Partycypacja społeczna u progu dorosłości a poczucie tożsamości

Projekt badawczy pt.: Mechanizmy formowania się tożsamości w okresie przejścia z adolescencji do dorosłości: regulacyjna rola emocji samoświadomościowych. Grant NCN OPUS 2 na lata 2012-2016, nr rejestracyjny 2011/03/B/HS6/01884.

Kierownik projektu: prof. dr hab. Anna I. Brzezińska, Instytut Psychologii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu.

mgr Katarzyna Wiecheć

Studia Doktoranckie, Uniwersytet Medyczny w Poznaniu

Katarzyna Wanio

Instytut Psychologii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu

Partycypacja społeczna u progu dorosłości a poczucie tożsamości

CEL BADAŃ

Analiza związku poczucia tożsamości z natężeniem orientacji życiowych i typem partycypacji społecznej u uczniów szkół ponadgimnazjalnych o profilu zawodowym.

PROGRAM BADAŃ

Badania przeprowadzono w 2012 roku w sześciu poznańskich zespołach szkół zawodowych: zasadnicze szkoły zawodowe (klasy I-III; symbol ZSZ), technika (klasy I-IV; symbol TEC) i licea profilowane (klasy I-III, symbol LP).

Prezentowane wyniki pochodzą z dwóch badań.

GRUPA BADANA

Badanie I: 335 uczniów klas III z zasadniczych szkół zawodowych (n=107; 31,9%), techników (n=107; 31,9%) i liceów profilowanych / z klasami profilowanymi bądź o profilu ogólnym (n=121; 36,1%),.

W grupie znalazło się 170 kobiet (50,7%) i 165 mężczyzn (49,3%).

Badanie II: 972 uczniów klas I-III z zasadniczych szkół zawodowych (n=271; 27,9%), technikum (n=448; 46,1%) i liceum (n=253; 26%). Wśród nich 495 (50,9%) to dziewczęta, a 473 (48,7%) to chłopcy. Badani byli w wieku od 15 do 21 lat.

NARZĘDZIA BADAWCZE

• Kwestionariusz Partycypacji Społecznej (KPS-S -w wersji skróconej) autorstwa Anny I. Brzezińskiej, Szymona Hejmanowskiego i Małgorzaty Rękosiewicz na podstawie koncepcji typów partycypacji społecznej Hansa Merkensa i Dagmar Bergs-Winkels. Służy do badania poziomu orientacji życiowej (moratoryjnej i tranzytywnej), jednak interpretacja może obejmować także ścieżki partycypacji społecznej (ścieżka marginalizacji, asymilacji, segregacji i integracji - w zależności od nasilenia poziomu obu wymiarów orientacji życiowej).

• Skala Wymiarów Rozwoju Tożsamości (ang. Dimensions of Identity Development Scale - DIDS), autorstwa Koena Luyckxa i in. (2008) w polskiej adaptacji Anny I. Brzezińskiej i Konrada Piotrowskiego (DIDS/PL; Brzezińska i Piotrowski, 2010). Narzędzie służy do badania natężenia wymiarów rozwoju tożsamości. Możliwa jest zarówno interpretacja poszczególnych podskal, jak i określenie statusu (profilu) tożsamości osoby badanej.

Typ

Zasoby indywidualne Ograniczenia / obciążenia Zasoby społeczne (źródła wsparcia) i sposoby pomagania

integracyjny  silna orientacja zarówno na samorozwój i

zaspokajanie aktualnych potrzeb, jak i na cele związane z przyszłością

 osoba zaczyna podejmować i realizować swe zobowiązania

 trudności w wyborze pomiędzy uczestnictwem w działaniach sprzyjających aktualnemu

samorozwojowi a przynoszącymi korzyści w przyszłości

 może pojawić się ruminacja

 działania nastawione na wzrost samoregulacji i lepszą strukturalizację czasu (np. harcerstwo, wolontariaty)

 zachęcane do określania celów długoterminowych i ustalania planu działań, które będą sprzyjać ich realizacji

Asymilacyjny  silna orientacja na cele przyszłościowe

 osoba podejmuje zobowiązania i identyfikuje się z nimi

 słaba orientacja na aktualny samorozwój, poznawanie różnych możliwości, realizację

aktualnych potrzeb i rozwój swojego potencjału

 działania prowadzące do umożliwienia (lub ułatwienie) kontaktu z rówieśnikami oraz zachęcanie do wspólnej aktywności

np. poprzez pracę w grupach, organizowanie wydarzeń, realizację projektów czy wspólne pasje

 zachęcanie do stałego eksplorowania i poznawania własnych możliwości i potrzeb

Marginalizacyjny

 ukryty – niedostępny osobie - potencjał, talenty i zainteresowania

 słaba orientacja na działania skierowane zarówno na aktualne potrzeby jak i na cele długofalowe

 niechęć do kontaktów i wycofanie

 niska motywacja do działań oraz angażowania się w nie

 niska świadomość własnych zainteresowań i umiejętności

 działania zwiększające motywację oraz poczucie bezpieczeństwa w eksplorowaniu własnych możliwości

 stworzenie przez mentorów bezpiecznej przestrzeni, pozwalającej na rozpoznanie własnych zainteresowań i zasobów

 zachęcanie do uczestnictwa w projektach (ważne: opieka mentorów)

 powierzanie różnych ról pozwalających na eksplorację własnego potencjału

 kontakt z osobami o wyrazistych biografiach czy osobowościach, które zainspirują do aktywności i kształtowania własnej ścieżki życiowej

