Julian Sutor
Funkcje konsularne w zakresie
obrotu prawnego z zagranicą
Palestra 22/9(249), 42-49
42 J u l i a n S u t o r N r 9 (249)
In n ą już sp raw ą je st to, że w w y p ad k u w y ro k u skazującego z reg u ły będzie w y sta rc za ło z a sk a rż en ie p o d sta w y fak ty c zn e j w sk az an e j w se n te n c ji orzeczenia. Może się je d n a k zdarzyć, że n a sk u te k np. niedokładnego u sta le n ia czynu w se n te n c ji pow stan ie p o trzeb a za sk a rż en ia ty c h sfo rm u ło w ań uzasadnienia, k tó re sta n o w ią d o pełn ien ie po d staw y fak ty czn ej.
N a zakończenie jeszcze k ilk a słó w w k w estii zaskarżalności m o t y w ó w . Z g o d nie z p rzy ję ty m założeniem n ie s ą one „ro zstrzygnięciam i” w rozu m ien iu a rt. 374 § 3 k.p.k., co przesądza o ich p rzy d atn o ści w c h a ra k te rz e su b s tra k tu za sk arżen ia. K o n tro la odw oław cza sk ie ro w a n a w yłącznie n a zm ianę m otyw ów je s t w ięc n ie d o p uszczalna.18 T rz eb a je d n a k podkreślić, że odróżnienie „m otyw ów ” od „p o d staw y fa k ty c z n e j” może niekiedy sp ra w ia ć w p ra k ty c e duże trudności.
18 M. C i e ś l a k : G losa, jw ., s. 174,
W zw iązku ze sta ły m rozw ojem stosunków i w spółpracy m iędzy p ań stw am i w zrosła rola i znaczenie służby k o n su la rn e j w dziedzinie rea liz a c ji o b ro tu p r a w nego z zag ran icą.1
Czynności k o n su la o c h a ra k te rz e p raw n y m są obecnie szerokie i ró żn o rak ie i o b e j m u ją trzy podstaw ow e dziedziny d ziała n ia z zak resu : k o m p e ten c ji o rg an ó w a d m i n istracy jn y ch , n o ta ria ln y c h i sądow ych p ań stw a p rzyjm ującego. S łu żą one u ła tw ia niu m iędzynarodow ego o brotu p raw n eg o i rea liza cji przez obyw ateli p ań stw a w y sy łającego, k tó rzy znaleźli się w p a ń s tw ie p rzy jm u jący m , sw ych p ra w i obow iązków w obec p ań stw a ojczystego.
Z ro k u na rok zw iększa się ru c h osobowy z zagranicą, a w zw iązku z ty m — także liczba różnych czynności zw iązanych z w ypełnianiem je d n ej z podstaw ow ych fu n k cji służby k o n su la rn e j, ja k ą n iew ątpliw ie je st sp raw o w an ie opieki n ad p rz e b y w ającym i za g ran icą sta le lu b tym czasow o ob y w atelam i PRL.. O bow iązek te n został szczególnie p o d k reślo n y w polskim u sta w o d a w stw ie w ew nętrznym . D latego też b a r dzo p recyzyjne sfo rm u ło w an ie tego obow iązku w a rt. 15 u sta w y z dn ia ll.X I. 1924 r. o organizacji k o n su la tó w i czynnościach k o n su ló w 2 zasłu g u je na p rz y to czenie w całości: „K onsulow ie zobow iązani są bronić p raw , m ienia i in te resó w oby w ate li polskich oraz udzielać im ra d i pomocy, sto su ją c się do p ra w i zw yczajów
1 Szerzej na te n tem a t — por. J. S u t o r : P raw o d y p lo m a ty czn e 1 k o n su la rn e, W arszawa 1977, s. 320 i nast.
2 Dz. U. z 1924 r. Nr 103, poz. 944.
JULIAN SUTOR
Funkcje konsularne w zakresie obrotu prawnego
z zagranicg
A rty k u ł p r z e d s t a w i a w sp o só b z w i ę z ł y stan p r a w n y d o t y c z ą c y p o d s t a w o w y c h f u n k c j i k o n s u l a r n y c h w z a k r e s i e o b r o t u p r a w n e g o z zag ra n icą . A u t o r o p o w i a d a się za n o w e l i z a c j ą u s t a w y z 11.XI.1924 r o o rg a n i z a c j i k o n s u l a t ó w i c z y n n o ś c i a c h k o n su ló w .
p a ń s tw , w k tó ry ch u rzę d u ją. K onsulow ie w in n i rów nież czuw ać n ad tym , ażeby o b y w a te lo m polskim nie czyniono p rzeszkód w k o rzy sta n iu z praw , ulg i p rz y w i le jó w przy zn an y ch przez m iejscow e u sta w y i zw yczaje oraz przez um ow y m iędzy n a ro d o w e ”.
M im o zm ienionych w aru n k ó w m iędzynarodow ych i rozciągnięcia w e w spółczes n y m p ra w ie k o n s u la rn y m 3 obow iązku k o n su la ch ro n ie n ia nie ty lk o in te resó w ob y w a te li, lecz rów nież in teresó w p a ń stw a i osób p raw n y ch — sfo rm u ło w an ia obow iąz k ó w przytoczonego a rty k u łu u sta w y z 1924 r. za ch o w u ją w ciąż sw ą aktualność.
