Właściwości fizykochemiczne gleb południowo-wschodniej części Niziny Mazowieckiej jako kryterium ich typologii

R O C Z N IK I G L E B O Z N A W C Z E T . X X X , N R 2, W A R S Z A W A 1D79

FR A N C ISZ E K K U Ż N IC K I, S T A N ISŁ A W B IA Ł O U SZ , PIO TR SK Ł O D O W SK I,

A N T O N I SZ A F R A N E K , H A N N A K A M IŃ S K A , A N N A Z IE M ItfSK A

W ŁAŚCIW O ŚCI FIZY K O CH EM ICZN E GLEB PO ŁU D N IO W O ­ -W SC H O D N IE J CZĘŚCI N IZIN Y M A ZO W IEC K IEJ JA K O KRYTERIUM

ICH TY PO LO G II

L aboratorium G leb o zn a w stw a In sty tu tu G eod ezji G ospodarczej P o lite c h n ik i

W arszaw sk iej

W ST ĘP

B adania o b e jm u ją gleby w y stęp u jące n a W ysoczyźnie Siedleckiej, położonej pom iędzy prad olinam i W isły, Bugu, W ieprza i K rzny. Obszar ten, w chodzący w skład południow o-w schodniej części N iziny Mazo­ w ieckiej, wznosi się stopniow o n a w schód od W isły, osiągając m iejscam i wysokość powyżej 200 m; je st on n a ogół ró w n in n y m im o lokalnych kulm inacji, u w aru n k o w an y ch łań cuch am i m o ren czołowych i ozów.

Na znacznej części zbadanego te re n u w y stę p u ją g leby w ytw orzone z glin y zw ałow ej zlodow acenia środkow opolskiego stad ium W arty, m niej lub więcej spiaszczonej w w y nik u zjaw isk p ery g lacjaln y ch w końcow ej fazie zlodow acenia bałtyckiego. G leby te w y k azu ją znaczne różnice w składzie g ran u lo m etry czn y m m ate ria łu pochodzącego z w a rstw w ierzchnich i głębszych. Przechodzenie łagodne poszczególnych w arstw w ty ch glebach w sk azu je jed n a k n a w y stęp u jący w nich m ate ria ł ge­ n etycznie pokrew ny, chociaż n ieje d n o lity [4]. G leby te, k tó re o kreślam y jak o w ytw orzone z gliny zw ałow ej, różnią się znacznie nie ty lko pod w zględem m orfologicznym , ale rów nież pod w zględem całokształtu w łaś­ ciwości fizykochem icznych od gleb w ytw orzonych z piasków lub z utw o - lo w p y lasty c h osadzonych na glinie zw ałow ej. W m iejscach w yróżnio­ nych na m apie geologicznej jako m o ren y czołowe lub jako stożki n a ­ pływ ow e w y stę p u ją rów nież gleby w ytw orzone z głęboko zalegających piasków zw ałow ych lub z piasków wodpego pochodzenia.

W stępne badania, polegające na c h a ra k te ry sty c e geom orfologii te ­ re n u oraz n a w y różnien iu poziom ów g en ety cznych w profilach glebo­ wych, pozw oliły n a rozpoznanie poszczególnych typów gleb. S tw ie r­

4 F. Kuźnioki i in.

dzono, że przew ażają w ty m tere n ie gleby płow e odgórnie oglejone, w ytw orzone ze spłaszczonej w w ierzchnich w arstw ach gliny zwałowej lub z piasków , ja k rów nież z utw orów p y lasty ch na g linie zw ałow ej. L okalnie tw orzą się z ty ch utw orów gleby opadow o-glejow e, o dzna­ czające się silnym oglejen iem w ierzchnich w arstw . W ysepkow ato roz­ rzucone są gleby rdzaw e w ytw orzone z piasków różnej genezy, któ re m im o silnego zakw aszenia n ie w ykazują m orfologicznych cech zbieli- cow ania lub w ykazu ją je w bardzo m ałym stopniu.

G LE BY PŁOW E OD GÓ RNIE OGLEJONE

C echy m orfologiczne gleb (profile 4, 6, 10, 11, 12, 13) w skazują na n a k ła d a ją c y się proces odgórnego o g lejen ia n a proces przem yw ania. Znaczne zróżnicow anie m ate ria łu glebow ego w profilach — m ate ria ł lżejszy spoczyw a n a cięższym — w a ru n k u je okresow e zatrzym y w anie się wody opadow ej na głębiej zalegających w arstw ach. W iększa zaw ar­

tość części ilasty ch w głębszych poziom ach g enetycznych profilów jest w ynikiem albo n iejedn o rod n ego m a te ria łu (piasek lub pył na glinie), albo zjaw isk p e ry g lacjaln y ch — głów nie soliflukcji, k tó re przyczyniły się do spiaszczenia w ierzchnich w a rstw g lin y [2].

Z drugiej jed n a k stro n y ił przem ieszcza się w tych glebach w głąb p ro filu w w ynik u rów nież procesu glebow ego — przem yw ania, u w a ru n ­ kow anego m iędzy in n y m i odw ęglanow ieniem w ierzchnich w arstw i tw o­ rzeniem się w n ich przestw orów . Części ilaste nie są przy m ałej s to ­ sunkow o ilości kationów w apnia strącane, ulegają nato m iast uw olnieniu i są przem ieszczane m echanicznie. P rz en ik a n ie iłu w głąb profilu przez duże pory n a drodze m echanicznej stanow i istotę procesu przem yw ania tzw. lessivage [1]. Udział żelaza i glinu w ty m procesie zostanie roz­ p atrzo n y p rzy c h a ra k te ry sty c e właściwości chem icznych gleb. O glejenie w ierzchnich w a rstw w w yn iku zatrzy m yw an ia wody opadow ej (tzw. pseudooglejenie) jest w ty ch glebach w yw ołane zróżnicow aniem m a t e ­ ria łu glebow ego pod w zględem składu gran ulom etry czneg o.

W pierw szej kolejności zaznaczają się cechy oglejenia bezpośrednio n ad poziom em ilu w ialn y m gleb płow ych, zw anym poziom em te k stu - ra ln y m B t: tw orzy się poziom B tg gleb płow ych odgórnie oglejonych w postaci podłużnych w ybielonych zacieków o k ształtach n iek iedy le j­ kow atych lub tzw. „językó w ”, w k tó ry c h związki żelaza tró jw arto ścio ­ wego ulegają re d u k c ji (Fe3+ -> F e 2+). L ejkow ane w głębienia zaznacza­ jące się w górn ych częściach poziom ów ilu w ialn y ch gleb płow ych o d ­ górnie oglejonych m ogą rów nież stanow ić re lik ty daw nych procesów gle­ bow ych — in te rg la c ja ln y ch lub in te rs tad ialn y ch [1]. W dalszej k o lej­ ności łatw o rozpuszczalne zw iązki żelaza dw uw artościow ego przem iesz­ czają się k ap ilarn ie do jasnożółtego poziom u eluw ialnego Л3 gleb pło­ w ych, w k tó ry m uleg ają w suchszych ok resach strącen iu (Fe2+ -> F e3+).

Właściwości fizykochemiczne gleb a ich typologia ₅ T w orzy się poziom A 3g gleb płow ych odgórnie o glejonych zaw ierający nieznaczne n a ogół ilości rd zaw y ch kom krecji [4, 5, 8].

R ozpoznanie gleb na podstaw ie ich cech m orfologicznych potw ierdza analiza składu' granu lom etryczn eg o pró bek p ob ran y ch z poszczególnych poziom ów genety czny ch profilów .

Spośród sześciu profilów ty ch gleb trz y (4, 6, 12) re p re z e n tu ją gleby

T a b e l a 1

S k ła d m ech a n iczn y - M e c h a n ic a l c o m p o s itio n

M ie jsco w o ść Nr p r o f i l u Poziom gena - t y c z n y G e n e tic h o r iz o n C z ę ś c i > 1 mm W p r o c e n ta c h c z ę ś c i < P er c e n t o f p a r t i c l e s < 1 шш 1 mm L o c a l i t y P r o f i l e Ho. P a r t i c l e s y 1 mm 1 , 0 - 0 , 1 0 , 1 - 0 , 0 2 < 0 ,0 2 < .0 ,0 0 2 G leb y płow e o d g ó r n ie o g lc j o n e w ytw orzone z g l i n zw ałow ych

P s e u d o g le y e d l e s s i v e s s o i l s d e v e lo p e d from b o u ld e r lo a n s Zawada 4 4 , 6 , 1 2 A1 0 , 5 - 1 5 , 7 4 3 , 0 - 7 1 , 0 1 7 , 0 - 3 1 , 0 1 2 , 0 - 2 6 , 0 3 , 0 - 6 , 0 W ielądkL 6 A3* 1П со I CVJ 5 6 , 0 - 6 1 , 0 1 5 , 0 - 2 2 , 0 1 7 , 0 - 2 9 , 0 VD о1 со 0 BorkL-W yrki 12 Bt S CTv1 t~ -о 4 3 , 0 - 5 1 , 5 1 7 , 0 - 2 1 , 5 3 1 , 5 - 4 0 , 0 2 0 , 0 - 2 6 , 0 С 0 , 6 - 2 , 4 4 3 , 0 - 5 1 , 0 1 3 , 0 - 2 2 , 0 2 9 , 0 - 4 4 , 0 1 5 , 0 - 3 0 , 0 G leby płow e o d g ó r n ie o g l e jo n e w ytw orzone z p ia sk ó w lu b z utworów p y la s t y c h *

na g li n a c h zw ałow ych P s e u d o g le y e d l e s s i v e ' s s o i l s d e v e lo p e d from sa n d s o r s i l t y f o r m a t io n s u n d e r la in w it h b o u ld e r loam s P o s t o l i s k a 10 A1 0 , 4 - 1 ,1 3 2 , 0 - 7 7 , 0 1 4 , 0 - 4 2 , 0 9 , 0 - 2 6 , 0 2 , 0 - 5 , 0 P ło s o d r z e 11 1 0 ,1 1 ,1 3 A3* 0 , 2 - 3 , 3 4 4 , 0 - 6 9 , 0 1 9 , 0 - 3 2 , 0 1 0 , 0 - 2 4 , 0 0 VO 1 о T e la k i 13 _{Bt 6} 1 , 4 - 4 , 3 4 5 , 0 - 5 2 , 0 1 7 , 0 - 2 2 , 0 2 7 , 0 - 3 6 , 0 1 5 , 0 - 2 0 , 0 D 1 , 3 - 3 , 2 . 6 , 0 - 4 4 , 0 1 8 , 0 - 2 0 , 0 3 8 , 0 - 7 6 , 0 1 9 , 0 - 5 2 , 0 G leby o p a d o w o -g le jo w e w ytw orzone z p ia sk ó w na i ł a c h lu b z p ia sk ó w na

g li n a c h zw ałow ych P s e u d o g le y e d l e s s i v e s s o i l s d e v e lo p e d from sand3 u n d e r la in w it h c l a y s o r sa n d s u n d e r la in w it h b o u ld e r sa n d s N iegów 1 A1 0 - 1 ,1 7 1 , 0 - 7 2 , 0 1 3 , 0 - 2 0 , 0 9 , 0 - 1 9 , 0 5 , 0 - 1 1 , 0 Arynów 3 1 , 3 , 8 g 0 , 1 - 1 3 , 6 6 8 , 0 - 7 4 , 0 1 6 , 0 - 1 9 , 0 7,0-1 6 , 0 5 , 0 - 6 , 0 Polk ów 8 Bg 1 ,5 4 3 , 0 - 4 3 , 0 1 7 , 0 - 1 9 , 0 3 5 , 0 - 3 8 , 0 1 3 , 0 - 1 5 , 0 D 0 - 1 , 3 1 9 , 0 - 4 1 , 0 5 , 0 - 2 2 , 0 3 7 , 0 - 7 6 , 0 1 1 , 0 - 4 1 , 0 G leb y rdzawe w ła ś c iw e w ytw orzone z p ia sk ó w

