„STÓŁ SŁOWA BOŻEGO"
WEDŁUG „TRAKTATU DO 13 PSALMU"
ŚW. HILAREGO Z POITIERS
" A p o sto ł k s z t a ł c ą c n a s w w ie l u sp raw ach p o u c z a t a k ż e , ż e Słow o Boże n a le ż y t r a k to w a ć z n a j w ię k s z ą c z c i ą . P ow iada bowiem , ż e " J e ś l i k to p rzem aw ia, n ie c h mówi ja k b y S ło w a Boże" / i P 4 , 1 1 / . Słow am i Bo żymi n ie n a le ż y p o s łu g iw a ć s i ę z t a k ą le k k o m y ś ln ą l e k k o ś c i ą , z j a k ą spotykam y s i ę w mowie p o t o c z n e j . P r z e z s t a r a n n o ś ć bowiem w y p o w ied ze n ia t e g o , c o mówimy, c z e g o uczym y lu b c o c z y ta m y , w in n iśm y o k a za ć sz a cu n e k d l a j e g o a u t o r a " ! . Mówiąc n a j o g ó l n i e j , w ypow iedź św . H ila r e g o /+ 3 6 7 / zw ra ca uwagę n a jp ie r w na samą i s t o t ę "Słow a B o ż eg o " , n a s t ę p n ie na j e g o c e c h y , w r e s z c i e o f i a r n l c z y c h a r a k t e r S ło w a .
I . SŁOWO BOŻE
Św. H il a r y n a le ż y do p ie r w s z y c h e g z e g e tó w , k t ó r z y p o ś w i ę c i l i sp o ro c ie k a w y c h uwag z d a n iu św . P i o t r a : " J e ś l i k t o p rzem a w ia , n ie c h mówi ja k b y S ło w a B o ż e" . W y ra żen ie św . P i o t r a "Xóyi.o: Osou" ^ k tó r e W ulgata o d d a je p r z e z "serm on es D e i" , św . H il a r y tłu m a c z y j a k o " E lo -
q u la D e i" . W s ł o w n i c t w i e h i l a r i a ń s k i m " E lo q u ia D ei" s ą jednym z w ie lu w yrażeń o k r e ś l a j ą c y c h c a ł e Pism o św . i c a ł o ś ć b o s k ie g o o b j a w ie n ia p r z e k azyw anego w r ó ż n o r o d n y c h form ach k o ś c i e l n e g o n a u c z a n ia .
Synonim am i do " e lo ą u ia " - rozm owy, s ą m .in . n a s t ę p u j ą c e te r m in y : serm o - mowa; v e r b a - s ło w a ; l o q u e l a - m ó w ie n ie , k t ó r e w z n a c z e n iu Pism a św . i b o s k ie g o O b ja w ie n ia p rzy jm u ją za w sz e o k r e ś l e n i a b l i ż s z e , ja k n p .: D ei - Boga; d i v i n a - b o s k ie ; c a e l e s t i a - n i e b i e s k i e ; s o r i p t u - rarum - p ism ; s p i r i t a l i a - d uchow e. F i l o l o g i c z n a a n a l i z a k o n te k s tó w , w k t ó r y c h p o j a w ia j ą s i ę " e lo q u ia " i ic h sy n o n im ic z n e w y r a ż e n ia , p r o w ad zi do n a s t ę p u j ą c y c h w niosków : 1 Pism o ów. i w nim z a w a r te B o s k ie
O b ja w ie n ie p o s ia d a w yjątkow y a u t o r y t e t z r a c j i p o c h o d z e n ia /n a t o w sk a z u ją w s z y s t k ie p r zy m io tn ik o w e o k r e ś l e n i a / ; 2 ° Pism o św . i Obja w ie n ie n i e j e s t czym ś s t a ty c z n y m , a r c h e o lo g ic z n y m , h is t o r y c z n y m , le c z dynam icznym , żywym, a k tu a ln y m , podobnym do z j a w is k a a k tu a ln e g o mówie n i a , n aw ią zy w a n ia k o n ta k tó w z d ru gą o so b ą /w y n ik a z p ie r w s z y c h znaczeń w ym ien ion ych s łó w , w k tó r y c h a k tu a ln a "rozmowa" wysuwa s i ę na p ierw s z e m i e j s c e / . Bóg n ie t y l e m ó w ił, i l e c i ą g l e przem aw ia i b ę d z ie p rze m aw iał do k a żd eg o c z ło w ie k a ż y j ą c e g o na ś w i e c i e .