Z a k re s fu n k c ji k o n su la w dziedzinie o b ro tu p raw n eg o z z a g ran ic ą zależy od c h a r a k te r u sto su n k ó w z d an y m p ań stw em , od ro zw o ju np. tu ry sty k i, em igracji za ro b k o w e j itp. D latego też z a w ieran e w spółcześnie k o n w en c je k o n su la rn e o g ran ic za ją s ię zazw yczaj do w yliczenia najw ażn iejszy ch fu n k c ji k o n su la rn y c h . Zgodnie z za s a d ą w spółczesnego p ra w a konsularnego, p ań stw o w y sy łające sam o o k reśla zak res k o m p e te n c ji rzeczow ej konsula. J a k to określa k o n w en c ja w iedeńska z 24.IV.1963 r. o sto s u n k a c h k o n su la rn y c h 4 w ar.t. 5, u rz ą d k o n su la rn y 5 u p raw n io n y je st do w y k o n y w a n ia — oprócz w yliczonych w ko n w en cji — ta k że innych fu n k c ji pow ierzonych m u przez p a ń stw o w y sy ła jąc e bądź k tó re są p rze w id zia n e w um ow ach m ię d zy n a rod o w y ch z a w a rty c h m iędzy obu pań stw am i. F u n k c je k o n su la rn e z dziedziny o b ro tu p ra w n e g o z zag ran icą są dosyć rozległe, a zakres ich p rze k ra cza m ożliwości ich szczegółow ego om ów ienia w ra m a c h jednego a rty k u łu .
P o n ie w a ż b ra k je st pow szechnie u zn a n y ch n o rm p raw nom iędzynarodow ych, k tó re z a k ła d a ły b y obow iązek w zajem nego u d zielan ia pom ocy p ra w n e j, p ań stw a u d ziela ją sobie pom ocy p ra w n e j bądź na p o d sta w ie z a w arty ch m iędzy nim i um ów b ila te ra l n y ch lu b um ów w ielo stro n n y ch , k tó ry ch są stronam i, bąd ź też przepisów w e w n ę trz ny ch . U m ow y te i przepisy w ew n ętrz n e p a ń stw p rec y z u ją zazw yczaj nie ty lk o s a m e fu n k cje , lecz rów nież form y w y k o n y w an ia określonych czynności przez u rz ę d
n ik ó w k o n su la rn y c h na zlecenie sądów lu b b iu r n o ta rialn y c h p ań stw a w y sy ła ją cego. N a pod staw ie tych um ów i w ew ętrz n y ch przepisów p raw n y ch sąd w zyw ający lu b w n iek tó ry ch w ypad k ach biuro n o ta rialn e , aby p rzeprow adzić o kreśloną czyn ność za g ran icą lu b udzielić pom ocy p ra w n e j, może się zwrócić w te j sp raw ie bądź do u rz ę d u k o n su larn eg o lub w ydziału k o n su la rn e g o m isji dyplom atycznej, bądź też b ezpośrednio do sąd u lub innego o rg an u p a ń s tw a obcego.
P rz y om aw ian iu fu n k c ji k o n su la rn y c h w obrocie p raw n y m z za granicą p am iętać n a le ż y o n a s tęp u jący c h zasadach: W sto su n k ach m iędzypaństw ow ych są one o k reś la n e n a p o d sta w ie um ów d w u stro n n y ch i w ielostronnych, k tó ry ch postanow ienia m a ją p r io ry te t p rzed p rzepisam i p ań stw a w ysyłającego, często o k reślający m i lub p rec y z u ją c y m i zakres czynności k o n su la rn y c h . W b ra k u um ów m iędzynarodow ych za sto so w a n ie może m ieć zasada lub no rm a m iędzynarodow ego p ra w a zw yczajowego. P rz y w y k o n y w an iu sw ych fu n k c ji k o n su l nie może w k raczać w zak res działania n ależ ąc y do k o m p eten cji organów p a ń s tw a p rzy jm u jąceg o , chyba że ze zw alają m u na .to p o sta n o w ien ia obow iązującej um ow y m iędzynarodow ej lub norm y p ra w a zw y czajow ego. K onsul może, w zasadzie, spełniać tylk o ta k ie czynności, k tó re odnoszą się do o b y w ateli p ań stw a w ysyłającego albo w y w ie ra ją sk u te k p raw n y w tym p a ń stw ie . C złonkow ie urzędów k o n su la rn y c h są obow iązani p rzestrzegać przepisów p r a w a obow iązującego w p ań stw ie p rzy jm u jący m . W św ietle w spółczesnego p ra w a
* P or. art. 5 pkt a k o n w e n c ji w ie d e ń sk ie j o sto su n k a ch k o n su la rn y ch z 24.IV.1963 r., a tak że o d p o w ie d n ie a r ty k u ły za w a rty ch przez PRL z różn ym i p ań stw am i d w u stro n n y ch k on w en cji k o n su la r n y c h .
4 P o lsk a p odpisała tę k o n w en cję, lecz Jej d o ty c h c za s n ie ra ty fik o w a ła . * P rzez p o ję cie to rozu m ie się ta k ż e w y d zia ł k o n su la rn y m isji d yp lom atyczn ej.
44 J u l i a n S u t o r N r 9 (249)
d y plom atycznego i k o n su larn eg o u p raw n ie n ia u rzęd ó w k o n su la rn y c h z o m aw ianego z a k re su sto su ją się rów nież do stały ch p rzed staw icielstw dyplom atycznych, k tó re są u p ra w n io n e do w ykon y w an ia fu n k c ji k o n su larn y ch .