P ro p er r u s t y s o i l s d e v e lo p e d from sa n d s W ierzbno 5 Ai 1 , 4 - 5 ,8 7 2 , 0 - 8 8 , 0 6 , 0 - 1 0 , 0 6 , 0 - 1 3 , 0 3 , 0 - 7 , 0 K a łu szy n 7 5 , 7 , 9 , 1 4 _Br 1 , 4 - 1 8 , 6 8 0 , 0 - 9 5 , 0 2 , 0 - 1 0 , 0 3 , 0 - 1 0 , 0 1 , - 4 ,0 K a r czew ie c 9 0 1 , 1 - 1 2 , 3 8 1 , 0 - 9 8 , 0 О 1 in 0 О1 in 0 0 , 0 - 3 ,0 T e la k i

G leb a rdzawa b ie lic o w a n a w ytw orzon a z p ia s k u P o d z o liz e d r u s t y s o i l d e v e lo p e d from sand

Ai 0 ,1 7 7 ,0 1 4 ,0 9 ,0 6 , 0

V 2 0 , 3 7 9 ,0 1 5 ,0 6 , 0 4 , 0 C z e r n ik 2 SBr 0 ,1 8 2 , 0 1 2 ,0 6 , 0 4 ,0

Br 0 , 4 8 2 , 0 1 3 ,0 5 ,0 4 , 0

6 F. Kuźnicki i in.

C a łk o w ita a n a liz a chem iczna Hr Poziom g en e­ ty c z n y G e n e tlo h o r iz o n w % -M iejsco w o ść L o c a l it y p r o i11Ц P r o f i l e ..Ho. woda h i g r o sk o p o -wa h ig r o s c o - p ic w a te r s t r a t y na ż a r z e n iu lg n l' t ïo n l o s s e s s i o 2 a i2o3 ? a 20 3

G leby płowe o d g ó rn ie o g le j o n e wytworzone ss g l i n zwałowych

-A1 0 , 3 0 - 0 , 5 1 1 ,9 7 - 3 ,5 7 8 8 ,6 0 - 9 0 ,5 3 2 , 5 9 - 5*15 0 , 7 6 - 1 ,6 0 Zawada 4

A3* 0 , 2 3 - 0 , 6 6 1 , 4 5 - 3 ,4 2 8 3 ,7 6 - 8 8 ,3 7 2 , 5 4 - 7 ,5 6 1 , 7 2 - 2 ,2 6 W ielą d k i 6 4 , 6 , 1 2 _V 0 ,8 0 - 1 , 0 6 2 , 0 8 - 4 ,0 7 7 8 , 3 8 - 8 3 ,2 5 4 ,9 1 - 1 1 ,2 9 3 , 4 4 - 4 ,8 6 С 0 , 7 6 - 1 , 0 5 2 , 5 7 - 4 ,9 5 7 8 , 4 7 - 8 0 ,7 2 4 ,8 6 - 1 1 ,2 9 3 , 6 4 - 4 ,4 4 G leby płowe o d g ó rn ie o g le j o n e w ytworzone z p ia sk ó w lu b z utworów p y la s t y c h

na g li n a c h zwałowych P o s t o li s k a 10 _A1 0 , 2 4 - 0 ,5 1 1 ,6 8 - 3 ,2 4 8 8 ,8 0 - 9 1 ,6 0 2 , 6 0 - 3 ,8 8 0 , 8 0 - 1 ,4 6 P ła so d r z e 11 Te la k i 13 1 0 ,1 1 , 13 A3g Bt e 0 , 1 1 - 0 , 5 7 0 , 4 2 - 1 ,6 1 0 , 4 5 - 1 ,7 1 1 ,7 0 - 3 ,6 4 8 8 , 8 0 - 9 3 ,5 6 8 3 ,6 2 - 8 3 ,7 0 2 , 8 7 - 3 ,4 0 3 , 0 4 - 4 ,3 8 0 , 6 6 - 1 ,6 8 2 , 4 8 - 4 ,2 6 D 0 , 5 9 - 1 , 6 9 4 , 7 2 - 6 ,2 1 7 0 ,0 0 - 8 0 ,2 0 4 , 0 6 - 8 ,7 8 2 , 6 0 - 7 ,4 8 G leby op a d o w o -g lejo w e wytworzone z plask ów na i ł a c h lu b na g lin a c h zw ałowych -lïiegôw 1 _A1 0 , 2 8 - 1 , 4 7 1 ,7 7 - 2 ,7 2 8 6 ,0 0 - 9 0 ,7 7 3 , 4 3 - 5 ,9 5 0 , 7 4 - 1 ,8 6 Arynów 3 1 , 3 , 8 G 0 , 1 9 - 1 , 0 5 0 , 8 3 - 3 ,9 0 7 5 , 6 3 - 9 3 ,5 7 3 ,4 0 - 1 2 ,2 9 0 , 7 2 - 4 , 1 6

Pełków 8 B g 1 ,5 9 2 ,1 9 8 4 ,6 9 4 ,6 7 3 ,8 0

D 0 , 5 5 - 1 , 5 7 1 ,9 8 - 1 0 ,2 2 5 2 ,8 1 - 8 5 , >1 4 ,2 7 - 2 2 ,4 0 3 ,6 0 - 1 0 ,3 6 Gleby rdzawe w ła śc iw o wytworzone z p iasków

Wierzbno 5 _A1 0 ,5 7 - 0 , 6 8 1 ,5 3 - 3 ,6 9 9 0 - 1 6 - 9 2 ,6 8 2 , 8 3 - 3 ,6 8 0 , 9 2 - 1 ,2 6 K ałuszyn 7 _Br 0 , 1 9 - 0 , 5 8 0 , 7 2 - 1 ,8 7 9 0 ,0 2 - 9 3 ,6 2 2 , 0 0 - 3 ,4 6 0 , 9 2 - 1 ,2 8 K arczew iec 9 5 , 7 , 9 , 14 С 0 , 0 8 - 0 , 2 2 0 1 о 9 2 ,2 2 - 9 5 ,3 7 2 , 0 0 - 3 ,1 2 0 , 2 6 - 1 ,0 8 T e la k i

G leba rdzawa b ie lic o w a n a w ytworzona z p ia sk u

Ai 0 ,5 6 7 ,9 6 8 4 ,5 2 2 ,3 6 0 ,5 4 A1A2 0 ,8 4 3 ,8 7 8 9 ,6 5 1 ,9 8 0 ,5 4 C zern ik 2 2 BBr 0 ,5 0 3 ,1 0 9 0 ,7 1 2 ,3 6 0 ,7 6 Er 0 ,2 8 0 ,8 6 9 1 ,5 4 3 ,0 6 0 ,5 6 С 0 ,0 6 0 ,2 5 9 3 ,9 8 1 ,9 8 0 ,5 4

płowe odgórnie oglejone, wytworzone z gliny zwałowej, umiarkowanie spiaszczone w wierzchnich warstwach w wyniku zjawisk peryglacjal- nych i erozyjnych oraz procesu przemywania, natomiast pozostałe 3 pro­

file (10, 11, 13) reprezentują gleby płowe odgórnie oglejone — dwu­ członowe, wytworzone z piasków na glinie zwałowej średniej lub z utwo­ rów pylastych na glinie ciężkiej (tab. 1).

W pierwszym przypadku gleby odznaczają się zasadniczą budową profilu Aj-A sg-B tg-C , w drugim przypadku — budową profilu

Właściwości fizykochemiczne gleb a ich typologia 7

T a b e l a 2 T o t a l c h e m ic a l a n a l y s i s

p er c e n t S to su n k i m olarne - MolLar r a t i o S 102 S i 0 2 _{S i 0 2}

B^O CaO MgO B2° 3

A12 °3 ^ 3 7 #7

P seu d o g ley e d l e s s i v é s s o i l s d e v e lo p e d from b o u ld e r loam s

2 , 7 2 - 4 ,1 5 0 , 5 6 - 1 ,2 6 0 ,1 0 - 0 , 2 0 0 , 0 3 - 0 , 1 3 4 , 3 - 6 ,1 2 9 ,5 - 5 8 ,6 1 4 8 ,6 - 3 1 6 ,6 2 6 ,4 - 4 2 ,8 4 ,1 5 - 4 ,6 5 0 , 5 6 - 1 , 1 2 0 ,1 0 - 0 , 3 0 0 , 0 5 - 0 , 0 8 4 , 3 - 9 ,3 1 8 ,8 - 5 9 ,0 9 8 ,5 - 1 3 6 ,6 1 6 ,0 - 4 2 ,1 4 , 4 0 - 5 ,7 0 0 , 9 8 - 1 , 8 2 0 , 2 0 - 0 , 3 0 0 , 0 6 - 0 , 1 0 9 , 8 - 1 5 , 0 1 1 ,8 - 2 8 ,4 4 5 , 0 - 6 4 , 3 9 , 9 - 1 7 , 8 4 ,8 0 - 4 ,9 0 0 .8 4 - 2 ,6 6 0 ,3 0 0 , 0 6 - 0 , 1 0 9 ,4 - 1 5 ,1 1 1 ,8 - 2 8 ,1 4 8 , > 5 8 , 9 9 , 6 - 1 8 , 2

P seu d o g ley e d l e s s i v é s s o i l s d ev elo p e d from sa n d s o r s i l t y fo r m a tio n s u n d e r la in w ith b o u ld er loam s

