Prawo do poszanowania prywatności osób pozbawionych wolności w Polsce w świetle orzecznictwa strasburskiego

Tadeusz Jasudowicz

Prawo do poszanowania prywatności

osób pozbawionych wolności w

Polsce w świetle orzecznictwa

strasburskiego

Polski Rocznik Praw Człowieka i Prawa Humanitarnego 3, 35-53

UWM w Olsztynie 2012 ISSN 2082-1786

T a d e u s z J a s u d o w ic z

Wydział Prawa i Administracji UWM w Olsztynie

P raw o do poszanowania prywatności osób

pozbawionych wolności w Polsce w świetle

orzecznictwa strasburskiego

Słowa kluczowe: Poszanowanie prywatności, życie rodzinne, wizyty rodzinne, poszanowanie korespondencji, cenzura, kompetencje dyskrecjonalne

U w a g i w p row ad zające

W z w ią z k u z p o d ję c ie m p rze z z e s p ó ł p r a c o w n ik ó w K a t e d r y P r a w C z ło ­ w ie k a i P r a w a E u ro p e js k ie g o W P i A U W M a m b itn e g o p r o je k tu p r z e tłu m a ­ c z e n ia i o p ra c o w a n ia ca ło ści o r z e c z n ic tw a s tra s b u rs k ie g o w s p ra w a c h s k ie ­ ro w a n y c h p r z e c iw k o P o ls c e i w re z u lta c ie w y b o ru c zęśc i o r z e c z n ic tw a p rze z m o ich w s p ó łp r a c o w n ik ó w o k a za ło się, ż e p o z o s ta łe a r ty k u ły - acz n ib y dość lic z n e - s y stem u E u ro p e js k ie j K o n w e n c ji P r a w C z ło w ie k a albo w o g ó le n ie b y ły p r z e d m io te m o r z e k a n ia E u ro p e js k ie g o T r y b u n a łu P r a w C z ło w ie k a ,1 albo d o ty czą ce ich o rz e c z n ic tw o b y ło n ik łe , rz e c m o ż n a - ś la d o w e .2 W tej s y tu a c ji p o s ta n o w iłe m p rzy jś ć z p o m o cą w s p ó łp r a c o w n ik o m p r z e c ią ż o n y m o rz e c z n ic tw e m : n a t le n a ru s z e ń a rt. 6 K o n w e n c ji (P r a w o do r z e te ln e g o procesu s ą d o w e g o )3 o ra z je j a rt. 8 (P r a w o do p o s z a n o w a n ia p r y w a tn o ś c i).4

1 Piszę to ze znacznym opóźnieniem w stosunku do naszej katedralnej konferencji nauko­ wej, która odbyła się w maju 2011 r., już po ukazaniu się naszego zbioru - por.: Orzecznictwo Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w sprawach polskich, pod red. T. Jasudowicza, J. Bartoszewicza i R. Fordońskiego, Olsztyn 2012 (dalej: Orzecznictwo...). W tym konkretnym kontekście - por.: art. 4 EKPC, z konieczności w zbiorze nie figurujący.

2 Por. ibidem, s. 642 i nn. (art. 12: Prawo do zawarcia małżeństwa) - 2 wyroki ETPC w sprawach Jaremowicza i Frasika z 5.01.2010 r., dotyczące korzystania z tego prawa przez osoby pozbawione wolności; Por. ibidem, s. 727 i nn. (art. 3 Protokołu I: Gwarancja wolnych wyborów) - 1 wyrok odrzucający skargę Hinczewskiego z 5.10.2010 r., również dotyczący ko­ rzystania z tego prawa przez osoby pozbawione wolności.

3 Por. ibidem, s. 279 i nn., przy czym do mnie należało tłumaczenie orzecznictwa dotyczą­ cego ust. 2 i 3 art. 6 Konwencji.

4 Por. ibidem, s. 421 i nn., przy czym tu do mnie należało orzecznictwo dotyczące prawa do poszanowania domu i prawo do poszanowania korespondencji, z uwzględnieniem ponadto prawa do poszanowania życia rodzinnego osób pozbawionych wolności.

T a k się z ło ż y ło , ż e z d e c y d o w a n a w ię k s z o ś ć tłu m a c z o n e g o p r z e z e m n ie o r z e c z n ic tw a E K P C s k u p ia ła się n a p r o b le m a ty c e k o r z y s ta n ia z p r a w c z ło ­ w ie k a p r z e z o sob y p o z b a w io n e w o ln o ści. S k ło n iło m n ie to do w y b o ru n a p o tr z e b y w y s t ą p ie n ia k o n fe re n c y jn e g o w ła ś n ie z a g a d n ie n ia k o r z y s ta n ia z p r a w a do p o s z a n o w a n ia p r y w a tn o ś c i p r z e z osob y p o z b a w io n e w o ln o ści.

U ż y w a ją c w n in ie js z y m o p ra c o w a n iu p o ję c ia „p r y w a tn o ś c i” , p o jm u ję je s zero k o ja k o o b ejm u ją ce całość s u b sta n cji ch ro n io n ej a rt. 8 E K P C , a w ię c w s z y s tk ie c z t e r y s u b k a te g o r ie p ry w a tn o ś c i, m ia n o w ic ie „ż y c ie p r y w a tn e ” , „ż y c ie ro d z in n e ” , „d o m ” i „k o re s p o n d e n c ję ” , m o cą te g o a rty k u łu k o r z y s ta ­ ją c e z „ p r a w a do p o s z a n o w a n ia ” . Z a n im o d d z ie ln ie k a ż d e j z n ich - z p e r ­ s p e k ty w y o r z e c z n ic tw a s tra s b u rs k ie g o w s p ra w a c h p o lsk ich - z a c z n ie m y się p r z y g lą d a ć , w a r to z a u w a ż y ć , ż e z te g o ż o r z e c z n ic tw a w y n ik a , iż osob y p o z b a w io n e w o ln o ś c i p o z o s ta ją p o d m io ta m i u p r a w n io n y m i p r a w c z ło w ie k a i co do z a s a d y w w a ru n k a c h p o z b a w ie n ia w o ln o ś c i n a d a l m a ją z n a le żn y c h im p r a w k o rz y s ta ć .

T a k np. w s p r a w ie O r c h o w s k ie g o E T P C p o d k re ś lił, ż e „o sob a p o z b a w io ­ n a w o ln o ś c i n ie tr a c i p r z e z sa m fa k t u w ię z ie n ia o ch ro n y je j p o d s ta w o w y c h p r a w g w a ra n to w a n y c h p r z e z K o n w e n c ję ” .5 S p r a w a d o ty c z y ła p r z e lu d n ie n ia w p o lsk ich p la c ó w k a c h p e n ite n c ja rn y c h , a w ię c b ra k u p r z e s t r z e g a n ia s ta n ­ d a rd ó w m in im a ln e j p r z e s trz e n i, p r z y s łu g u ją c e j osob ie p o z b a w io n e j w o ln o ­ ści. T r y b u n a ł z u rz ę d u p o d n ió sł w z w ią z k u z t y m k w e s tię „p r z e s t r z e g a n ia p r z e z P o ls k ę w y m o g ó w a rt. 8 K o n w e n c ji” u z n a ł je d n a k , ż e w t y m k o n te k ­ ście „ż a d n e o d rę b n e z a g a d n ie n ie n ie p o w s ta je n a p o d s ta w ie a rt. 8 K o n w e n ­ c ji” i z a d o w o lił się w c z e ś n ie js z y m s t w ie r d z e n ie m n a r u s z e n ia a rt. 3 E K P C .6 Z d ru g ie j stro n y, n a tu r a ln ie się w y c z u w a , ż e p r z e c ie ż p o z b a w ie n ie w o l­ n ości z n a tu r y sw ej m u s i się k łó cić z p r y w a tn o ś c ią osoby, w s z c z e g ó ln o ­ ści z p o s z a n o w a n ie m je j ż y c ia ro d z in n e g o i k o res p o n d e n cji. T o te ż T r y b u n a ł S tr a s b u rs k i w ie lo k r o t n ie p rzy p o m in a ł, ż e „k a ż d a d e te n c ja - p o d o b n ie ja k k a ż d y in n y śro d e k p o z b a w ie n ia o sob y je j w o ln o ś c i - z a w ie r a w sobie in h e- re n tn e o g r a n ic z e n ia ż y c ia p r y w a tn e g o i ro d z in n e g o . O g r a n ic z e n ia te, ta k ie ja k lim it a c ja lic z b y w iz y t ro d zin n y ch , n a d z ó r n a d t a k im i w iz y t a m i o ra z - j e ś li u s p r a w ie d liw ia to c h a r a k te r p r z e s tę p s tw a - p o d d a n ie o sob y p o z b a ­

w io n e j w o ln o ś c i sp e c ja ln e m u r e ż im o w i b ą d ź s p e c ja ln y m r o z w ią z a n io m do­ ty c z ą c y m w iz y t s ta n o w ią in g e r e n c ję w je j p r a w a n a p o d s ta w ie a rt. 8, a le sa m e w sobie n ie s ta n o w ią n a r u s z e n ia te g o p o s ta n o w ie n ia ” .7 P o c z y n a ją c

5 Case o f Orchowski v. Poland, wyrok z 22.10.2009 r., pkt 120. Por: Affaire Norbert S i­ korski c. Pologne, wyrok z tegoż dnia, pkt 131, gdzie ETPC jakby dodatkowo wzmocnił swoje rozumowanie: „[...] osadzenie w więzieniu nie powoduje u osadzonego utraty praw zagwaran­ towanych mu przez Konwencję. Przeciwnie, w niektórych przypadkach osoba uwięziona może potrzebować szczególnej ochrony z powodu złożonej sytuacji, w której się znalazła lub dlatego, że jest całkowicie zależna od państwa”.

6 Orchowski, pkt 136 w zw. z pkt. 138. Por. co do naruszenia art. 3 - ibidem, pkt 122-135. Identycznie: Norbert Sikorski, pkt 142 w zw. z pkt. 144.