O gólnie rzecz biorąc, czynności polskiego u rzę d n ik a k o n su la rn e g o z dziedziny o b ro tu p raw nego z zag ran icą re g u lu ją um ow y d w u stro n n e, zw ane k o n w en c jam i k o n su la rn y m i, któ ry ch P o lsk a z a w arła dotychczas szesnaście,6 um o w y d w u stro n n e o o b ro cie p raw n y m , k tó ry ch P olska za w a rła do te j p o ry jedenaście,7 oraz um ow y w ielo stro n n e, głów nie zaś k o n w en c ja h ask a o p ro ced u rze cyw ilnej z l.y i.1 9 5 4 r.,8 a ta k ż e w sp o m n ian a k o n w en c ja w ied eń sk a o sto su n k ach k o n su la rn y c h z 1963 roku. K o n w e n c ja ta — w śród w ielu innych — w ylicza w art. 5 n a jb a rd z ie j typow e, choć n ie w szy stk ie fu n k cje k o n su la rn e z z a k resu m iędzynarodow ego o b ro tu p raw n eg o
6 P o lsk a zaw arła k o n w e n c je k on su larn e z n a stęp u ją c y m i państw am i: 1. z J u gosław ią — 17.XI. 1958 r. — Dz. U. z 1959 r. Nr 51, poz. 311
2. z W. B rytan ią — 23.11.1967 r. — Dz. U. z 1971 r. Nr 20, poz. 192 (D nia 14.X I .1975 r. p a ra fo w a n o P ro to k ó ł zm ie n ia ją c y K o n w en cję k on su larn ą p o lsk o - b ry ty jsk ą Z 1967 r. 3. z ZSRR — 27.V .1971 r. — Dz. U . z 1972 r. Nr 15, poz. 106 4. z F inlandią — 2.V Ij1971 r. — Dz. U. z 1973 r. Nr 2, poz. 11 5. z B elgią — 11.11.1972 r. — Dz. U. z 1974 r. N r 3, poz. 18 6. Z NRD — 25.11.1972 r. — Dz. U. Z 1972 r. Nr 55, poz. 360 7. z Kubą — 12.V .1972 r. — Dz. U. z 1975 r. Nr 21, poz. 111 8. z U SA — 31.V.1972 r. — Dz. U. z 1973 r. Nr 30, poz. 173 9. z CSRS — 9.V I.1972 r. — Dz. U. z 1973 r. Nr 19, poz. 108 10. z B u łgarią —* 10.X I.1972 r. — Dz. U. z 1973 r. Nr 24, poz. 138 11. z R um unią — 24.111.1973 r. — Dz. U. z 1974 r. Nr 15, poz. 87 12. z M ongolią — 31.V.1973 r. .— Dz. U . z 1974 r. N r 3, poz. 22 13. z WRL — 5.V I.1973 r. — Dz. U. Z 1974 r. N r 5, poz. 28 14. z W łoch am i— 9.X I .1973 r. — Dz. U. z 1977 r. Nr 9, poz. 35 15. z A u strią — 2.X.1974 r. — Dz. U . z 1975 r. N r 24, poz. 131 16. z F rancją — 20.11.1976 r. — Dz. U . z 1977 r. Nr 19, poz. 761
7 1. U m o w a p o lsk o -a u stria ck a z 19.III.1924 r. o w za jem n y m ob rocie p raw n ym — Dz. U. Z 1925 r. Nr 89, pOZ. 620.
2. U m o w a m ięd zy P o lsk ą a B ułgarią z 4.XII.1961 r. o p om ocy p raw n ej i sto su n k a ch p ra w n y ch w sp raw ach c y w iln y c h , rod zin n ych i k a rn y ch — Dz. U. z 1963 r. Nr 17, poz. 88 i 89.
3. U m ow a m ięd zy P olsk ą a C zechosłow acją z 4.V II.1961 r. o u reg u lo w a n iu obrotu praw n e g o w sp raw ach c y w iln y c h , ro d zin n y ch i k a rn y ch — Dz. U. z 1962 r. Nr 23, poz. 103 i 104.
4. U m o w a m ięd zy P olsk ą a Francją z 5.IV.1967 r. o p raw ie w ła śc iw y m , ju r y sd y k c ji i w y k o n y w a n iu orzeczeń w zak resie praw a o sob ow ego i rod zin n ego — Dz. U. z 1969 r. N r 4, poz. 22 i 23.
5. U m o w a m ięd zy P olsk ą a J u g o sła w ią z 6.11.1960 r. o o b rocie p raw n ym w sp ra w a ch c y w iln y c h i k arn ych — Dz. U. z 1963 r. Nr 27, poz. 162 i 163.
6. U m ow a m ięd zy P olsk ą a M ongolią z 1.X.1971 r. o p o m o cy p ra w n ej i sto su n k a ch praw n y c h w sp raw ach c y w iln y c h , rod zin n ych i k a rn y ch — Dz. U. z 1972 r. Nr 36, poz. 244 i 245.
7. U m ow a m ięd zy P olsk ą a NRD z 1.11.1957 r. o o b ro cie praw n ym w sp raw ach c y w iln y c h , r o d zin n y ch i k arn y ch — Dz. U. z 1958 r. N r 27, poz. 114 i 115.
8. U m ow a m ięd zy P olską a R um unią z 25.1.1962 r. o p om ocy p ra w n ej i sto su n k a ch praw n y c h w sp raw ach c y w iln y c h , rod zin n ych i k a r n y c h — Dz. U. z 1962 r. Nr 63, poz. 301 i 302.
9. U m o w a m ięd zy P olsk ą a W ęgram i z 6.11.1959 r. o ob rocie p ra w n y m w sp ra w a ch c y w iln y c h , rod zin n ych i k arn y ch — Dz. U. z 1960 r. N r 8, poz. 18 1 19.
10. K o n w en cja m ięd zy P o lsk ą a W. B ry ta n ią z 26.VIII.1931 r. w p rzed m io cie p o stęp o w a n ia w sp raw ach c y w iln y c h i h a n d lo w y ch — Dz. U. z 1932 r. Nr 32, poz. 324.
11. U m o w a m ięd zy P olsk ą a ZSRR z 28.XII.1957 r. o p o m o cy p raw n ej i sto su n k a ch praw n y c h w sp raw ach c y w iln y c h , ro d zin n y ch i k a r n y c h — Dz. u. z 1958 r. Nr 32, poz. 147 i 148.
