Przegląd piśm iennictw a
235
Rynek papierów wartościowych w Polsce - wy
brane problemy, pod red. Wiesławy Przybyl
skiej-Kapuścińskiej, Wydawnictwo AE w Po
znaniu, Poznań 2002, ss. 310.
Recenzowana praca składa się z siedm iu rozdziałów, w ram ach których m ożna wyodrębnić cztery zasadnicze części. Część pierw sza, obejmująca rozdział I au to rstw a W iesławy Przybyl- skiej-K apuścinskiej, stanowi metodologiczne i sem antyczne wprowadzenie do problem atyki rynków pieniężnych. Nawiązuje do różnorodnych poglądów w rozwoju myśli ekonomicznej do tyczących rozum ienia ryn k u kapitałów pieniężnych oraz umowności przyjętych podziałów ry n ków pieniężnych. N a uwagę zasługuje w łasna in terp re tacja zastosowanego k ry teriu m podzia łu, według którego kapitały pieniężne sk ład ają się z dwóch stru m ien i funduszy, a mianowicie: z kapitałów krótkoterm inow ych oraz z kapitałów długoterminowych, stą d w dalszych rozdzia łach uwagę skoncentrow ano n a in stru m en tach ry n k u krótko- i długoterm inowych kapitałów pieniężnych.
D ruga część pracy, obejm ująca rozdział II i III, została poświęcona instru m en to m ry n k u krótkoterm inow ych kapitałów pieniężnych.
Rozdział II rozpoczyna klasyfikacja instrum entów krótkoterm inow ego ry n k u kapitałów pieniężnych. Przyjęto dwa k ry teria , które stanow ią podstaw ę w yodrębnienia i ch arak tery sty k i narzędzi ry n k u kapitałów pieniężnych, a mianowicie k ry teriu m czasu - tzn. okresu wykorzy stan ia niezbędnych funduszy przez podmiot finansujący swoją działalność, oraz k ry teriu m ce lu - tzn. zastosow ania otrzym anych funduszy finansowych. W rozdziale tym postawiono sobie także zadanie przedstaw ienia rozwoju krótkoterm inow ego ry n k u papierów wartościowych, bio rąc pod uwagę w zrost różnorodności instrum entów i obrotów występujących na tym rynku. Szczegółowo omówiono ry n ek bonów skarbowych (K am illa M archew ka), jego organizację i te n dencje rozwojowe na świecie ze szczególnym uw zględnieniem w ykorzystania tego in stru m e n tu w wybranych krajach OECD (przeprowadzone analizy n a bazie m a te ria łu statystycznego wy kazały zmniejszenie się w ykorzystyw ania tego in stru m e n tu n a rzecz papierów średnio- i dłu goterminowych.) O drębną część rozdziału poświęcono rynkowi bonów skarbowych w Polsce, ilu stru jąc go bogatym m ateriałem statystycznym , który posłużył do opracow ania w ielu ciekawych wykresów charakteryzujących ten rynek.
Pozostałe in stru m en ty ry n k u krótkoterm inow ych kapitałów pieniężnych omówiono w roz dziale III (również au to rstw a K am illi M archewki). C h arak tery sty k ę rozpoczęto od analizy bo nów pieniężnych emitowanych przez banki centralne w skazując na ich wady i zalety, co w syn tetyczny sposób przedstaw iono w tabeli 7 (s. 61). N a uw agę zasługuje rów nież dokonany w tym rozdziale przegląd papierów wartościowych em itow anych przez banki cen traln e w wy branych krajach św iata. O drębny podrozdział poświęcono analizie bonów pieniężnych N BP wskazując, że stanowiły one ważny m echanizm absorpcji nadw yżek płynności system u banko wego i były bardziej atrakcyjne, gdyż ich rentowność od 1995 r. kształtow ała się n a wyższym poziomie niż bonów skarbowych (analiza dla la t 1995-2001). W ram ach tego rozdziału kolej nym in stru m en tem podlegającym analizie je s t rynek krótkoterm inow ych papierów komercyj nych. Przedstaw iono podstawy praw ne emisji, wielkość i dynam ikę ry n k u krótkoterm inow ych papierów komercyjnych o p artą na bogatym m ateriale statystycznym obejm ującym wielkość rynku, dynam ikę w skali roku, liczbę em itentów , najaktyw niejszych agentów oraz nabywców krótkoterm inowych papierów komercyjnych (prezentacja w formie tabeli i wykresów).