3 ,1 8 - 4 ,7 5 0 , 8 4 - 1 , 4 7 0 ,1 0 - 0 , 3 0 0 ,0 2 - 0 , 0 5 4 , 1 - 4 ,9 4 0 ,1 - 5 7 ,9 1 6 1 ,7 - 3 0 2 ,0 3 4 ,9 - 4 3 ,4 3 ,4 0 - 5 ,5 0 1 ,1 2 - 1 ,5 4 0 , 2 0 - 0 , 2 5 0 - 0 , 0 8 4 , 0 - 4 ,9 4 6 ,7 - 5 3 ,9 128, > 3 7 7 , 0 3 b , 3 - 4 1 ,9 4 , 7 5 - 4 ,8 3 1 ,4 5 - 2 ,8 0 0 ,2 5 0 , 0 7 - 0 ,1 1 5 , 6 - 8 , 7 3 2 ,5 - 4 9 ,5 5 2 , 4 - 9 5 ,1 2 0 , 6 - 3 3 , 5 4 ,3 5 - 7 ,5 0 4 , 1 3 - 5 ,6 0 0 ,3 5 - 0 , 5 5 0 , 0 8 - 0 , 1 2 7 , 0 - 1 6 , 3 1 3 ,5 - 3 3 ,5 2 4 , 8 - 8 1 ,5 9 , 0 - 2 2 , 9 P e eu d o g ley ed l e s s i v é s s o i l s d e v e lo p e d from sand s u n d e r la in w ith c l a y s o r sand s u n d e r la in

w ith b o u ld er sand s

2 ,7 2 - 3 ,0 0 0 , 4 2 - 0 , 8 4 0 , 1 0 - 0 , 3 5 0,03-0 ,0 9 4 , 3 - 7 ,9 2 4 , 5 - 4 4 ,7 1 2 2 ,9 - 3 2 6 ,2 8 0 , 8 - 3 9 , 2 2 ,1 2 - 4 ,5 5 0 ,7 0 - 0 ,9 1 0 , 1 0 - 0 , 3 0 0 ,0 4 - 0 , 0 7 4 ,2 - 1 6 , 5 1 0 ,4 - 4 6 ,7 4 8 , > 3 4 5 , 6 8 , 8 - 4 1 , 5

5 ,4 3 1 ,5 4 0 ,4 0 0 , 0 3 8 , 5 3 0 ,7 5 9 ,2 2 1 ,8 2 , 1 7 - 5 , 4 3 1 ,1 2 - 1 ,6 8 0 ,3 0 - 0 , 4 0 0 , 1 0 - 0 , 0 7 7 , 9 - 3 2 , 7 4 ,0 - 3 3 , 9 1 3 ,5 - 6 3 ,0 3 , 1 - 2 3 , 3

Proper r u s t y s o i l s d e v e lo p e d from sand s

1 ,9 2 - 3 ,5 3 0 , 5 6 - 1 , 1 9 0 , 1 0 - 0 , 2 5 0 , 0 > 0 , 0 7 3 , 8 - 4 ,9 4 1 ,6 - 5 5 ,0 1 9 0 ,3 - 2 6 4 ,4 3 5 ,6 - 6 8 ,5 1 , 6 5 - 2 ,9 5 0 , 5 6 - 0 , 9 8 0 , 1 0 - 0 , 3 0 0 , 0 3 - 0 , 0 9 3 , 2 - 4 ,7 4 5 ,2 - 7 9 ,4 1 9 1 ,4 - 2 6 0 ,2 3 8 , 2 - 5 8 ,9 1 , 7 0 - 3 ,6 5 0 , 5 6 - 0 , 8 4 0 ,1 0 - 0 , 2 5 0 , 0 0 - 0 , 0 5 2 , 2 - 3 ,7 5 0 , 2 - 8 0 ,9 2 3 1 ,4 - 9 7 5 ,7 4 6 ,1 - 7 3 ,6

P o d z o liz e d r u s t y s o i l d e v e lo p e d from sand

1 ,8 0 1 .2 6 0 ,5 0 0 ,0 6 2 ,9 6 0 ,8 4 1 6 ,0 5 5 ,2 1 ,8 7 0 ,7 0 0 ,3 0 0 ,0 7 2 ,6 7 6 ,8 4 4 1 ,5 7 2 ,5 2 ,1 2 0 ,5 6 0 ,1 0 0 ,0 7 3 ,2 6 5 ,2 3 2 6 ,0 5 7 ,1 2 ,0 7 0 ,4 2 0 ,1 0 ■ 0 ,0 5 3 ,6 5 0 ,8 4 3 4 ,8 4 7 ,1 1 ,6 2 0 ,4 2 0 ,1 0 0 ,0 2 2 ,5 8 0 ,5 4 6 2 ,9 7 2 ,6

A i-A 3g-B tg-D. Należy podkreślić, że cechy odgórnego oglejenia zazna­

czają się często w pewnym stopniu w skale macierzystej С lub w skale podścielającej D.

W profilach gleb płowych odgórnie oglejonych można stwierdzić około 3-krotny wzrost części ilastych w poziomach Btg w porównaniu z po­ ziomami A sg.

Analiza składu granulometrycznego gleb wskazuje, że proces prze­ mywania (lessivage) rozpatrywać należy zarówno z punktu widzenia geo­

8 F. Kuźnioki i in.

logicznego, ja k i glebowego. Z jednej stro n y zjaw iska p ery glacjaln e, jak rów nież zróżnicow anie sam ego m ate ria łu skalnego, z drugiej zaś proces m echanicznego przem ieszczania iłu w p ły w ają decydująco na budow ę profilów gleb płow ych [7, 8, 12]. Proces odgórnego oglejenia n ależy w p rzy p a d k u profilów uznać za proces w tó rn y n a k ła d a ją c y się na proces p rzem yw ania. P o nad to należy stw ierdzić, że w p rzy p a d k u gleb płow ych odgórnie oglejonych, w ytw o rzo n ych z u tw o ró w zw ałow ych, te dw a p ro ­ cesy idą zawsze w parze ze w zględu na znaczne zróżnicow anie profilów pod w zględem sk ład u gran u lo m etry czn eg o w w y n ik u zjaw isk p e ry g la - cjaln ych, co w cale nie potw ierd za tezy, że gleby płow e odznaczają się we w szystkich p rzy p ad k ach cecham i odgórnego oglejenia.

C ałkow ita analiza chem iczna ty ch gleb (tab. 2) w skazuje m iędzy in ­ nym i, że zaw artość żelaza ogółem w aha się w dość szerokich granicach w zależności od składu granulo m etry czn eg o poszczególnych poziomów genetycznych.

Ilości żelaza ogółem są najczęściej nieco m niejsze w poziomie próch- nicznym A w po rów naniu z elu w ialny m poziom em A 3g ze w zględu na lżejszy m ate ria ł w w y nik u pow ierzchniow ej erozji. P o n ad to w n iek tó ­ ry ch p rzy p ad k ach (profil 11), jeżeli skałą podścielającą je st ciężka glina zwałowa, ilość żelaza ogółem w niej zaw artego w ynosi około 7,5% F e20 3. W p rzybliżeniu m ożna stw ierdzić (tab. 2), że w glebach w y tw o ­ rzonych z g liny zw ałow ej w I g ru p ie gleb (profile 4, 6, 12) zaw artość żelaza ogółem w zrasta w poziom ach B tg w porów naniu z poziom ami

A 3g około 2 -3 -k ro tn ie, a w glebach na glinie zw ałow ej w II g rup ie

gleb (profile 10, 11, 13) 3 -6 -k ro tn ie. W zrost żelaza ogółem w poziom ach

B tg w po rów naniu z poziom am i A 3g je s t w ynikiem zarów no procesów

geologicznych (zróżnicow ania sam ego m a te ria łu glebowego), zjaw isk p ery glacjalny ch, jak i procesów glebow ych — przem yw ania i odgórnego oglejenia [3]. Ciekaw ie przed staw iają się ilości żelaza w olnego w po­ szczególnych profilach ty ch gleb, w ah ając się w glebach w ytw orzonych

z gliny zwałowej w poziom ach: A 2g od 0,2 do 0,4% Fe i w B tg od 0,3 do 0,6% Fe, gdy tym czasem w glebach na glinie zw ałow ej w ahan ia te są znacznie większe: w poziom ach A 3g od 0,1 do 0,4 Fe, a w B tg od 0,5 do 0,8% Fe. W pierw szym p rzy p adk u w skaźniki przem ieszczenia Fe z A 3g do B tg są rzęd u 1,2-3,3, a w d ru g im p rzy pad ku rzędu 2,3-5,3. Rozm ieszczenie żelaza wolnego w ty ch glebach, odznaczających się um iarkow an y m zakw aszeniem (pH Kci 4,3-5,9 w poziom ie A ± i pH Kci 4,6-6,0 w B tg (tab. 4) i okresow ym zatrzy m y w aniem w ody opadow ej, pow odującym anaerobiozę, jest u w aru n k o w an e z jednej stro n y zróżni­ cow aniem m a te ria łu glebow ego w w y niku zjaw isk p eryglacjaln ych , z drugiej zaś — procesam i glebow ym i przem yw ania i odgórnego ogle­ jen ia [6]. Żelazo w olne nie przem ieszcza się w ty m przy p ad k u w yłącz­ nie m echanicznie razem z iłem , ja k to m a m iejsce w glebach płow ych,

ï a b *; 1 a 3 Z a w a rto ść r o z p u s z c z a ln y c h w 20 -p ro cen to w y m HC1 s k ła d n ik ó w w % p .s.m * g le b y

C o n te n t o f p a r t i c u l a r e le m e n t s s o l u b l e i n 20/p HCl i n % o f a i r - d r y s o i l m a t t e r M ie jsc o w o ść L o c a l it y Kr p r o f i l u P r o f i l e Ho. Poziom g e n e ty c z n y G e n e t ic h o r iz o n

A12 ° 3 F e 20 3 k2o CaO UgO Na20 P2 ° 5

Gleb.y płow e o d g ó r n ie o g le j o n e w ytw orzon e z P s e u d o g le y e d l e s s i v e s a o i l s d e v e lo p e d fro n g l i n zw ałow ych i b o u ld e r loam s Zawada 4 A1 1 ,2 0 - 1 ,8 3 0 , 7 4 - 1 ,3 0 0 , 0 6 - 0 ,0 9 0 , 0 2 - 0 , 0 9 0 ,0 0 4 - 0 ,0 1 0 0 ,0 1 - 0 , 0 7 0 , 0 2 - 0 ,1 1 W ie lą d k i 6 4 , 6 , 1 2 A3g 1 ,6 8 - 2 ,7 2 1 ,0 8 - 2 ,1 4 0 , 0 7 - 0 ,1 5 0 ,C 2 - 0 , 0 7 0 ,0 0 4 - 0 ,0 1 0 0 ,0 1 - 0 , 1 6 0 ,0 1 - 0 , 0 6 B o rk i-W y rk i 12 _Btß 2 ,9 4 - 5 ,6 7 1 ,3 4 - 4 ,2 0 0 , 2 7 - 0 ,5 1 0 , 0 5 - 0 ,1 + 0 ,0 0 4 - 0 ,0 1 2 0 , 0 3 - 0 ,3 6 0 , 0 2 - 0 , 0 7 С 2 ,8 3 - 4 ,9 1 2 ,1 4 - 3 ,9 0 0 , 3 2 - 0 ,5 1 0 . 0 6 - 0 ,3 6 0 ,0 0 2 - 0 ,0 1 4 0 , 0 7 - 0 ,4 1 0 . 0 2 - 0 , 0 7 G leb y płow e o d g ó r n ie o g le j o n e w ytw orzon e z p ia sk ó w lu b z utworów p y la a t y c h r a g l i n a c h zw ałow ych