D latego też ze w zględu na ich p o w tarz an ie się w konw en cjach d w u stro n n y c h z a słu g u ją n a w yliczenie n a s tę p u ją c e funkcje:
— u d zielan ie pom ocy i opieki obyw atelom p a ń stw a w ysyłającego, zarów no osobom fizycznym ja k i p raw n y m ,
— w y d aw an ie p aszportów i doku m en tó w podróży obyw atelom p ań stw a w y s y ła ją cego oraz wiz lu b odpow iednich doku m en tó w osobom, k tó re p ra g n ą u d ać się do p a ń s tw a w ysyłającego,
— d ziała n ie w c h a ra k te rz e n o ta riu sza i u rzę d n ik a sta n u cyw ilnego oraz w y k o n y w an ie podobnych czynności, ja k rów nież n iek tó ry ch fu n k c ji n a tu ry a d m in is tra c y jn ej, jeżeli nie sp rzeciw iają się te m u u sta w y i inne przepisy p a ń s tw a p r z y j m ującego,
— o ch ro n a in teresó w obyw ateli p a ń s tw a w ysyłającego, zarów no osób fizycznych ja k i praw n y ch , w sp ra w a c h spadków na te ry to riu m p ań stw a p rzy jm u ją c e g o — zgodnie z u sta w a m i i innym i przep isam i tego p ań stw a,
— och ro n a — w gran icach ustalo n y ch przez u sta w y i in n e przepisy p a ń s tw a p r z y j m ująceg o — in teresó w m ałoletnich i innych osób nie posiadających p e łn e j zdol ności do czynności p raw n y ch , o byw ateli p ań stw a w ysyłającego, w szczególności gdy zachodzi p o trzeb a u sta n o w ien ia n ad nim i opieki lu b k u rate li,
— z zastrzeżeniem prze strzeg a n ia p ra k ty k i i p ro ce d u ry obow iązującej w p a ń stw ie p rz y jm u ją c y m — zastępow anie lub zapew nianie odpow iedniego z a stę p stw a oby w a te li p a ń s tw a w ysyłającego p rzed sąd am i lub innym i w ładzam i p a ń s tw a p rz y j m u ją ce g o w celu uzyskania, zgodnie z u sta w a m i i in n y m i przep isam i tego p a ń stw a, tym czasow ych środków służących do ochrony p ra w i in te resó w ty c h oby w ate li, gdy osoby te z pow odu nieobecności lu b ja k iejk o lw iek in n e j przy czy n y nie są w sta n ie podjąć w odpow iednim czasie obrony sw ych p ra w i in te re só w , — d o ręc zan ie sądow ych i pozasądow ych d okum entów oraz w y k o n y w an ie rek w iz y cji
sądow ych zgodnie z obow iązującym i u m ow am i m iędzynarodow ym i lu b — w b r a k u ta k ich um ów — w sposób zgodny z u sta w a m i i innym i p rze p isam i p a ń s tw a przy jm u jąceg o .
J a k ju ż zaznaczono, k o n w en c ja dopuszcza pow ierzanie urzędow i k o n su la rn e m u p ełn ien ie ta k że innych funkcji. D opuszcza ona ta k ż e w art. 73 z a w ie ra n ie przez p a ń s tw a um ów m iędzynarodow ych po tw ierd zający ch , u zu p ełn iający ch lu b ro z w ija jący ch te p ostanow ienia bądź ro zszerzających zasięg ich stosow ania.
C zynności k o n su la z dziedziny o b ro tu p raw n eg o re g u lu ją ta k że p rze p isy p ra w a w ew n ętrz n eg o , np. w P olsce u sta w a z 11.XI.1924 r. o o rg an iz ac ji k o n su la tó w i czyn nościach konsulów , praw o o a k ta c h sta n u cyw ilnego z 8.VI. 1955 r., k tó r e w art. 50—62 dotyczy czynności konsulów w zak resie p rzy jm o w a n ia ośw iadczeń o za w arciu m a łż e ń stw a i innych ak tó w sta n u cyw ilnego (Dz. U. z 1955 r. N r 25, poz. 151), art. 1133 k.p.c., rozporządzenie M inistrów S praw iedliw ości i S p ra w Z ag ran iczn y ch z dnia 26.VIII.1966 r. w sp ra w ie zasad i try b u zw racan ia się przez sądy i p a ń s tw o w e b iu ra n o ta ria ln e o udzielenie pom ocy p ra w n e j w m iędzynarodow ym p o stę p o w an iu cy w iln y m ,9 zarządzenie M in istra S praw iedliw ości z dn ia 9.I I I .1965 r. w s p ra w ie u d zie la n ia przez sądy pom ocy p rzy dochodzeniu alim en tó w od osób p rze b y w a ją c y c h w p a ń s tw a c h , z k tó ry m i P R L z a w arła um ow y d w u stro n n e o obrocie p ra w n y m ,10 za rządzenie M inistra S praw iedliw ości z dn ia 25.V. 1970 r. — in s tru k c ja o obrocie p ra w n y m z zag ran ic ą w sp raw ac h cyw ilnych i k a rn y c h .11
S Dz. u. z 1966 r. Nr 40, poz. 240.
ii Dz. Urz. Min. S p ra w ied liw o ści z 1970 r. Nr 4, poz. 14. io Dz. Urz. Min. S p ra w ied liw o ści z 1965 r. Nr 2, poz. 17.
46 J u l i a n S u t o r N r 9 (249)*
Je śli chodzi o poszczególne czynności k o n su la rn e z om aw ianego za k resu , k tó r e zostały określone w d w u stro n n y ch konw en cjach za w arty ch przez PRL, z różnym i państw am i, to re g u lu ją one w w iększości ta k ie k w estie, ja k czynności w sp ra w a c h o b y w atelstw a, paszportow ych, w izow ych itp. W tej g ru p ie zagadnień u rz ę d n ik k o n su la rn y u p raw n io n y je st m.in. do p ro w a d ze n ia r e je s tr u sw ych obyw ateli s ta le l u t tym czasow o zam ieszkałych w jego o kręgu k o n su la rn y m , w y d aw an ia p aszp o rtó w , p rzed łu żan ia ich w ażności, d o konyw ania w nich zm ian, u n iew ażn ian ia p aszp o rtó w , w y d aw an ia innych dokum entów , w y d aw an ia wiz, p rzy jm o w a n ia podań i ośw iadczeń w sp raw ach o b y w atelstw a itp.
