń e p о m у в l ' i 6; a t e r a z o b e à ń e to inaay j-eet: Beu%atuf to by# epokopie maateoko, tam ее kaSdy zna# p r a k - t у o ń e; p r a k t y S ń e вот bez vyj,eća; to f&yeko n o r m a l - ń e V daleym óongu tak i j e ; uun vzon dva m iliony podobno je vin o eet ty - śenay zuoty, по А в в p в o' i a I А е; o r i e n t a a y ^ ń e to me&ka tu die oeeće meekańauf; d o e u o v A e я yada eta# ее panem; по veee- la ее v z a 8 a g e v ńe^ele ńe odbyvauy; musa# fkupne dad, kavaler- elie , no to z r e g и # y pu# l'itra ; tag £ a g j « * n a d m e n i - u e m; bo peedee mimo fSyeko, i a g z a z n a a y u e m f о e в n i , m eli lu je ; z e b y m n e e k # a m a #; ń i ma pÜeieda tam p r a- k t y S A e ź e | b' о r о n a; tu iue A i m a f polu z a d n y x s q a; t a к а e в к u a d a; f t e i X f i l ' i l ” e m 3 в p r a v y; p a A г е е v y o b r a z i ; ńe vem ay to ta e y t и a - a £ a do tego ługi z m u ś i # a; m i n j y £ e n n y m i ia pa- mentam ae; tutaj. m u l o n a S S e z e jdaubym umzya.

P r z e d s t a w i o n e t u w y r a z y i z w i ą z k i w y ra zo w e z o s t a ł y z a l i c z o n e d o "n o w e g o z ł o ż a j ę z y k o w e g o " n a p o d s t a w i e n i e o b e c n o ś c i i c h w w y p o w i e d z i a c h p r z e d s t a w i c i e l i s t a r s z e g o p o k o l e n i a i w Słowniku gwar polekioh J . K a r ł o w i c z a . J e s t t o k r y t e r i u m u p r o s z c z o n e - d l a d o k ł a d n i e j s z e j o c e n y z j a w i s k a n a l e ż a ł o b y u s t a l i ć h i s t o r i ę p o ­ s z c z e g ó l n y c h w y ra z ó w i z w ią z k ó w od momentu p o j a w i e n i a s i ę i c h w p o l s z c z y ź n i e . M a t e r i a ł p o z w a l a w n i o s k o w a ć , że p r z y s w a j a n i e nowych e l e m e n ­ tó w l e k s y k a l n y c h p o z o s t a j e w pewnym z w i ą z k u z w y zb y w an iem s i ę gw aro w y ch e l e m e n t ó w s y s t e m o w y c h ; im w i ę c e j n o w e j l e k s y k i , tym m n i e j gw aro w y ch c e c h f o n e t y c z n y c h , m o r f o l o g i c z n y c h i s k ł a d n i o ­ w ych. S p o t y k a s i ę j e d n a k r ó w n i e ż nowe e l e m e n t y l e k s y k a l n e d o s t o ­ s o w a n e do f o n e t y k i g w a r o w e j , j a k n p . uobeonygo, vyjluntek, zn e k sta u - oyńe f o lk lo r u , zuum.

B a r d z o r z a d k i e s ą w y p a d k i d e f o r m a c j i w y ra zó w l u b n i e w ł a ś c i ­ wego i c h u ż y c i a : to iee po p ro stu talie v y z y a l l i v a n e g r o