J e ś l i p ie r w s z y punkt w ypow iada t r a d y c y j n ą k o n c e p c j ę Pism a św ., a k c e n t u j ą c ą g łó w n ie b o s k ie p o c h o d z e n ie O b ja w ie n ia z a w a r te g o w K s ię g a ch ś w ię t y c h , t o św . m i a r y zw raca uwagę i r o z w ij a d r u g i punkt o dy namicznym c h a r a k t e r z e "Słow a B o ż eg o " . C zyn i t o n ie t y l k o p o p rzez do s ło w n ie ro zu m ia n e " e lo ą u ia " - rozmowy, l e c z t a k ż e p r z e z formułowane w i e l o k r o t n i e w p r o st t w i e r d z e n ia t e g o ty p u : " J a k ie z n a c z e n ie ma d la m ojego o s o b i s t e g o z b a w ie n ia f a k t , ż e Ż yd zi p r z e s z l i su c h ą s to p ą p r z e z J o r d a n . J a k ie z n a c z e n ie ma d l a m n ie , k t ó r y u r o d z iłe m s i ę o w ie l e p ó ź n ie j ? " ^ Na t e g o r o d z a j u p y t a n ie św . H ila r y zw yk le odpowiada: P ism o św . n i e t y l e p r z e k a z u j e in f o r m a c j e , i l e p r z e d e w szy stk im zmie r z a do w y tw o r z e n ia t a k i e j w s p ó ln o ty pom iędzy Bogiem a c z ło w ie k ie m , j a k a I s t n i e j e m ięd zy rozm ów cam i. Jak rozm ówcy, j e ś l i i s t n i e j e między n im i w zajem na w i ę ź , r o z u m ie ją k a żd e s ło w o , j e g o i n t o n a c j ę , barwę, ge s t y , m im ik ę, n a j d r o b n ie j s z e d r g n ie n ie oczów cz y zach o w a n ie s i ę , tak m ięd zy Bogiem a c z ło w ie k ie m , j e ś l i I s t n i e j e pewna w s p ó ln o t a , każdy n a j m n ie j s z y s z c z e g ó ł Pism a ś w ., s p e c y f ic z n y j ę z y k pom iędzy Bogiem a c z ło w ie k ie m , s t a j e s i ę zn ak iem , k tó r y p rzem aw ia, p o u c za , Inform uje, j e d n o c z y 1 s c a l a m ięd zy so b ą w yjątk ow ych rozmówców .
O czym "rozm aw iają" c i w y ją tk o w i rozm ówcy, ja k im j e s t Bóg 1 c z ło w ie k ? Na t o p y t a n ie św . H ila r y odpow iada w p r o s t, wprowadzając d r u g ie z n a c z e n ie "Słow a B ożeg o " . To j e s t c h a r a k t e r y s t y c z n e d la Bisku pa z P o i t i e r s i w s z y s t k ic h p a t r y s t y c z n y c h e g z e g e tó w id ą c y c h za
Oryge-2 InPs 6 5 , 1 1 , CSEL 2 2 , 255; 1 2 6 , 6 , CSEL 2 2 , 6 1 7 .