Na podstaw ie za w arty ch ko n w en cji u rzę d n ik k o n su la rn y spełnia ta k ż e sz ereg fu n k c ji z zak resu dotyczącego p rzepisów sta n u cyw ilnego, ja k np. p rz y jm o w a n ie ośw iadczeń od sw ych obyw ateli o w stą p ien iu w zw iązek m ałżeński, p ro w a d ze n ie r e je stró w urodzeń, zaw ieran y ch m ałżeństw , zgonów oraz w y sta w ian ia odpow iednich dokum entów . S p ełnia on ta k ż e fu n k c je dotyczące opieki i k u ra te li. U rzęd n ik k o n s u la rn y może zw racać się do o rganów p a ń s tw a p rzy jm u jąc eg o z w nioskam i o u s ta now ienie opieki lu b k u ra te li d la o b y w atela p a ń s tw a w ysyłającego albo k u r a to r a dla m ienia należącego do tego oby w atela, jeżeli m ienie to pozostaje bez opieki. Może on zw racać się do o rg an ó w sądow ych lu b innych p a ń stw a p rzy jm u jąc eg o w celu podjęcia przez nie odpow iednich k roków bądź też w ym ienić ok reślo n e osoby ja k o przyszłych opiekunów lu b k u ra to ró w osób albo m ienia o byw ateli p a ń s tw a w ysyłającego. J e s t on rów nież u p ra w n io n y do p rzy jm o w a n ia n a p rze ch o w an ie od sw ych obyw ateli dokum entów , kosztow ności, p ieniędzy itp. N iek tó re k onw encje, np. z F ra n c ją , zastrzeg ają, że d epozyt ta k i m oże być w yw ieziony z p a ń stw a p rz y jm u jącego jedynie z zachow aniem u sta w i inn y ch przepisów tego p a ń s tw a .12
O sobna, znaczna g ru p a czynności dotyczy sp ra w spadkow ych. U rz ęd n ik k o n s u la r ny u p raw n io n y je st w szczególności do ochrony in teresó w sw ych obyw ateli m a ją cych u p raw n ie n ia do sp a d k u po osobie zm arłej w p ań stw ie p rzy jm u jąc y m . M oże on żądać od w ładz p a ń stw a p o bytu d o starczen ia in fo rm ac ji dotyczących m a ją tk u ł in teresó w swego obyw atela, ta k ich np., ja k dotyczących p ra w do re n ty , należn o ści z ty tu łu ubezpieczeń, udziału w sp a d k u , odszkodow ań w zw iązku z z a tru d n ie n ie m itp. J e s t on u p raw n io n y do p rze jm o w a n ia i p rze k azy w a n ia sw em u obyw atelow i su m pieniędzy lub in n ej w łasności należących do m asy spadkow ej, chyba że sąd, k tó r y dokona podziału spadku, zarządzi in n y sposób p rzekazania. Może on także, jeżeli p rzew id u je to p ostanow ienie konw en cji, w spółdziałać z w łaściw ym i o rganam i p a ń stw a przy jm u jąceg o przy p o d ejm o w an iu k ro k ó w m ający ch n a celu zapobieżenie- szkodzie w odniesieniu do spadku, przy w yznaczaniu a d m in istra to ra lub k u r a to r a spadku, sp orządzaniu in w e n ta rz a itp.
N astęp n ą pow ażną g ru p ę sta n o w ią czynności n o tarialn e. Z ak res k o m p e ten c ji z tego ty tu łu o k re śla ją poszczególne k o n w en cje. K onsul u p raw n io n y je st do w y ko n y w an ia jed y n ie tych czynności w sto su n k u do p a ń stw a przy jm u jąceg o , k tó re zostały w yliczone w z a w a rte j konw encji. W sto su n k ach z pań stw em , z k tó ry m P o l ska nie za w arła konw encji, ko n su l może w ykonyw ać ty lko te czynności n o ta ria ln e , k tó re dopuszcza u sta w o d aw stw o w e w n ę trz n e p a ń stw a p rzy jm u jąc eg o lu b k tó re zgodne są ze zw yczajem m iędzynarodow ym bądź też sp o tk a ją się z a p ro b a tą w ładz tego państw a.
T ak w ięc w ykon y w an ie czynności n o ta ria ln y c h nie może być sprzeczne ze z w y czajam i m ię d z y n a ro d o w y m i13 i porząd k iem p ra w n y m obow iązującym w d a n y m p a ń
12 Por. art. 37 k o n w e n c ji p o lsk o -fr a n c u sk ie j z 20.11.1976 r. — D z. U. z 1977 r. Nr 19, poz. 76. 13 Szerzej na te n tem at — por. S. O d r o w ą ż - W y s o c k i : M ięd zyn arod ow e stosun k b p raw n e P olsk i, K rak ów —W arszaw a 1939, s. 310 i nast.
