Maria Cybulska
Problematyka obrotu
uspołecznionego w Kodeksie
cywilnym
Palestra 8/12(84), 79-80
1964
P B / f C £ ^ P P B / I < y P B 4 W W I C Z E J
P ro b le m a tyka o b ro tu u społeczn ionego w K odeksie cyw ilnym
to t y t u ł a r t y k u ł u S te f a n a B u c z k o w s k i e g o , z a m ie sz c z o n e g o w zesz. 10 (1964> m ie s ię c z n ik a „ P a ń s tw o i P r a w o ” .
N a w s tę p ie a u t o r p rz y p o m in a , że w to k u p r a c n a d k o d e k s e m c y w iln y m u j a w n iły się n a s t ę p u ją c e p o g lą d y :
a) k o d e k s p o w in ie n b y ć ty lk o p o s iłk o w y m ź ró d łe m d la u sp o łe c z n io n e g o o b r o tu , r e g u lo w a n e g o p rz e z a k ty n o r m a ty w n e n a c z e ln y c h o rg a n ó w p a ń s tw o w y c h . b) k o d e k s p o w in ie n n ie ty lk o re g u lo w a ć o b ró t u sp o łe c z n io n y , a le ró w n ie ż s t a n o w ić n a d r z ę d n e , n ie w z ru s z a ln e ź ró d ło p r a w a d la s to s u n k ó w p o w s ta ją c y c h w ty m o b ro c ie , c) k o d e k s p o w in ie n re g u lo w a ć s to s u n k i w o b ro c ie u sp o łe c z n io n y m , z ty m j e d n a k z a s trz e ż e n ie m , że d la s to s u n k ó w w o b ro c ie p a ń s tw o w y m p o w in ie n o n m ie ć w a lo r ty lk o ź ró d ła p o siłk o w e g o ,
d) k o d e k s n :e p o w in ie n w ogóle o b e jm o w a ć sto s u n k ó w w o b ro c ie u s p o łe c z n io n y m , g d y ż ic h c h a r a k t e r u z a s a d n ia u tw o rz e n ie o d rę b n e g o sy s te m u u n o r m o w a ń (k o n c e p c ja „ p r a w a g o sp o d a rc z e g o ”).
W o s ta te c z n y m w y n ik u z w y c ię ż y ła k o n c e p c ja p o d d s n ia o b ro tu u s p o łe c z n io n e g o r e g u la c ji k o d e k s o w e j, p r z y czym o d c h y le n ia od s to s o w a n ia p rz e p isó w k o d e k s u są m o ż liw e ty lk o w g ra n ic a c h „ sz c zeg ó ln y ch p o tr z e b o b r o t u ” {art. 2 kod.). O d p o c z ą tk u z a te m p rz y s z łe g o r o k u k o d e k s c y w iln y b ę d z ie je d y n ą p r a w n ą p o d s ta w ą o b r o tu , c h y b a ż e u tr z y m a n e w m o c y p rz e z p rz e p is a r t . IX p rz e p . w p ro w . a k ty n o r m a ty w n e b ę d ą z a w ie r a ły o d m ie n n e p o s ta n o w ie n ia .
J e d n o c z e ś n ie z u c h w a le n ie m k o d e k s u i p rz e p is ó w w p ro w a d z a ją c y c h , S e jm w d n iu 23 k w ie tn ia b r. p o w z ią ł re z o lu c ję n a s tę p u ją c e j tr e ś c i: „ S e jm P o ls k ie j R z e c z y p o sp o lite j L u d o w e j z w ra c a się do R z ą d u o r o z p a tr z e n ie w c ią g u d w ó c h l a t od w e jś c ia w ży cie k o d e k s u c y w iln e g o p rz e p is ó w u tr z y m a n y c h w m ocy n a p o d s ta w ie a r t . IX p rz e p is ó w w p ro w a d z a ją c y c h k o d e k s c y w iln y o ra z u c h y le n ie p r z e p is ó w o d b ie g a ją c y c h od p o s ta n o w ie ń k o d e k s u c y w iln e g o , o ile szczeg ó ln e p o tr z e b y o b ro tu so c ja lis ty c z n e g o (a rt. 2 k o d e k s u cy w iln eg o ) n ie b ę d ą w y m a g a ły d a ls z e g o p o z o s ta w ie n ia ic h w m o c y ”. T a k w ię c w c ir g u n a jb liż s z y c h d w ó ch l a t p o w in n o n a s tą p ić p e łn e z h a rm o n iz o w a n ie p rz e p is ó w k o d e k s u c y w iln e g o z p rz e p is a m i w y d a n y m i p rz e z n a c z e ln e o rg a n a a d m in is tr a c ji p a ń s tw o w e j, a w y ją tk i p rz e w id z ia n e w a r t . 