ROCZNIKI GEOMATYKI 2016 m TOM XIV m ZESZYT 3(73): 351–362
Oferta edukacyjna geoinformacji na Wydziale Nauk
Geograficznych Uniwersytetu £ódzkiego 2015/2016 r.
Educational offer of geoinformation at the Faculty
of Geographical Sciences, University of £ódŸ of 2015/2016
Iwona Ja¿d¿ewska
Uniwersytet £ódzki, Wydzia³ Nauk Geograficznych, Instytut Geografii Miast i Turyzmu, Zak³ad Geoinformacji
S³owa kluczowe: geoinformacja, geografia, szkolnictwo wy¿sze, GIS Keywords: geoinformation, geography, higher education, GIS
Wstêp
Od ponad 20 lat w polskim szkolnictwie wy¿szym wprowadza siê nauczanie zagadnieñ zwi¹zanych z szeroko rozumianymi systemami informacji geograficznej (GIS). Pocz¹tkowo by³y to pojedyncze przedmioty – g³ównie na kierunkach geograficznych, geodezyjnych, woj-skowych, przyrodniczych, a nastêpnie gospodarki przestrzennej i humanistycznych. Cieszy-³y siê one coraz wiêkszym zainteresowaniem studentów. W kolejnym etapie w edukacji pojawi³y siê specjalnoœci, które oferowa³y wiêksz¹ liczbê godzin dydaktycznych z zakresu GIS. Stan nauczania geoinformacji w pierwszej dekadzie XXI w. przedstawiony zosta³ w czasopiœmie Roczniki Geomatyki (GaŸdzicki, 2009). W tym czasie twórcy programów nauczania ró¿nie nazywali powstaj¹ce specjalnoœci, na przyk³ad geoinformacja, geoinforma-tyka, te¿ geomatyka. Student otrzymywa³ tytu³ w³aœciwy dla kierunku, który ukoñczy³, na przyk³ad magistra geografii, ze specjalnoœci¹ systemy informacji geograficznej w Uniwersy-tecie Jagielloñskim, geoinformatyka i teledetekcja lub kartografia w UniwersyUniwersy-tecie Warszaw-skim, geoinformacja w Uniwersytecie Adama Mickiewicza w Poznaniu (Kozak i in., 2009), geomatyka w Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie (Eckes, 2009), technologie geoin-formatyczne i mobilne w Politechnice Gdañskiej (Stepnowski, Moszyñski, 2009), geoinfor-matyka w Politechnice Wroc³awskiej (Blachowski, WoŸniak, 2009). W przypadku kierun-ków geograficznych polskich uniwersytetów grono pasjonatów z ró¿nych uczelni: sytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu, Uniwersytetu Jagielloñskiego z Krakowa, Uniwer-sytetu Gdañskiego, UniwerUniwer-sytetu £ódzkiego, UniwerUniwer-sytetu Warszawskiego, UniwerUniwer-sytetu Miko³aja Kopernia w Toruniu, Uniwersytetu Marii Sk³odowskiej-Curie z Lublina spotyka³o siê kilkakrotnie w 2009 roku, aby lobbowaæ na rzecz utworzenia nowego kierunku. Podczas dyskusji wypracowano wówczas ideê, aby nowe kierunki uniwersyteckie nosi³y nazwê
geo-informacja. Pierwsze nabory na studia pierwszego stopnia, na kierunki bezpoœrednio powi¹-zane z GIS, uruchomiono dopiero w 2012 roku. Nowe kierunki nazywano ró¿nie: macja w Uniwersytecie £ódzkim i Uniwersytecie Adama Mickiewicza w Poznaniu, geoinfor-macja œrodowiskowa w Uniwersytecie Miko³aja Kopernika, geoinformatyka w Politechnice Warszawskiej i Uniwersytecie Marii Sk³odowskiej-Curie w Lublinie.
Programy nauczania w zakresie geoinformacji wprowadzono w wy¿szych uczelniach Stanów Zjednoczonych, nastêpnie w innych krajach wysoko rozwiniêtych, a dyskusja o niej odbywa³a siê na prze³omie lat osiemdziesi¹tych i dziewiêædziesi¹tych (Fisher, 1989; Gold i in., 1990; Kemp, Goodchild, 1991) i trwa do dziœ. Warto w³¹czyæ siê do niej, aby zagadnienia dotycz¹ce polskiej edukacji znalaz³y siê równie¿ w literaturze naukowej.
Autorka zada³a pytanie jak przebiega³ proces rozwoju nauczania geoinformacji na Wy-dziale Nauk Geograficznych Uniwersytetu £ódzkiego (WNG U£) oraz jaka jest aktualna oferta zajêæ na kilku kierunkach prowadzonych przez WNG U£ pod k¹tem przedmiotów zwi¹zanych z GIS.
Od pojedynczych przedmiotów do kierunku studiów
Na Wydziale Nauk Geograficznych Uniwersytetu £ódzkiego proces rozwoju nauczania geoinformacji nastêpowa³ podobnie jak na innych polskich uczelniach. Pierwsi zaczêli wyko-rzystywaæ GIS nauczyciele akademiccy do zadañ naukowych (Ja¿d¿ewska, Urbañski, 2013; Ja¿d¿ewska, 2014), a nastêpnie do zadañ dydaktycznych. Pocz¹tkowo studenci byli kszta³-ceni na zajêciach przygotowuj¹cych do wykorzystania GIS w geografii, nastêpnie w trakcie pojedynczych przedmiotów wprowadzano specjalistyczn¹ problematykê, na przyk³ad GIS w turystyce, geografii urbanistycznej, klimatologii, planowaniu przestrzennym i innych. Za-czê³y powstawaæ pierwsze prace licencjackie i magisterskie wykorzystuj¹ce metody i narzê-dzia GIS na kierunkach: geografia, turystyka i rekreacja oraz gospodarka przestrzenna. Du¿e zainteresowanie studentów geoinformacj¹ spowodowa³o decyzjê o otwarciu w 2011 roku studiów podyplomowych, których oferta kierowana by³a nie tylko do osób pracuj¹cych zawodowo, z d³u¿szym sta¿em pracy (np. urzêdników, urbanistów), ale tak¿e do studentów ró¿nych kierunków z tytu³em licencjata. Uznano, ¿e w geoinformacji niezbêdne s¹ pewne umiejêtnoœci i wiedza z informatyki oraz matematyki, a treœci tych najlepiej bêd¹ nauczaæ specjaliœci, dlatego do wspó³pracy zaproszono profesora Stanis³awa Goldsteina kieruj¹cego Katedr¹ Informatyki Stosowanej na Wydziale Matematyki i Informatyki (WMiI) U£, który zapewni³ odpowiednich dydaktyków.