7 Case o f Kulikowski v. Poland, wyrok z 19.05.2009 r.. pkt 74. Por.: Affaire Wegera c. P o­ logne, wyrok z 19.01.2010 r., pkt 67; Case o f Mazgaj v. Poland, wyrok z 21.09.2010 r., pkt 48;

je d n a k od w y r o k u w s p r a w ie W e g e ry , T r y b u n a ł d o b itn ie p o d k re ś la ł, ż e „a d ­ m in is tr a c ja w ię z ie n n a i in n e k o m p e te n tn e w ła d z e m a ją w s p ie r a ć osobę p o ­ z b a w io n ą w o ln o ś c i w u tr z y m y w a n iu k o n ta k tó w z je j b lis k ą r o d z in ą ” .8

P ra w o do poszan ow an ia życia rodzinnego osoby

pozbaw ionej wolności

W p r z y g n ia ta ją c e j w ię k s z o ś c i s p ra w p olsk ich , w k tó ry c h s k a r ż ą c y z a ­ rz u c a li n a ru s z e n ie ich p r a w a do p o s z a n o w a n ia ż y c ia ro d z in n e g o , ch o d ziło k o n k re tn ie o r o z w ią z a n ia d o ty c z ą c e w iz y t ro d zin n y c h . N ie w e w s z y s tk ic h je d n a k . T a k np. w s p r a w ie P ło s k ie g o ch o d ziło o d w u k ro tn e o d rz u c e n ie je g o w n io s k u o u d z ie le n ie m u p r z e p u s tk i w celu u c z e s tn ic tw a w p o g rze b a c h k o ­ le jn o o jca i m a tk i. N ie b y ło w ą tp liw o ś c i co do tego , ż e s ta n o w iło to in g e r e n ­ cję w je g o p ra w o do p o s z a n o w a n ia ż y c ia ro d z in n e g o , ch ro n io n e p r z e z a rt. 8 K o n w e n c ji, je d n a k T r y b u n a ł u zn a ł, ż e in g e r e n c ja t a b y ła z g o d n a z p r a w e m i s łu ż y ła p r a w o w ity m c e lo m o ch ro n y „ b e z p ie c z e ń s tw a p u b lic z n e g o ” o ra z „p o rz ą d k u i z a p o b ie g a n ia p r z e s tę p c z o ś c i” .9 Z a a k c e n to w a ł je d n a k , ż e „m im o iż o g r a n ic z e n ia p r a w i w o ln o ś c i o sa d zo n eg o w y n ik a ją z sa m ej n a tu r y z a s to ­ so w a n eg o w ob ec n ie g o środk a, k a ż d e ta k ie o g ra n ic z e n ie m u s i b yć u z a s a d ­ n io n e i k o n ie c z n e w d e m o k ra ty c z n y m s p o łe c z e ń s tw ie ” .10

T r y b u n a ł, o w s ze m , p rzy p o m n ia ł, ż e a rt. 8 K o n w e n c ji „n ie g w a r a n tu je osob ie z a tr z y m a n e j b e z w a ru n k o w e g o p r a w a do z w o ln ie n ia w celu w z ię c ia u d z ia łu w p o g r z e b ie o sob y b lis k ie j” ; je d n a k ż e w b a d a n e j s p r a w ie „o d m o ­ w a z w o ln ie n ia s k a rżą c e g o c e le m u c z e s tn ic z e n ia w p o g rze b a c h je g o r o d z i­ ców n ie b y ła «k o n ie c z n a w d e m o k ra ty c z n y m s p o łe c z e ń s tw ie », p o n ie w a ż n ie o d p o w ia d a ła n a g lą c e j p o trz e b ie sp o łeczn ej a n i n ie b y ła p r o p o rc jo n a ln a w sto su n k u do r e a liz o w a n e g o celu p r a w o w ite g o ” .11

W in n ej s p r a w ie s k a r ż ą c a z a r z u c a ła n a r u s z e n ie je j p r a w a do p o s z a n o ­ w a n ia ż y c ia ro d z in n e g o , a to p r z e z fa k t, ż e z a tr z y m a n ie je j m ia ło m ie jsce w o b ecn ości je j m a ło le tn ie j có rk i. R z e c z je d n a k w tym , ż e sa m te n fa k t b y ł p r z e d m io te m k o n t r o w e r s ji m ię d z y s tro n a m i. S k a rż ą c a z a rz u c a n e g o fa k ­ tu n ie p o t r a fiła u d o w o d n ić; p r z e c iw n ie t w ie r d z ił d o k o n u ją cy z a tr z y m a n ia

8 Wegera, pkt 67. W kolejnym wyroku Trybunał nieco zmodyfikował tę formułę: „władze umożliwiają jej, a w razie potrzeby wspomagają ją w utrzymywaniu kontaktu z jej bliską ro­ dziną” - por. Mazgaj, pkt 48; Knyter, pkt 75.

9 Case of Płoski v. Poland, wyrok z 12.11.2002 r., pkt 32-34.

10 Ibidem, pkt 35. Trybunał przy okazji zwracał uwagę na to, że: „skarżący w przeciągu jednego miesiąca stracił oboje rodziców”, jego starania wspierały „oświadczenia pracowników aresztu”, a „zachowanie skarżącego było bez zarzutu”.

11 Ibidem, pkt 38 i 39. Trybunał był świadom „problemów natury logistycznej i finansowej związanych ze zwolnieniem pod nadzorem eskorty, a także z brakami kadrowymi w policji i służbie więziennej”; stwierdził jednak, że „biorąc pod uwagę istotność zagadnienia, czyli od­ mowy prawa udziału jednostki w pogrzebach rodziców, [...] państwo pozwane mogło odmówić jedynie w przypadku istotnych powodów i braku innego rozwiązania” - ibidem, pkt 37.

p o lic ja n t, a sa m a s k a rżą c a p o d p is a ła p r o to k ó ł z a tr z y m a n ia , n ie p o d n oszą c a n i w c h w ili z a tr z y m a n ia , a n i p ó ź n ie j z a r z u tó w w o b ec z a w a r ty c h w n im s t w ie r d z e ń .12 T r y b u n a ł p r z y ją ł, ż e do s t w ie r d z e n ia in g e r e n c ji n a le ż a ło b y „w p ie r w s z y m r z ę d z ie u s ta lić w sposób p e w n y , c z y d zieck o r z e c z y w iś c ie b y ło w d om u w c h w ili z a tr z y m y w a n ia o ra z c z y z o s ta ło p o z o s ta w io n e bez o p ie k i po w y jś c iu m a tk i z p o lic ją ” , a p o n ie w a ż ż a d n e d o w o d y te g o n ie p o ­ tw ie r d z a ły , T r y b u n a ł u zn a ł, ż e n ie doszło do in g e r e n c ji i n ie b y ło n a r u s z e ­ n ia a rt. 8 K o n w e n c ji.13

J a k w s p o m n ia n o w y ż e j, w ię k s z o ś ć sp ra w p o d n o szą cy ch z a r z u t y n a r u ­ s z e n ia p r a w a do p o s z a n o w a n ia ż y c ia ro d z in n e g o osób p o z b a w io n y c h w o l­ n ości d o ty c z y ła p r a w a do w iz y t ro d zin n y c h . S p o ś ró d 9 s k a r g te g o ro d z a ju ty lk o 2 z a k o ń c z y ły się n ie p o w o d z e n ie m . W s p r a w ie K u lik o w s k ie g o T r y b u ­ n a ł - ch ociaż u z n a ł o d p o w ie d n ią część s k a r g i z a o c z y w iś c ie b e z p o d s ta w n ą , ja k o ż e „n ie w y k a z a n o , iż b y z a rz u c a n e ś ro d k i w y k r a c z a ły p o z a to, co je s t k o n ie c z n e w d e m o k ra ty c z n y m s p o łe c ze ń s tw ie « d la z a p o b ie g a n ia z a m ie s z ­ k o m lu b p r z e s tę p c z o ś c i» w k o n te k ś c ie w iz y t ro d z in n y c h w w ię z ie n iu w to k u ty m c z a s o w e g o a r e s z to w a n ia i w to k u to c zą c e g o się ś le d z tw a k a r n e g o ” .14 U p o d s ta w ta k ie j k o n k lu z ji T r y b u n a łu s ta ł b r a k d o s ta rc z e n ia p r z e z s k a r ­ żą c e g o „w y s ta rc z a ją c o s z c z e g ó ło w y c h in fo r m a c ji co do fa k t ó w ” , w o b ec czeg o T r y b u n a ł „n ie m o że zb a d a ć, w szczeg ó ln o ś ci, c z y w ła d z e b r a ły pod u w a g ę ja k ie k o lw ie k ś ro d k i a lt e r n a ty w n e d la z a p e w n ie n ia , b y k o n t a k t y s k a r ż ą ­

cego z je g o d z ie ć m i n ie p r z e s z k a d z a ły p ro c e s o w i p o z y s k iw a n ia d o w o d ó w ” , p r z y c z y m T r y b u n a ł w s k a z a ł, ż e „ta k ie a lte r n a ty w n e o g r a n ic z e n ia m o g ły ­ b y np. o b ejm o w a ć n a d z ó r fu n k c jo n a riu s z a w ię z ie n n e g o n a d ich w iz y t a m i b ą d ź in n e o g r a n ic z e n ia d o ty c zą c e c h a ra k te ru , c z ę s to tliw o ś c i i cza su t r w a ­ n ia k o n ta k tu ” .15 Z a te m T r y b u n a ł - o d rzu ca ją c s k a r g ę - w s k a z a ł z a r a z e m w a r u n k i p o w o d z e n ia te g o ro d z a ju roszczeń .

Z k o le i w s p r a w ie S t ę p n ia k a T r y b u n a ł w y w ió d ł z m a te r ia łó w s p ra w y , ż e w is to c ie s k a r ż ą c y k o r z y s ta ł z w id z e ń z e s w o ją ż o n ą i n ow o n a ro d zo n y m syn em , w o b ec czeg o n ie d o p a tr z y ł się „ż a d n y c h d o s trz e g a ln y c h n ie d o s ta t­ k ó w w s k a z u ją c y c h n a b r a k w y p e łn ie n ia w y m a g a ń te g o a rty k u łu ” (tj. a rt. 8 E K P C - T .J .) i u z n a ł tę część s k a r g i z a „o c z y w iś c ie b e z p o d s ta w n ą ” .16

W sp ra w a ch , w k tó ry c h T r y b u n a ł s t w ie r d z ił n a r u s z e n ie p r a w a osob y p o z b a w io n e j w o ln o ś c i do p o s z a n o w a n ia je j ż y c ia ro d z in n e g o , z w r a c a ł on s ta le u w a g ę n a to, ż e „d e te n c ja - p o d o b n ie j a k k a ż d y in n y śro d e k p o z b a w ie ­ n ia osob y je j w o ln o ś c i - p o c ią g a z a sobą in h e r e n tn e o g r a n ic z e n ia je j ż y c ia p r y w a tn e g o i ro d z in n e g o ” , n a ty c h m ia s t je d n a k d o d a w a ł: „J e s t je d n a k is t o t ­ n ą c z ę ś c ią p r a w a o sob y p o z b a w io n e j w o ln o ś c i do p o s z a n o w a n ia je j ż y c ia

12 Affaire Worwa c. Pologne, wyrok z 27.11.2003 r., pkt 69-70. 13 Ibidem, pkt 68 i 71.

14 Case o f Kulikowski v. Poland, wyrok z 19.05.2009 r., pkt 77 in fine. 15 Ibidem.

ro d z in n e g o to, ż e w ła d z e u m o ż liw ia ją je j albo w r a z ie p o tr z e b y p o m a g a ją je j w u tr z y m y w a n iu k o n ta k tu z je j b lis k ą r o d z in ą ” .17