3 Na in fo r m a c j e zw raca uwagę InPs 135, 2 , CSEL 2 2 , 71^ 7^.4. 4 P o r . E. S t a n u la , C z y n n ik i k s z t a ł t u j ą c e s e n s b i b l i j n y w u j ę c i u
n esem , "Ojcem c h r z e ś c i j a ń s k i e j i n t e r p r e t a c j i P ism a św ." ^ , ż e b o s k ie O b ja w ie n ie z o s t a j e u to ż s a m io n e z t a je m n ic ą C h r y s t u s a . Znane j e s t t w i e r d z e n ie o r a z z a ł o ż e n i e p ie r w s z e g o w h i s t o r i i p o d r ę c z n ik a e g z e g e - zy " T r a k ta tu o ta je m n ic a c h " św . H il a r e g o : że
"C ałe d z i e ł o , j a k i e o b j ę t e j e s t ś w ię ty m i k s ię g a m i, za p o w ia d a sło w a m i, o b ja w ia w y d a r z e n ia m i, k o n k r e ty z u j e p r z y k ła d a m i p r z y j ś c i e Pana n a s z e g o J e z u s a C h r y stu sa " " .
C h r y sto cen try z m b i b l i j n y u k a z u je s i ę w t r z e c h form ach c z y t e l n y c h w p ism ach św . H il a r e g o : ż e C h r y stu s j e s t tym , k t ó r y o b ja w ia ; n a s t ę p n ie tym , k tó r y s i ę o b ja w ia , w r e s z c i e tym , k t ó r y s i ę o b j a ś n i a i i n t e r p r e t u j e . Tego r o d z a j u t w i e r d z e n i e u p ew n ia p a t r y s t y c z n e g o e g z e g e t ę , że "rozmowy" / e l o ą u i a / , j a k i e m ają m i e j s c e pom iędzy Bogiem a c z ł o w i e k iem , odbyw ają s i ę n i e t y l k o z a p o śr e d n ic tw e m P ism a ś w ., l e c z t a k ż e w t e j r z e c z y w i s t o ś c i , j a k ą j e s t t a j e m n ic a C h r y s t u s a . O d n a le z ie n ie ta je m n ic y C h r y s tu s a w P iś m ie ś w ., z j e d n o c z e n ie s i ę z n i ą , o r a z t k w ie n ie w n i e j , s t a n o w i c e l w s z y s t k ic h w y s iłk ó w e g z e g e t y i w s z y s t k ic h , nawet t y c h s z t u c z n y c h i n ien au k ow ych z n a s z e g o punktu w id z e n ia , z a biegów e g z e g e t y c z n y c h Ojców K o ś c i o ł a z e św . H ilarym na c z e l e . Ten w ła ś n ie c e l i z a d a n ia e g z e g e t y tłu m a c z y z j e d n e j s t r o n y r ó ż n o r o d n o ść przyjm owanych w i e l o ś c i t z w . "sensów b i b l i j n y c h " , z d r u g ie j z a ś z upo rem b r o n io n y c h p r z e z o g ó ł s t a r o ż y t n y c h b i b l i s t ó w z a ł o ż e ń , i ż w P iś m ie św. zarów no w j e g o w a r s tw ie h i s t o r y c z n o - l i t e r a l n e j ja k 1 d u c h o w ej, zaw arty j e s t t y l k o i w y łą c z n ie j e d e n s e n s - t a j e m n ic a C h r y s t u s a .