Rok póŸniej podjêto starania o uruchomienie studiów licencjackich z geoinformacji, a program studiów pierwszego stopnia autorstwa Iwony Ja¿d¿ewskiej (WNG) i Piotra Cy-buli (WMiI) realizowany jest od 2012 roku. Kontynuowano wspó³pracê z Wydzia³em Mate-matyki i InforMate-matyki U£, dla którego zaplanowano blisko 40% zajêæ obligatoryjnych. Wspó³-praca zaowocowa³a wspólnym grantem edukacyjnym INFOGEOLOG1, w ramach którego powsta³y kierunki: informatyka i logistyka po angielsku, a kierunek geoinformacja zosta³ rozbudowany o nowe zajêcia, p³atne praktyki i sta¿e. Zakupiono miêdzy innymi licencjê oprogramowania ArcGIS, serwer oraz zagraniczne publikacje.
1Projekt realizowany jest w ramach konkursu 1/POKL/4.3/2012 na dofinansowanie projektów w ramach
Dzia³ania 4.3 Priorytet IV PO KL Wzmocnienie potencja³u dydaktycznego uczelni w obszarach kluczowych w kontekœcie celów Strategii Europa 2020.
Pierwsi absolwenci pierwszego stopnia studiów geoinformacja mieli pojawiæ siê w czerwcu 2015 roku. Postanowiono przygotowaæ dla nich i innych zainteresowanych ofertê studiów drugiego stopnia z geoinformacji. Zapoznano siê z ofert¹ zatrudnienia w Polsce, Europie i USA dla absolwentów geoinformacji. Niezwykle wa¿ny by³ dobór odpowiednich pracowni-ków naukowo-dydaktycznych do realizacji zajêæ na wysokim poziomie. Praca nad progra-mem studiów trwa³a blisko 2 lata, w trakcie których zmienia³y siê wytyczne MNiSW, wsku-tek których ulega³ on kilku modyfikacjom. W odpowiednim terminie projekt studiów drugie-go stopnia geoinformacji autorstwa Iwony Ja¿d¿ewskiej uzyska³ akceptacjê Senatu U£ i w 2015 roku pierwsi studenci rozpoczêli studia. Studia s¹ realizowane – podobnie jak studia pierwszego stopnia – przy wspó³pracy WMiI U£. W trakcie opracowywania projektu stu-diów ubiegano siê o grant z Funduszu Stypendialnego i Szkoleniowego, który zosta³ przyzna-ny na dofinansowanie studiów2.
Metoda badañ i Ÿród³o danych
Ofertê edukacyjn¹ geoinformacji na Wydzia-le Nauk Geograficznych Uniwersytetu £ódzkie-go przeanalizowano w roku akademickim 2015/ 2016 na podstawie:
m siatek godzin kierunków prowadzonych na
WNG U£ w roku akademickim 2015/2016,
m efektów kszta³cenia kierunków pod k¹tem
wykorzystania GIS,
m aktualnych planów zajêæ.
W przypadku w¹tpliwoœci pytano koordyna-torów przedmiotów o to, czy przekazywana jest wiedza i umiejêtnoœci z zakresu geoinformacji.
Wyniki badañ
W roku akademickim 2015/2016 na Wydzia-le Nauk Geograficznych Uniwersytetu £ódzkie-go prowadzono nastêpuj¹ce kierunki studiów pierwszego i drugiego stopnia: geografia, geoin-formacja, gospodarka przestrzenna, turystyka i rekreacja oraz wy³¹cznie pierwszego stopnia geo-monitoring i studia regionalne3. Liczbê studen-tów na tych kierunkach podano w tabeli 1. Na ka¿-dym kierunku studenci mieli mo¿liwoœæ poznaæ w ró¿nym zakresie zagadnienia zwi¹zane z sys-temami informacji geograficznej (tabele 2-6).
2Studia finansowane ze œrodków funduszy norweskich i funduszy EOG, pochodz¹cych z Islandii,
Liechtensteinu i Norwegii oraz œrodków krajowych.
3Na studia regionalne zaprzestano rekrutacji od 2015 roku; nie bêd¹ poddane analizie.
* w tym 21 cudzoziemców na kierunkach turystyka i rekreacja oraz geografia
îród³o: sprawozdanie dziekana WNG U£.