J e s t tu m ie jsce, n ie w ą t p liw ie , n a p o z y ty w n e z o b o w ią z a n ia p a ń s tw a m ia r k o w a n e w e d le k o n k re tn y c h p o trz e b d a n ej s p r a w y i z a k c e n te m n a o b o w ią z k i n a le ż y te j s ta ra n n o ś c i po s tro n ie k o m p e te n tn y c h w ła d z p a ń stw a , n ie t y lk o sa m ych w ła d z p e n ite n c ja rn y c h . J a k z a r z u c ił T r y b u n a ł w s p r a w ie

F e r l i , P o ls c e - p o d o b n ie ja k to b y ło w s p r a w ie K u lik o w s k ie g o , a le z p r z e ­ c iw s ta w n ą k o n k lu z ją w y n ik a ją c ą z k o n te k s tu s y tu a c y jn e g o - „w ła d z e k r a ­ jo w e n ie r o z w a ż a ły ż a d n y c h a lte r n a ty w n y c h ś ro d k ó w d la z a p e w n ie n ia , b y

k o n t a k t y s k a rżą c e g o z je g o ż o n ą n ie p r o w a d z iły do z m o w y a n i in a c ze j n ie p r z e s z k a d z a ły p ro c e s o w i g r o m a d z e n ia d o w od ó w , ta k np. ja k p o d d a n ie ich k o n ta k tu n a d z o r o w i fu n k c jo n a riu s z a w ię z ie n n e g o albo n a ło ż e n ie in n y ch o g ra n ic z e ń co do c h a ra k te ru , c z ę s to tliw o ś c i i cza su t r w a n ia k o n ta k tu ” .18

Z a n im z a jm ę się s p r a w a m i d o ty c z ą c y m i k o n ta k tó w osób p o z b a w io n y c h w o ln o ś c i z ich b lis k im i, w s z c z e g ó ln o ś c i w iz y t ro d zin n y ch , z w ró c ę u w a g ę n a s p r a w ę b a rd zo s p e cy fic zn ą , w k tó r e j n ie w c h o d z iło w g r ę p o z b a w ie n ie w o ln o ś c i s e n s u s t r ic t o , lecz z a s to s o w a n ie w o b ec s k a rżą c e g o d o zo ru p o lic y j­ n ego, d łu g o trw a łe g o i u c ią ż liw e g o n a ty le , ż e T r y b u n a ł u zn a ł, iż „w o k o lic z ­ n ościach n in ie js z e j s p r a w y fa k t, ż e s k a r ż ą c y b y ł o b ję ty d o z o re m p o lic y jn y m p rze z o k res około d w u n a s tu la t, w y w o ła ł k o n s e k w e n c je w je g o ż y c iu p r y ­ w a tn y m i r o d z in n y m w r o z u m ie n iu a rt. 8 K o n w e n c ji” ,19 a z a te m m u s i on być z w e r y fik o w a n y w ś w ie tle k la u z u li lim ita c y jn e j a rt. 8 ust. 2.

P o n ie w a ż z a s to s o w a n y śro d e k b y ł z g o d n y z p r a w e m i s łu ż y ł r e a liz a ­ c ji celu p r a w o w ite g o w p o s ta c i „o c h ro n y p r a w id ło w e g o to k u p o s tę p o w a n ia k a rn e g o p r z e c iw k o s k a rż ą c e m u ” , T r y b u n a ł u z n a ł z a n ie z b ę d n e ocen ić, „c z y z a s k a r ż o n y śro d e k s p e łn ia ł t e s t p rop o rc jo n a ln o ści, a w szczeg ó ln o ś ci, c zy p o w od y , d la k tó ry c h z o s ta ł on z a s to s o w a n y , p o z o s ta w a ły z a s a d n e i u t r z y ­ m y w a ły się p r z e z c a ły czas je g o o b o w ią z y w a n ia ” .20 P o n ie w a ż p o s tę p o w a ­ n ie z a k o ń c z y ło się u n ie w in n ie n ie m s k a rżą c e g o , d o zó r b y ł o rz e c z o n y n a czas n ie o k re ś lo n y , a d e f a c t o t r w a ł p o n a d 12 la t, s z e r e g o k o lic zn o ś c i p r z e m a w ia ł n a k o rz y ś ć s k a rżą c e g o , T r y b u n a ł u zn a ł, że: „ W sy tu a cji, g d y p o s tę p o w a n ie k a rn e p r z e c ią g a ło się, w ła d z e n ie w y k a z a ły n a le ż y te j s ta ra n n o ś c i i n ie p o d ­

17 Case o f Bagiński v. Poland, wyrok z 11.10.2005 r., pkt 89. Por.: Case o f Ferla v. P o­ land, wyrok z 20.05.2008 r., pkt 37; Kulikowski, pkt 74; Affaire Wegera c. Pologne, wyrok z 19.01.2010 r., pkt 67; Case o f Mazgaj v. Poland, wyrok z 21.09.2010 r,. pkt 48; Case o f Nu- rzyński v. Poland, wyrok z 21.12.2010 r., pkt 34; Case o f Knyter v. Poland, wyrok z 1.02.2011 r., pkt 75.

18 Ferla, pkt 47. Por.: Kulikowski, pkt 74 i 77; Wegera, pkt 67.

19 Case o f Zmarzlak v. Poland, wyrok z 15.01.2008 r., pkt 44. Trybunał wyjaśnił: „W szczególności konieczność regularnego stawiania się na komisariacie policji w miejscu za­ mieszkania w celu wypełnienia obowiązków wynikających z istoty orzeczonego wobec niego dozoru utrudniła kontakty z jego najbliższą rodziną zamieszkałą za granicą. W każdym przy­ padku, gdy osoba znajduje się w sposób długotrwały pod ograniczającym jej wolność indywi­ dualną działaniem środka zapobiegawczego, zdaje się oczywistym, iż sama wskazana okolicz­ ność per se wywołuje skutki w sferze jej życia prywatnego i rodzinnego” - ibidem.

j ę ł y z u rz ę d u d z ia ła ń z m ie r z a ją c y c h do z b a d a n ia k o n ie c z n o ś c i s to s o w a n ia te g o ś ro d k a ” , w o b ec czeg o „r ó w n o w a g a m ię d z y in te r e s e m p u b lic z n y m a in ­ te r e s e m s k a rżą c e g o n ie z o s ta ła p r z e z w ła d z e z a c h o w a n a i doszło do n a r u ­ s z e n ia a rt. 8 K o n w e n c ji” .21

J a k to T r y b u n a ł p o d k r e ś lił w s p r a w ie B a g iń s k ie g o : „ T a k ie o g r a n ic z e ­ n ia, ja k lim it a c ja lic z b y w iz y t ro d z in n y c h , n a d z ó r n a d t a k im i w iz y t a m i o ra z - j e ś li u s p r a w ie d liw ia to c h a r a k te r p r z e s tę p s tw a - p o d d a n ie osob y p o z b a w io n e j w o ln o ś c i s p e c ja ln e m u r e ż im o w i w ię z ie n n e m u b ą d ź s p e c ja ln y m r o z w ią z a n io m ro d z in n y m , s ta n o w i in g e r e n c ję w je j p r a w a o p a rte n a art. 8, ty le ż e n ie są one sa m e p rze z się n a r u s z e n ie m te g o p o s ta n o w ie n ia ” .22

W s z e lk ie je d n a k te g o ro d z a ju o g r a n ic z e n ia są d o p u s z c z a ln e o ty le , 0 ile s p e łn ia ją w s z y s t k ie t r z y t e s t y p r z e w id z ia n e w k la u z u li lim ita c y jn e j: le g a ln o ś c i, c e lo w o ś c i i k o n ie czn o ści, w te j w ła ś n ie k o le jn o ś c i p rze z T r y b u ­ n a ł b a d a n e .23 J e ś li ch o d zi o t e s t le g a ln o ś c i, w e w c z e ś n ie js z y c h s p ra w a c h T r y b u ­ n a ł o g r a n ic z a ł się do o g ó ln ik o w e g o s t w ie r d z e n ia w y m a g a ln o ś c i te g o te s tu 1 je g o s p e łn ie n ia .24 J e d n a k ż e w s p r a w ie W e g e ry T r y b u n a ł w y ja ś n ił, ż e „s ło w a «z g o d n a z p r a w e m » w r o z u m ie n iu a rt. 8 ust. 2 K o n w e n c ji o zn a cza ją , po p ie r w s z e , ż e in k r y m in o w a n y śro d e k m a p o d s ta w ę w p r a w ie k r a jo w y m ” , p r z y c z y m „S a m o is tn ie n ie p o d s ta w y p r a w n e j je s z c z e n ie w y s ta r c z a ; tr z e b a je s z c z e , b y od n o śn e p ra w o b y ło d o stęp n e d la o sob y z a in te r e s o w a n e j i s fo r­ m u ło w a n e z w y s ta r c z a ją c ą p re c y z ją , p o z w a la ją c ą je j - w r a z ie p o trz e b y , z a s to s o w n y m p o ra d n ic tw e m - p r z e w id y w a ć , w s to p n iu w d a n ych o k o lic z ­ n ościach ro zs ą d n y m , k o n s e k w e n c je m o g ą ce w y n ik a ć z d a n eg o d z ia ła n ia ” .25 C o is to tn e , d o d a ł p r z y tym : „P r a w o , k tó r e p r z y z n a je k o m p e te n c ję d y s k r e ­ cjo n a ln ą , n ie p r z e c z y te m u w y m o g o w i, pod w a ru n k ie m , ż e z a k re s ta k ie j k o m p e te n c ji i sposób je j w y k o n y w a n ia o k re ś lo n e są z w y s ta r c z a ją c ą ja s ­

21 Ibidem, pkt 51-52. Trybunał przypomniał, że „obowiązkiem władz jest zagwarantowa­ nie, by stosowane środki ograniczające prawa i wolności jednostki nie naruszały odpowiedniej równowagi między jej chronionym interesem a interesem społeczeństwa, w tym przypadku zapewnieniem dobrego funkcjonowania wymiaru sprawiedliwości”. Co istotne, „władze są zo­ bowiązane do sprawowania kontroli nie tylko nad samym ustanowieniem dozoru, lecz rów­ nież nad późniejszym stosowaniem tego środka w celu uniknięcia nadużyć i przeciwdziałania ryzyku arbitralności”, zwłaszcza co do istnienia bądź wykluczenia „uzasadnionego interesu publicznego”, z należytym uwzględnianiem przy tym „zasady domniemania niewinności” - ibidem, pkt 50.

22 Bagiński, pkt 89. Por.: Nowicka, pkt 71; Ferla, pkt 38.

23 Por. m.in.: Nowicka, pkt 69; Bagiński, pkt 89; Kulikowski, pkt 75; Wegera, pkt 70;

Mazgaj, pkt 50; Nurzyński, pkt 36; Knyter, pkt 77.