Trzecia część pracy zaw ierająca charakterystykę instrum entów ry n k u długoterm inowych kapitałów pieniężnych i składa się z rozdziałów IV, V i VI.
W rozdziale IV poświęconym obligacjom (Elżbieta G ruszczyńska-Brożbar) rozw ażania roz poczynają się od przedstaw ienia stru k tu ry podmiotowej ry n k u długoterminowych kapitałów pieniężnych. A utorka dokonuje szczegółowej dezagregacji długoterm inowych kapitałów pienięż nych, w yodrębnia rynek papierów wartościowych o ch arak terze lokacyjnym i udziałowym.
236
Przegląd piśm iennictw aK oncentrując swoją uwagę w tym rozdziale n a obligacjach, przyjęła podział n a obligacje sk a r bowe rynkow e oraz nierynkowe. Według A utorki grupę rynkowych skarbowych papierów w ar tościowych stanow ią in stru m en ty przeznaczone do sprzedaży i obrotu dla szerokiej publiczno ści. W tej grupie szczegółowo scharakteryzow ano obligacje państwowej pożyczki trzyletniej 0 zmiennej stopie procentowej, obligacje o stałym oprocentowaniu, obligacje dziesięcioletniej pożyczki państwowej o zm iennej stopie procentowej. W ram ach nierynkowych skarbowych pa pierów wartościowych zaprezentow ano obligacje restru k tu ry zacy jn e oraz konwersyjne, obliga cje n a w drożenie umowy z Klubem Londyńskim , obligacje zagranicznej pożyczki państwowej, obligacje B rady’ego. Odrębny podrozdział został poświęcony listom zastaw nym , w arunkom ich em isji i rozwoju. N a szczególną uwagę zasługują zaprezentow ane w tym rozdziale obligacje ko m unalne. Scharakteryzow ano wielkość emisji, dynam ikę i rentowność oraz bariery ogranicza jące stosow anie tego in stru m en tu . Rozdział kończy k ró tk a c h arak tery sty k a obligacji przedsię biorstw (tzw. obligacji korporacyjnych).
Rozdział V (K atarzyna Gabryelczyk i K rzysztof Łabowski) dotyczy jednostek uczestnictwa 1 certyfikatów inwestycyjnych. Zdaniem Autorów rozwój polskiego ry n k u kapitałowego idzie w parze nie tylko ze w zrostem liczby notowanych na GPW spółek, ale także nowych instytucji proponujących inw estorom różnorodne instrum enty. Takim przykładem może być segm ent in stytucji wspólnego inw estow ania, a wśród nich segm ent funduszy inwestycyjnych i powierni czych. A utorzy szczegółowo scharakteryzow ali korzyści zw iązane z tą form ą inw estowania, za prezentow ali podstaw y praw ne działalności funduszy powierniczych i inwestycyjnych w Polsce, em isję i obrót jednostkam i uczestnictw a i certyfikatam i inwestycyjnym i. Według Autorów jed n ostki uczestnictw a i certyfikaty inwestycyjne em itow ane przez fundusze inwestycyjne są bez piecznymi, tan im i i efektywnym i in stru m en tam i finansow ym i, których atrakcyjność rośnie z upływem czasu, co oznacza, że ry n ek funduszy inw estycyjnych w Polsce m a ogromne szanse rozwojowe, a jego znaczenie n a ryn k u finansowym będzie rosło.