P s e u d o g le y e d l e s s i v e ' s s o i l s d e v e lo p e d from s a n d s o r s i l t y f o r m a t io n s u n d e r la in w ith b o u ld e r loam s P o s t o l i s k a 10

A1 0 , 2 6 - 1 ,4 7 0 , 6 2 - 1 ,0 8 0 , 0 4 - 0 ,0 9 0 ,0 1 - 0 ,0 5 0 ,0 0 2 - 0 ,0 1 4 0 ,0 1 0 , 0 2 - 0 , 0 3 P ła s o d r z e 11 1 0 ,1 1 ,1 3 A 3g 0 , 5 2 - 1 ,8 5 0 , 6 0 ~ 1 ,5 0 0 , 0 9 - 6 ,4 4 0 ,0 1 - 0 , 0 5 0 ,0 0 2 - 0 ,0 1 2 0 ,0 1 - 0 , 0 7 0 ,0 1 - 0 , 0 3 Bt g 0 , 3 4 - 2 ,1 9 1 ,1 4 - 3 ,4 8 0 , 2 0 - 0 ,4 2 0 ,0 1 - 0 , 3 9 0 , 0 0 2 - 0 ,0 1 8 0 ,0 1 - 0 , 0 5 0 ,0 1 - 0 , 0 2 Te l a k i 13 D 1 ,4 1 - 3 ,6 9 2 ,3 4 - 6 ,2 0 0 ,3 6 - 4 ,0 3 0 ,2 1 - 1 , 1 6 0 , 0 1 6 • 0 ,1 9 4 0 , 1 2 - 0 , 6 9 0 ,0 1 - 0 ,1 1

G leb y o p a d o w o -g le jo w e w ytw orzon e z p ia s k ó w na i ł a c h lu b na g li n a c h zw ałow ych

P s e u d o g le y e d l e s s i v e s c o i l s d e v e lo p e d from s a n d s u n d e r la in w it h c l a y s o r s a n d s u n d e r la in w it h b o u ld e r sa n d s H iegów 1 A1 0 , 5 3 - 2 ,1 5 0 ,5 6 - 1 ,4 2 0 , 0 8 - 0 , 6 1 0 , 0 2 - 0 , 0 3 0 , 0 0 2 - 0 ,0 0 4 0 , 0 3 - 0 , 0 9 0 , 0 0 - 0 , 0 4 Arynów 3 1 , 3 , 8 g 0 ,6 6 - 5 ,8 9 0 , 6 2 - 3 ,9 4 0 , 0 6 - 0 ,9 0 0 ,0 1 - 0 , 0 8 0 , 0 0 4 - 0 ,0 0 8 0 , 0 4 - 0 , 5 4 0 ,0 1 - 0 , 0 2 Polków 8 Bg 1 ,6 0 3 ,1 4 4 ,3 6 0 , 0 4 0 , 0 1 6 0 , 1 6 0 , 0 3 D 1 ,5 1 - 6 ,4 2 1 ,5 0 - 7 ,3 2 0 , 3 3 - 4 ,4 7 0 , 0 4 - 0 , 0 8 0 ,0 0 8 - 0 ,0 1 2 0 , 2 0 - 0 , 9 0 0 , 0 0 - 0 , 0 4 G leby rdzaw e w ła ś c iw e wytworzone; z

P r o p e r r u s t y s o i l s d e v e lo p e d from p ia sk ó w s a n d s W ierzbno 5

s

G leb a rdzaw a b i e lic o w a n a w ytw orzona z p ia s k u P o d z o liz e d r u s t y s o i l d e v e lo p e d from sa n d A1 0 ,9 8 0 , 3 4 0 , 0 4 0 ,0 1 0 ,0 0 2 0 , 0 3 0 , 0 2 A1A2 1 ,8 9 0 , 4 8 0 , 0 3 0 ,0 1 0 , 0 0 2 0 , 0 0 0 , 0 2 C z e r n ik 2 2 _BBr 2 ,3 0 0 , 5 0 0 , 0 3 0 ,0 1 0 ,0 0 2 0 , 0 3 0 , 0 2 Br 1 ,5 1 0 , 5 0 0 , 0 3 0 ,0 1 0 ,0 0 4 0 , 0 9 0 ,0 1 С 0 , 5 4 0 ,3 6 0 , 0 0 0 , 0 0 0 , 0 0 2 0 , 0 3 0 ,0 1 W ła ś c iw o śc i fi z y k o c h e m ic z n e gl eb a ich ty p o lo g ia

11 F. Kuźnioki i in.

przepuszczalnych, przewiewnych i o odczynie zbliżonym do obojętnego, ale przemieszcza się również w formie łatwo rozpuszczalnych związków kompleksowych żelaza dwuwartościowego z próchnicą [1, 11]. Należy tu jednak podkreślić, że w glebach płowych odgórnie oglejonych — w odróżnieniu od gleb bielicowych — te kompleksowe połączenia

ule-T a b e l a 4 E ie k t ć r e w ła ś c iw o ś c i fiz y k o c h e m ic z n e i ch em iczn e g le b

Some p h y 3 i c o - c h e m ic a l and c h e m ic a l p r o p e r t i e a o f 3 o i l s Г.Т p r o f i ­ Poziom g e n e ­ pH Kwasowość wymienna E x ch a n g ea b le a c i d i t y Kwasowość h y d r o l i -M iejsco w o ść lu ty c z n y m e/100 g ty c z n a L o c a l it y P ro­ f i l e Ho. G e n e tic h o r iz o n H20 KC1 a * A1w V A1W H y d r o ly t ic a c i d i t y Hb m e/1 0 0 e> ... Г... Ź 3 4 i> b 7 8 Э

G leby płow e o d g ó r n ie ^ o g le j o n e , w ytworzone z g l i n zw ałow ych P s e u d o g le y e d l e s s i v é s 30Ï I9 d e v e lo p e d from b o u ld e r loam s

Zawada 4 4 , 6 , 1 2 _A1 5 , 2 - 6 , 7 4 , 5 - 5 , 6 0 , 0 6 - 0 , 1 6 0 ,2 0 - 0 , 8 8 0 , 2 7 - 0 , 9 4 1 , 9 1 - 2 , 6 6 W ie lą d k i 6

*3® 5 , 4 - 6 , 7 4 , 6 - 5 , 7 0 , 0 2 - 0 , 1 3 0 , 0 9 - 0 , 3 5 0 , 2 2 - 0 , 3 8 1 ,5 1 - 1 , 9 7 B ork i-W yrki

12 V с 5 , 4 - 6 , 5 5 , 2 - 7 , 4 4 , 6 - 4 , 8 4,4-6,6 0 , 0 9 - 0 , 1 3 0,00-0 , 1 3 0 , 0 9 - 0 , 4 8 0 , 0 3 - 0 , 7 8 0 ,2 2 - 0 , 5 7 0 , 0 9 - 0 , 9 1 1 , 4 0 - 2 , 4 7 0 , 3 8 - 2 , 5 5 G leb y płow e o d g ó r n ie o g le j o n e , w ytworzone z p iask ów lu b z utworów p y la s t y c h na g li n a c h zw ałow ych P se u d o g le y e d l e s s i v e s s o i l s d e v e lo p e d from sa n d s or s i l t y f o r m a tio n s u n d e r la in w ith b o u ld e r loam s P o s t o l i s k a 10 P łatfodrze 11 T e la k i 13 1 0 , 11, 13 A1 A-jg Bt * 5 , 2 - 7 , 3 6 , 1 - 7 , 0 6 , 6 - 6 , 9 4 , 3 - 5 , 9 5 . 0 - 5 , 7 5 . 1 - 6 , 0 0 , 0 9 - 0 , 1 3 0 , 0 0 - 0 , 0 4 0 , 0 0 - 0 , 0 4 0 ,0 7 - 0 ,8 1 0 , 0 7 - 0 , 0 9 0 , 0 4 - 0 , 0 9 0 ,2 0 - 0 , 9 2 0 , 0 9 - 0 , 1 3 0 , 0 4 - 0 , 1 3 2 ,2 5 - 4 ,4 1 0 , 5 6 - 1 , 1 4 0 , 4 1 - 1 , 2 2 D 7 , 0 - 7 , 2 5 , 8 - 6 , 6 0 ,0 0 - 0 , 0 4 0,00-0 , 1 3 0 , 0 4 - 0 , 1 3 0 , 2 4 - 0 , 4 5 G leb y o p a d o w o -g le jo w e , wytworzone z p iask ów na i ł a c h lu b g lin a c h zw ałow ych

P se u d o g le y e d l e s s i v e s s o i l s d e v e lo p e d from sa n d s u n d e r la in w ith c l a y s or sa n d s u n d e r la in w ith b o u ld e r sand s Niegów 1 1 ,3 ,8 A1 5 , 5 - 6 , 1 5 , > 6 , 0 0 , 1 0 - 0 , 1 8 0 , 0 7 - 0 , 3 9 0 , 1 7 - 0 , 5 7 2 , 2 5 - 3 ,1 1 Arynów 3 S 5 , 6 - 6 , 5 5 , 1 - 6 , 0 0,04-0 , 1 0 0 , 0 2 - 0 , 2 2 0 , 0 9 - 0 , 2 6 1 , 1 1 - 1 , 6 5 Polków 8 Bg 5 ,9 5 , 0 0 ,1 8 0 ,2 6 0 ,4 4 1 ,4 1 D 5 , 6 - 6 , 7 4 , 9 - 6 , 2 0 , 0 2 - 0 , 0 7 0 ,0 2 - 0 , 2 6 0 , 0 4 - 0 , 3 0 0 , 8 > 2 , 8 1 G leby rdzawe w ła ś c iw e , w ytworzone z

Pro p er r u s t y s o i l s d e v e lo p e d from piask ówsa n d s W ierzbno 5 K a łu szy n 7 5 , 7 , 9 , 14 A! Br 4 , 4 - 6 , 9 4 , 8 - 6 , 0 4 , 1 - 5 , 5 4 , 6 - 5 , 7 0 , 0 4 - 0 , 1 7 0 , 0 2 - 0 , 2 5 0 , 0 9 - 1 , 8 7 0 , 2 0 - 2 , 1 7 0 , 1 8 - 2 , 0 0 0 , 2 2 - 2 , 2 4 2 ,0 6 - 6 ,7 1 1 , 2 4 - 2 , 7 8 K arczew iec С 5 , > 6 , 3 4 , 4 - 5 , 5 0,02-0,0 6 0 , 0 5 - 0 , 6 6 0 , 0 7 - 0 , 7 0 0 , 5 2 - 0 , 9 7 T e la k i 14