24 W ten sposób: Nowicka, pkt 74; Bagiński, pkt 91; Ferla, pkt 41; Kulikowski, pkt 76. 25 Wegera, pkt 71. Por.: Mazgaj, pkt 50; Knyter, pkt 77. W sprawie Nurzyńskiego Try­ bunał jeszcze bardziej dobitnie stwierdził: „Wyrażenie «zgodna z prawem» wymaga nie tylko zgodności z prawem krajowym, ale odnosi się także do jakości tego prawa. [...] prawo krajo­ we musi wskazywać z rozsądną jasnością zakres i sposób wykonywania kompetencji dyskre­ cjonalnej, przyznanej władzom publicznym, tak by zapewnić jednostkom minimalny stopień ochrony, do jakiej obywatele mają prawo na podstawie rule of law w demokratycznym społe­ czeństwie”.

n ością, m a ją c n a w z g lę d z ie w c h o d z ą c y w g r ę c e l p r a w o w ity , b y z a p e w n ia ć je d n o s tc e a d e k w a tn ą och ron ę p r z e d a rb itr a ln o ś c ią ” .26 P o w ró c ę je s z c z e

w n in ie js z y m te k ś c ie do te s tu le g a ln o ś c i.

W e w s p o m n ia n y c h b o w ie m s p ra w a c h w c z e ś n ie js z y c h T r y b u n a ł - u z n a ­ ją c s p e łn ie n ie te g o te s tu - p r z e c h o d z ił do b a d a n ia te s tu celo w ości. T a k np. w s p r a w ie B a g iń s k ie g o , w k tó re j r z ą d w s k a z y w a ł n a to, ż e m a tk a s k a r ż ą ­ cego b y ła ś w ia d k ie m w je g o s p r a w ie i - co z t y m się w ią ż e - o g ra n ic z e n ie w id z e ń z n a jd u je u z a s a d n ie n ie w z a p e w n ie n iu w ła ś c iw e g o to k u p o s tę p o w a ­ n ia k a rn e g o p r z e c iw k o n iem u , T r y b u n a ł u zn a ł, iż „ in k r y m in o w a n y śro d e k m o ż n a b y u w a ż a ć z a p o d ję ty w celu «z a p o b ie g a n ia z a m ie s z k o m lu b p rze- stę p c zo ś c i» , co j e s t c e le m p r a w o w ity m n a p o d s ta w ie a rt. 8 ” .27

S k oro ta k , T r y b u n a ł p r z e c h o d z ił do b a d a n ia , c z y d a n a in g e r e n c ja b y ła „k o n ie c z n a w d e m o k ra ty c z n y m s p o łe c z e ń s tw ie ” . J a k się o k a za ło , n ie z a ­ w s z e . W s p r a w ie N o w i c k i e j b a d a n ie te s tó w c e lo w o ś c i i k o n ie c z n o ś c i ja k b y się z b ie g ło z e sobą, u le g ło p o łą czen iu . T r y b u n a ł b o w ie m , w je d n y m p u n k cie i je d n y m zd a n iu , po s tw ie rd z e n iu , ż e „a r e s z to w a n ie sk a rżą c e j sam o w sobie m o gło b yć u w a ż a n e z a słu żą ce p r a w o w ity m c e lo m z a p o b ie g a n ia p r z e s tę p ­ czo ści o ra z o ch ro n y z d r o w ia i p r a w in n y ch osób ” , dodał, ż e „p o s ta n o w ie n ie s ę d zie g o z d n ia 4 k w ie t n ia 1995 r., o g ra n ic z a ją c e p ra w o sk a rżą c e j do j e d ­ n ego w id z e n ia m ie s ię c z n ie n ie s łu ży ło ż a d n e m u p r a w o w ite m u c e lo w i a n i n ie b y ło w sto su n k u do n ie g o p r o p o rc jo n a ln e ” .28

Z k o le i, j e ś li c h o d zi o t e s t k o n ie czn o ści, T r y b u n a ł w s p r a w ie N o w i c k i e j

w y ja ś n ił, ż e „P o ję c ie k o n ie c z n o ś c i w y m a g a , b y in g e r e n c ja o d p o w ia d a ła n a g lą c e j p o tr z e b ie sp o łec zn ej, a w szczeg ó ln o ś ci, b y b y ła p ro p o rc jo n a ln a do celu p r a w o w ite g o , k tó re g o r e a liz a c ji s łu ż y ” , p r z y c z y m „T r y b u n a ł n ie m o że p o ś w ię c ić się b a d a n iu z a rz u c a n y c h z d a r z e ń w o d e rw a n iu , lecz m u s i sto so ­ w a ć s ta n d a r d y o b ie k ty w n e i p o s trz e g a ć je w ś w ie tle w s z y s tk ic h o k o lic z ­ n ości d a n ej s p r a w y ” .29 W s p r a w ie B a g iń s k ie g o T r y b u n a ł dodał, ż e „b ę d z ie b r a ł pod u w a g ę m a r g in e s o cen y p o z o s ta w io n y w ła d z o m p a ń s tw o w y m , a le to o b o w ią z k ie m p a ń s tw a p o z w a n e g o je s t w y k a z a n ie is tn ie n ia n a g lą c e j p o ­ tr z e b y sp o łeczn ej u z a s a d n ia ją c e j in g e r e n c ję ” .30

J a k w id a ć z p o w y ż s z e g o , w k o n te k ś c ie te s tu k o n ie c z n o ś c i T r y b u n a ł p o ­ s łu g iw a ł się k r y t e r iu m n a g lą c e j p o tr z e b y sp o łeczn ej i k r y t e r iu m p ro p o rc jo ­ n aln o ści, często p r z e z w ie lu a u to ró w - m o im z d a n ie m , n ie s łu s z n ie - u to ż ­

26 Ibidem. Trybunał wyjaśnił: „Poziom wymaganej precyzji zależy od konkretnej dziedzi­ ny; gdy chodzi o prawa gwarantowane przez art. 8 Konwencji prawo powinno używać sformu­ łowań jasnych, by wskazywały wszystkim, w jakich okolicznościach i na jakich warunkach władze publiczne władne są dokonywać ingerencji w te prawa” - ibidem, in fine.

27 Bagiński, pkt 93, w zw. z pkt. 92. Identycznie w sprawie Ferla, pkt 43, w zw. z pkt. 43, w której chodziło o żonę jako świadka. Por. też: Kulikowski, pkt 76.

28 Nowicka, pkt 75. Trybunał nie dał się przekonać twierdzeniu rządu, iż były uwzględ­ niane wszystkie wnioski rodziny o widzenie ze skarżącą; zauważył bowiem, że rodzina po pro­ stu podporządkowała się nadużywającej decyzji sędziego - ibidem, pkt 76-77.

29 Ibidem, pkt 70. 30 Bagiński, pkt 89.

s a m ia n e j z s a m y m te s te m k o n ie c z n o ś c i w o gó le. W a r t o z w ró c ić u w a g ę , ż e te d w a k r y t e r ia z n a jd o w a ły w n ie k tó r y c h s p ra w a c h w a r to ś c io w e u z u p e ł­ n ie n ie w k r y t e r iu m „słu szn ej r ó w n o w a g i” . T a k np. w s p r a w ie B a g iń s k ie g o

T r y b u n a ł u z n a ł z a n ie z b ę d n e „u p e w n ie n ie się, c zy w ła d z e o s ią g n ę ły słu s z ­ n ą ró w n o w a g ę p o m ię d z y p o trz e b ą z a b e z p ie c z e n ia procesu p o z y s k iw a n ia d o w o d ó w w s p r a w ie s k a rżą c e g o a je g o p r a w e m do p o s z a n o w a n ia je g o ż y ­ c ia ro d z in n e g o p o d cza s d e te n c ji” .31 B io rą c pod u w a g ę b r a k k o n s e k w e n c ji w p o s tę p o w a n iu w ła d z , b r a k ja k ic h k o lw ie k ś ro d k ó w a lte r n a ty w n y c h u m o ż ­ liw ia ją c y c h w id z e n ia o ra z z n a c z ą c y c z a so k res w s t r z y m a n ia w iz y t m a tk i,32 T r y b u n a ł d o s ze d ł do w n io sk u , ż e o g r a n ic z e n ia w iz y t „w y k r a c z a ły p o n a d to, co je s t k o n ie c z n e w d e m o k ra ty c z n y m s p o łe c z e ń s tw ie d la «z a p o b ie g a n ia z a ­ m ie s z k o m lu b p r z e s tę p c z o ś c i»” , ja k o ż e „O d n o ś n y śro d e k r e d u k o w a ł ż y c ie ro d z in n e s k a rżą c e g o do ta k ie g o sto p n ia , k t ó r y n ie m o że z o s ta ć u s p r a w ie d ­ liw io n y a n i in h e r e n tn y m i o g r a n ic z e n ia m i z a w ie r a ją c y m i się w d eten cji, a n i r e a liz o w a n ie m ce lu p r a w o w ite g o , n a k t ó r y m r z ą d się o p ie r a ł” .33

Z a te m , w p o w y ż s z y c h s p ra w a c h T r y b u n a ł - u z n a ją c s p e łn ie n ie te s tó w le g a ln o ś c i i k o n ie c z n o ś c i - s tw ie r d z a ł n a r u s z e n ie a rt. 8 K o n w e n c ji w o p a r­ ciu o t e s t k o n ie czn o ści, a b a rd z ie j k o n k re tn ie , o w s p ó łg r a n ie k r y t e r ió w n a g lą c e j p o tr z e b y sp o łeczn ej, p r o p o rc jo n a ln o ś c i i/lub słu szn ej ró w n o w a g i. R z u c a się w o c zy fa k t, ż e od 2010 r. T r y b u n a ł w o g ó le n ie a n a liz u je tych te s tó w , lecz o g r a n ic z a się do z b a d a n ia te s tu le g a ln o ś c i i s t w ie r d z e n ia n a je g o p o d s ta w ie fa k tu n a r u s z e n ia K o n w e n c ji. P o r a w ię c do te g o te s tu p o ­ w ró cić, z g o d n ie z m o ją w c z e ś n ie js z ą z a p o w ie d z ią . I ta k , w s p r a w ie W e g e ry T r y b u n a ł - po p r z y p o m n ie n iu w y m o g ó w ja k o ­ ści p ra w a , a z w ła s z c z a w y m o g ó w d o ty czą cy c h k o m p e te n c ji d y s k re c jo n a ln e j - s tw ie r d z ił, ż e je d y n ą k r a jo w ą p o d s ta w ą p r a w n ą d la o g r a n ic z a n ia w iz y t ro d z in n y c h b y ł art. 217 k .k .w ., k t ó r y to p r z e p is T r y b u n a ł K o n s ty tu c y jn y u z n a ł z a n ie z g o d n y z K o n s ty tu c ją R P , ja k r ó w n ie ż z a rt. 8 K o n w e n c ji, p o ­ n ie w a ż p r z e p is te n n ie w s k a z y w a ł „ja s n y c h i p r e c y z y jn y c h k r y te r ió w , n a k tó ry c h m ó g łb y się o p ie ra ć o rg a n d e c y d u ją c y o p r z y z n a n iu p r a w a do w i ­ z y t y ” i „p o z o s ta w ia ł w ła d z o m z b y t w ie lk ą e la s ty c zn o ś ć w z w ią z k u z d e ­ c y d o w a n ie m p rze z n ie o g ra n ic a c h p r a w a k o n s ty tu c y jn e g o w k o n te k ś c ie p o s z a n o w a n ia ż y c ia p r y w a tn e g o i r o d z in n e g o ” .34 U z n a ją c z a is to tn e d la s ieb ie r o z u m o w a n ie p o ls k ie g o T K , T r y b u n a ł S tr a s b u rs k i dodał, ż e „a rt. 217 k .k .w . n ie w s k a z u je z p o z io m e m p r e c y z ji w y m a g a n y m w o b s z a rz e art. 8 z a k r e s u a n i sposobu w y k o n y w a n ia k o m p e te n c ji d y s k re c jo n a ln e j p r z y z n a ­ nej w ła d z o m m a ją c y m d ec y d o w a ć o p r a w ie osob y ty m c z a s o w o a re s z to w a n e j do w iz y t ” , w o b ec c ze g o „in g e r e n c ja w k o r z y s ta n ie p r z e z s k a rżą c e g o z je g o