D la św . H ila r e g o b i b l i j n y s e n s n i e j e s t t y l k o m y ślą c z y i d e ą , l e c z "op u s" , d z ie łe m , h i s t o r i ą , zb a w ien iem r o d z a j u l u d z k i e g o sk o n centrowanym w J e z u s i e C h r y s t u s i e . U j ę c i e i z r o z u m ie n ie t e g o w ła ś n ie d z i e ł a , c z y l i ta je m n ic y C h r y stu sa j e s t za w sze fr a g m e n ta r y c z n e , a sp e k tow e, i t o n i e t y l k o z r a c j i r ó ż n e g o s t a n u p r z y g o to w a n ia m o r a ln o - i n t e l e k t u a l n e g o l u d z i , l e c z g łó w n ie z powodu sam ej t a j e m n ic y , k t ó r e j n ie sp o s ó b p o ją ć c a ł o ś c i o w o 1 z r o z u m ie ć do k o ń c a . Z t e g o w z g lę d u , od kryw ając t a j e m n ic ę C h r y stu sa o b ja w ia j ą c e g o s i ę w P iś m ie ś w ., c z ł o w iek r a z d o s t r z e g a j ą j u ż w h i s t o r y c z n o - l i t e r a l n e j p o s t a c i , t o znów
5 P o r . E. S t a n u la , O j c ie c c h r z e ś c i j a ń s k i e j i n t e r p r e t a c j i Pism a ś w .; W stęp w: O r y g e n e s, Kom entarz do E w a n g e lii św . J a n a , PSP 2 8 / 1 , 2 0 -4 8 . 6 T r a c t a t u s m y ste rio ru m I 1, SCh 19, 7 2 .
w p o s t a c i j e j z a p o w ie d z i i r e a l i z a c j i , k ie d y i n d z i e j w r z e c z y w i s t o ś c i K o ś c i o ł a i c a ł e j h i s t o r i i z b a w ie n ia , lu b t e ż ob ecn ą i d z ia ł a j ą c ą w k a ż d e j j e d n o s t c e w i e r z ą c e j , w r e s z c ie w c a łk o w ity m w y p e łn ie n iu s i ę h i s t o r i i z b a w ie n ia , c z y l i e s c h a to lo g ic z n y m k r ó l e s t w i e Boga, Te w ła ś n ie ró ż n o r o d n e a s p e k t y , ujmowanej i d o s t r z e g a n e j j e d n e j i t e j sam ej r z e c z y w i s t o ś c i , t a je m n ic y C h r y s tu s a d l a św . H ila r e g o sta n o w ią tz w . s e n s y b i b l i j n e . P a t r y s t y c z n i bowiem e g z e g e c i z H ilarym na c z e l e , w ychow ani na l i t e r a t u r z e , d o s k o n a li f i l o l o g o w i e sw o ic h czasów , z j e d n e j s t r o n y p o t ę p i a j ą a l e g o r i e m ito lo g ó w , z d r u g ie j jed n ak bro n i ą a le g o r y c z n e j i n t e r p r e t a c j i P ism a św . N ie w id z ą r ó w n ież sp r z e c z n o ś c i w wydobyw aniu r ó ż n y c h se n só w z je d n e g o i t e g o sam ego zd a n ia z rów noczesnym t w ie r d z e n ie m , ż e Pism o św . p o s ia d a t y l k o i w y łą cz n ie j e d e n s e n s . T a jem n ica C h r y s tu s a , j e d y n a r z e c z y w i s t o ś ć Pism a ś w ., n ie d o s tę p n a d l a żad n ego um ysłu lu d z k ie g o s t a n o w ią c a jed y n y s e n s , " d zie ło " z a w a r te w k s i ę g a c h ś w ię t y c h , może byó ujmowana t y lk o aspektow o. Tego r o d z a j u k o n c e p c j a s e n s u b i b l i j n e g o tłu m a c z y , d la c z e g o f i l o l o g H i l a r y , id ą c z a O rygenesem , w jednym i tym samym zd a n iu w id z i ilk a w arstw z n a c z e n io w y c h . J ed n a j e s t bowiem ta je m n ic a C h r y stu sa oraz róż ne j e j a s p e k t y , k t ó r e j ą w ła ś n ie u jm ują; można o d n a le ź ć j ą we w szyst k i c h k s ię g a c h b i b l i j n y c h ł ą c z n i e , a l e t e ż w jednym z ic h zd ań .