G leba rdzawa b ie lic o w a n a , w ytw orzona z p ia sk u P o d z o liz e d r u s t y s o i l d e v e lo p e d from sand

C zern ik 2 2 _Ao 3 ,7 3 ,2 2 ,4 5 9 ,2 7 1 1 ,7 2 7 0 ,2 0 A1 4 , 3 3 ,7 0 ,1 3 5 ,3 4 5 ,4 7 1 2 ,8 3 A1A2 4 ,7 4 ,5 0 ,0 4 0 ,7 0 0 ,7 4 3 ,9 0 ввг 5 ,0 4 ,8 0 ,0 5 0 ,8 0 0 ,8 5 4 ,5 4 Br 4 ,8 4 ,6 0 ,0 9 0 ,7 0 0 ,7 9 1 ,8 4 С 6 ,9 6 ,6 0 ,0 7 0 ,1 0 0 ,1 7 0 ,7 5

Właściwości fizykochemiczne gleb ,a ich typologia ₁₁ c d . t a b e l i 4

iîie ju^owoś lir

Poziom g en e­

K ationy wymienne - E x ch an geab le c a t i o n s L o c a l it y p r o f il u P r o f i l e l!o. ty c z n y Gene t i c h o r iz o n Ca к Na Mg suma t o t a l 10 11 12 13 14

---G leby płowe o d g ó rn ie o g le j o n e wytworzone z g l i n zwałowych P seu d o g ley e d l e s s i v é s s o i l s d e v e lo p e d from b o u ld e r loam s

Zawada 4 4 , 6 , 1 2 _{A i} 1 ,0 0 - 4 ,0 0 0 , 0 6 - 0 , 1 8 0 ,0 1 - 0 , 1 3 0 , 0 6 - 0 , 3 3 1 , 1 3 - 4 ,6 9 W ie lą d k i 6 Ajg 0 , 2 0 - 2 ,5 0 0 , 0 4 - 0 ,1 1 0 , 0 7 - 0 , 1 3 0 , 1 5 - 0 , 6 3 0 , 9 9 - 3 ,2 0 B orki-W yrki 12 Bt g 4 , 4 0 - 1 0 ,8 0 0 ,2 1 - 0 , 3 0 0 ,3 1 - 0 , 4 9 1 ,2 6 - 1 ,9 8 6 ,3 2 - 1 3 ,0 9 с 7 , 4 0 - 2 2 ,0 0 0 , 2 1 - 0 , 2 7 0,03-0 ,3 6 1 . 2 5 - 2 ,1 2 9 ,2 3 - 2 4 ,4 2 G leby płowe o d g ó rn ie o g le j o n e , w ytworzone z p iask ów lu b z utworów p y la e t y c h na g li n a c h zwałowyoh P seu d o g ley e d l e s s i v é e s o i l s d e v e lo p e d from sa n d s or s i l t y fo r m a tio n s u n d e r la in w ith b o u ld e r loam s P o s t o li s k a 10 1 0 ,1 1 ,1 3 _A1 0 , 8 0 - 3 ,8 0 0 , 1 7 - 0 , 3 4 0 , 0 5 - 0 , 1 3 0 , 0 4 - 0 , 2 6 1 , 1 1 - 4 ,5 3 P ła so d r z e 11 A ^g 1 ,0 0 - 2 ,5 0 0 , 0 4 - 0 , 0 9 0 ,0 5 - 0 , 1 8 0 , 1 0 - 0 , 3 8 1 ,1 9 - 3 ,0 3 Tel a k i 13 _V 4 , 4 0 - 1 9 ,6 0 0 ,1 3 - 0 , 2 5 0 ,1 7 - 0 , 5 2 0 , 6 4 - 2 , 0 2 5 ,3 4 - 2 1 ,6 4 D 1 9 ,6 0 - 3 5 ,0 0 0 ,1 4 - 0 , 5 6 0 , 5 2 - 0 , 8 3 0 ,8 7 - 4 , 9 4 2 1 ,2 7 - 4 1 ,3 3 Gleby o p a d o w o -g le jo w e , w ytworzone z p iask ów na i ł a c h lu b na g lin a c h zwałowych

F eeu d o g ley ed l e s s i v é s s o i l s d e v e lo p e d from sa ń d s u n d e r la in w ith c l a y s or sa n d s u n d e r la in w ith b o u ld e r sand s Niegów 1 1 , 3 , 3 A1 1 ,0 0 - 3 ,6 0 0 , 1 5 - 0 ,5 1 0 ,0 1 - 0 , 1 3 0 , 0 9 - 0 , 1 3 1 , 4 8 - 3 ,8 9 Arynów 3 g 0 ,8 0 - 1 3 ,4 0 0 , 1 2 - 0 , 2 2 0 ,0 2 - 0 , 3 4 0 ,0 8 - 1 - 6 1 1 ,0 2 - 1 5 ,5 7 Polków 6 Bg 9 ,0 0 0 ,2 5 0 ,2 4 1 ,6 8 1 1 ,1 7 D 8 , 5 0 - 1 8 , 2 0 0 , 0 2 - 0 , 7 4 0 ,2 6 - 0 , 7 7 1 ,4 3 - 2 ,9 6 1 0 ,4 6 - 2 2 ,6 7 G leby rdzawe w ła ś c iw e , w ytworzone z p iask ów

P roper r u s ty s o i l s d e v e lo p e d from sand s W ierzbno Ъ K ałuszyn 7 5 , 7 , 9 14 A1 Br 0 , 0 0 - 2 ,4 0 0 , 0 0 - 0 ,8 0 0 ,0 4 - 0 , 0 9 0 , 0 4 - 0 , 0 5 0 , 0 0 - 0 , 1 2 0 , 0 1 - 0 ,5 1 0,03-0 , 1 3 0 ,0 2 - 0 , 0 6 0 , 2 0 - 2 ,7 4 0 , 0 6 - 1 ,4 2 K arczew iec 9 С 0 , 0 0 - 0 ,5 0 0 ,0 0 - 0 , 0 5 0 , 0 1 - 0 , 0 8 0 , 0 3 - 0 , 4 / 0 , 0 8 - 1 ,0 3 T e la k i 14

G leba rdzawa b i e lic o w a n a , w ytworzona z p ia sk u P o d z o liz e d r u s t y s o i l d e v e lo p e d from sand

C zern ik 2 2 _Ao 5 ,6 0 1 ,1 б 0 ,4 6 2 ,6 6 9 ,8 8 A1 0 ,0 0 0 ,0 8 0 ,0 1 0 ,0 5 0 ,1 4 A1A2 0 ,0 0 0 ,0 7 0 ,0 1 0 ,0 5 0 ,1 1 BBr 0 ,0 0 0 ,0 7 0 ,0 5 0 ,0 3 0 ,1 5 Br 0 ,0 0 0 ,0 4 0 ,0 0 0 ,0 1 0 ,0 5 С 0 ,0 0 0 , 0 3 0 ,0 0 0 ,0 1 0 ,0 4

gają szybko rozpadowi w okresach suchszych i w warunkach dobrej aeracji. Uwolnione przy tym żelazo ulega strąceniu (Fe2+ ->• Fe’+) [1].

Jak wynika z tych rozważań, żelazo wolne przemieszcza się w glebach płowych odgórnie oglejonych zarówno z poziomu eluwialnego do ilu— wialnego, jak również w wyniku kapilarnego wznosu łatwo

rozpusz-12 F. Kuźnicki i in. c d . t a b e l i 4 M iejsco w o ść L o c a l it y Nr p r o f il u P r o f i l e Ko. Poziom g en e­ ty c z n y G e n e tic h o r iz o n P o jen n o ść so r p c y jn a h y d r o li - ty c z n a H y d r o l it ic s o r p t io n c a p a c i t y T = S+Hh rae/100 g S t o p ie ń v/y sy c e n ia k a tio n a m i zasadowymi S a t u r a t io n d eg ree w ith b a s ic c a t i o n s V% = f . 1 0 0 c /0 N 'A С N '1 V 1b 17 "1ВГ ' 19 G leby płowe o d g ó r n ie ^ o g le jo n e

P se u d o g le y e d l e s s i v e s s o i l n d e v elo p e d from b o u ld er loam s, wytworzone z g l i n zwałowych Zawada 4 4 , 6 , 1 2

Ai 3 ,7 9 - 7 ,1 1 2 9 ,8 - 6 5 ,9 0 ,7 2 - 1 ,6 1 0 ,0 5 7 - 0 ,1 3 4 5 , 4 - 2 3 , 0 W ie lą d k i 6 A«jg 2 , 5 0 - 5 ,1 7 3 9 ,6 - 6 1 ,9 0 , 1 1 - 0 , 2 5 0 ,0 1 5 - 0 ,0 2 1 5 , 2 - 1 2 , 4 BorfcL-Wyrki 12 _Btß 7 , 7 2 - 1 4 , 9 7 8 0 , 1 - 9 7 , 6 n.Oe n . o . n . o .

С 1 1 ,7 8 - 2 4 ,8 0 7 8 , 4 - 9 8 , 5 n . o . n . o . n . o . Gleby płowe o d g ó r n ie o g le j o n e , wytworzone z p iasków lu b z utworów p y la s t y c h na g lin a c h zw ałow ych P seu d o g ley e d l e s s i v e e s o i l s d e v e lo p e d from sa n d s or s i l t y fo r m a tio n s u n d e r la in w ith b o u ld er loam s P o s t o li s k a 10 1 0 ,1 1 ,1 3 _A1 3 ,3 7 - 6 ,7 8 1 1 ,6 - 6 6 ,8 0 ,7 9 - 1 , 3 2 0 ,0 5 9 - 0 ,0 9 1 1 0 , 8 - 2 2 , 3 P ła so d r z e 11 A^g 1 ,7 5 - 4 ,1 1 6 8 , 0 - 7 6 , 7 0 , 0 9 - 0 , 3 4 0 , 0 0 8 - 0 ,0 2 4 8 , 2 - 1 7 , 5 T e la k i 13 Bt g 6 ,2 8 - 2 2 ,0 5 8 5 , 0 - 9 8 , 1 0 ,2 2 0 ,0 1 2 1 8 ,3

D 2 5 ,3 5 - 4 1 ,7 8 9 0 , 6 - 9 3 , 9 n . o . n . o . n . o . G leby o p adow o-gle jo v /e, wytworzone z piask ów na i ł a c h lu b na g li n a c h zwałowych P seu d o g le y e d l e s s i v e s s o i l s d ev elo p e d from sand s u n d e r la in w ith c l a y s o r sa n d s u n d e r la in

with boulder sand3

Kiegów 1 1 , 3 , 8 _A1 3 , 7 3 - 6 ,6 2 3 8 ,6 - 5 8 ,9 0 , 7 7 - 0 , 8 5 0 ,0 6 > 0 , 1 6 9 5 , 0 - 1 2 , 2 Arynów 3 6 2 , 3 9 - 1 6 ,7 7 3 3 ,2 - 9 3 ,4 0 ,1 1 - 0 , 2 4 0 , 0 2 0 - 0 ,0 4 0 2 , 8 - 8 . 4