stw ie. C zynności n o ta ria ln e sp ro w a d z a ją się głów nie do: p rzy jm o w an ia i u w ierz y te ln ia n ia ośw iadczeń p a ń s tw a w ysyłającego, u w ierz y te ln ia n ia podpisów sw ych oby w ateli, legalizow ania w szelkich d o k u m en tó w w y sta w ian y c h przez organy p ań stw a w ysy łająceg o lub p rzy jm u jąc eg o oraz pośw iadczenia odpisów i w yciągów z ty c h d o k u m e n tó w , tłu m ac ze n ia d o k u m e n tó w i u w ie rz y te ln ia n ia zgodności tłum aczeń. N ie k tó re k o n w en cje, szczególnie z p a ń s tw a m i socjalistycznym i, ja k np. z B u łg arią z 10.XI.1972 r., sty p u lu ją , że u rzę d n ik k o n su la rn y m a p raw o: „sporządzać i u w ierz y te ln ia ć a k ty i um ow y, k tó re z a w ie ra ją o b y w ate le p a ń s tw a w ysyłającego, o ile a k ty i um ow y nie są sprzeczne z u sta w a m i i przep isam i p a ń s tw a p rzy jm u jąceg o i nie dotyczą u sta n o w ien ia lu b p rzeniesienia p ra w do nieruchom ości zn ajd u jący ch się w ty m p ań stw ie (...), sporządzać i u w ierz y teln iać a k ty i um ow y bez w zględu na o b y w ate lstw o osób będących stro n am i, o ile a k ty i um ow y odnoszą się jedynie do m ienia istn iejąceg o w p ań stw ie w y sy ła jąc y m albo dotyczą sp raw , k tó re będ ą r e a li zow ane w tym p aństw ie, pod w aru n k ie m , że a k ty i um ow y nie są sprzeczne z u s ta w am i i przep isam i p a ń s tw a p rzy jm u ją c e g o ”.14 U rz ęd n ik k o n su la rn y może ta k że sporządzać i u w ierzy teln iać d o k u m e n ty stw ie rd z a ją c e czynności p ra w n e m iędzy o b y w ate la m i p a ń stw a w ysyłającego i p rzy jm u jąc eg o bądź p a ń s tw a trzeciego, pod w aru n k ie m , że m a ją one być w y k o rz y sta n e i w yw rzeć sk u tk i p ra w n e w p ań stw ie pobytu.
Je śli chodzi o w ew n ętrz n e u sta w o d aw stw o polskie, to p o d staw ę p ra w n ą do w y k o n y w an ia czynności n o ta ria ln y c h przez u rzę d n ik ó w k o n su la rn y c h P R L stan o w ią przepisy p ra w a o n o ta riacie z dnia 25.V.1951 r.15 Z godnie z ty m i p rzepisam i czyn ności n o ta ria ln e m ogą być w y k o n y w an e n a zasadzie i w g ran ic ac h im iennego u p o w ażnienia m in istra sp ra w zagranicznych, udzielonego w porozum ieniu z m in iste r stw em spraw iedliw ości. N ależy zaznaczyć, że u s ta w a z 11.X I.1924 r. o o rganizacji k o n su la tó w i czynnościach konsulów , k tó ra do te j p o ry obow iązuje, nie u re g u lo w ała tych czynności (za k ład a jąc ty lk o w y d an ie szczegółow ych przepisów w te j m ie rze). N a pod staw ie tych upow ażnień u rzę d n icy k o n su la rn i P R L mogą, w zasadzie, dokonyw ać n a stęp u jący c h czynności: u w ierz y teln iać podpisy i znaki ręczne, stw ie r dzać zgodność odpisów z ory g in ałam i doku m en tó w oraz zgodność p rze k ład ó w d o k u m entów z ję zy k a obcego n a polski i odw rotnie. U pow ażnienia te m a ją c h a ra k te r im ienny i dotyczą u rzęd n ik a p rac u jąc eg o w d an y m urzędzie k o n su la rn y m PRL. Co się ty czy w ykon y w an ia innych określonych czynności, to upow ażnienia w y d a w ane są w y jątk o w o i indyw idualnie, np. gdy leży to w in te resie obyw atela p o lsk ie go, a p ra w o m iejscow e nie zna fo rm y a k tu n o tarialnego.
Z asa d ą ogólną jest, że a k ty i d o k u m e n ty u w ierz y teln io n e lub zalegalizow ane przez u rz ę d n ik a k o n su la rn e g o m a ją w p ań stw ie u rzę d o w a n ia ta k ą sam ą w ażność i moc dow odow ą ja k d o k u m e n ty u w ierz y teln io n e lu b zalegalizow ane przez sądy lu b in n e w łaściw e organy p a ń stw a p rzyjm ującego. K on w en cje k o n su la rn e zam ieszczają je d n ak zazw yczaj zastrzeżenie, zgodnie z k tó ry m o rgany p a ń stw a p rzy jm u jąc eg o są zobow iązane do u z n a w an ia w ażności tych d o k u m e n tó w tylk o w ta k im zakresie, w ja k im nie są one sprzeczne z u sta w a m i i p rze p isam i tego p ań stw a.
P o w ażn y zęspół czynności k o n su la rn y c h zw iązany je st z rek w izy cjam i i d o ręc za niem pism sądow ych, w y k o n y w an y m i w ra m a c h m iędzynarodow ej pom ocy p ra w n e j. R e kw izycja sądow a spro w ad za się głów nie do p rze słu ch iw a n ia stro n , św iad k ó w i biegłych oraz d o starczan ia ak tó w sądow ych. N ie o b ejm u je w ięc w niosków o do ręczenie. P ostęp o w an ie w ra m a c h rek w iz y cji sądow ej odbyw a się na prośbę je d
14 Dz. U. z 1973 r. Nr 24, poz. 138.
15 T e k st jed n o lity : DZ. U. z 1963 r. Nr 19, poz. 106; zm.: Dz. U. z 1964 r. Nr 41, poz. 278 1 Nr 52, poz. 318 oraz z 1974 r. Nr 50, poz. 317.