Rozdział VI (Przem ysław Siwek) zatytułow any „Podstawy praw ne i organizacyjne funkcjo now ania akcji w Polsce” zaw iera charakterystykę akcji, ich rodzajów, sposobów podwyższenia k a p ita łu akcyjnego, praw i obowiązków akcjonariuszy, zasad łączenia, rozw iązyw ania i likwi dacji spółki. Interesująco została przedstaw iona h isto ria spółek akcyjnych w Polsce ilustrow a n a bogatym i danym i statystycznym i w różnych przekrojach (np. spółki akcyjne według własno ści, w edług sekcji gospodarki narodowej czy województwa).
O drębną część rozdziału poświęcono zasadom i organizacji publicznego obrotu papieram i wartościowymi. W sposób przejrzysty przedstaw iono etapy wchodzenia spółki na GPW. Stw ier dzono, że w praktyce zarówno upublicznienie spółki, ja k i doprowadzenie jej do notowań gieł dowych je s t procesem trudnym , kosztownym i czasochłonnym, dlatego spółki m niejsze, które nie są w sta n ie spełnić wysokich w ym agań zaw artych w regułach GPW, mogą zdecydować się n a w prowadzenie emitow anych papierów wartościowych do obrotu n a w tórnym regulowanym ry n k u pozagiełdowym. Przeprow adzona analiza upow ażniła A utora do stw ierdzenia, że mimo iż em itenci papierów wartościowych podlegają obowiązkom inform acyjnym i ponoszą znaczne koszty zw iązane z obrotem ich w aloram i, publiczny ry n ek kapitałow y rozwija się dynamicznie, o czym świadczy w zrost ilości spółek, w zrost kapitalizacji i obrotów n a tym rynku, a zatem w coraz w iększym zakresie spełnia on rolę, ja k ą staw ia m u się w gospodarce rynkowej.
K lam rą sp in ającą całość rozw ażań je s t rozdział VII (część IV), w którym A utor (A rtur Dembny) dokonał szczegółowej ch arak tery sty k i podstawowych instytucji związanych z obrotem papieram i wartościowymi, a mianowicie Komisji Papierów Wartościowych i Giełd oraz Krajo wego Depozytu Papierów Wartościowych, przedstaw iając ich zadania, try b działania i stru k tu rę organizacyjną. D la uzyskania większej przejrzystości zagadnienia te zostały w sposób syn tetyczny przedstaw ione w postaci schematów. N a uw agę zasługują również liczne wykresy ilu stru jące wielkość, dynam ikę i stru k tu rę obrotów n a giełdzie w różnych przekrojach oraz konkretne przykłady inw estycji w akcje, k o n trak ty term inow e i w arian ty opcyjne. Kolejne pod rozdziały zaw ierają omówienie typów zleceń i system ów notow ań n a GPW i CeTO bogato ilu strow ane danym i statystycznym i. Rozdział kończy rozw ażania dotyczące działalności m akler skiej o p a rte n a bogatej i zróżnicow anej lite r a tu rz e oraz przeprow adzonych b adaniach ankietowych.
R easum ując należy podkreślić, że recenzow ana praca zbiorowa pod redakcją prof, dr hab. W iesławy Przybylskiej-K apuścińskiej, mimo iż stanow i re z u lta t prac badawczych prowadzo
Przegląd piśm iennictw a
237
nych przez różnych autorów (pracowników i doktorantów K atedry Teorii Pieniądza i Polityki Pieniężnej), może stanowić przykład zw artości pracy i konsekw entnego realizow ania przewod niego celu, którym je s t pokazanie w sposób syntetyczny najw ażniejszych zagadnień, proble mów, tendencji i mechanizmów zw iązanych z funkcjonowaniem i rozwojem ry n k u kapitałów pieniężnych krótko- i długookresowych w Polsce. Stanow i ona pogłębioną analizę zjaw isk wy stępujących na tych rynkach, zaś w skazane w alory tej pracy (przejrzystość i prezentacja g ra ficzna omawianych zagadnień) przesądzają o tym , że może być ona w ykorzystana jako pomoc w zrozum ieniu procesów zachodzących n a współczesnych rynkach finansowych nie tylko przez studentów studiów ekonomicznych, ale ta k ż e przez przedstaw icieli sektora bankowego i pozo stałych pracowników finansowych zw iązanych z rynkiem pieniężnym i kapitałow ym .