31 Ibidem, pkt 94. Por. Kulikowski, pkt 76 in fine. 32 Ibidem, pkt 95-97.

33 Ibidem, pkt 98. Por.: Ferla, pkt 48. W obu tych sprawach Trybunał podkreślał, że „wła­ dze nie zapewniły słusznej równowagi pomiędzy użytymi środkami a celem, których chciały osiągnąć”.

p r a w a do p o s z a n o w a n ia je g o ż y c ia ro d z in n e g o n ie b y ła « z g o d n a z p r a w e m » w r o z u m ie n iu art. 8 ust. 2 K o n w e n c ji” .35

W s p r a w ie M a z g a ja T r y b u n a ł s t w ie r d z ił o a rt. 217 k .k .w . n a s tę p u ją ­ co: „p r z e p is te n - ta k , ja k s to s o w a ł się w m a t e r ia ln y m c z a s ie - d a w a ł o d ­ n ośn ej w ła d z y (p r o k u r a to r o w i lub s ą d o w i) k o m p e te n c ję u d z ie la n ia z g o d y n a w iz y t y ro d z in n e w w ię z ie n iu ” , p r z y c z y m „ P r a w o n ie p r z e w id y w a ło j e d ­ n a k ż a d n y c h s z c z e g ó łó w co do w a ru n k ó w u d z ie la n ia t a k ie j z g o d y , ż a d n e g o u k ie r u n k o w a n ia co do tego , w j a k i sposób w ła d z e m a ją d ec y d o w a ć o tym , c z y z a k a z p r a w a w iz y t je s t w d a n ej s p r a w ie u z a s a d n io n y i ja k ie c z y n n ik i d la ta k ie j d e c y z ji m o g ą o k a za ć się is to tn e . N ie p r z e w id y w a ło ró w n ie ż m o ż ­ liw o ś c i o d w o ła n ia się od o d m o w y w iz y t i n ie w y m a g a ło d o s ta rc z a n ia p rze z w ła d z e osob om z a in t e r e s o w a n y m u z a s a d n ie ń sw o ich d ec y zji. D e c y z ja b y ła w ię c p o z o s ta w io n a a b so lu tn ej k o m p e te n c ji d y s k re c jo n a ln e j w ła d z ” .36

T a k w ię c w n o w s zy c h s p ra w a c h T r y b u n a ł o g r a n ic z a ł się do s t w ie r d z e ­ n ia b ra k u s p e łn ie n ia te s tu le g a ln o ś c i i u z n a w a ł, ż e n ie z a c h o d z i p o trz e b a u p e w n ia n ia się co do s p e łn ie n ia in n y ch te s tó w d o p u szcza ln o ści in g e r e n c ji; n ie b a d a ł w ię c te s tu c e lo w o ś c i i k o n ie c z n o ś c i.37

R ea su m u ją c, s tw ie r d z ić m ożn a , ż e co do z a s a d y o sob y p o z b a w io n e w o l­ n ości - z a ró w n o o d b y w a ją c e k a r ę p o z b a w ie n ia w o ln o ści, ja k i ty m c z a s o w o a re s zto w a n e , a ta k ż e od osob n io n e w z w ią z k u z b a d a n ia m i c z y le c z e n ie m p s y c h ia tr y c z n y m - n a d a l k o r z y s ta ją z ich p r a w a do p o s z a n o w a n ia ich ż y ­ c ia p r y w a tn e g o i ro d z in n e g o , a in g e r e n c ja w ła d z w tej m ie r z e je s t d o p u sz­ c z a ln a t y lk o o ty le , o ile ściśle o d p o w ia d a k r y t e r io m je j d o p u szcza ln o ści, w y n ik a ją c y m z k la u z u li lim ita c y jn e j z a w a r te j w art. 8 ust. 2 K o n w e n c ji. P o z a o d rz u c e n ie m ro s z c z e ń sk a rżą c y c h w s p ra w a c h K u lik o w s k ie g o i S t ę p ­ n i a k a, w e w s z y s tk ic h in n y ch s p ra w a c h T r y b u n a ł S tr a s b u rs k i s t w ie r d z a ł n a r u s z e n ie p r a w a s k a rżą c e g o do p o s z a n o w a n ia je g o ż y c ia ro d z in n e g o , n a j­ p ie r w w ob ec n ie s p e łn ie n ia p r z e z in g e r e n c ję w y m o g ó w te s tu k o n ie czn o ści, a p o te m w o b ec n ie m o ż liw o ś c i p o g o d z e n ia o d n o śn eg o p r z e p is u k r a jo w e g o z w y m a g a n ia m i K o n w e n c ji co do ja k o ś c i p r a w a i co do s k r ę p o w a n ia k o m p e ­ te n c ji d y s k re c jo n a ln e j p r e c y z y jn y m i k r y t e r ia m i je j w y k o n y w a n ia .

P ra w o do poszan ow an ia korespondencji osoby

pozbaw ionej wolności

N a w s tę p ie z a u w a ż y ć w y p a d a , ż e w ła ś n ie te g o a s p e k tu p r y w a tn o ś c i do­ t y c z y ła w ię k s z o ś ć o r z e c z n ic tw a E u ro p e js k ie g o T r y b u n a łu P r a w C z ło w ie k a w s k a rg a c h k ie r o w a n y c h p r z e c iw k o P o lsce. T a k ż e w t y m z a k r e s ie T r y b u n a ł

35 Ibidem, pkt 75, w zw. z pkt. 74. Co do odmowy wizyty u skazanego więźnia - por.: Gra- dek v. Poland, wyrok z 8.06.2010 r., pkt 48.

36 Mazgaj, pkt 54. Por. ibidem, pkt 55-57. Por. identycznie: Nurzyński, pkt 39, w zw. z pkt. 40-42; Knyter, pkt 80, w zw. z pkt. 81-83. Por. też: Case o f Popenda v. Poland, wyrok z 9.10.2012 r., pkt 73, w zw. z pkt. 71-72, z akcentem na „arbitralność ingerencji”.

z e t k n ą ł się z k w e s t ią p r z y z n a n ia d a n y m w ła d z o m k o m p e te n c ji d y s k re c jo ­ n a ln e j i sposobu je j w y k o n y w a n ia . I ta k , w s p r a w ie K w ie k a , w k tó re j z a ­ rzu ca n o c e n z u ro w a n ie k o re s p o n d e n c ji s k a rżą c e g o z je g o obroń cą, T r y b u n a ł s tw ie r d z ił, ż e n ie b y ło to „z g o d n e z p r a w e m ” , k ie r u ją c się w c z e ś n ie js z y m s w o im u s ta le n ie m w s p r a w ie N ie d b a ł y , iż „p r a w o p o ls k ie d o ty czą ce k o n tr o li k o re s p o n d e n c ji o b o w ią z u ją c e p r z e d 1 w r z e ś n ia 1998 r. n ie w s k a z y w a ło z ro z s ą d n ą ja s n o ś c ią z a k re s u i sposobu w y k o n y w a n ia k o m p e te n c ji d y s ­ k re c jo n a ln e j p r z y z n a n e j w ła d z o m p u b lic z n y m ” .38 D o ty c z y ło to je d n a k k o ­ re s p o n d e n c ji z obroń cą. Z u p e łn ie in a c ze j w y p a d ła o cen a T r y b u n a łu , je ś li c h o d zi o p r y w a tn ą k o re s p o n d e n c ję s k a rżą c e g o , s t w ie r d z ił b o w ie m , p o w o łu ­ ją c się n a w c z e ś n ie js z e sw e o r z e c z e n ia w s p ra w a c h M a t w ie jc z u k a i M i a ­ n o w s k ie g o , ż e „ p r z e p is y p r a w a p o ls k ie g o b y ły a d e k w a tn ie d o s tę p n e ” o ra z że „ p r z e p is y te b y ły s fo rm u ło w a n e z w y s ta r c z a ją c ą p r e c y z ją ” .39

W p r o w a d z a n as to od r a z u w p ie r w s z e fu n d a m e n ta ln e r o z g r a n ic z e n ie m ię d z y k o re s p o n d e n c ją p r y w a tn ą osób p o z b a w io n y c h w o ln o ś c i a ich k o r e ­ sp o n d en cją - n a z w ijm y to „ u r z ę d o w ą ” - z ich ob ro ń cam i, z o r g a n a m i stras- b u rs k im i i in n y m i o r g a n a m i k o n t r o li m ię d z y n a r o d o w e j, z o m b u d sm a n a m i, z w ła d z a m i p a ń s tw o w y m i, w t y m m .in . z s ą d a m i k r a jo w y m i. N ie m a n a to ­ m ia s t p r a w n ic z o w ię k s z e g o z n a c z e n ia to, c z y c h o d zi o k o re s p o n d e n c ję k ie ­ ro w a n ą do o sob y p o z b a w io n e j w o ln o ści, c z y te ż k o re s p o n d e n c ję p r z e z n ią w y s y ła n ą . W y p a d a je d y n ie z a u w a ż y ć , ż e w ię k s z o ś ć o rz e c z e ń T r y b u n a łu do­ t y c z y ła k o re s p o n d e n c ji w y s y ła n e j p r z e z o sob y p o z b a w io n e w o ln o ści, a s to ­ su n k ow o n ie lic z n e d o ty c z y ły k o re s p o n d e n c ji k ie r o w a n e j do n ich .40

D r u g ie fu n d a m e n ta ln e r o z r ó ż n ie n ie - fu n k cjo n u ją ce p r z e z d łu g i czas w P o lsce, a s p rz e c z n e z w y m o g a m i s y s te m u E K P C , to b y ło r o z r ó ż n ie n ie m ię d z y k o re s p o n d e n c ją w ię ź n ió w , tj. osób o d b y w a ją c y c h k a r ę p o z b a w ie n ia w o ln o ści, a k o re s p o n d e n c ją osób ty m c z a s o w o a re s zto w a n y c h . T o r o z r ó ż n ie ­ n ie d z ia ła ło n a n ie k o rz y ś ć osób ty m c z a s o w o a re s z to w a n y c h i to od n ich po­ c h o d ziła z d e c y d o w a n a w ię k s z o ś ć s k a r g stra sb u rsk ich .