N a le ż y j e s z c z e d o d a ć , ż e w y łą c z n o ś ć przyjm ow an ia i o d c z y ty w a n ia j e d n e g o s e n s u , c z y l i o g r a n ic z e n ie s i ę do je d n e g o a sp ek tu t a je m n ic y C h r y s t u s a , j e s t tra k to w a n a p r z e z św. H ila r e g o ja k o h e r e z j a . Walka zarów no z t z w . " l i t e r a l i s t a m i " , ja k i a le g o r y s t a m i wyraża t y l k o u k r y tą t e n d e n c j ę H il a r e g o , aby n ig d y n ie s t r a c i ć z oczu c a łe j t a je m n ic y C h r y stu sa o b e c n e j w całym P iś m ie św . i w każdym j e g o s z c z e g ó l e ? .
W powyższym k o n t e k ś c i e i n t e r e s u j ą c y j e s t k om entarz św . H ilarego do 13 p sa lm u . Z j e d n e j s t r o n y zw raca on uwagę na k ażd y s z c z e g ó ł tekstu in te r p r e to w a n e g o p sa lm u , z d r u g ie j z a ś u k a z u je b arw n ie c a ł e zbawcze d z i e ł o C h r y stu sa i c a ł o ś ć b o s k ie g o O b ja w ie n ia , sk o n c en tr o w a n ą w zbaw c z e j t a je m n ic y C h r y s t u s a . Św. H ila r y omawia n i e w i e l e nam d z i ś mówią cy n agłów ek psalm u "In fin e m " , a l e p o p r zez namalowany t r a g ic z n y obraz r o d z a ju lu d z k ie g o i p r z e d s t a w ie n ie in te r w e n c y jn e g o d z i a ł a n i a Ducha Św. i C h r y s tu s a , b o s k ie g o L ek arza n is z c z ą c e g o ś m ie r c io n o ś n e naprom
ie-7 P o r . E. S t a n u la , C h r y sto cen try z m duchow ej i n t e r p r e t a c j i Pism a św. w u j ę c i u św . H ila r e g o z P o i t i e r s , HTV 2 3 / 1 9 8 5 / nr 2 , 2 1 7 - 2 3 6 .
n io w a n ie ś w ia t a z łe m , w sk a z u je d o s k o n a łe na t a je m n ic ę C h r y s tu s a i r ó ż n o r o d n e j e j a s p e k t y .
Z iem ia - p o w ia d a św . H il a r y - j e s t ja k b y m ia ste m , w którym p a nuje ś m ie r c io n o ś n a z a r a z a . Do t e g o m ia s t a —ś w ia t a p r z y c h o d z i p r z y b y s z , g o ś ć , k t ó r y w id z ą c z j e d n e j s t r o n y brak l e k a r z a i środków l e c z n i c z y c h , a z d r u g ie j w ie d z ą c , że on g d z i e ś i s t n i e j e i ma l e k a r s t w o , l i t u j e s i ę nad u m ie r a ją c y m i, u s i ł u j e s p r o w a d z ić go i z a r a d z ić s z a le j ą c e m u z ł u . M alując t r a g i c z n y o b ra z h i s t o r i i r o d z a j u lu d z k i e g o , św . H ila r y w ykazu j e zarówno b e z s i l n o ś ć Prawa i Proroków wobec p o t ę g i z ł a , j a k t e ż wkra c z a j ą c e w h i s t o r i ę ś w ia t a m i ł o s i e r d z i e Boga T r ó jo so b o w eg o :