i k n u r e i K Liczba w ó t n e d u t s a i f a r g o e G a i n p o t s o g e z s w r e i p a i d u t S a i n p o t s o g e i g u r d a i d u t S * 9 0 2 1 7 8 3 1 g n i r o t i n o m o e G 97 a j c a m r o f n i o e G a i n p o t s o g e z s w r e i p a i d u t S a i n p o t s o g e i g u r d a i d u t S 0 7 1 4 2 1 6 4 e n l a n o i g e r a i d u t S 14 a j c a e r k e r i a k y t s y r u T a i n p o t s o g e z s w r e i p a i d u t S a i n p o t s o g e i g u r d a i d u t S * 4 2 4 8 9 2 6 2 1 a n n e z r t s e z r p a k r a d o p s o G a i n p o t s o g e z s w r e i p a i d u t S a i n p o t s o g e i g u r d a i d u t S 1 7 5 6 7 3 5 9 1 m e z a R 1439
Tabela 1. Liczba studentów na studiach stacjonarnych na WNG U£
wg kierunków studiów (dane wed³ug sprawozdania GUS S-10
Analiza efektów kszta³cenia pozwoli³a na stwierdzenie, ¿e na kierunkach geografia oraz geomonitoring brak by³o bezpoœrednich odniesieñ do GIS. Wspomniano w nich, ¿e absol-went studiów pierwszego stopnia zna techniki geoinformatyczne oraz proste narzêdzia staty-styczne i metody analizy przestrzennej do okreœlenia relacji miêdzy ró¿norodnymi zmiennymi, a tak¿e pos³uguje siê urz¹dzeniami typu GPS. Nie oznacza to, ¿e nie by³o zajêæ dydaktycz-nych zwi¹zadydaktycz-nych z geoinformacj¹, ale nie by³a ona istotna w efektach kszta³cenia, a zagad-nienia z tego zakresu nie pojawia³y siê w tytu³ach przedmiotów.
Geografia
Na kierunku geografia na studiach pierwszego stopnia realizowano 39 godzin zajêæ bez-poœrednio zwi¹zanych z GIS (tab. 2). Przyszli nauczyciele geografii mieli dodatkowo mo¿li-woœæ pracy z oprogramowaniem QGIS, który zaczyna byæ wykorzystywany w szko³ach. Ponadto w trakcie studiów drugiego stopnia na specjalizacjach realizowanych na kierunku geografia oferowane by³y pracownia magisterska oraz przedmioty œciœle zwi¹zane ze specja-lizacj¹ zawieraj¹ce odwo³anie do GIS (tab. 2).
Po konsultacjach z koordynatorami przedmiotów realizowanych na kierunku geografia okaza³o siê, ¿e treœci zwi¹zanych z geoinformacj¹ jest du¿o wiêcej ni¿ wynika to z programu studiów i siatki godzin. Realizowane s¹ one na przedmiotach, które nie maj¹ w efektach kszta³cenia ujêtych metod oraz narzêdzi GIS.
u t o i m d e z r p a w z a N Liczbagodzin a i n e z c i w æ / y d a ³ k y w w ó t k n u p a b z c i L S T C E æ ê j a z ³ a i z d U i c œ o ³ a c w u m a r g o r p ] % [ S T C E ³ a i z d U i c œ o ³ a c w u m a r g o r p ] % [ a i n p o t s o g e z s w r e i p a i d u t S S I G 13/26 3 2 1,7 Przedmiotyfakutlatywne* 0/30 2 2 1,1 m e z a R 13/56 5 4 2,8 a i n p o t s o g e i g u r d a i d u t S * * i i f a r g o j z i f o k e w S I G 0/26 3 3 2,5 S I G e i n a w o s o t s a Z * * i i g o l o t a m i l k w 3 1 / 3 1 4 3 3,3 * * S I G i k i n h c e T 0/26 3 2 2,5 a k s r e t s i g a m a i n w o c a r P 0/13 5 2 4,1 * * m e z a R 39 8 5 6,6
* Studenci geografii mog¹ rozwijaæ wiedzê i umiejêtnoœci GIS na fakultetach, w pracowni magisterskiej, jednak w badanym roku akademic-kim zrealizowano jedynie przedmiot „Technologie informacyjne w nauczaniu przyrody”.
** Pojedyncze przedmioty realizowano wy³¹cznie na trzech specjalizacjach, zsumowano jedynie dwa przedmioty (pracownia magisterska i jeden ze wskazanych w tabeli) îród³o: opracowanie w³asne na podstawie planów zajêæ.
Tabela 2. Kierunek geografia, rok akademicki 2015/2016. Przedmioty zwi¹zane bezpoœrednio z geoinformacj¹
Geomonitoring
Kierunek studiów pierwszego stopnia geomonitoring proponuje w swojej ofercie wiedzê i umiejêtnoœci w zakresie nowoczesnych technik pomiarowych wielu zjawisk i procesów genero-wanych w atmo- hydro- i litosferze oraz sferach poœrednich. Ucz¹ siê zasad gromadzenia, archiwizowania, weryfikacji i przetwarzania danych pochodz¹cych z geomonitoringu. Po-znaj¹ dog³êbnie w³aœciwoœci i procesy w tych sferach zachodz¹ce oraz metodologiê nauk, których podmiotem s¹ owe sfery. W efekcie bêd¹ przygotowani do realizacji zadañ w ramach pañstwowych s³u¿b zwi¹zanych z monitoringiem œrodowiska, jak równie¿ instytucji zajmuj¹-cych siê ocenami oddzia³ywania na œrodowisko i konsultingiem œrodowiskowym (http://geo monitoring.geo.uni.lodz.pl/). Pomimo realizowanych treœci zwi¹zanych z geoinformacj¹ pro-gram kszta³cenia na stacjonarnych studiach licencjackich geomonitoringu nie ma odniesieñ do GIS. Studenci maj¹ na drugim roku studiów mo¿liwoœæ nauki zagadnieñ zwi¹zanych z zasto-sowaniami GIS w badaniach przyrodniczych oraz monitoringu œrodowiska (tab. 3). S¹ one wykorzystywane – podobnie jak na geografii – podczas niektórych zajêæ, ale nie s¹ ich celem.
îród³o: opracowanie w³asne na podstawie planu zajêæ.