2 b ę d ą n ie w ie lk ie , co w sp o só b s ta n o w c z y p r z e k r e ś la k o n c e p c ję tzw . o d r ę b n e g o „ p ra w a g o sp o d a rc z e g o ” . K o d e k s n ie o k r e ś la , co n a le ż y ro z u m ie ć p rz e z p o ję c ie „ je d n o s tk i g o s p o d a r k i u s p o łe c z n io n e j”. Z b rz m ie n ia a r t . 1 § 2 B u c z k o w s k i w y s n u w a n a s tę p u ją c ą d e f i n ic ję : „ J e d n o s tk ą g o s p o d a rk i u sp o łe c z n io n e j je s t p a ń s tw o w a , .spółdzielcza lu b s p o łe c z n a o r g a n iz a c ja , k tó r e j z a d a n ie p o le g a n a p ro w a d z e n iu d z ia ła ln o ś c i g o s p o d a r czej. W ła sn o ść ty c h o r g a n iz a c ji je s t w ła sn o ś c ią sp o łe c z n ą ” . P rz e p is y k o d e k su , z g o d n ie z a r t . 1 § 2, o d n o sz ą się ró w n ie ż do in s ty tu c ji p a ń s tw o w y c h o rg a n iz a c ji s p o łe c z n y c h lu d u p ra c u ją c e g o , „ k tó r y c h z a d a n ie n ie p o le g a n a p ro w a d z e n iu d z ia ła l n o śc i g o s p o d a r c z e j” i k tó r e n ie są z a te m je d n o s tk a m i g o s p o d a rk i u s p o łe c z n io n e j w ś c is ły m te g o sło w a z n a c z e n iu . W k o n s e k w e n c ji p rz e p is y k o d e k s u r e g u l u ją n ie ty lk o u sp o łe c z n io n y o b r ó t g o sp o d a rc z y , a le ró w n ie ż o b ró t u sp o łe c z n io n y w n a j sz e rsz y m z n a c z e n iu . O k re ś le n ie „ je d n o s tk a g o s p o d a rk i u s p o łe c z n io n e j” n a te r e n i e
80 Przegląd p rasy p ra w n icze j Nr 12 <(84>
u n o r m o w a ń k o d e k so w y c h s tr a c iło w ię c te n se n s , j a k i m u n a d a ły in n e a k t y m o r - m a ty w n e .
W d a ls z y m c ie g u sw eg o o p ra c o w a n ia a u t o r o m a w ia s z e re g k o n c e p c ji, k tó r e p rrz y - n o sz ą p rz e p is y k o d e k s u c y w iln eg o . D o n ic h n a le ż y m ię d z y in n y m i o ry g in a ln e iro z - w ią z a n ie n ie z m ie r n ie tr u d n e g o z a g a d n ie n ia tr e ś c i p r a w a s o c ja lis ty c z n e j w łasncości p a ń s tw o w e j. W e d łu g a r t. 128 § 1 k o d . w ła s n o ś ć p a ń s tw o w a p rz y s łu g u je n ie p o d z i e l n ie p a ń s tw u , je d n a k ż e w s fe rz e d z ia ła n ia s to s u n k ó w c y w iln o p r a w n y c h p a ń s ltw o n ie w y k o n u je sw y c h u p r a w n ie ń w ła s n o ś c io w y c h , g d y ż n ie je s t ono w ogóle p o d m io te m ty c h sto s u n k ó w . W e d łu g a r t . 128 § 2 ko d . u p r a w n ie n ia te w y k o n u ją p ia ń - s tw o w e o so b y p r a w n e w im ie n iu w ła s n y m , k a ż d a w s to s u n k u do z a rz ą d z a n e j pirzez n ią części m ie n ia o g ó ln o n a ro d o w e g o . S k a r b P a ń s tw a , ja k o o so b a p r a w n a (a rt.. 33 i 34), u w a ż a się za p o d m io t p r a w i o b o w ią z k ó w w s to s u n k u do ty c h części im ie n ia , k tó r e n ie s ą p od z a rz ą d e m p a ń s tw o w y c h o só b p ra w n y c h .
C o się ty c z y s p o rn e g o p ro b le m u p o w s ta w a n ia , z m ia n y i w y g a ś n ię c ia z o b o w iąjz ań w s o c ja lis ty c z n y m o b ro c ie , k o d e k s p r z y ją ł z a s a d ę , że n o r m a ln y m ź ró d łe m zcabo- w ią z a n ia je s t u m o w a , i s p r o w a d z ił ro lę a k tu a d m in is tr a c y jn e g o do w ła ś c iw y c h ro z m ia r ó w .