R o z p o c z n ijm y od k o re s p o n d e n c ji p r y w a tn e j, T a k np. w s p r a w ie K w ie k a T r y b u n a ł w y r a ź n ie o d ró ż n ił je g o k o re s p o n d e n c ję z o b ro ń cą i z T r y b u n a łe m K o n s ty tu c y jn y m 41 od je g o p r y w a tn e j k o re s p o n d e n c ji z O .K . T ę o s ta tn ią u z n a ł z a z g o d n ą z p ra w e m , a m ia n o w ic ie z a rt. 217 k o d e k s u z 6.06.1997 r., sa m te n p r z e p is z a o d p o w ia d a ją c y w y m o g o m ja k o ś c i p r a w a w s y s te m ie E K P C , a ta k ż e z a s łu żą c y r e a liz a c ji p r a w o w ite g o celu , m ia n o w ic ie o ch ron ie

38 Kwiek, pkt 32, w zw. z pkt 31. Por. Case o f Niedbała v. Poland, wyrok z 4.07.2000, pkt 81-84.

39 Kwiek, pkt 46. Por. Case o f Matwiejczuk v. Poland, wyrok z 2.12.2003, pkt 101 („prze­ pisy te były sformułowane z wystarczającą precyzją i wskazywały zakres przyznanej kompe­ tencji dyskrecjonalnej”); Case o f Mianowski v. Poland, wyrok z 16.12.2003, pkt 65 in fine. Por. też: Case o f Zborowski v. Poland, wyrok z 15.01.2008, pkt 37.

40 Najczęściej była to korespondencja od organów EKPC; zdarzały się jednak listy od Rzecznika Praw Obywatelskich (sprawy Radaja i Misiaka), Sądu Najwyższego (sprawy M i­ siaka i Jarkiewicza), Europejskiego Komitetu ds. Zapobiegania Torturom (sprawa M isiaka).

„b e z p ie c z e ń s tw a p u b lic z n e g o ” o „z a p o b ie g a n ia p r z e s tę p c z o ś c i” .42 P o n a d to , ocen iają c, „c z y p o w o d y p r z y ta c z a n e n a u s p r a w ie d liw ie n ie od n ośn ej k o n tr o ­ l i b y ły is to tn e i w y s ta r c z a ja c e o ra z z a s a d a p ro p o rc jo n a ln o ś c i b y ła u s z a n o ­ w a n a ” , d o s z e d ł do w n io sk u , ż e „w s z c z e g ó ln y c h o k o lic zn o ś c ia c h n in ie js z e j s p r a w y m o n ito ro w a n ie k o re s p o n d e n c ji s k a rżą c e g o z O .K . m o ż n a u zn a ć z a k o n ie c z n e w d e m o k ra ty c z n y m s p o łe c z e ń s tw ie w z n a c z e n iu a rt. 8 ust. 2 K o n w e n c ji” .43 W s p r a w ie F r ie d e n s b e r g a n a to m ia s t T r y b u n a ł u zn a ł, co p ra w d a , ż e k o n tr o la k o re s p o n d e n c ji s k a rżą c e g o z IN G B a n k ie m „b y ła z g o d ­ n a z p r a w e m k r a jo w y m ” , d o p a tr z y ł się je d n a k n a r u s z e n ia a rt. 8, a lb o w ie m „r z ą d n ie p r z e d s t a w ił ż a d n y c h a rg u m e n tó w u m o ż liw ia ją c y c h ocen ę p o t r z e ­ b y c e n z u ro w a n ia k o re s p o n d e n c ji s k a rżą c e g o z je g o b a n k ie m a n i ce lu ta k ie j in g e r e n c ji w je g o p r a w o o p a rte n a art. 8 ” .44 T a k w ięc, w k o n te k ś c ie k o r e ­ s p o n d en cji p r y w a tn e j m o ż n a b y s tw ie rd z ić , ż e p ra w o k r a jo w e w e w ła ś c iw y sposób r e g u lu je m o n ito ro w a n ie je j; s t w ie r d z e n ie n a to m ia s t n a r u s z e n ia b ąd ź b ra k u n a r u s z e n ia a rt. 8 K o n w e n c ji z a le ż y od s z c z e g ó ln y c h o k o lic zn o ści k o n k re tn e j s p ra w y . W ła d z e w k a ż d y m b ą d ź r a z ie m a ją o b o w ią z e k u z a s a d ­ n ie n ia k o n ie c z n o ś c i te g o r o d z a ju in g e r e n c ji w p ra w o do p o s z a n o w a n ia k o ­ re s p o n d e n c ji p r y w a tn e j. N a ty m s a m y m p o z io m ie p o s tr z e g a n y je s t o b o w ią z e k p o s z a n o w a n ia k o re s p o n d e n c ji ro d z in n e j o sob y p o z b a w io n e j w o ln o ści. T a k np. w s p r a w ie B o b la T r y b u n a ł w y r a ź n ie u z n a ł zgo d n o ść a rt. 217 ust1 k .k .w . z w y m a g a ­ n ia m i K o n w e n c ji i d o p u szcza ln o ść o p ie r a n ia n a n im k o n t r o li k o re s p o n ­ d e n c ji ro d z in n e j. S tw ie r d z a ją c z a te m s p e łn ie n ie te s tu le g a ln o ś c i, T r y b u ­ n a ł z a r a z e m z u p e łn ie p o m in ą ł t e s t celo w ości, o r z e k ł n a to m ia s t, ż e d oszło do n a r u s z e n ia a rt. 8 K o n w e n c ji, p o n ie w a ż „r z ą d n ie p r z e d ło ż y ł ża d n y c h a rg u m e n tó w u m o ż liw ia ją c y c h ocen ę p o trz e b y c e n z u ro w a n ia k o re s p o n d e n ­ c ji s k a rżą c e g o z je g o r o d z in ą ” .45 I p r z e c iw n ie , w s p r a w ie K u lik o w s k ie g o

T r y b u n a ł u z n a ł od n o śn ą część s k a r g i z a o c z y w iś c ie b e z p o d s ta w n ą , ja k o że „s k a r ż ą c y n ie p r z e d s t a w ił ż a d n y c h in fo r m a c ji co do ścisłego z a k re s u o g ra n ic z e ń n a ło ż o n y c h n a je g o k o n t a k t y i k o re s p o n d e n c ję z r o d z in ą ” .46 P o d n o s ił w ię c z a r z u t y g o ło s ło w n ie ; ty m c z a s e m to n a n im s p o c z y w a ł c ię ż a r d o w od u w z a k r e s ie u d o k u m e n to w a n ia s ta w ia n y c h z a rz u tó w .

M o im z d a n ie m , z u w a g i n a to, ż e p o s z a n o w a n ie ż y c ia ro d z in n e g o sta n o ­ w i o d rę b n y i d o d a tk o w o w sto su n k u do p o s z a n o w a n ia k o re s p o n d e n c ji

-42 Ibidem, pkt 46 i 47, odpowiednio.

43 Ibidem, pkt 48-49. Kierował się Trybunał tym, że skarżący „był oskarżony o poważne przestępstwa kryminalne” oraz „potrzebą zapewnienia właściwego toku procesu” - pkt 48. Por. podobnie: Zborowski, pkt 36-38.; Jarkiewicz, pkt 81-84, co do korespondencji ze spółką wydawniczą INFOR, gdzie „motywy bezpieczeństwa usprawiedliwiały monitorowanie listów wysyłanych do skarżącego przez spółkę INFOR” - cyt. pkt 83.

44 Friedensberg, pkt 43-46; cyt. pkt 45. 45 Bobel, pkt 62-65, cyt. pkt 64.

46 Kulikowski, pkt 77. Wobec tego Trybunał stwierdził, że „badanie ograniczeń nałożo­ nych na [...] korespondencję z jego rodziną z punktu widzenia ich proporcjonalności w sto­ sunku do realizowanego celu prawowitego byłoby możliwe jedynie, gdyby skarżący dostarczył wystarczająco szczegółowych informacji co do faktów” - ibidem.

in te g r a ln y s k ła d n ik p r y w a tn o ś c i ch ro n io n ej n a p o d s ta w ie a rt. 8 K o n w e n c ji, p o s z a n o w a n ie k o re s p o n d e n c ji ro d z in n e j p o w in n o k o rz y s ta ć z p o d w y ż s z o n e ­ go s ta n d a rd u o ch ro n y w p o ró w n a n iu z in n y m i ro d z a ja m i k o re s p o n d e n c ji p r y w a tn e j. N a le ż y z a leca ć, b y T r y b u n a ł b a rd z ie j w y r a z iś c ie to a k c e n to ­ w a ł; o c z y w iś c ie , b ez z a g r o ż e n ia w c h o d zą c y c h w d a n ej s p r a w ie w g r ę c eló w p r a w o w ity c h , a to d o p u szcza ją c je d y n ie w ę ż s z y m a r g in e s o cen y p a ń s tw a i p r z y jm u ją c p o d w y ż s z o n ą sk ru p u la tn o ś ć w b a d a n iu in g e r e n c ji p a ń s tw a w t y m z a k re s ie , z w ła s z c z a w k o n te k ś c ie s p e łn ia n ia k o n k re tn y c h k r y t e r ió w te s tu k o n ie czn o ści. J e s t r z e c z ą n ie w ą t p liw ie in te re s u ją c ą s p o jrz e n ie n a sposób p o tr a k to ­ w a n ia p r z e z E T P C o b o w ią z k u p o s z a n o w a n ia k o re s p o n d e n c ji o sob y p o z b a ­ w io n e j w o ln o ś c i z o r g a n iz a c ja m i p o z a r z ą d o w y m i. I ta k , w s p r a w ie W a r s iń - s k ie g o T ry b u n a ł, o w s ze m , z w r ó c ił u w a g ę n a c e n z u ro w a n ie k o re s p o n d e n c ji s k a rżą c e g o z A m n e s t y In t e r n a t io n a l i T r a n s p a r e n c y In t e r n a tio n a l, je d n a k ­ ż e - w p r z e c iw s ta w ie n iu do o cen y k o re s p o n d e n c ji z T r y b u n a łe m - u z n a ł tę in g e r e n c ję z a z g o d n ą z p r a w e m (a rt. 217 ust. 1 k .k .w .) i k ie r u ją c ą się „ p r a w o w ity m c e le m «z a p o b ie g a n ia z a m ie s z k o m i p r z e s tę p c z o ś c i»” , a le n ie s p e łn ia ją c ą te s tu k o n ie czn o ści, a lb o w ie m „r z ą d n ie p r z e d s t a w ił ż a d n y c h a r ­ g u m e n tó w , k tó r e m o g ły b y u s p r a w ie d liw ia ć k o n tr o lę k o re s p o n d e n c ji s k a r ­ ż ą c e g o z u z n a n y m i o r g a n iz a c ja m i p o z a r z ą d o w y m i, n a w e t j e ś li je d n a z n ich n ie z a jm o w a ła się p r a w a m i c z ło w ie k a ja k o ta k im i, a le w a lk ą z k o ru p c ją ” .47 K o re s p o n d e n c ja z N G O ’s je s t w ię c t r a k t o w a n a w e d le s ta n d a rd ó w k o r e ­ s p o n d en cji p r y w a tn e j, z a k c e n te m n a o b o w ią z e k u z a s a d n ie n ia in g e re n c ji.