Tabela 3. Kierunek geomonitoring, rok akademicki 2015/2016. Przedmioty zwi¹zane bezpoœrednio z geoinformacj¹
u t o i m d e z r p a w z a N Liczbagodzin a i n e z c i w æ / y d a ³ k y w w ó t k n u p a b z c i L S T C E æ ê j a z ³ a i z d U i c œ o ³ a c w u m a r g o r p ] % [ S T C E ³ a i z d U i c œ o ³ a c w u m a r g o r p ] % [ a i n p o t s o g e z s w r e i p a i d u t S u g n i r o t i n o m o e g S I G 0/39 3 2 1,7 Turystyka i rekreacja
Program studiów na kierunku turystyka i rekreacja odwo³uje siê w znacz¹cej czêœci do organizacji turystyki, hotelarstwa, gastronomii i rekreacji w odniesieniu do przestrzeni geo-graficznej. G³ównym celem kszta³cenia jest wyposa¿enie absolwenta w wiedzê teoretyczn¹ i umiejêtnoœci praktyczne, umo¿liwiaj¹ce samodzielne, podstawowe badanie, analizowanie i syntetyzowanie relacji kszta³tuj¹cych przestrzeñ turystyczn¹ i rekreacyjn¹, w tym prawid³owe rozumienie wzajemnych relacji miêdzy œrodowiskiem przyrodniczym i antropogenicznym a dzia³alnoœci¹ gospodarcz¹ cz³owieka, dynamiki tych relacji oraz ich wp³ywu na zmiany w funkcjonowaniu przestrzeni turystycznej i rekreacyjnej, zró¿nicowanej terytorialnie (http://turyzm.edu.pl/).
W przeciwieñstwie do geografii i geomonitoringu w efektach kszta³cenia znajdowa³ siê zapis: Posiada wiedzê o podstawowych metodach i narzêdziach badawczych, w tym techni-kach pozyskiwania danych, odpowiednich dla badania ruchu turystycznego, innych zjawisk turystycznych i rekreacyjnych oraz ich analizy przestrzennej (GIS). Wykorzystanie nowocze-snych narzêdzi i metod GIS w turystyce oraz w badaniach naukowych by³o nauczane przez pracowników Zak³adu Geoinformacji, który wchodzi³ w sk³ad Instytutu Geografii Miast i Turyzmu prowadz¹cego ten kierunek, co t³umaczy fakt wystêpowania geoinformacji w toku studiów. Na studiach pierwszego stopnia mo¿liwe s¹ fakultety zwi¹zane z wykorzysta-niem GIS w turystyce, natomiast na studiach drugiego stopnia s¹ one realizowane w ramach zajêæ obligatoryjnych (tab. 4).
Gospodarka przestrzenna
Kierunek gospodarka przestrzenna w opisie studiów pierwszego stopnia zajmuje siê za-gadnieniami dotycz¹cymi gospodarowania przestrzeni¹ i gospodarowania w przestrzeni. Go-spodarowanie przestrzeni¹ polega na tworzeniu okreœlonych struktur, w obrêbie których osi¹-gane s¹ ró¿ne cele gospodarcze, spo³eczne i kulturalne. Gospodarowanie w przestrzeni pole-ga na poszukiwaniu optymalnej lokalizacji ró¿nych form dzia³alnoœci zgodnie z zasadami zrównowa¿onego rozwoju. Wa¿na jest tak¿e ochrona okreœlonych wartoœci przestrzeni oraz jej racjonalne kszta³towanie. Polityka przestrzenna i wynikaj¹ce z niej obszary interwencji pod-miotów publicznych wymagaj¹ rozleg³ej wiedzy i umiejêtnoœci od planistów, projektantów
Tabela 5. Kierunek gospodarka przestrzenna rok akademicki 2015/2016. Przedmioty zwi¹zane bezpoœrednio z geoinformacj¹
îród³o: opracowanie w³asne na podstawie planu zajêæ.
u t o i m d e z r p a w z a N a i n e z c i w æ / y d a ³ k y w n i z d o g a b z c i L Liczbapunktów S T C E æ ê j a z ³ a i z d U i c œ o ³ a c w u m a r g o r p ] % [ S T C E ³ a i z d U i c œ o ³ a c w u m a r g o r p ] % [ a i n p o t s o g e z s w r e i p a i d u t S i j c a m r o f n i m e t s y S S I G j e n n e z r t s e z r p 2 5 / 3 1 7 3 3,3 i j c a m r o f n i y m e t s y S S I G j e n n e z r t s e z r p 3 1 / 0 1 1 0,5 e c y t k a r p w D A C j e n z c y t s i n a l p 6 2 / 0 2 1 1 m e z a R 13/91 10 5 4,8 a i n p o t s o g e i g u r d a i d u t S e i n a w o s o t s a Z w ó r e t u p m o k u i n a w o n a l p w m y n n e z r t s e z r p 6 2 / 0 4 3 3,3 a k s r e t s i g a m a i n w o c a r P 0/26 10 3 8,3 m e z a R 0/52 14 6 11,6
îród³o: opracowanie w³asne na podstawie planu zajêæ.
Tabela 4. Kierunek turystyka i rekreacja, rok akademicki 2015/2016. Przedmioty zwi¹zane bezpoœrednio z geoinformacj¹
u t o i m d e z r p a w z a N Liczbagodzin a i n e z c i w æ / y d a ³ k y w w ó t k n u p a b z c i L S T C E æ ê j a z ³ a i z d U i c œ o ³ a c w u m a r g o r p ] % [ S T C E ³ a i z d U i c œ o ³ a c w u m a r g o r p ] % [ a i n p o t s o g e i g u r d a i d u t S S I G 10/20 5 4 4,1 a k s r e t s i g a m a i n w o c a r P 0/20 1 3 0,8 m e z a R 10/40 6 6 4,9
oraz przedstawicieli zawodów zajmuj¹cych siê urz¹dzaniem terenów. Zagadnienia zwi¹zane z GIS by³y wa¿nym elementem programu studiów, gdy¿ znalaz³y siê w opisie mo¿liwoœci zatrudnienia absolwentów jako: pracownik biur i instytucji wykorzystuj¹cych podstawowe programy i aplikacje GIS w analizach przestrzennych, procesie planowania i zarz¹dzania przestrzeni¹. Ponadto wœród efektów kszta³cenia znajduje siê zapis, ¿e absolwent studiów pierwszego stopnia na kierunku gospodarka przestrzenna pos³uguje siê narzêdziami GIS oraz komputerowym wspomaganiem projektowania (CAD, CADGIS) w analizach przestrzennych, tworzeniu koncepcji i wizualizacji zaproponowanych rozwi¹zañ z zakresu planowania i zago-spodarowania przestrzennego. Na drugim stopniu studiów na tym kierunku brak odniesieñ do GIS, co ma odzwierciedlenie w programie studiów (tab. 5) (http://www.gp.geo.uni.lodz.pl/). Przedmioty zwi¹zane z geoinformacj¹ maj¹ du¿¹ reprezentacjê w toku studiów pierwsze-go stopnia na kierunku pierwsze-gospodarka przestrzenna (tab. 5). Warto zwróciæ uwagê, ¿e jest wœród nich du¿o æwiczeñ, które odbywaj¹ siê w pracowniach komputerowych. Wiedza i umiejêtnoœci zdobyte na zajêciach GIS s¹ te¿ wykorzystywane w pozosta³ej edukacji na tym kierunku.