"P od obn ie c z y n i Duch Ś w i ę t y , p a t r z ą c na o b łę d r o d z a j u l u d z k i e g o . W idząc bowiem , j a k z ł o p a n o sz y s i ę W tym ś w i e c i e , j a k n i e u l e c z a l n a c h o r o b a z i o n i e ś m i e r c i ą , j a k g łu p c y p o w t a r z a j ą , ż e n i e ma B oga, ja k l u d z i e n i s z c z e j ą w sk u tek w s t r ę t b u d zących ż ą d z y , j a k n i k t n i e c h c e b y ć dobrym , a ź l i p o ż e r a j ą d o b r y c h , ja k mowy używa s i ę do w p row ad zen ia w p o d s t ę p , j a k s ło w a lu d z k i e n a sy c o n e s ą żmijowym ja d e m , a u s t a p e łn e g o r y c z y i p r z e k l e ń s t w a , j a k l u d z i e s k o r z y s ą do n a ty c h m ia sto w e g o r o z le w u k rw i n i e z n a j ą c d ró g do p o k o ju , ja k i c h ż y c i e w y p e łn ia s i ę c o r a z b a r d z ie j n i e s z c z ę ś c i a m i , j a k Bóg n i e ma u n ic h ż a d n e j c z c i , j a k lu d Boży i n i e w in n i s ą p o ż e r a n i n ib y C h leb c o d z ie n n y i g i n ą z rąk p r z e śla d o w c ó w , j a k ź l i ż y j ą z k r a d z ie ż y i c i e r p i e n i a d r u g ic h , j a k w r e s z c i e n ie ma żad n eg o o d n i e s i e n i a do Boga i n i k t s i ę Go n i e b o i , a w m i e j s c e Boga c z c i s i ę b a łw a n y , j a k z a n ik a n a d z i e j a o p r ze b y w a n iu Boga w po k o l e n i u s p r a w ie d liw y c h , ja k k p i s i ę z d o b r e j ra d y d a w anej n ie s z c z ę ś l iw y m i s z y d z i s i ę z n a d z i e i z a s p r a w ie d liw o ś ć : Duch Ś w ię t y oglq !d a ją c c a ł e t o s z a l e j ą c e i g r a s u j ą c e z ł o i z n a j ą c t e g o , k t ó r y je d y n y może p r z y n i e ś ć pom oc, w o ła : "Kto p r z y n i e s i e z S y jo n u z b a w i e n i e I z r a e l a " . / . . . / T a k ie g o zatem L e k a r za p o s z u k u je Duch Ś w i ę t y , na t a k i e g o c z e k a , z k t ó r e g o p r z y j ś c ie m u s t a n i e z a r a z a , sk o ń c z y s i ę ś l e p o t a , z n ik n i e p a r a l i ż , z g i n i e ś m ie r ć . T a k ie g o L e k a r za o c z e k u j e i j u ż go o g ła s z a " " . D a lsz y c i ą g k o m e n ta rz a do 13 p salm u p r z e d s t a w ia zb aw cze d z i e ł o C h ry stu sa , n a s t ę p n i e za p o w ie d ź i sp o s ó b j e g o r e a l i z a c j i ^ , w r e s z c ie 8 InPs 1 3 , 3 , CSKL 2 2 , 8 0 - 8 i . 9 In P s i 3 , 4 , CSEL 2 2 , 8 1 - 8 2 . tO InPs 1 3 , 5 , CSHL 2 2 , 8 2 - 8 3 .
je g o przepow iadanie oraz o g ła s z a n ie j u ż ja k o fa k tu i r z e c z y w is t o ś c i. "Otóż cieszym y s i ę i w eselim y z te g o ; wiemy bowiem, że
p rzez o d k u p ien ie nas i z b a w ien ie jed n ego p ok u tu jącego r ad u ją s i ę w n ie b ie a n io ło w ie . A ponieważ czek a nas ra d o ść n ie b ie s k a , d la te g o w e s e le n a sze b ę d z ie bezkresne w C h r y s t u s ie " ! ! .