M o im z d a n ie m , ta k ż e w t y m z a k r e s ie - p o d o b n ie j a k w p r z y p a d k u k o r e ­ s p o n d en cji ro d z in n e j - za le c a ć b y m o ż n a p o d w y ż s z e n ie s ta n d a rd ó w o ch ro n ­ n ych stra sb u rsk ich , z u w a g i n a co ra z b a r d z ie j u z n a n ą ro lę N G O ’s w s fe rz e u r z e c z y w is tn ia n ia p r a w c z ło w ie k a i m o n ito r o w a n ia ich n a ru szeń . Z d ru g ie j stro n y, z a le c a n a je s t o stro żn o ść, ja k o ż e - p r z y n a jm n ie j n ie k tó r e - N G O ’s sk łon n e są do u c ie k a n ia się do p r o w o k a c ji, p resji, a g r e s ji i z a ś le p ie n ia w y ­ ty c z o n y m d la s ieb ie celem , w m y ś l n ie c h lu b n e j z a s a d y - c e l u ś w ię c a środk i. T r y b u n a ł n ie d o p u szcza ł k o n tr o li k o res p o n d e n cji osob y p o zb a w io n ej w o l­ n ości z w ła d z a m i p a ń s tw o w y m i. O p ie r a ł się p r z y ty m n a z a k a z ie w y n ik a ­ ją c y m z art. 102 (1 1 ) k.k .w . z 1997 r., w z w ią z k u z art. 214 te g o kodeksu . W s z e lk a w ię c in g e r e n c ja n ie sp e łn ia ła te s tu le g a ln o ś c i; b y ła s p rzeczn a z w y ­ ra ź n y m z a k a z e m u sta w o w ym . S am o p o jęcie „w ła d z y p a ń s tw o w e j” w ty m k o n ­ tek śc ie ro z u m ia ł szerok o i o d n osił j e m .in. do T ry b u n a łu K o n s ty tu c y jn e g o ,48 u rzęd u p o d a tk o w e g o ,49 S ąd u N a jw y ż s z e g o i m in is tra s p ra w ie d liw o ś c i oraz

47 Warsiński, pkt 36-38, cyt. pkt 38. W sprawie Misiaka Trybunał w ogóle nie zajął się oceną cenzurowania korespondencji z NGO, mimo że zarzut dotyczył monitorowania kore­ spondencji skarżącego ze Stowarzyszeniem Penitencjarnym „Patronat”, organizacją pozarzą­ dową, działającą inter alia na rzecz więźniów i byłych więźniów. Por.: Misiak, pkt 23 i nn.

48 Kwiek, pkt 41. ETPC określał TK jako „będący władzą państwową”. 49 Bobel, pkt 58.

R z e c z n ik a P r a w O b y w a te ls k ic h ,50 o rg a n u R a d y M ie js k ie j ds. Osób N ie p e ł­ n o sp ra w n y ch i Z a k ła d u U b e z p ie c ze ń S p ołeczn y ch 51 lub sądu re jo n o w e g o .52 J e s z c z e b a rd z ie j p r y n c y p ia ln ie w y g lą d a z a k a z m o n ito r o w a n ia k o re s p o n ­ d e n c ji o sob y p o z b a w io n e j w o ln o ś c i z o r g a n a m i m ię d z y n a r o d o w e j k o n tr o li w y k o n y w a n ia z o b o w ią z a ń w d z ie d z in ie p r a w c z ło w ie k a , w t y m z w ła s z c z a z o r g a n a m i s tra s b u rs k im i, a ob ecn ie - z E u ro p e js k im T r y b u n a łe m P r a w C z ło w ie k a . J u ż w s p r a w ie R a d a ja T r y b u n a ł - p rzy p o m in a ją c , ż e „ p r a k t y ­ k a o tw ie r a n ia i o d c z y ty w a n ia lis tó w w ię ź n ió w o zn a c z a in g e r e n c ję w p ra w o s k a rżą c e g o do p o s z a n o w a n ia k o re s p o n d e n c ji w z n a c z e n iu art. 8 K o n w e n c ji” - w y r a ź n ie z a a k c e n to w a ł, ż e „n a jw y ż s z e z n a c z e n ie d la e fe k ty w n e g o fu n k ­ c jo n o w a n ia s y s te m u s k a r g i in d y w id u a ln e j g w a r a n to w a n e g o n a p o d s ta w ie a rt. 3 4 K o n w e n c ji m a to, ż e s k a r ż ą c y b ą d ź p o te n c ja ln i s k a r ż ą c y m a ją z d o l­ ność sw o b od n eg o k o m u n ik o w a n ia się z o r g a n a m i k o n w e n c y jn y m i, n ie p o d ­ le g a ją c ż a d n e j fo rm ie p r e s ji z e s tro n y w ła d z co do w y c o fa n ia b ą d ź z m ia n y ich z a r z u tó w ” , ż e - z a te m - „ p ie r w s z o r z ę d n e z n a c z e n ie ” m a w t y m z a k r e s ie „to, b y k o re s p o n d e n c ja w ię ź n ió w z T r y b u n a łe m n ie p o d le g a ła ż a d n e j fo rm ie k o n tro li, k t ó r a m o g ła b y p o te n c ja ln ie p o w s tr z y m y w a ć ich od w n o s z e n ia ich s k a r g do T r y b u n a łu ” .53

W k o le jn y c h w y r o k a c h T r y b u n a ł s łu ż y ł d o d a tk o w y m i w y ja ś n ie n ia m i. I ta k , w s p r a w ie W a s ile w s k ie g o s tw ie r d z ił, ż e „W t y m k o n te k ś c ie «p r e s ja » o b ejm u je n ie t y lk o p rzy m u s b e z p o ś r e d n i i ra ż ą c e a k ty z a s tra s z a n ia , a le ta k ż e in n e n ie s to s o w n e a k ty b ą d ź k o n t a k t y p o ś re d n ie m a ją c e zn ie c h ę c ić c z y o d s trę c zy ć s k a rżą cy ch od k o r z y s ta n ia z e ś ro d k a k o n w e n c y jn e g o ; d o d a ­ ją c p r z y ty m , ż e np. „p r z e c h w y ty w a n ie p r z e z w ła d z e w ię z ie n n e lis tó w ta k ż e

m o że stać n a p r z e s z k o d z ie w n o s z e n iu ich s p ra w do T r y b u n a łu ” .54 Z k o le i w s p r a w ie M i c h t y w s k a z a ł, ż e „p o s z a n o w a n ie je g o k o re s p o n d e n c ji je s t is to tn e , p o n ie w a ż m o że o n a d o ty czy ć z a r z u tó w p r z e c iw k o w ła d z o m w ię z ie n ­ n y m b ą d ź fu n k c jo n a riu s z o m w ię z ie n n y m . O t w ie r a n ie lis tó w do i od o r g a ­ n ów k o n w e n c y jn y c h n ie w ą t p liw ie r o d z i m o żliw o ść , iż b ę d ą one o d c z y ty w a ­ n e i - b yć m o że - p r z y o k a z ji s tw o r z ą r ó w n ie ż r y z y k o r e p r e s a lió w z e s tro n y p e rs o n e lu w ię z ie n n e g o p r z e c iw k o d a n em u w ię ź n io w i” .55

T o p r y n c y p ia ln e s ta n o w is k o p e r se T r y b u n a ło w i w p ie r w s z e fa z ie o r z e ­ k a n ia w s p ra w a c h p o lsk ich n ie w y s ta rc z a ło . T o te ż p o c z u w a ł się T r y b u n a ł do o b o w ią z k u b a d a n ia , c z y z a rz u c a n a in g e r e n c ja s p e łn ia ła w a r u n k i k la u ­ z u li lim ita c y jn e j z art. 8 ust. 2 K o n w e n c ji, p r z e d e w s z y s tk im , c z y b y ła „z g o d n a z p r a w e m ” i s tw ie r d z a ł - w k o n te k ś c ie art. 33 R e g u la m in u T y m ­ cz a s o w e g o A r e s z to w a n ia , p o d ó w c za s o b o w ią zu ją c e g o , ż e p o d s ta w a p r a w n a d la in g e r e n c ji is tn ia ła , a s to s o w n ie do n iej, k o re s p o n d e n c ja osób ty m c z a ­

50 Misiak, pkt 23.

51 Friedensberg, pkt 41, jako „będących instytucjami państwowymi”. 52 Jarkiewicz, pkt 74 jako „będącego również władzą państwową”.

53 Radaj, pkt 20. Por.: Sałapa, pkt 94; Wasilewski, pkt 25; Drozdowski, pkt 27; Case o f Michta v. Poland, wyrok z 4.05.2006, pkt 55; Case o f Maksym v. Poland, pkt 31.