Geoinformacja
Ostatnim prezentowanym kierunkiem jest geoinformacja, w której wiêkszoœæ efektów kszta³cenia nawi¹zywa³a do zagadnieñ zwi¹zanych z GIS, zaœ cele kszta³cenia na kierunku geoinformacja (http://geoinformacja.uni.lodz.pl/) na pierwszym stopniu obejmowa³y:
m Przekazanie podstawowej wiedzy z zakresu geografii, matematyki, informatyki oraz metod analizy przestrzennej niezbêdnych do rozwi¹zywania zadañ w obszarze nauk geograficznych, planowaniu przestrzennym, zarz¹dzaniu przestrzeni¹, a tak¿e przeka-zanie podstaw prawnych europejskiej dyrektywy INSPIRE w zakresie pozyskiwania, opracowywania i udostêpniania danych przestrzennych.
m Wyrobienie umiejêtnoœci z zakresu pozyskiwania danych przestrzennych i zarz¹dzania nimi, (np.: fotogrametrii, teledetekcji, statystyki, geodezji, badañ spo³ecznych i eko-nomicznych, procesów urbanizacji i innych), redagowania, opracowywania map oraz ich interpretacji z zastosowaniem narzêdzi GIS. Wyrobienie umiejêtnoœci planowania i wykonania prostego projektu GIS.
m Przekazanie wiedzy i umiejêtnoœci z zakresu tworzenia, zarz¹dzania baz danych wyko-rzystuj¹cych informacje przestrzenne, tworzenia aplikacji sieciowych.
m Dostrzeganie przez studenta znaczenia geoinformacji w kszta³towaniu umiejêtnoœci analizy przestrzennej i jej praktycznego wykorzystania.
m Mo¿liwoœæ uzyskania europejskiego certyfikatu ECDL EPP GIS – Umiejêtnoœci kom-puterowych – Systemy Informacji Geograficznej (GIS).
m Przygotowanie absolwenta do podjêcia pracy w instytucjach zarz¹dzaj¹cych przestrze-ni¹ i wykazania siê inicjatyw¹ w rozwi¹zywaniu zadañ.
m Przygotowanie absolwenta do pracy zespo³owej w œrodowisku interdyscyplinarnym, wykorzystuj¹cym informacjê przestrzenn¹.
m Wyrobienie œwiadomoœci szybkiego rozwoju nowych technologii, potrzeby dalszego samodoskonalenia zawodowego.
Tabela 6. Kierunek geoinformacja rok akademicki 2015/2016. Przedmioty zwi¹zane bezpoœrednio z geoinformacj¹
u t o i m d e z r p a w z a N a i n e z c i w æ / y d a ³ k y w n i z d o g a b z c i L Liczbapunktów S T C E æ ê j a z ³ a i z d U i c œ o ³ a c w u m a r g o r p ] % [ S T C E ³ a i z d U i c œ o ³ a c w u m a r g o r p ] % [ a i n p o t s o g e z s w r e i p a i d u t S i j c a m r o f n i o e g o d p ê t s W 13/26 5 3 2,8 i i f a r g o t r a k y w a t s d o P i i f a r g o p o t i 3 1 / 3 1 3 2 1,7 i j z e d o e g y w a t s d o P 13/13 3 2 1,7 e i n a z r a w t e z r p e w o r f y C u z a r b o 3 1 / 3 1 3 2 1,7 a n z c i l b u p a k y t s y t a t S e w o d ê z r u y r t s e j e r i 0 / 3 1 1 1 1,6 a j c a t e r p r e t n i o t o F a w o r f y c a j c k e t e d e l e t i 6 2 / 6 2 6 3 3,3 e i n a w o k i l b u p i t e n r e t n I i c e i s w 6 2 / 0 2 2 1,1 i i f a r g o j z i f o k e w S I G 13/26 5 3 2,8 a i n a w o m a r g o r p y w a t s d o P 13/26 4 3 2,2 h c y n a d z a b y w a t s d o P 26/26 6 3 3,3 S I G e i n a w o s o t s a Z i i g o l o t a m i l k w i i g o l o r o e t e m i 3 1 / 3 1 3 2 1,7 u i n a w o n a l p w S I G m y n n e z r t s e z r p 6 2 / 3 1 3 3 1,7 a k y t a m e t a M i j c a m r o f n i o e g a l d 0 / 6 2 3 2 1,7 i i r o e t i i k i g o l y w a t s d o P w ó r o i b z 6 2 / 3 1 4 3 2,2 i j c a k i l p a e i n a w o t k e j o r P S I G h c y w o t e n r e t n i 6 2 / 0 3 2 1,7 e w o i c e i s e i g o l o n h c e T 26/26 5 3 2,8 a z a B a n z c i f a r g o p o T i j z e d o e g w h c y n a D 6 2 / 3 1 4 3 2,2 a k y t s y t a t s o e G 13/13 2 2 1,1 i j c a m r o f n i w S I G y m e t s y S j e n z c y t s y r u t 2 5 / 0 6 3 3,3 e n n e z r t s e z r p y z i l a n A e i n a w o l e d o m i 6 2 / 6 2 4 3 2,2 -o n w a r p y w a t s d o P -e n j y c a r t s i n i m d a , P I I , E R I P S N I a w y t k e r y d O S I y m r o n 0 / 6 2 1 2 0,6 * e n w y t a t l u k a f y t o i m d e z r P 300 30 17 16,6 e w o m o l p y d m u i r a n i m e S 0/52 16 3 8,8 m e z a R 1093 122 68 67,8
Podobnie na drugim stopniu studiów w opisie kierunku k³adzie siê nacisk na to, ¿e ide¹ studiów 2 stopnia na kierunku geoinformacja jest przekazywanie studentom wiedzy i umiejêt-noœci dotycz¹cych podstawowych i zaawansowanych technologii zwi¹zanych z szeroko rozu-mianymi systemami informacji geograficznej. Studia te daj¹ wykszta³cenie na poziomie ogól-noakademickim o du¿ym potencjale wykorzystania go w praktyce. Studia oferuj¹ zaawanso-wan¹ wiedzê i umiejêtnoœci z problematyki: pozyskiwania, wizualizacji i analizy danych prze-strzennych zarówno wektorowych, jak i rastrowych, programowania na potrzeby GIS, baz danych (jêzyka SQL). Studia oferuj¹ równie¿ wiedzê z geografii, matematyki i informatyki w zakresie niezbêdnym do zrozumienia oraz analizy i modelowania problemów przestrzennych oraz znajomoœæ specjalistycznych narzêdzi informatycznych. Wybranie przez studentów grupy przedmiotów fakultatywnych daje mo¿liwoœæ uzyskania specjalnoœci Analityk GIS.