T rak tat do 13 psalmu obrazowo k o n k r e ty z u je h i l a r i a ń s k i e p oję c i e "Słowa Bożego". Oznacza ono wprawdzie c a łe Pismo ś w ., w ię c e j, pewnego r o d z a ju ję z y k u sta w ic z n e g o d ia lo g u , za pośrednictwem którego trwa "rozmowa", p o w ie d z ie lib y śm y wewnętrzny i intymny k on tak t Boga z c z ło w ie k ie m ; ozn acza t o jednak p rzed e w szystkim r z e c z y w is to ś ć bos k ie g o O b jaw ien ia, skoncentrow aną na tajem n icy C h rystu sa, k tó r a stop niowo ob jaw ia i aspektowo ukazuje r e a l i z a c j ę h i s t o r i i zbaw ienia rodza j u lu d z k ie g o . R z e c z y w isto ść t a w d z ie j a c h rod za ju lu d z k ie g o n ie ma natury h is t o r y c z n e j c z y s t a t y c z n e j , l e c z w p e łn i dynamiczną i aktua l i z u j ą c ą . Na czym t a a k t u a liz a c j a p olega?
1 1 . CECHY "SŁOWA BOŻEGO"
W spółczesny kom entator w y ja śn ia zd an ia ńw. P io t r a następująco: " J e ś l i k to przem awia, n ie c h mówi ja k o Słowo Boże": "Przemawianie mo że być pojmowane ja k o je d e n z oharyzmatów, o k tó ry ch mówił św. Paweł / i Kor 1 4 /, a lb o t e ż ja k o normalne n au czan ie: czy to k a te c h e z a dla w ie r n y c h , c z y t e ż g ło s z e n ie sło w a Bożego poganom. W każdym wypadku t e n , k to przem awia, może g ł o s i ć t y lk o Słowo Boże. N ie wolno zaś mu do t e j nauki wprowadzać w łasnych poglądów lu b spraw z w iarą i moralnoś c i ą n ie z w ią z a n y c h ^ . w porównaniu z powyższym komentarzem, uwagi św. H ila r e g o wydają s i ę p o sz e r z a ć z a k res tr e ś c io w y z d a n ia św. P io tr a . Uj mując bowiem w punktach t r e ś ć h ila r ia ń s k ie g o kom entarza, możemy wy m ie n ić c z t e r y z a sa d n ic z e warstwy zn a czen io w e, k tó r e s i ę wzajemnie
13 u z u p e łn ia ją i p o g łę b ia j ą :
1. św. H ila r y zwraca uwagę na sta r a n n o ść tra k to w a n ia "Słowa
11 InPs 13, 6 , CSEL 22, 83.
12 F. G ry g lew lcz, L is ty K a t o lic k ie . Wstęp, p r z e k ła d , kom entarz, Poznań 1959, 232.
Bożego", k tó r e ob ow iązu je po p ie r w sz e t y c h , k tó r z y c z y t a j ą Pismo św. na zeb r a n ia c h lit u r g i c z n y c h , po d r u g ie t y c h , k tó r z y go in t e r p r e t u j ą , po t r z e c i e ty c h , k tó r z y zajm ują s i ę różnymi rodzajam i n au czan ia k o ś c ie ln e g o , ja k k a te c h e z ą , h o m ilią , kazaniem :
"Przez s ta r a n n o ś ć bowiem w ypow iedzenia t e g o , co mówimy, c z e g o uczymy, lu b co czytam y, winniśmy okazać szacunek d la je g o a u to r a " 14;
2 . św. H ila r y a k c e n tu je s p e c j a ln e p ow ołan ie c z ło w ie k a do z a j mowania s i ę Słowem Bożym. To p ow ołan ie i l u s t r u j ą dwa p rzyk ład y we w szystk ich t r z e c h w yżej wym ienionych przypadkach: s ta r o ż y tn y sposób przekazywania o r ę d z ia , w którym zarówno sam h e r o ld o g ła s z a ją c y j e , jak t e ż c i , k tó r z y j e p rzyjm u ją ok azu ją szacu n ek d la w ład cy; d ru gi obraz z a c z e r p n ię ty j e s t z instrum entów muzycznych: t e n ,k t o zajm uje s ię Słowem Bożym, podobny j e s t do organów, na k tó r y c h Duch ś w ię ty gra sw oją m e lo d ię . Organy t e n ie mogą być martwe, pasyw ne, l e c z żywe i razem z Duchem Świętym mają gra ć m elo d ię zarówno z r o z u m ia łą dla s łu c h a c z y , jak t e ż godną samego Boga.