p o- g o A 3a pińon^em, t e n p o g o A za praoom; p u źń i iu i' Nimcy n a t a r g n ę l ' i [ n a d c i ą g n ę l i , w t a r g n ę l i ] ; bloJĆi z а с e и y е е r o z r a s t a ć [ z a c z ę ł y p o w s t a w a ć ] ; s t o p e r y b e j r e - t y s uadunllem [ s t e y e r y b e r l i e t y ] ; ia k ee ta в y t u a c i а и - и о ź у [ u k s z t a ł t u j e s i ę , r o z w i n i e s i ę ] ; no i kuńec в kuńcem в 6 a n e y z e m b a x [ w b i j z ę b y w ś c i a n ę ] ; t e r a z o b e c - ń e caulćem in a ćy j e e t [ t a u t o l o g i a ] ; f t e i X f ' i l ' i o b e c - ń e. Do t e j k a t e g o r i i n i e można z a l i c z a ć c z ę s t o s p o t y k a n y c h pow­ t ó r z e ń w y ra z ó w l u b z w i ą z k ó w f r a z e o l o g i c z n y c h ; z a " c z ę s t e p o w t ó ­ r z e n i a ” u z n a n o j e d n o s t k i p o w t ó r z o n e k i l k a n a ś c i e r a z y w j e d n e j w y p o w i e d z i : p r a k t y S ń e ź e j? b o r o n c; s r e g и и y [ na drugi źeń z r e g и и у вот poprabiny; pu źń i Ьуц z r e g u ł y o i i a t i t d . ] f t e j X l ' i ; n o r m a l n e ; o b e c n e . T a k i e " u l u b i o n e s ł o w a " m o ż n a s p o t k a ć w w y p o w i e d z i a c h w i e l u p r z e d ­ s t a w i c i e l i i n t e l i g e n c j i j a k o p r z e j a w n i e p e ł n e j sw obody j ę z y k o ­ w e j . J a k z a w s z e w ż y c i u , p r z y p r z y s w a j a n i u now ych p o j ę ć k o n i e c z ­ n o ś ć ma p i e r w s z e ń s t w o p r z e d d o w o l n o ś c i ą , a z a t e m o k r e ś l e n i a t e ­ c h n i c z n e s ą i s t o t n i e j s z e n i ż o k r e ś l e n i a t w o r z ą c e t y l k o w a r s t w ę s t y l i s t y c z n ą w y p o w i e d z i . Za g łó w n e ź r ó d ł o t y c h p o j ę ć t r z e b a u - z n a ć m i e j s c e i w a r u n k i p r a c y , z w ł a s z c z a j e ś l i ł ą c z y s i ę z n i m i s z k o l e n i e p r z y g o t o w u j ą c e d o z a w o d u . W i e l e w y ra zó w w p r o w a d z a j ą i u t r w a l a j ą ś r o d k i p r z e k a z u : t e l e w i z j a , r a d i o , c z a s o p i s m a . Powo­ d u j ą o n e p r a w i d ł o w y n a j c z ę ś c i e j o d b i ó r i r o z u m i e n i e s ł ó w , k t ó r e n a s t ę p n i e t w o r z ą b o g a t e z a s o b y s ł o w n i c t w a b i e r n e g o u ż y t k o w n i k ó w n i e w c h o d z ą c n a j c z ę ś c i e j d o i c h z a s o b ó w c z y n n y c h . N i e w ą t p l i w i e w y p o w ie d ź d l a i n f o r m a t o r a n a g r y w a j ą c e g o j ą n a t a ś m ę m a g n e t o f o n o ­ wą b y ł a s p e c j a l n ą o k a z j ą do p r z e n i e s i e n i a n i e k t ó r y c h o k r e ś l e ń z e z ł o ż a s ł o w n i c t w a b i e r n i e p r z y s w o j o n e g o d o k a t e g o r i i s ł ó w p o t o c z ­ n i e u ż y w a n y c h , g d y ż j a k w ia d o m o , w y s t ą p i e n i e p u b l i c z n e z w y k l e p o w o d u j e w z m o ż e n i e i n t e l e k t u a l i z a c j i p r z e k a z u . J ę z y k z a r ó w n o w o k r e s i e b u r z l i w y c h p r z e m i a n g o s p o d a r c z o - s p o ­ ł e c z n y c h , j a k i e w o l u c y j n e g o r o z w o j u o d b i j a i w y r a ż a w a r u n k i b y ­ t u ; z a n i k a j ą w n im p o j ę c i a o d p o w i a d a j ą c e n i e a k t u a l n y m , w y c h o ­ d zą cy m z u ż y c i a d e s y g n a t o m i z j a w i s k o m , a p o j a w i a j ą s i ę nazwy no w y ch r z e c z y , c z y n n o ś c i , s t o s u n k ó w . Z j a w i s k o t o n a j s i l n i e j p r z e j a w i a s i ę u o s ó b w z b o g a c a j ą c y c h i z m i e n i a j ą c y c h sw ój j ę z y k

r e g i o n a l n y p o d wpływem j ę z y k a o g ó l n o p o l s k i e g o w w a r u n k a c h p r a c y w p r z e m y ś l e .

Iw o S z l e s i ń s k i

L ’ENRICHISSEMENT DU LEXIQUE INDIVIDUEL DES ABORIGENES DU BASSIN MINIER DE BEŁCHATÓW TIRANT LEUR ORIGINE DES USAGERS DU DIALECTE

L’ a r t ic le "L’enrichissm enet du lexique in d iv id u e l..." enferme un e s s a i d ’analyser le s mots nouveaux dans le lexique des habitants de la region de Bełchatów tiran t leur orig in e des usagers du d ia le c t e . L’auteur compare le s énonces des représentants de la v i e i l l e e t la moyenne générations et con­ fronte les. groupes caractériques des mots en tenant compte de leur s i g n i f i ­ ca tio n e t fon ction dans le te x te .

I l r é su lte de c e t te confrontation que le s plus grands changements’ opèrent dans le lexique de ces représentants de la génération moyenne qui ont en trep ris le tr a v a il dans l ’ in d u strie en adaptant non seulement un nom­ bre considérable des termes techniques in d isp en sab les, mais au ssi d ’autres éléments du s t y le de la conversation courante.