Polków 8 Bg 1 2 ,5 3 8 8 ,8 n . o . n . o . П.0 о

D 1 1 ,8 7 - 2 5 ,4 8 8 3 , 1 - 9 4 , 9 n . o . n . o . n . o . Globy rd:

Properzawe w ła ś c iw e , w ytworzone z r u s t y s o i l s d e v e lo p e d from piask ówsa n d s W ierzbno 5 K ałuszyn 7 5 , 7 , 9 14 A1 Br 2 , 3 8 - 6 ,9 1 1 ,8 0 - 2 ,9 3 2 , 9 - 5 1 , 4 2 , 8 - 5 3 , 4 0 , 5 9 - 1 , 3 5 : 0 , 0 9 - 0 , 2 3 0,032-0 ,0 7 3 0,009-0 , 0 1 3 1 4 , 6 - 2 2 , 9 8 , > 1 7 , 7 K arczew iec 9 С 0 , 6 3 - 2 ,0 0 1 0 ,1 - 5 1 ,5 n .o * n . o . n .o * T e la k i 14

G leba rdzawa b i e lico w a n a

P o d z o liz e d r u s t y s o i l d ev elo p e d from sand, wytworzona z p ia sk u

C zern ik 2 2 _Ao 8 0 ,0 8 _{1 2 ,3} 2 2 ,2 4 _{1 ,2 6 7 1 7 ,6} A1 1 2 ,9 7 1 И 5 ,1 1 0 ,1 0 4 4 9 ,1 A1A2 4 ,0 1 2 , 7 1 ,0 1 0 ,0 4 1 2 4 , 6 BBr 4 ,6 9 _{3 ,4} 1 ,0 2 _{0 ,0 3 9 2 6 ,2} Br 1 ,8 9 3 ,2 n. o. n . 0. n . 0. С 0 ,7 9 _{5 ,1} I n. 0. L . . J n. 0. n . 0.

czalnych jego połączeń z poziomu iluw ialnego do eluw ialnego. W po­ ziom ie A 3g tw orzą się m iejscam i d robne k o n k recje żelaziste [8, 10].

W opisanych p rzy pad k ach proces odgórnego oglejenia nie dom inuje w glebach, lecz ty lk o n ak łada się n a proces przem yw ania. Z aw artość glinu ogółem (tab. 2) w obydw u g ru p ach gleb płow ych w zrasta w po­

Właściwości fizykochemiczne gleb a ich typologia 13

ziom ach te k stu ra ln y c h B tg w poró w n an iu z poziom am i eluw ialnym i

A zg około 1,1-2-krotnie. W liczbach bezw zględnych ilość g linu ogółem

w pierw szej g ru p ie ty ch gleb w aha się w poziom ach A 3g w granicach 2.5-7,6% A120 3, a w poziom ach B tg od 4,9 do ll,3°/o A l / ) 3, gdy ty m ­ czasem w d rug iej g ru p ie gleb w poziom ach A 3g od 2,9 do 3,4% A1^03, a w poziom ach B tg od 3,00 do 4,4% A l / ) 3.

Z tego zestaw ienia w ynika, że tak znaczne różnice pod w zględem zaw artości glinu ogółem m iędzy poziom am i eluw ialnym i i iluw ialnym i są w ynikiem w pierw szej kolejności procesów geologicznych, a w dal­ szej kolejności procesów glebow ych. P o tw ierd zeniem ty ch rozw ażań są stosunk i m olow e S i02/A l203 w całym m ate ria le w poziom ach A 3g i B tg, któ re w skazują na znaczny w zrost g lin u ogółem w stosunku do cał­ kow itej zaw artości krzem ionki w poziom ach iluw ialnych [7]. Z aw artość g lin u w olnego w obydw u g ru p ac h gleb je st stosunkow o niew ielka.

W pierw szej g ru p ie gleb ilość glinu w olnego (Al) w ynosi w pozio­ m ach A 3g około 0,2%, a w poziom ach B tg 0,2-0,4% ; w drugiej grupie gleb — w poziom ach A zg około 0,2%, a w poziom ach B tg 0,1-0,2% . W glebach w ytw orzonych z g liny zw ałow ej (profile 4, 6, 12) odznacza­ jących się w po rów naniu z glebam i dw uczłonow ym i (profile 10, 11, 13) w iększym zakw aszeniem poziomów B tg (pH Kci poniżej 5), zaznacza się 1.5-2,3-krotny. w zrost glinu w olnego w B tg w stosu nk u do A zg, gdy tym czasem w drug iej g rup ie gleb stw ierdza się pew ne zm niejszenie za­ w artości glinu wolnego w poziom ach B tg w porów naniu z poziom ami

A 3g. N ależy podkreślić, że w ty m o statn im p rzypadku poziom y B tg w y ­

kazują m ałe zakw aszenie (pH około 6). W zrost glinu wolnego w po­ ziom ach B tg gleb w ytw orzonych z g lin y zw ałow ej je st zw iązany z za­ kw aszeniem i anaerobiozą poziom ów ilu w ialn y ch [6]. Z aw artość w B tg

tych gleb glinu wolnego w aha się w g ran icach 0,1-0,5 m e /l 00 g gleby. Z aw artość w apnia ogółem (tab. 2) w skazuje we w szystkich zbada­ n y ch profilach gleb płow ych odgórnie oglejonych n a stosunkow o n ie ­ w ielkie rezerw y tego składnika w w ierzchnich w arstw ach i w yługo­ w anie go do głębszych poziomów.

Ilości CaO w glebach w ytw orzonych z gliny zwałowej w ahają się w poziom ach A zg od 0,6 do 1,1%, a w poziom ach B tg od 1,0 do 1,8%, podczas gdy w glebach na glinie zw ałow ej, szczególnie w poziom ach iluw ialny ch, ilości CaO są nieco wyższe, dochodzące do 2,8% , a w sk a­ łach podścielających przek raczające n iek ied y 7%.

J a k w yn ika z tego zestaw ienia, stopień w yługow ania w apnia w gle­ bach zw iązany jest z ich d łu g o trw ały m odw ęglanow ieniem w w yniku zarów no procesów geologicznych, ja k i glebow ych. W glebach dw u ­ członow ych na w iększą zaw artość CaO w w ierzchnich w arstw ach i je d ­ nocześnie wyższe pH w yw iera pew ien w pływ w iększa zasobność w ten sk ład n ik skały podścielającej, n ależy się bow iem liczyć w ty ch glebach z k a p ila rn y m w znosem roztw orów zaw ierający ch pew ne ilości łatw o

14 F. Kuźnioki i in.

rozpuszczalnych form zw iązków zasadow ych (profile 11, 13).

O gólnie m ożna stw ierdzić, że gleby płow e odgórnie oglejone, w y­ tw orzone z g lin y zw ałow ej lub na glinie zw ałow ej, zaw ierają w w ierzch ­ nich w arstw ach m niej w ap n ia niż gleby b ru n a tn e w łaściw e w ytw orzone z analogicznych u tw orów i najczęściej w ielo kro tnie więcej niż gleby' bielicow e w ytw orzone z piasków słabo g lin iasty ch [7, 12].

Ilości m agnezu ogółem (MgO) k s z ta łtu ją się w ty ch glebach n a s tę ­ pująco: w poziom ach A zg 0,1-0,3% , a w poziom ach B tg 0,2-0,4% w po­ ziom ach С lub D ilości te są nieco wyższe.

Ilości potasu (K20 ) ogółem w skazu ją na dość dużą zasobność m ate ria łu glebow ego w glinokrzem iany: w poziom ach A 3g ilość K 20 w aha się od około 3,5% do 5,5% , a w poziom ach B tg od 4,4 do 5,7%. We w szyst­ kich p rofilach n ależy stw ierdzić w zrost tego składnika w poziom ach ilu ­ w ialnych w poró w naniu z eluw ialnym i, a n iek ied y znaczny w zrost w skale podścielającej — do 7,5% (profil 11).

Stopień w ysycenia kation am i zasadow ym i (tab. 4) w zrasta w tych glebach w poziom ach ilu w ialn y ch B tg w porów n aniu z poziom am i elu ­ w ialnym i A$g. W w ielu p rzy p adk ach w z ra sta on w skale m acierzystej lub podścielającej zasobniejszej w k atio n y w apnia. Stopień w ysycenia katio nam i zasadow ym i w aha się w ty ch glebach w poziom ach A 2g w g ranicach 40-77% , a w poziom ach B tg w granicach 80-98% i uznać go n ależy za znaczny, co wiąże się z dużym udziałem k atio nó w Ca w głębszych w arstw ach poczynając od poziom u iluw ialnego.

N a stosunkow o w ysoki stopień w ysycenia ty ch gleb w y w iera n ie ­ w ątpliw ie w pływ ich skład m in eraln y . Znaczne rez e rw y kationów w ap ­ nia (7-35 me/100 g gleby) zaznaczają się w ty ch glebach w' skale m a­ cierzystej lub podścielającej, jak ą jest glina zwałowa. W poziom ach ilu w ialn y ch k atio n y w apnia w y stęp u ją w ilościach 4-20 me/100 g gleby, 5-10 -k ro tn ie w iększych niż w poziom ach eluw ialnych.

Znaczny stopień w ysycenia katio n am i zasadow ym i tych gleb wiąże się przede w szystkim z m ate ria łe m glinokrzem ianow ym i ze znaczną pojem nością so rpcyjną głębszych w arstw .

W p ew nych p rzy p ad k ach poziom y B tg odznaczają się średnim , a n a w e t znacznym zakw aszeniem : pH w ynosi poniżej 5, a kwasowość h y d ro lity czn a przekracza 2 m e/100 g gleby. Mimo to ich stopień w y ­ sycenia je s t duży (tab. 4). Te w łaściw ości kom pleksu sorpcyjnego gleb płow ych odgórnie oglejonych w skazują n a odw ęglanow ienie w ierzch­ nich w arstw na znaczną głębokość i ich zakw aszenie w m niejszym lub w iększym stopniu, przy jednoczesnym zachow aniu pew nych rezerw kationów zasadow ych.

M ateriał glebow y zasobny w łatw o w ietrzejące m in erały glinokrze- m ianow e n a w e t w glebach dw uczłonow ych w pływ a w tym przyp adk u h am ująco n a proces bielicow ania. A naliza chem iczna całkow ita próbek glebow ych, p ob ran ych ze w szystkich poziom ów genetycznych bad any ch

Właściwości fizykochemiczne gleb a ich typologia 15

profilów , w skazała n a ich zasobność w poszczególne składniki, rzu cając jednocześnie św iatło n a k ie ru n e k procesów glebotw órczych.