54 Wasilewski, pkt 27. 55 M ichta, pkt 56.

sow o a re s z to w a n y c h p o d le g a ła a u to m a ty c zn e m u b a d a n iu p r z e z p la c ó w k ę d e te n c y jn ą i m o g ła być o d c z y ty w a n a p rze z w ła d z e o d p o w ie d z ia ln e z a p o ­ s tę p o w a n ie k a r n e .56

D la r o z s t r z y g n ię c ia s p r a w y T r y b u n a ł p o s łu ż y ł się w y p r a c o w a n ą p rze z s ieb ie k o n c e p c ją g r a n ic i w a ru n k ó w d o p u szcza ln o ści k o m p e te n c ji d y sk re- c jo n a ln e j.57 W s k a z a ł m .in., ż e „w y r a ż e n ie « z g o d n a z p r a w e m » w y m a g a n ie t y lk o z g o d n o ś c i z p r a w e m k r a jo w y m , a le o d n o si się ró w n ie ż do ja k o ś c i te g o p r a w a ” , k tó r e „m u s i w s k a z y w a ć z ro z s ą d n ą ja s n o ś c ią z a k re s i sposób w y k o n y w a n ia od n ośn ej k o m p e te n c ji d y s k re c jo n a ln e j p r z y z n a n e j w ła d z o m p u b liczn y m , ta k b y z a p e w n ia ć je d n o s tk o m m in im a ln y sto p ie ń o ch ron y, do ja k ie g o o b y w a te le m a ją t y t u ł w o p a rc iu o ru le o f la w w d e m o k ra ty c z n y m

s p o łe c z e ń s tw ie ” .58

W t y m t r y b ie T r y b u n a ł d o s ze d ł do u z n a n ia in g e r e n c ji z a s p rz e c z n ą z p ra w e m , a lb o w ie m : „m a ją c e z a s to s o w a n ie p r z e p is y p r a w a p o ls k ie g o - ta k ja k w m a t e r ia ln y m cz a s ie on e o b o w ią z y w a ły - d o p u s z c z a ły a u to m a ty c zn e o tw ie r a n ie i o d c z y ty w a n ie k o re s p o n d e n c ji w ię ź n ió w p rze z w ła d z e w ię z ie n ­ n a i w ła d z e o d p o w ie d z ia ln e z a p o s tę p o w a n ie k a r n e ” , „n ie d o k o n y w a ły ż a d ­ n ego r o z r ó ż n ie n ia p o m ię d z y r o z m a it y m i k a t e g o r ia m i osób, z k t ó r y m i b y w ię ź n io w ie k o r e s p o n d o w a li” i „n ie u s ta la ły ż a d n y c h z a s a d re g u lu ją c y c h w y ­ k o n y w a n ie ta k ie j k o n t r o li k o re s p o n d e n c ji” , za ś „w ła d z e n ie b y ły z o b o w ią ­ z a n e do w y d a w a n ia d e c y z ji z u z a s a d n ie n ie m , s p e c y fik u ją c e j p o d s ta w y , n a k tó ry c h je p o d ję to ” , a p o n a d to „ż a d n e p r z e p is y p r a w n e n ie p r z e w id y w a ły ś ro d k a u m o ż liw ia ją c e g o o sob ie a re s z to w a n e j z a k w e s tio n o w a n ie sposobu c zy z a k r e s u ta k ie g o ś ro d k a ” .59

Z d a r z a ło się w ie lo k r o tn ie , ż e s tw ie r d z e n ie n ie z g o d n o ś c i k o n t r o li k o ­ re s p o n d e n c ji z p r a w e m w y n ik a ło z b ra k u p r z e s t r z e g a n ia w y m o g u p r a w a k ra jo w e g o , b y o tw a rc ie lis tu c z y in n ej p r z e s y łk i m ia ło m ie js c e w obecn ości osob y p o z b a w io n e j w o ln o ści, o k tó re j k o re s p o n d e n c ję c h o d ziło .60 P o n o w e ­ liz a c ji u s ta w o d a w s tw a k a rn e g o w 1997 r. p r o b le m o g r a n ic z y ł się l i ty lk o do osób ty m c z a s o w o a re s zto w a n y c h , a lb o w ie m j e ś li c h o d zi o o sob y sk a z a n e - ja k to w y r a z iś c ie s t w ie r d z ił T r y b u n a ł w s p r a w ie G .K . - „r z ą d n ie w s k a ­ z a ł k o n k re tn e j p o d s ta w y p r a w n e j d la z a rz u c a n e j in g e r e n c ji” , z a ś art. 217 k .k .w . „s to s o w a ł się li t y lk o do osób ty m c z a s o w o a re s zto w a n y c h , a n ie do

56 Por. Radaj, pkt 21. Podobnie w wielu kolejnych sprawach.

57 Szerzej na ten temat: T.Jasudowicz, Kompetencje dyskrecjonalne w świetle orzeczni­ ctwa Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, [w:] Europejska Konwencja Praw Człowieka i je j system ochronny - perspektywa systemowa i orzecznicza, red. T. Jasudowicz, M. Balce- rzak, J. Kapelańska-Pręgowska, Toruń 2011, s. 36-61, passim.

5S Radaj, pkt 22. Por.: wcześniej - Niedbała, pkt S1-S4; później - m.in. Kwiek, pkt 31-32; Wegera, pkt 72-74; Mazgaj, pkt 54-57; Nurzyński, pkt 34-35 i 41; Zborowski, pkt 37-39.

59 Radaj, pkt 23. Nie ustalały też te przepisy „ani sposobu, ani ram czasowych, w których miała ona (tj. kontrola listów - przyp. T.J.) być dokonana” - ibidem. Por. identycznie - Sałapa,

pkt 97-100; Klamecki, pkt 13S-139; Matwiejczuk, pkt 9S.

60 Tak np.: Matwiejczuk, pkt 102; Mianowski, pkt 66; Wasilewski, pkt 29-30; Case o f Tomczyk-Prokopyszyn v. Poland, wyrok z 2S.03.2006, pkt 32-33.

osób, k tó r e - ja k s k a r ż ą c y - o d b y w a ły w y r o k w ię z ie n ia w n a s tę p s tw ie p r a ­ w o m o c n eg o o r z e c z e n ia ” .61

P r z e z d łu g i czas p o k u to w a ły w p o ls k im s y s te m ie p e n ite n c ja r n y m post- s o c ja lis ty c z n e p r a k ty k i w y r a ź n e g o o d r ó ż n ia n ia sta tu s u osób ty m c z a s o ­ w o a re s z to w a n y c h od sta tu s u osób p ra w o m o c n ie sk a za n y ch , n a n ie k o ­ rzy ś ć ty c h p ie rw s z y c h . O so b iście d o ś w ia d c z y łe m tego , b ęd ą c a r e s z to w a n y w 1984 r. N ie p rz y p u s z c z a łe m je d n a k , ż e ta k dłu go po ro z p o c z ę c iu procesu g łę b o k ie j tra n s fo r m a c ji u s tro jo w e j r o z r ó ż n ie n ie to b ę d z ie się n a d a l u t r z y ­ m y w a ło . Co w ię c e j, w m o im p rze k o n a n iu , w ie lu s ęd zió w , p ro k u r a to ró w i fu n k c jo n a riu s z y słu żb y w ię z ie n n e j w P o ls c e n a d a l ta k po d ziś d z ie ń m y ś li i ta k c h ę tn ie b y d z ia ła ło . I d z i a ł a . , a P o ls k a p r z e g r y w a k o le jn e s p r a w y w S tra sb u rg u .

D la te g o ta k s iln y je s t w sp ra w a ch p o lsk ich a k c e n t o rz e c z n ic tw a stras- b u rs k ie g o n a p o trz e b ę p r z e z w y c ię ż a n ia teg o s te re o ty p u m y ś le n ia i d z ia ­ ła n ia. J es z c z e w s p r a w ie D r o z d o w s k ie g o T r y b u n a ł s p o strzeg a ł, ż e „p ra w o k r a jo w e n ie p r z e w id u je sp e c y fic zn e g o z a k a z u u s ta w o w e g o c e n z u ro w a n ia k o re s p o n d e n c ji z T r y b u n a łe m w stosu n ku do osób - ta k ich , ja k w n in ie js ze j s p r a w ie s k a rżą c y - k tó re są ty m c z a s o w o a re s z to w a n e [...]. C o w ię c e j, p ra w o k r a jo w e - w m a te r ia ln y m cza sie o b o w ią z u ją c e - w y r a ź n ie d o p u szcza ło p o d ­ d a w a n ie k o re s p o n d e n c ji z T r y b u n a łe m osob y p o z b a w io n e j w o ln o ś c i k o n tr o li je j treści, p rze w id u ją c , ż e m a on a być d o k o n y w a n a w obecn ości a res zta n - t a ” .62 D z ia ła ł w ię c T r y b u n a ł „w o p a rciu o z a ło ż e n ie , iż in g e r e n c ja b y ła z g o d ­ n a z p r a w e m ” , a s t w ie r d z ił n a ru s z e n ie art. 8 w o p a rciu o te s t k o n ieczn o ści, ja k o ż e n ie d o p a trz y ł się „ża d n y ch p rzy m u s z a ją c y c h p o w od ó w , d la k tó ry c h k o re s p o n d e n c ja sk a rżą c e g o z T r y b u n a łe m m ia ła b y być m o n ito ro w a n a ” .63 S y tu a c ja w b a d a n y m z a k r e s ie z m ie n iła się, rz e c m o żn a , b ły s k a w ic z n ie . W w y r o k u w s p r a w ie M i c h t y z 4 m a ja 2006 r. T r y b u n a ł po p ro s tu p o p a rł w ła ś c iw e s ta n o w is k o rzą d u , k t ó r y - w o p a rciu o art. 214 k .k .w . - t w ie r d z ił, ż e „o so b y ty m c z a s o w o a re s z to w a n e p o w in n y k o rz y s ta ć z ta k ic h sa m ych p r a w ja k osob y sk a za n e p r a w o m o c n y m w y r o k ie m ” , a z a k a z c e n z u ro w a n ia k o re s p o n d e n c ji z T r y b u n a łe m „z n a jd u je z a s to s o w a n ie ró w n ie ż do osób t y m ­ cza so w o a re s z to w a n y c h ” .64

61 Case of G.K. v. Poland, wyrok z 20.01.2004, pkt 110. Trybunał wskazał zarazem, że w stosunku do osób skazanych wchodzi w grę „specyficzny zakaz ustawowy cenzurowania bądź innego niewłaściwego traktowania ich korespondencji do «instytucji ustanowionych przez traktaty międzynarodowe ratyfikowane przez Rzeczpospolitą Polską dotyczące ochro­ ny praw człowieka»”, przy czym art. 103 ust. 1 k.k.w. - wbrew twierdzeniom rządu - „nie pozostawiał decyzji co do tego, czy cenzurować list skarżącego, dyskrecjonalnej kompetencji władz, lecz wyraźnie zakazywał im czynienia tego”; władze działały więc „wbrew temu wyraź­ nemu zakazowi prawnemu” - ibidem, in fine. Por.: Case o f Pisk-Piskowski v. Poland, wyrok z 14.06.2005, pkt 28.

62 Drozdowski, pkt 26. Wskazał też, że zakaz sformułowany w art. 103 ust. 1 k.k.w. „ogranicza się do korespondencji osób skazanych”.

63 Ibidem, pkt 26 in fine, w zw. z pkt. 27-31, cyt. pkt 30.

64 Michta, pkt 61. Por. m.in.: Case o f Dzyruk v. Poland, wyrok z 4.07.2006, pkt 49-56;