Siatka godzin na kierunku geoinformacja by³a œciœle powi¹zana z celami oraz efektami kszta³cenia i by³a nasycona przedmiotami zwi¹zanymi z szeroko rozumianym GIS (tab. 6).
cd. tabeli 6
* W roku akademickim 2015/2016 by³y to: Praktyczne zagadnienia kartografii tematycznej, Nowoczesne techniki pomiarowe i kompute-rowe w meteorologii i prognozowaniu pogody, Cyfkompute-rowe przetwarzanie danych z monitoringu hydrologicznego, Zjawiska pogodowe i klimatyczne w geoinformacji, Gospodarcze i spo³eczne konsekwencje wspó³czesnych zmian klimatu, Komputerowe modelowanie i wizualizacja trójwymiarowych (3D) danych przestrzennych, Wybrane problemy geografii przestêpczoœci, Geomarketing, Procesy urba-nizacji przestrzennej, Fotografia narzêdzie dokumentacji naukowej, Fotointerpretacja terenowa, Terenowy obraz przestrzeni cyfrowej w regionie ³ódzkim, Topografia i terenoznawstwo, Us³ugi sieciowe w spo³eczeñstwie informacyjnym.
a i n p o t s o g e i g u r d a i d u t S e w o r f y c y d o t e M i j c k e t e d e l e t w 6 2 / 6 2 6 6 5,0 e i n a w o m a r g o r P n o h t y P u k y z ê j w S I G c r A a l d 6 2 / 0 5 3 2,5 e n z c i f a r g o e g y z i l a n A -o n z c e ³ o p s k s i w a j z h c y n z c i m o n o k e 3 1 / 6 2 4 5 3,7 y z r e i c a m a r b e g l A 13/13 3 2,5 S I G w h c y n a d y z a B 26/13 4 5 3,7 h c y n a d e i n a w i k s y z o P e i n e r e t w 0 3 / 0 3 3 3,0 e n z c i f a r g o e g y z i l a n A h c y n z c y z i f k s i w a j z 3 1 / 6 2 5 5 3,7 a k s r e t s i g a m a i n w o c a r P 0/78 16 9 7,8 e i k s r e t s i g a m m u i r a n i m e S 0/104 25 12 10,3 -o i t a p S ( h c y n a d y z a B ) ³ u d o m l a r o p m e T 3 1 / 3 1 4 3 2,5 S I G e i n a t s y z r o k y W e c y t s i g o l w 3 1 / 3 1 2 3 2,5 w ó r a z s b o a j c a t e r p r e t n i o t o F h c y n a w o z i n a b r u z 3 1 / 3 1 4 3 2,5 e n w y t a t l u k a f y t o i m d e z r P 169 19 20 16,8 m e z a R 680 101 79 83,5
Na pierwszym stopniu studiów na kierunku geoinformacja prawie 70% punktów ECTS przypada na zajêcia zwi¹zane œciœle z geoinformacj¹, równie¿ te prowadzone przez pracow-ników WMiI odnosz¹ siê do zagadnieñ wi¹zanych z geoinformacj¹, na przyk³ad: Podstawy programowania, Matematyka dla geoinformacji, Podstawy logiki i teorii zbiorów, Geostaty-styka. Studenci s¹ przygotowywani do pracy w urzêdach przez uczestnictwo w zajêciach o dyrektywie INSPIRE, statystyce publicznej i rejestrach urzêdowych, planowaniu przestrzen-nym, które prowadzone s¹ przez praktyków.
Na drugim stopniu kierunku geoinformacja spoœród wszystkich godzin dydaktycznych równie¿ dominuj¹ przedmioty zwi¹zane œciœle z geoinformacj¹ (ponad 80% punktów ECTS). Przedmioty matematyczne wystêpuj¹ce w toku studiów s¹ zwi¹zane poœrednio z GIS, na przyk³ad „Teoria grafów” jest wprowadzaniem do przedmiotu „Wykorzystanie GIS w logi-styce”, a „Algebra macierzy” jest niezbêdna w zakresie operacji na rastrach. Inne, jak „Spo-³eczne zró¿nicowanie przestrzeni miejskiej”, „Dynamika i skutki procesów urbanizacji” s³u¿¹ do zrozumienia wspó³czesnych procesów zachodz¹cych w przestrzeni geograficznej i hu-manizuj¹ wiedzê studentów.