Jo anna Żabińska
Obraz Polski i Polaków w Europie, pod red.
Leny Kolarskiej-Bobińskiej, ISP, Warszawa
2003, ss. 344.
Integracja z U nią E uropejską w yznacza kontekst, w którym ponownie zadajem y sobie py tan ia o obraz Polski i Polaków w oczach Zachodu i swoich własnych. Rośnie w ostatnich latach liczba badań, publikacji, instytucji rządowych i pozarządowych, których celem je s t nie tylko poszerzanie i popularyzacja wiedzy w tym zakresie, lecz także poszukiwanie odpowiedzi na praktyczne pytanie, ja k skutecznie promować n asz kraj w U nii Europejskiej? W n u rt tego ty pu rozw ażań w pisuje się także w ydany przez In s ty tu t Spraw Publicznych Obraz Polski i Pola
ków w Europie, pod red. prof. Leny Kolarskiej-Bobińskiej. K siążka stanow i podsum owanie du
żego projektu badawczego pt. „Wzajemny sto su n ek Polaków i m ieszkańców U nii E uropejskiej”, realizowanego w latach 1998-2001 przez zespół IS P .
Obraz Polski i Polaków w Europie sk ład a się z trzech części. Pierw sza, au to rstw a u zn a
nych polskich socjologów - znawców tem aty k i narodowej, kreśli k ontekst teoretyczny i społecz- no-historyczny dla reprezentow anych w części drugiej szczegółowych wyników b ad ań IS P nad wzajem nymi w izerunkam i Polaków i obyw ateli A ustrii, H iszpanii, Szwecji, F rancji, Wielkiej B rytanii i Niemiec. Część o sta tn ia trak to w an a je s t przez Autorów publikacji jako dodatkowy i ciekawy kontekst do oceny w izerunku Polski i Polaków n a Zachodzie, zaw iera bowiem w yni ki odrębnych badań n ad w zajem nym w izerunkiem Polski i U krainy.
Można mieć m ałe zastrzeżenia do u k ła d u tej książki. W prowadzające do każdej części te k sty omawiające prawidłowości zjaw iska analizow anego szczegółowo w kolejnych rozdziałach, częściowo pow tarzają te sam e kw estie, co wywoływać może u C zytelnika pewne znużenie. Nie bezdyskusyjny je s t też dobór tekstów i zatytułow anie w kontekście takiego doboru części pierwszej.
Nie sposób w ram ach krótkiej recenzji odnieść się do w szystkich zagadnień poruszonych w omawianej publikacji, dlatego też zwrócę uw agę tylko n a kilka kw estii zasadniczych.
Z całą pewnością trzeba przyznać, że zrealizow ane przez Autorów Obrazu Polski przedsię wzięcie m iało - ja k sam i w skazują - c h a ra k te r pionierski, dostarczając w yniki o dużym poten cjale poznawczym i praktycznym . Projekt zakrojono na skalę m iędzynarodową,
przeprowadzo-1 Wyniki badań opinii publicznej przeprowadzonych w jego ram ach prezentowane były pierwotnie w po staci osobnych raportów (drukowanych oraz elektronicznych), od samego początku wywołując rezonans zarów no w mediach zagranicznych, ja k i krajowych. W charakteryzow anej publikacji zostały one zebrane i omówio ne w jednym tomie. Badaniom opinii publicznej towarzyszyły również uzupełniające badania w izerunku Polski w głównych dziennikach i tygodnikach wymienionych krajów UE, wyniki których ukazały się w osobnej publi kacji: Wizerunek Polski w prasie krajów Unii Europejskiej, pod red. Michała Warchali, ISP, W arszawa 2002.