Segregacyjny

 silna orientacja na eksplorację siebie i otoczenia

 silna orientacja na realizację własnego potencjału, aktualnych potrzeb

 dobre kontakty z rówieśnikami, gorsze z dorosłymi

 słaba orientacja na przyszłość

 trudności w podejmowaniu zobowiązań i identyfikacji z nimi

 mogą pojawiać się trudności w funkcjonowaniu związane z silną ruminacją

 działania nastawione na wzmocnienie motywacji do nauki, szczególnie poprzez łączenie własnych zainteresowań z przedmiotami szkolnymi

 włączenie w takie działania rówieśników ucznia

 zachęcanie do zaangażowania w działania, które będą wymagały podejmowania pewnych zobowiązań na przyszłość wobec innych ludzi

Orientacja życiowa a status tożsamości

Natężenie orientacji życiowych w poszczególnych statusach sugeruje, że

im bardziej dojrzałe statusy tożsamości, tym wyższa orientacja tranzytywna, a niższa moratoryjna.

Osoby z dojrzalszą tożsamością są bardziej zorientowane na przyszłość, więcej uwagi poświęcają działaniom, których rezultaty będą widoczne po upływie czasu.

Typ partycypacji społecznej a wymiary tożsamości

Badanie I: Najbardziej niesprzyjające budowaniu dojrzałej tożsamości są natężenia wymiarów tożsamości w typie segregacyjnym. Osoby o typie marginalizacyjnym też mogą doświadczać trudności z powodu obniżonych wyników na wszystkich skalach. Układ wymiarów tożsamości w typie asymilacyjnym sugeruje kształtowanie się statusu tożsamości nadanej, co w tym wieku może wydawać się niepokojące.

Badanie II: osoby o różnych typach partycypacji w większości przypadków różnią się między sobą pod względem natężenia wymiarów tożsamości. Wyjątek stanowią integracja i asymilacja oraz marginalizacja i segregacja pod względem eksploracji wszerz, integracja i asymilacja pod względem eksploracji w głąb oraz integracja i marginalizacja pod względem eksploracji ruminacyjnej. Typy te są do siebie podobne pod względem natężenia tych wymiarów.

Ponadto okazało się, że osoby z asymilacyjnego typu partycypacji częściej niż osoby o innych typach podejmują zobowiązania i identyfikują się z nimi.

Jednocześnie najrzadziej ruminują. Wyniki wskazują, że typ segregacja ma dość niekorzystny układ natężenia wymiarów tożsamości. Osoby o tym typie często ruminują, a rzadziej podejmują zobowiązania.

Typ partycypacji społecznej związany jest z natężeniem wymiarów tożsamości w taki sposób, że korzystniejsze rozwojowo typy partycypacji (asymilacja i integracja) związane są

z większym nasileniem obu wymiarów związanych z zobowiązaniami.

-0,8 -0,6 -0,4 -0,2 0 0,2 0,4 0,6

marginalizacja segregacja asymilacja integracja

eksploracja wszerz eksploracja w głąb eksploracja ruminacyjna podejmowanie zobowiązań identyfikacja ze zobowiązaniami

0 0,5 1 1,5 2 2,5 3 3,5 4 4,5 5

marginalizacja segregacja asymilacja integracja

eksploracja wszerz eksploracja w głąb eksploracja ruminacyjna podejmowanie zobowiązań identyfikacja ze zobowiązaniami

Typ partycypacji społecznej a status tożsamości

 NIEZRÓŻNICOWANIE

- najwięcej osób o typie marginalizacja, mniej integracja

 MORATORIUM

- najczęściej występuje typ asymilacja i integracja.

 RUMINACYJNE ROZPROSZENIE I BEZTROSKIE ROZPROSZENIE - najwięcej osób o typie segregacja i marginalizacja.

IM BARDZIEJ ADAPTACYJNY STATUS TOŻSAMOŚCI TYM CZĘSTSZY

TYP ASYMILACYJNY A RZADSZY SEGREGACYJNY

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

ruminacyjne rozproszenie

beztroskie rozproszenie

niezróżnicowanie moratorium przedzamknięcie osiągnięcie

32,6 37,5

30,6

21,5 26

17,8 47,1

47,7

19

15,8 13,3

1,6 6,5

3,9

19

26,6

38

58,9

13,8 10,9

31,4 36,1

22,7 21,7

marginalizacja segregacja asymilacja integracja

0%

20%

40%

60%

80%

100%

ruminacyjne rozproszenie

beztroskie rozproszenie

niezróżnicowanie moratorium przedzamknięcie osiągnięcie

36,8 34,9

31,1

174

29,8

21,4

42,1 51,2

21,1

6,5

10,6

2,4 7

2,3

22,2

39,1

36,2

57,1

14 11,6

25,6

37

23,4 19,1

marginalizacja segregacja asymilacja integracja

Badanie I: charakterystyka typów partycypacji społecznej ze względu na wymiary tożsamości (wyniki „z”) Badanie II: charakterystyka typów partycypacji społecznej ze względu na wymiary tożsamości (średnie)

Badanie I: charakterystyka statusów tożsamości ze względu na typ partycypacji społecznej Badanie II: charakterystyka statusów tożsamości ze względu na typ partycypacji społecznej

W Y N I K I B A D A Ń