Kadra dydaktyczna zaproszona do prowadzenia zajêæ na studiach geoinformacja pierw-szego i drugiego stopnia zosta³a wybrana spoœród osób, które maj¹ przede wszystkim do-œwiadczenie naukowe w zastosowaniach GIS lub aspektów matematyki i informatyki zwi¹-zanych z GIS. Na studiach pierwszego i drugiego stopnia geoinformacji zajêcia prowadzone s¹ przez oko³o 50 osób, z tego przez: 2 profesorów zwyczajnych, 14 doktorów habilitowa-nych profesorów U£, 24 doktorów, 5 magistrów i 5 praktyków. W grupie samodzielhabilitowa-nych pracowników nauki z WNG U£, s¹ to (alfabetycznie wraz z przedmiotami jakie prowadz¹ w ramach przedmiotów obligatoryjnych lub fakultatywnych): Krzysztof Bêdkowski – Foto-interpretacja i teledetekcja cyfrowa, Metody cyfrowe w teledetekcji, Podstawy geodezji, seminarium licencjackie i magisterskie; Piotr Czubla – Terenowy obraz przestrzeni cyfrowej w regionie ³ódzkim; Jolanta Jakóbczyk-Gryszkiewicz – Procesy urbanizacji przestrzennej; Iwona Ja¿d¿ewska – Wstêp do geoinformacji, Podstawy statystyki, GIS w planowaniu prze-strzennym, Analizy przestrzenne i modelowanie, Analizy geograficzne zjawisk spo³eczno-ekonomicznych, seminarium licencjackie i magisterskie; Stanis³aw Mordwa – Geografia prze-stêpczoœci, seminarium magisterskie; Joanna Petera-Zganiacz i Julian Twardy – Topografia i terenoznawstwo oraz Fotointerpretacja terenowa; Agnieszka Podstawczyñska – Gospodar-cze i spo³eczne konsekwencje wspó³Gospodar-czesnych zmian klimatu, Zjawiska pogodowe i klima-tyczne w geoinformacji; Edmund Tomaszewski – Cyfrowe przetwarzanie danych z monito-ringu hydrologicznego; Joanna Wibig – Fotointerpretacja i teledetekcja cyfrowa, Zastosowa-nie GIS w klimatologii i meteorologii, seminarium magisterskie. W grupie matematyków i informatyków byli to profesorowie: Tadeusz Antczak – Bazy danych, Ma³gorzata Filipczak – Analiza matematyczna, Jacek Hejduk – Logika i teoria zbiorów. Profesorów wspomagaj¹ pomocniczy pracownicy nauki o szerokich zainteresowaniach zwi¹zanych z geoinformacj¹: Adam Bartnik, Bartosz Bartosiewicz, Karolina Dmochowska-Dudek, Teresa Jankowska, Marcin Jaskulski, Mariusz Lamprecht, £ukasz Lechowski, Anna Majchrowska, Marta Nalej, Jakub Olejnik, Tomasz Rodak, Maria £uszczkiewicz-Pi¹tek, Aleksandra Stasiak, Aleksander Szmidt, Paulina Tobiasz-Lis.
W programie studiów uwzglêdniono równie¿ kontakt z praktykami, dziêki ich uprzejmo-œci studenci mog¹ bezpoœrednio poznaæ problemy zwi¹zane z wdra¿aniem GIS w admini-stracji, urbanistyce, statystyce. Do wspó³pracy dydaktycznej zaproszono: dyrektora Depar-tamentu Geodezji i Kartografii – Geodetê Województwa £ódzkiego Pana mgr in¿. Aleksandra
Bielickiego, Naczelnika Wydzia³u Kartografii i Systemu Informacji Przestrzennej Urzêdu Marsza³kowskiego w £odzi Pani¹ mgr Ma³gorzatê Krawczyk, urbanistê Pana dr Piotra Fogla – kierownika Zespo³u Podstaw Planowania Przestrzennego i Geoinformatyki w Instytucie Gospodarki Przestrzennej i Mieszkalnictwa w Warszawie oraz pracowników Wojewódzkie-go Urzêdu StatystyczneWojewódzkie-go w £odzi. Aktualnymi zagadnieniami wykorzystania GIS dzieli siê ze studentami: Miejska Pracownia Urbanistyczna w £odzi oraz £ódzki Wojewódzki Inspek-torat Ochrony Œrodowiska. W £odzi maj¹ swoje oddzia³y zagraniczne firmy Hexagon Geospatial, TOMTOM oraz polska firma EMapa. Dziêki wspomnianym wczeœniej grantom pracownicy tych firm mieli dodatkowe zajêcia ze studentami.
Wœród oprogramowania wykorzystywanego w toku studiów by³y: ArcGIS Licencja SITE, AutoCAD Civil 3D, ERDAS IMAGINE, GeoMedia, Statistica. W 2015 roku zakupiono licen-cjê ENVI. Oprogramowanie ArcGIS jest dostêpne dla studentów ca³ego wydzia³u, natomiast pozosta³e tylko dla studentów geoinformacji lub gospodarki przestrzennej. Dziêki licencji SITE ArcGIS, realizuj¹ oni bezp³atne kursy Wirtualnego Kampusu Esri.