48 J u l i a n S u t o r N r 9 (249)
nego p a ń stw a (sąd w zyw ający) przez sąd y lu b in n y o rgan drugiego p a ń s tw a w g r a nicach jego te ry to riu m .16 P o d staw ą p ra w n ą — w sto su n k ach P o lsk i z z a g ra n ic ą — do dok o n y w an ia rek w iz y cji i doręczania pism sądow ych sta n o w ią p rze p isy w e w n ę trz n e PRL, um ow y d w u stro n n e, k o n w en c ja h ask a z 1954 r. o p ro ced u rze cyw iln ej, a z p ań stw am i, z k tó ry m i P o lsk a nie u reg u lo w a ła tych sp ra w n a p o d sta w ie um ów , pom oc ta odbyw a się na zasadzie zw yczajow ego św iadczenia sobie w za je m n y c h u słu g w tym względzie. Je śli chodzi o u staw o d aw stw o w e w n ę trz n e PR L , to p o d sta w ę do dokonyw ania rek w izy cji i doręczania pism sądow ych sta n o w ią a r ty k u ły 1133, 1134, 1135 i 1136 k.p.c., k tó re szczegółowo re g u lu ją zakres p rzed m io to w y i p o d m iotow y rekw izycji sądow ej rów nież w o dniesieniu do u rzęd ó w k o n su la rn y c h . K w estie te re g u lu je szczegółowo ta k że rozporządzenie M in istra S p raw ied liw o ści i M in istra S p ra w Z agranicznych z d n ia 26.VIII.1966 r.17 D ziałalności u rzę d ó w z a gran iczn y ch PRL, a w ięc rów nież urzędów k o n su la rn y c h , dotyczy w o m aw ian y ch as p e k ta c h zarządzenie M in istra S praw iedliw ości z dn ia 25.V.1970 r. — In s tr u k c ja 0 obrocie p raw n y m z za granicą w sp raw ac h cyw ilnych i k a rn y c h .18
U sta w a z 11.XI.1924 r. o organizacji k o n su la tó w i czynnościach k o n su ló w stan o w i w a rt. 18, że na w ezw anie w ładz sądow ych polskich konsulow ie p rz e słu c h u ją stro n y , św iad k ó w i znaw ców bez przysięgi i pod przysięgą, dok o n u ją doręczeń, w ezw ań, p o k w ito w ań itp., p rze strzeg a ją try b u p ostępow ania i form y obow iązujących w ładzę w zy w ającą, o ile rozporządzenia nie dopuszczają w y jątk ó w ; czynności k o n su ló w 1 sp o rząd zan e przez nich protokoły w ty m zak resie m a ją tę sa m ą moc i sk u tk i, co czynności i protokoły w łaściw ych w ładz sądow ych.
K o n w en cje k o n su la rn e zaw ieran e przez P olskę, podobnie ja k k o n w en c ja h a sk a z 1954 r., dopuszczają rea liza cję w niosków rekw izycyjnych o p rze słu ch a n ie i d o r ę czanie pism a sądow ego przez u rzę d n ik a k o n su la rn e g o je d y n ie w sto su n k u do ob y w ate li polskich, a w raz ie doręczenia pism sądow ych, pod w aru n k ie m , że od b io rca je s t gotów ta k ie pism o dobrow olnie p rzy ją ć.19
T a k w ięc obecnie p o d sta w ą p ra w n ą do doręczania pism sądow ych przez u rzę d y k o n su la rn e P R L je s t bądź k o n w en cja k o n su la rn a , um ow a o obrocie p ra w n y m lu b w raz ie ich b ra k u — k o n w en c ja h ask a z 1954 r. A kty te re g u lu ją m iędzy in n y m i fo rm ę i sposoby oraz in n e w y m ag a n ia zw iązane z p rzek azy w an iem pism p ro ce so w ych, w ty m ilość załączników , sp ra w ę tłu m ac ze n ia itp. O k re śla ją one ta k ż e sposób fo rm u ło w a n ia w niosków o p rze słu ch a n ie stro n , św iad k ó w i biegłych.
U rzędy k o n su la rn e sp e łn ia ją fu n k cje usługow e w sto su n k u do sądów w zak resie n a d sy ła n ia na ich w niosek różnych dow odów rzeczow ych, ja k d o kum entów , w zo rów itp., u sta la n ia a d re só w osób przeb y w ający ch czasowo lu b sta le za granicą.
K o n su l u p raw n io n y je st zazw yczaj ta k ż e do pełn ien ia fu n k c ji u rz ę d n ik a sta n u cyw ilnego, w ty m sporządzania ak tó w u rodzenia, a k tó w zgonu obyw ateli p a ń stw a
te S zerze j na ten tem a t — E. W i e r z b o w s k i : M ięd zyn arod ow y obrót p r a w n y w sp ra w a ch c y w iln y c h , W arszaw a 1971, s. 169 i nast.
17 Dz. U. z 1966 r. Nr 40, poz. 240.
18 Dz. Urz. Min. S p ra w ied liw o ści z 1970 r. Nr 4, poz. 14.
19 Z asada d ob row oln ości zezn a w a n ia zn alazła p o d k reślen ie m .in. w art. 25 p kt h k o n w en cji k o n su la rn ej p o lsk o -a m er y k a ń sk iej, k tóry g ło si, że urzęd n ik k o n su la rn y m a praw o w sw oim ok ręgu k o n su la rn y m m .in. „ p rzyjm ow ać od o b y w a te li pań stw a w y sy ła ją c e g o , na zasad zie d o b r o w o ln o ści, zezn an ia na w e z w a n ie są d ó w i in n y ch o rg a n ó w teg o pań stw a oraz p rzy jm o w a ć od ta k ic h o b y w a te li p rzy sięg ę lub p rzyrzeczen ie, o d p o w ied n io do o b o w ią zu ją c eg o p ra w a pań stw a w y s y ła ją c e g o ” (Dz. U. z 1973 r. Nr 30, poz. 173). M ożność r e a liza cji w n io sk ó w r e k w iz y c y j n y ch p rzez u rzęd n ik ów k o n su la rn y ch na zasadzie d o b ro w o ln o ści l b ez o g ra n iczen ia d o o b y w a te li p a ń stw a w y s y ła ją c e g o p rzew id u je ró w n ież k o n w e n c ja p o lsk o -b r y ty jsk a z 26.VIII. 1931 r. w p rzed m io cie p ostęp ow an ia w sp raw ach c y w iln y c h i h a n d lo w y ch .