A naliza w yciągów 20-procentow ego kw asu solnego (tab. 3) z tych sam ych p rób ek glebow ych pozw oliła n a o k reślenie zaw artości w n ic h najb ard ziej a k ty w n e j części składników . W 20-procentow ym kw asie sol­ n ym rozpuszcza się bow iem n ajb ard ziej zw ietrzała część m in e raln a i ty l­ ko pew na część niezw ietrzała gleb, pozostaje n a to m ia st rez y d u u m obej­ m ujące n a jtru d n ie j w ietrzejące m in erały .

Z aw artość w pró bk ach glinu i żelaza rozpuszczalnych w 20-procen­ tow ym kw asie solnym i rozm ieszczenie ich w poziom ach genety cznych profilów k o relu ją z analizą stopów próbek.

Z aw artość F e203 rozpuszczalnego w 20-procentow ym HC1 w skałach m acierzystych lub podścielających stanow i 60-85% ogólnej zaw artości tego składn ik a, a w n ie k tó ry c h p rzyp ad k ach przekracza n a w e t 85%.

W w ierzchnich w arstw ach gleb w ytw orzonych z gliny zwałowej" stanow i ona 80-97% ogólnej zaw artości F e20 3, n ato m ia st w w ierzchnich w a rstw ac h gleb dw uczłonow ych je st niższa (63-80% ogólnej zaw artości F e2G 3). Z aw artość glinu (AI2O3) rozpuszczalnego w 20-procentow ym kw asie solnym stanow i w skałach m acierzystych i podścielających 43-58% ogólnej jego zaw artości, w w arstw ach w ierzchnich gleb w y ­ tw orzonych z glin y zw ałow ej — 23-79% ogólnej jego zawartości,, a w glebach dw uczłonow ych — 7-56% .

'Procentow y udział zaw artości ty c h dw óch składników rozpuszczal­ n y ch w 20-p rocen tow y m k w asie solnym w sto sunku do ich zaw artości ogółem rzuca św iatło n a stopień zw ietrzen ia części m in eraln ej gleb i zaaw ansow ania procesu glebotw órczego. N ależy jed n a k podkreślić, że w ah an ia pod ty m w zględem są znaczne w zależności od całokształtu w aru n k ó w ekologicznych, a w dużym sto p n iu od sam ego m ate ria łu glebowego.

Z aw artości CaO, MgO i K^O rozpuszczalnego w 20-procentow ym HC1 są w sto sunk u do ich zaw artości w stop ach m ałe, w yższe n a ogół są w głębszych poziom ach g en etycznych w porów naniu z w ierzchnim i (tab. 3). W skazują one n a istn ien ie rez e rw ty ch sk ład nik ów w postaci pew nej ilości tru d n o w ietrzejący ch m inerałów .

Zaw artość próchnicy w w ierzchnich w arstw ach gleb je s t n a ogół n ied uża i w aha się w dość szerokich g ran icach 0,7-1,6% C, zaw artość azotu ogółem w ynosi n ato m iast 0,06-0,13% . S to sunek C/N przekracza często 10, a w pew nych p rzy p ad k ach n a w e t 20.

O gólnie m ożna stw ierdzić, że proces odgórnego oglejenia n a k ła d a ją c y się na proces przem yw ania, ja k rów nież zakw aszenie w ierzchnich w arstw gleb w p ły w ają w pew nym stopniu obniżająco n a ich aktyw no ść biolo­ giczną, h am u jąc m ineralizację su b sta n c ji organicznej i obniżając dzia­ łan ie m ikroflory.

16 F. Kuźnicki i in.

C /N k sz ta łtu je się zw ykle w w ierzchnich w arstw ach w g ranicach 8-10, w nieco m niej czynnych przekracza on znacznie 10.

G L EBY O PADO W OG LEJO W E

G leby opadow oglejow e, zw ane rów nież pseudoglejow ym i, są re p re ­ zentow ane przez profile 1 (Niegów), 3 (A krynów ) i 8 (Polków) o zasad­ niczej budow ie A -g -B g -D . O dznaczają się one w poró w nan iu z glebam i płow ym i odgórnie oglejonym i w iększym zróżnicow aniem pod w zględem składu granulo m etry cznego w ierzchnich i głębszych w arstw .

Są to zatem najczęściej g leby dw uczłonowe, w ytw orzone z piasków n aglinow ych lub z piasków naiłow ych. W budow ie ich profilów zazna­ czają się często pośrednie poziom y Bg/D g [5, 9]. N ależy podkreślić, że dotyczy to tylko profilów zbadanych gleb, poniew aż na obszarze N iziny M azowieckiej spotyka się rów nież gleby opadow oglejow e o składzie g ran u lo m etry czn y m gliny w w ierzchnich w arstw ach. W tym o statn im przy p adk u proces odgórnego oglejenia o b ejm u je w pierw szej kolejności poziom próchniczny A 1} n atom iast w p rzy p ad k u profilów przedstaw io­ nych w tej p racy wody opadow e zatrzy m u ją się n a słabo przepuszczal­ nej glinie zwałowej lub n a ile. W w aru n k ach anaerob ow y ch tw orzą się łatw o rozpuszczalne połączenia kom pleksow e żelaza dw uw artościow ego z kw asam i fulw ow ym i, k tó re m iędzy innym i przem ieszczają się k a p i­ larn ie z poziomu iluw ialnego do eluw ialnego. W k ró tk ich stosunkow o o kresach m niejszej w ilgotności i większego dostępu pow ietrza zw iązki żelaza dw uw artościow ego uleg ają u tlen ien iu i strącen iu (Fe2+—> F e 3+); tw orzy się bezpośrednio pod poziom em próchnicznym A t poziom od­ górnego oglejenia g, odznaczający się n a przem ian sinym i i rdzaw ym i plam am i i sm ugam i oraz znaczną ilością d robnych konk recji żelazi- stych [11]. Poziom g gleb opadow oglejow ych, w odróżnieniu od poziomu

A 3g gleb płow ych odgórnie oglejonych, odznacza się zarów no pod w zglę­

dem m orfologicznym , jak i fizykochem icznym daleko silniejszym i, a je d ­ nocześnie trw alszym i cecham i og lejen ia [8, 10, 13]. W poziom ie tym zaznaczają się cechy oglejenia, pow stałe w w yniku okresow ego stagno- w ania wody opadow ej, k tó ra wolno przesiąka z w a rstw w ierzchnich, a jednocześnie podsiąka k ap ilarn ie z w a rstw głębszych. W przyp ad ku gleb dw uczłonow ych tru d n o je st n ieje d n o k ro tn ie w ich profilach w y ­ różnić osobny poziom B g , n ato m iast zaznacza się często przejściow y poziom B g/D gf pod k tó ry m w y stęp u je poziom skały podścielającej D.

W łaściwości fizykochem iczne gleb opadow oglejow ych w skazują, w po­ rów n an iu z glebam i płow ym i odgórnie oglejonym i, na dalej posunięty proces og lejenia w ierzchnich w arstw .

Okresow a, lecz dłużej trw a ją c a anaerobioza górnych poziomów ge­ nety cznych tych gleb sp rzyja uru ch o m ien iu zw iązków żelaza. P ro c en ­ to w y udział żelaza wolnego w sto su n ku do ogólnej zaw artości tego

skład-R o c z n ik i g le b o z n a w c z e to I T a b e 1 a 5 Z aw a rto ść w o ln eg o ż e l a z a , w o ln eg o g l i n u i w o ln e j k r z e m io n k i w p r o c e n ta c h s .m . g le b y i w p r o c e n ta c h c a ł k o w i t e j z a w a r t o ś c i t y c h sk ła d n ik ó w

F r ee i r o n , f r e e alum inium and f r e e s i l i c a c o n t e n t i n p er cerit o f s o i l and i n p er c e n t o f t o t a l c o n t e n t o f t h e s e e le m e n t s

M ie jsc o w o ść L o c a l i t y Nr p r o f il ó w P r o f i l e No. Poziom g en e­ ty c z n y G e n e tic h o r iz o n P e 2 ° 3 A12 ° 3 S i 0 2 o gółem t o t a l a w o ln y f r e e b ! • 100 ogółemt o t a l с w oln y f r e e d ! • 100 o gółemt o t a l e w oln y f r e e f ! • 100 G leby p łow e o d g ó r n ie o g le j o n e w ytw orzon e z g l i n zw ałow ych

P s e u d o g le y e d l e s s i v e s s o i l s d e v e lo p e d from b o u ld e r loam s Zawoda 4

A1 0 , 7 6 - 1 , 6 0 0 , 2 9 - 0 , 4 7 2 3 , 4 - 3 8 , 2 2 , 5 9 - 5 ,1 5 0 , 1 4 - 0 , 3 0 2 , 7 - 1 1 , 6 8 8 , 6 0 - 9 0 , 5 3 0 , 2 2 - 0 , 3 9 0 , 2 - 0 , 4 W ie lą d k i 6 4 , 6 , 1 2 A3g 1 ,7 2 - 2 , 2 6 0 , 2 5 - 0 , 5 7 1 4 , 5 - 2 5 , 2 2 , 5 4 - 7 ,5 6 0 , 2 9 - 0 , 3 0 3 , 8 - 1 1 , 4 8 3 , 7 6 , 8 8 , 3 7 0 , 1 8 - 0 , 4 2 0 , 4 - 0 , 5 B ork i-W yrki 12

M 3,44-4 , 8 6 0 , 4 7 - 0 , 8 5 1 3 , 7 - 2 1 , 9 4 , 9 1 - 1 1 , 2 9 0 , 4 3 - 0 , 6 7 3 , 8 - 1 1 , 0 7 8 , 3 8 - 8 3 , 2 5 0 , 3 8 - 0 , 6 6 0 , 5 - 0 , 8 С 3 , 6 4 - 4 , 4 4 0 , 7 8 - 0 , 9 4 1 7 ,6 - 2 5 ,1 4 ,8 6 - 1 1 , 2 9 0 , 2 1 - 0 , 3 1 2 , 2 - 4 , 3 7 8 , 4 7 - 8 0 , 7 2 0 , 0 8 - Q , 56 0 , 1 - 0 , 7 G leb y płowe o d g ó r n ie o g le j o n e w y tw o rzo n e z p ia sk ó w lu b z utworów p y la s t y c h na g li n a c h zw ałow ych