Wnioski
W roku akademickim 2015/2016 na Wydziale Nauk Geograficznych Uniwersytetu £ódz-kiego studenci mieli do wyboru wiele ofert kszta³cenia o ró¿nym nasyceniu geoinformacj¹. Zale¿a³o to od wybranego kierunku studiów. Oczywistym faktem jest, ¿e ponad 80% efek-tów kszta³cenia z zakresu szeroko rozumianego GIS znajdowa³o siê na kierunku geoinforma-cja. Na pozosta³ych kierunkach prowadzonych przez WNG (geografia, geomonitoring, go-spodarka przestrzenna, turystyka i rekreacja) oferta by³a bardzo zró¿nicowana. W programie i efektach kszta³cenia bezpoœrednio do zagadnieñ zwi¹zanych z GIS w du¿ej mierze nawi¹zy-wano na kierunku gospodarka przestrzenna (szczególnie na poziomie licencjackim) oraz w efektach kszta³cenia na kierunku turystyka i rekreacja. Geografia i geomonitoring mia³y jedynie pojedyncze przedmioty odwo³uj¹ce siê do GIS, a programy studiów nie podnosi³y wagi wiedzy i umiejêtnoœci zwi¹zanych z GIS w edukacji studentów. Studenci tych kierun-ków maj¹ jednak mo¿liwoœæ doskonalenia swoich praktycznych umiejêtnoœci dziêki licencji, która pozwala na odbycie kursów na Wirtualnym Kampusie Esri. Czy to wykorzystuj¹ to ju¿ inne zagadnienie.
Prezentowana przez autorkê – doœæ szczegó³owo – oferta Wydzia³u Nauk Geograficz-nych U£ mo¿e pos³u¿yæ do analiz porównawczych miêdzy oœrodkami geograficznymi oraz innym uczelniami wy¿szymi.
Literatura
Blachowski J., WoŸniak J., 2009: Kszta³cenie w dziedzinie geoinformacji na kierunku górnictwa i geolo-gii. Roczniki Geomatyki 7(3): 75-85, PTIP, Warszawa.
Eckes K., 2009: Modernizacja kszta³cenia na kierunku geodezji i kartografii w uczelniach technicznych. Rocz-niki Geomatyki 7(3): 45-56, PTIP, Warszawa.
Fisher P.F., 1989: Geographical information system software for university education and research. Journal of Geography in Higher Education 13: 69-78.
GaŸdzicki J., 2009: Roczniki Geomatyki 7(3), PTIP, Warszawa.
Gold J.R, Jenkins A., Lee R., Monk J., Riley J., Shepherd I., Unwin D., 1990: Teaching geography in higher education: a manual of good practice. Oxford, Blackwell.
Ja¿d¿ewska I., Urbañski J., 2013: GIS w nauce, Acta Universitatis Lodziensis, Folia Geographica Socio-Oeconomica 14: 7-15.
Ja¿d¿ewska I., 2014: GIS in the Studies of £ódŸ Geographers. [W:] Kobojek E., Marsza³ T. (red.), Origin of Relief of Central Poland and Its Anthropogenic Transformation in £ódŸ University Geographical Research. £ódŸ University Press: 129-145.
Kemp K.K., Goodchild M.F., 1991: Developing a curriculum in GIS: the NCGIA core curriculum project. Cartographica: The International Journal for Geographic Information and Geovisualization 28(3): 39-54.
Kozak J., Werner P., Zwoliñski Z., 2009: Kszta³cenie w zakresie geoinformatyki na kierunku geografia. Roczniki Geomatyki 7(3): 57-73. PTIP, Warszawa.
Piotrowska I., 2011: Pokolenie cyfrowe w szkole XXI wieku. Pedagogia. Wydawnictwo NAKOM, Poznañ, 8: 45-49.
Stepnowski A., Moszyñski M., 2009: Problematyka kszta³cenia w dziedzinie geoinformacji na kierunku informatyka na Wydziale Elektroniki, Telekomunikacji i Informatyki Politechniki Gdañskiej. Roczniki Geomatyki 7(3): 27-35, PTIP, Warszawa.
Streszczenie
W artykule przedstawiono rozwój nauczania geoinformacji na Wydziale Nauk Geograficznych Uni-wersytetu £ódzkiego oraz ofertê edukacyjn¹ wydzia³u obejmuj¹c¹ przedmioty zwi¹zane z GIS w roku akademickim 2015/2016, któr¹ przeprowadzono na podstawie: siatek godzin kierunków prowadzo-nych na WNG U£, efektów kszta³cenia kierunków pod k¹tem wykorzystania GIS, aktualprowadzo-nych planów zajêæ oraz konsultacji z koordynatorami przedmiotów. Przeanalizowano wszystkie programy studiów prowadzonych na WNG U£ - geografia, geomonitoring, gospodarka przestrzenna, turystyka i rekre-acja oraz geoinformrekre-acja - pod k¹tem liczby godzin oraz liczby punktów ECTS. Na podstawie efektów kszta³cenia oraz siatki godzin w badanym roku akademickim, przedstawiono zró¿nicowanie oferty edukacyjnej. Wyniki badañ wskaza³y, ¿e najszersz¹ ofertê edukacyjn¹ w zakresie przedmiotów zwi¹-zanych z GIS ma kierunek geoinformacja, nastêpnie gospodarka przestrzenna 1 stopnia. Pozosta³e kierunki maj¹ bardzo ma³¹ liczbê tego typu godzin dydaktycznych w programie studiów. Jedynie geoinforcja, gospodarka przestrzenna oraz turystyka i rekreacja maj¹ odniesienie go szeroko rozu-mianej geoinformacji w efektach kszta³cenia.
Abstract
The article presents the development of geoinformation education at the Faculty of Geographical Sciences at the University of Lodz and the educational offer of the faculty concerning GIS-related subjects in the year 2015/2016, which was analysed based on: schedules for majors at the WNG U£, the learning outcomes concerning GIS usage, current curriculums and consultations with subject coordinators. All curriculums for majors at the WNG U£ were analysed, namely geography, geomo-nitoring, spatial economy, tourism and recreation, and geoinformation, according to their size and ECTS points. The diversity of the educational offer was presented based on the outcomes and schedu-les in the academic year under study. The results have shown that geoinformation has the widest offer of GIS-related subjects, followed by undergraduate spatial economy. Other majors include only a small number of such classes. Only geoinformarion, spatial economy, and tourism and recreation include references to geoinformation in their learning outcomes.
dr hab. Iwona Ja¿d¿ewska, prof. U£ iwona.jazdzewska@uni.lodz.pl