w y syłającego, u d ziela n ia ślu b ó w w w y p ad k u , gdy co n a jm n ie j je d n a osoba m a oby w ate lstw o p ań stw a w ysyłającego, pod w a ru n k ie m je d n ak , że nie z a k a z u ją tego p rze p isy p a ń s tw a przy jm u jąceg o .20
Is tn ie je ta k ż e szereg fu n k c ji k o n su la w za k resie p ra w n o a d m in istra c y jn y m , ja k w y d a w a n ie różnych zaśw iadczeń, np. św ia d ec tw a zdolności do za w arcia m a łże ń stw a lu b o p o sia d an iu lu b u sta n iu o b y w atelstw a, udzielan ie pożyczek i zapom óg, w y s ta w ian ie paszp o rtó w i wiz, zaśw iadczeń celnych, zaśw iadczeń n a przew óz zw łok itd. W ażnym u p raw n ie n iem k o n su la w te j dziedzinie je st p row adzenie r e je s tr u i ew i d e n c ji obyw ateli p a ń stw a w ysyłającego, p rze b y w a jąc y ch sta le lu b czasowo w g ra n i cach o kręgu k o nsularnego.21 K on su l u p raw n io n y je st m.in. do p rzy jm o w a n ia i u w ie rz y te ln ia n ia ośw iadczeń obyw ateli p a ń s tw a w ysyłającego oraz w y d aw an ia im od pow iednich dokum entów , sporządzania, u w ie rz y te ln ia n ia i p rze ch o w y w an ia w d ep o zycie te sta m e n tó w i innych doku m en tó w stw ie rd z ając y ch je d n o stro n n e czynności p ra w n e obyw ateli p a ń s tw a w ysyłającego.
O becnie fu n k c je u rzędów k o n su la rn y c h w dziedzinie obrotu p raw n eg o — ze w zg lęd u na ich w ielk ą różnorodność będ ącą odbiciem różnorodności w a ru n k ó w i ch a r a k te r u stosunków z dan y m p a ń s tw e m — nie są, a rac zej nie m ogą być p ra k ty c z n ie skody fik o w an e w je d n y m ak c ie praw n y m . W p ra k ty c e polskiej u d a n ą p ró b ą takiego sk o m aso w an ia om aw ianych fu n k cji je st obow iązująca do chw ili obecnej w sp o m n ia na ju ż u sta w a z dn ia 11.XI.1924 r. o organ izacji k o n su la tó w i czynnościach k o n su lów, k tó ra je d n a k n a sk u te k up ły w u czasu i zm ian w życiu m iędzynarodow ym stra c iła częściowo n a ak tualności. Do ta k ich fu n k c ji m ożna z pew nością zaliczyć p rze w id zia n ą w niej m ożliw ość p rzy jm o w a n ia przez k o n su la u rzę d u sędziego p o lu bow nego,22 p ełnienie fu n k c ji sąd o w n ictw a bezspornego w sp raw ac h spadkow ych oraz op iek i i k u r a te li n ad oby w atelam i polskim i. U staw a t a p rzew id u je je d n a k cały szereg fu n k c ji z om aw ianego zak resu , k tó re m im o u p ły w u czasu za ch o w u ją sw ą p rzydatność. Do czynności ty c h zaliczyć należy ta k ie klasyczne funkcje, ja k le g ali zacja dokum entów , p ełnienie fu n k c ji u rzę d n ik ó w s ta n u cyw ilnego, p ełn ien ie czyn ności n o ta riu szy itp.
Z pew nością p rzygotow yw ana now elizacja te j u sta w y będzie dobrą o k a z ją do u w zględnienia w n ow ej u sta w ie czynności n a jb a rd z ie j c h a ra k te ry sty c z n y c h dla w spółczesnej p ra k ty k i k o n su la rn e j z za k resu o b ro tu p raw n eg o z zagranicą. Z a k o m a sa c ją w jed n y m akcie p raw n y m n ajw ażn iejszy ch fu n k c ji i czynności z zakresu o b ro tu p raw nego z za granicą przem aw ia ta k ż e to, że oprócz ich w ielkiej ró żn o ro d ności o b ejm u ją one w iele dziedzin w spółczesnych sto su n k ó w m iędzynarodow ych i poro zrzu can e są po różnych a k ta c h p raw n y ch oraz fo rm u ło w a n e są n ierzadko w sposób niejednolity. Z w yżej w spom nianych w zględów n ie będzie m ożna np. w y m ienić i określić w u sta w ie w szystkich fu n k c ji i czynności w y stę p u jąc y ch w p r a k tyce k o n su la rn e j w om aw ianym zakresie. P ra k ty k a ta je s t zbyt b ogata i podlega ciągłym zm ianom i ew olucji. D okonanie je d n a k ta k iej now elizacji je st rzeczą ko nieczną i służyć będzie bez w ątp ien ia sp raw ie d oskonalenia fu n k cjo n o w a n ia obrotu praw nego z zagranicą.
20 W y ją tek sta n o w i np. art. 35 k o n w e n c ji k o n su la rn ej p o lsk o -fr a n c u sk ie j, k tó r y zezw ala k ie r o w n ik o w i urzędu k on su la rn eg o p rzy jm o w a ć o św ia d cz en ia o w stą p ien iu w zw ią z e k m a łżeń sk i pod w a ru n k iem , że obie stro n y za w iera ją ce m a łżeń stw o są w y łą c z n ie o b y w a te la m i p ań stw a w y sy ła ją c e g o (Dz. U. z 1977 r. Nr 19, poz. 76).
21 Zob. K. L i b e r a : Z asady m ięd zyn arod ow ego praw a k on su larn ego, W arszaw a 1960, s. 476 i d alsze.
22 U sta w a w art. 18 p rzew id u je m .in., że u g o d y zaw arte przed k on su lem w p rzed m iocie roszczeń p ry w a tn o p r a w n y ch m ają m oc ugód są d o w y c h za w a rty ch przed sądam i p olsk im i.