P s e u d o g le y e d l e s s i v e s s o i l s d e v e lo p e d from sa n d s o r s i l t y f r a c t i o n s u n d e r la in w it h b o u ld e r loam s P ło s o d r z e 11 A1 0 , 9 8 - 1 , 4 6 0 , 3 5 - 0 , 9 0 2 4 , 0 - 9 1 , 8 2 , 6 0 - 3 ,8 8 0 , 1 7 - 0 , 4 2 4 , 4 - 1 6 , 2 8 8 , 9 0 - 9 1 , 6 0 0 , 1 1 - 0 , 6 0 0 , 1 - 0 , 7 Te l a k i 13 1 1 ,1 3 A3g 1 , 6 8 - 1 , 8 4 0 , 2 7 - 0 , 5 0 - 1 6 , 1 - 2 7 , 2 2 , 8 7 - 3 ,0 5 0 , 1 7 - 0 , 5 4 5 , 9 - 1 7 , 7 8 8 , 8 0 - 9 1 , 2 3 0 , 1 0 - 0 , 3 1 0 , 1 - 0 , 4 V 2 , 4 3 - 3 , 7 4 0 , 4 5 - 0 , 9 2 1 8 , 1 - 2 4 , 6 3 , 0 4 - 4 ,1 0 0 , 2 5 - 0 , 2 7 6 , 6 - 8 , 2 8 3 , 6 2 - 3 8 , 7 0 0 , 2 1 - 0 , 3 0 0 , 2 - 0 , 4 D 2 , 6 0 - 7 , 4 8 0 , 5 6 - 0 , 9 5 1 2 , 7 - 2 1 , 5 3 , 3 5 - 8 , 7 8 0 , 1 0 - 0 , 2 5 2 , 3 - 2 ,8 7 0 , 0 0 - 7 9 , 6 7 0 , 1 8 - 0 , 4 0 0 , 2 - 0 , 6

G leb a rdzaw a w ła ś c iw a w ytw orzon a z p ia a k u zw ałow ogo P roper r u s t y s o i l d e v e lo p e d from b o u ld e r loam

W ierzbno 5 5 _A1 0 , 9 2 0 , 5 0 5 4 ,3 2 ,8 4 0 , 2 2 7 , 8 9 1 ,4 6 0 ,3 6 0 , 3 9 Br 0 , 9 2 0 , 5 4 5 8 ,7 2 ,3 2 0 , 32 1 3 ,8 9 0 ,0 2 0 ,3 5 0 , 3 9 С 1 ,0 3 0 , 4 9 4 5 ,4 2 ,6 5 0 ,3 4 1 2 ,8 9 0 ,8 1 0 ,4 0 0 , 4 4

G leb a rdzaw a b i e lic o w a n a w ytw orzona z p ia s k u w odnego p o c h o d z e n ia P o d z o l iz e d r u s t y s o i l d e v e lo p e d from sand o f w a te r o r i g i n A1 0 , 5 4 0 , 3 0 5 5 ,6 2 ,3 6 0 ,2 6 1 1 ,0 8 4 , 5 2 0 , 6 1 0 , 7 2 A1A2 0 , 5 4 0 , 3 3 6 1 , 1 1 ,9 8 1 ,0 2 5 1 ,5 8 9 ,6 5 0 ,2 6 0 , 2 9 C z e r n ik 2 2 BBr 0 ,7 6 0 , 2 7 3 5 ,5 2 ,3 6 1 ,1 3 4 7 ,9 9 0 ,7 1 0 * 3 9 0 , 4 3 Br 0 , 5 6 0 , 3 3 5 8 ,9 3 ,0 6 0 , 7 7 2 5 ,2 9 1 ,5 4 0 , 4 4 0 , 4 8 С 0 , 5 4 0 , 0 7 1 3 ,0 1 ,9 8 0 , 1 6 3 , 1 9 3 ,9 8 0 ,3 1 0 , 3 3 -a W ła śc iw o śc i fi z y k o c h e m ic z n e gle b a ich ty p o lo g ia

lö F. Kuźnicki i in.

nika je st n a ogół w yższy w poziom ach Bg niż w analogicznych pozio­ m ach Bg gleb płow ych odgórnie oglejonych. W danych przyp adk ach nie bezw zględna ilość żelaza wolnego, lecz ich procento w y udział w sto­ su nku do żelaza ogółem stanow ią k ry te riu m uruch om ienia tego sk ład ­ nika w beztlenow ych w aru n k ach , spow odow anych dużą okresow ą w il­ gotnością poziomów Bg (tab. 5).

C h arak tery sty czn ą cechą ty ch gleb jest słabe n a ogół zakw aszenie ich w ierzchnich w a rstw (pH Kci 5,3-6,0) i stosunkow o w ysoki stopień w ysycenia katio n am i zasadow ym i w ah ający się od 39 do 59°/o (tab. 4). Głębsze w arstw y w y kazu ją wyższe pH i w iększy stopień w ysycenia zasadam i [11].

W ym ienione w łaściw ości fizykochem iczne ty ch gleb w skazują, że w o dróżnieniu od gleb bielicow ych d ecydującą rolę w uruchom ieniu zw iązków żelaza o d g ry w ają w n ich nie stopień zakw aszenia, lecz przede w szystkim procesy red u k c y jn e, o b ejm u jące okresow o poziom y A u g

i Bg.

S tosunek C/N w ahający się w ty ch glebach w w ierzchnich w a rstw ach w granicach 5-12 (tab. 4), w skazuje w n iek tó ry ch przy p ad k ach n a ich znaczną, m im o cech odgórnego oglejenia, aktyw n ość biologiczną. J e st ona spow odow ana dość dużym w ysyceniem w ierzchnich w a rstw k a tio ­ nam i zasadow ym i oraz częściowym w yługow aniem łatw o rozpuszczal­ n y ch form zw iązków zasadow ych na m ałą głębokość.

G L E B Y R DZAW E

G leby rdzaw e tego obszaru są rep rezen to w an e przez profile: 2 (Czer­ nik), 5 (W ierzbno), 7 (K ałuszyn), 9 (Karczewo) i 14 (Telaki). P ro fil 2, w yk azu jący w bardzo m ałym stopniu m orfologiczne cechy bielicow ania, odznacza się budow ą A o - A ^ A ^ z - B B ^ B r - C . Pozostałe profile nie w y­ kazu ją m orfologicznych cech zbielicow ania i zasadniczo m ają budow ę

A 0- A i - B r-C . G leby te są w ytw orzone ze zw ałow ych piasków słabo gli­

niasty ch na piaskach lu źn y ch (profile 5, 7, 14) lub ze słabo g lin iastych piasków w odnego pochodzenia (profile 2, 9). W obydw u przyp adk ach są one zbliżone do gleb bielicow ych pod w zględem właściwości fizyko­ chem icznych i biologicznych i dlatego m ieszczą się w klasie gleb b ieli- coziem nych sy stem aty k i gleb Polski [13].

Ogólnie m ożna stw ierdzić, że w a ru n k i klim atyczne, w k tó ry c h tw o ­ rzy ły się te gleby, b yły dość suche i n ie sp rzy jające przem ieszczaniu się w głąb p rofilu zw iązków żelaza i glinu. W glebach rdzaw ych w łaś­ ciw ych ogólna zaw artość żelaza (Fe20 3) w aha się w poziom ach A 1 od 0,9 do 1,3%, nie w ykazując w yraźnego w zrostu w poziomie B r.

W glebie rdzaw ej bielicow anej zaw artość żelaza ogółem w poziomie

A 1 w ynosi 0,5%, a w poziom ie B B r — 0,8%.

Właściwości fizykochemiczne gleb ,a ich typologia 19

rdzaw ych w łaściw ych od 2,8 do 3,7% oraz w poziom ach B r od 2,3 do 3,6%, nato m iast w poziom ie A i gleby rdzaw ej bielicow anej w ynosi 2,4% , a poziom ie B r — 3% . O gólna zaw artość potasu (K20 ) w ah ająca się w skale m acierzystej obydw u podtypów gleb rd zaw ych od 1,6 do 3,7%, a w w arstw ach w ierzchnich od 1,8 do 3,5% , w skazuje n a m ate ria ł dość zasobny w m in e rały glinokrzem ianow e i n a b ra k przem ieszczenia tego sk ładn ika z w ierzchnich do głębszych poziomów (tab. 2). Z aw artość w apnia (CaO) ogółem w aha się w skale m acierzystej od 0,4 do 0,8% , a w poziom ach próchnicznych A 1 od 0,6 do 1,3%.

Ogólnie m ożna stw ierdzić, że piaski zw ałow e są w p oró w nan iu z piaskam i wodnego pochodzenia nieco zasobniejsze w żelazo, glin, potas, w apń i m agnez. Z aw artość poszczególnych składników rozpuszczalnych w 20-procen to w y m kw asie solnym , znacznie m n iejsza od ogólnej ich zaw artości, w skazuje na śre d n i stopień zw ietrzenia m ate ria łu glebow e­ go i n a obecność w n im pew nych rez e rw w postaci tru d n o w ie trz e ją ­ cych m in erałów glinokrzem ianow ych. Z aw artość w olnego żelaza, w a­ h ająca się w ty ch glebach najczęściej w w a rstw ac h w ierzchnich od 0,2 do 0,4%, n ie w y k azuje w zrostu w poziom ie B r.

Znaczny pro cen tow y udział w olnego żelaza w stosunku do ogólnej zaw artości tego składnika, w ynoszący około 40% , spow odow any je st silnym zakw aszeniem ty ch gleb: p H Kci w w ierzchnich poziom ach po­ szczególnych profilów je s t nisk ie i w ah a się od 3,2 do 4,5, w zrastając nieco w głębszych w arstw ach. Pod k reślić rów nież należy, że kw asow ość w ym ienn a w poziom ach A ± większości profilów je st znaczna, w ah ająca się od 1,2 do 5,5 m e/100 g gleby. W skazuje ona n a dużą rolę glinu w y ­ m iennego w przem ian ach fizykochem icznych ty c h gleb.

Sto su nek C/N w poziom ach A 1} p rzek raczający 20 w n iek tó ry ch p rzy ­ padkach, św iadczy o słabej na ogół akty w n o ści biologicznej, a szcze­ gólnie o słabym u ru cho m ieniu zw iązków azotow ych w w ierzchnich w arstw ach ty ch gleb.

Z aw artość glinu wolnego (A120 3) w ynosi w poziom ach A t 0,2-0,3% , a w poziom ach B r — 0,3-1,1 (profile 2, 5, 7, 9, 14 — tab . 5).

W glebie rdzaw ej bielicow anej (profil 2) zaznacza się m ały w zrost glinu w olnego w poziom ie B B r w p orów naniu z poziom am i A t i A ±A 2> św iadczący o pew n ych cechach bielicow ania (tab. 5).

Z aw artość w niej w olnej krzem ionki ( S Ą ) w poziom ie A tA 2 w ynosi 0,26%, a w poziom ie B B r — 0,39. W zrost w tej glebie w poziom ie ilu - w ialn ym ty ch dw óch w olnych składników potw ierdza rozpoznanie jej jako gleby rdzaw ej bielicow anej.

W naw iązaniu do przytoczonych dan ych liczbow ych m ożna w ysu nąć daleko idący w niosek, że w aru n k i ekologiczne, w jak ich k sz ta łtu ją się gleby rdzaw e w łaściw e, a przede w szystkim k lim a t glebow y suchy nie sp rz y ja ją u jaw n ia n iu się w nich m orfologicznych cech bielicow ania. Poziom B T w ty ch glebach uznać n ależy za paziom w ietrzeniow y, a n ie