W k o ń c o w e j części a r t y k u łu a u t o r o m a w ia g łó w n e r o d z a je u m ó w u re g u lo w a m y c h w części szczeg ó ło w ej z o b o w ią z a ń , w sz czeg ó ln o ści u m ó w , w k tó r y c h o b ie lu b j e d n a ze s tr o n są je d n o s tk a m i g o s p o d a r k i u s p o łe c z n io n e j.
O d p o w ie d z ia ln o ś ć k o n tra k to w a i i ej stosunek do o d p o w ie d z ia ln o ś c i d e lik to w e j w e d łu g k.c
o m a w ia W ito ld C z a c h ó r s k i n a ła m a c h n r u 10 (1964) „N ow ego P r a w a ” .
P o s t u la t z u p e łn o ś c i k o d e k s u , w p ra w d z ie n ie w p e łn i z re a liz o w a n y , z m ie n ił n a le p s z e p rz e jrz y s to ś ć u n o rm o w a ń c a łe g o s y s te m u p r a w a c y w iln e g o . P rz e p is y d o ty c z ą c e z o b o w ią z a ń m a ją z a s to s o w a n ie z a ró w n o w o b ro c ie u s p o łe c z n io n y m , j a k i p o z a n im . D la te g o m a ją o n e c h a r a k t e r p r a w a p o w sz e c h n e g o . A c z k o lw ie k a r t . 2 k .c. p o z w a la n a w p ro w a d z e n ie p e w n y c h m o d y f ik a c ji, to je d n a k w z a k re s ie p o d s ta w o w y c h k o n c e p c ji p r a w a c y w iln e g o b r a k je s t z r ó ż n ic o w a n ia z p u n k tu w id z e n ia p o d m io tó w , k tó r y c h d a n y s to s u n e k d o ty c z y . J e ś li c h o d z i o o d p o w ie d z ia ln o ść c y w iln ą , to u t r z y m a n a z o s ta ła z a s a d a d u a li z m u re ż y m ó w te j o d p o w ie d z ia ln o śc i, a w ię c o d p o w ie d z ia ln o ś ć tzw . k o n tr a k to w a i d e - lik to w a . P ie r w s z a o d p o w ie d z ia ln o ść p o w s ta je w ó w c z a s, g d y w is tn ie ją c y m m ię d z y s t r o n a m i s to s u n k u u m o w n y m d łu ż n ik n ie w y k o n u je sw e g o z o b o w ią z a n ia lu b w y k o n u je je n ie n a le ż y c ie . D ru g a o d n o si się do w y p a d k ó w , g d y sa m f a k t w y r z ą d z e n ia s z k o d y — p o za is tn ie ją c y m s to s u n k ie m z o b o w ią z a n io w y m — p o w o d u je p o w s ta n ie z o b o w ią z a n ia o d szk o d o w a w c z e g o . W p ra w d z ie k o d e k s c y w iln y n ie z a w ie r a ogólnego- p r z e p is u o ź ró d ła c h z o b o w ią z a ń , n ie m n ie j je d n a k u k ła d k o d e k s u n ie z m ie n ia d o ty c h c z a s o w e j z a s a d n ic z e j k o n c e p c ji co do d w o isto śc i o d p o w ie d z ia ln o ś c i i ró ż n e j f u n k c j i o b u re ż y m ó w , m im o że s y s te m a ty k a m a te r i a łu je s t o d m ie n n a .
P o o m ó w ie n iu sz e re g u z m ia n w z a k re s ie s y s te m a ty k i k o d e k s u a u to r p o d k r e ś la , że u tr z y m a n a z o s ta ła z a s a d a o d p o w ie d z ia ln o śc i d łu ż n ik a za w s z e lk ą sz k o d ę , a w ię c z a r ó w n o za d a m n u m e m e r g e n s , ja k i z a l u c r u m c e ssans. D o ty c z y to — w r ó w n e i m ie r z e — t a k o b ro tu u sp o łe c z n io n e g o , j a k i z o b o w ią z a ń p o w s ta ły c h p o z a ty m o b ro te m .
Z u p e łn e n o v u m s ta n o w i a r t. 443 k o d e k s u o z b ie g u o d p o w ie d z ia ln o śc i e x c o n t r a c t u i e x delicto. P ro b le m te n w o s ta tn ic h la t a c h s t a ł s ię n a d e r w a ż n y . W j u d y k a - t u r z e S ą d u N a jw y ż sz e g o u s t a li ł się p o g lą d , że z b ie g t a k i je s t d o p u s z c z a ln y i ż e