" J e ś l i bowiem k t o ś o b ja ś n ia Słow a k r ó la i zaznajam ia z je g o nakazami lu d , u s i l n i e i z uwagą s t a r a s i ę s p e ł n i ć sw oją pow inność z e w zględu na c z e ś ć k r ó la , aby z szacunkiem i pełnym oddaniem w szy stk o z o s t a ło zarówno ozn ajm ion e, ja k u s ły s z a n e / . . . / Jesteśm y bo wiem organami Ducha Ś w ię te g o , k tó r e mają oddawać z a - równo różn orod n ość tonów, ja k t e ż różn orod n ość nauki" ; 3 . z powołaniem łą c z y św. H ila r y dwa p ra k ty czn e w n io s k i. Pierwszy o c h a r a k te r z e negatywnym, ujmuje słow am i proroka Je r e m ia sz a /4 8 , 1 0 /: " P r z e k lę ty t e n , co n ie d b a le w y p e łn ia d z i e ł o P ań sk ie" ; drugi fo rm u łu je pozytywnymi słow am i proroka I z a j a s z a / 6 6 , 2 / : "Ale Ja p a tr z ę na t e g o , k tó r y j e s t biedny i zgnębiony na duchu, i k tó r y z drżeniem c z c i moje słow o" :
o h r e tie n n e de l ' e s t h e t i q u e du s t y l e , w: H ila ir e e t son tem ps, P a r is 1969, 2 9 0 -2 9 1 .
14 InPs 13, 1 , CSEL 2 2 , 7 8 . 15 InPs 13, i , CSEL 22, 7 8 -7 9 .
"Musimy zatem czuwać i dbać o t o , abyśmy n ie m ów ili n ic p o s p o lit e g o , obaw iając s i ę te g o r o d z a ju wyroku prawa: " P r z e k lę ty t e n , co w y p e łn ia d z i e ł o P a ń sk ie n ie d b a le " ; p r z e c iw n ie , aby za t r o s k liw o ś ć i sta r a n n o ść s p o tk a ła nas nagroda o b ieca n a tym, k tó r z y do Pism a św, podchodzą jak do "Słów Boga", p r z e k a z u ją j e słuchaczom z n a le ż n ą c z c i ą , namaszczeniem i g o d n o ś c ią , zg o d n ie z p o le c e n ie m Pana: "Ale Ja p a tr z ę na t e g o , k tó r y j e s t pokorny i q ic h y , i k tó r y z b o ja ź n ią c z c i moje sło w o " !" ; 4 ° św. H ila r y odpowiada w r e s z c ie na p y ta n ie o is -to tę powołań do sprawowania "Słowa Bożego". G łoszący "Słowo B oże", j e s t n ie t y l ko c z ło w ie k ie m przemawiającym do l u d z i , le c z s łu g ą Boga, k tó r y otrzym ując sło w a od Boga przemawia p op rzez słu c h a c z y do Boga. S łu ch a c z e n a to m ia s t, s łu c h a j ą c p r z e p o w ia d a ją c e g o , s ł y s z ą g ło s Boga, po s ta n o w ie n ia Boga, prawa Boga:
" P otrzeb a zatem , aby przep ow iad ający b y l i p rzek o n a n i, że t o n ie o n i sami od s i e b i e przem awiają do lu d z i , a s łu c h a c z e w i e d z i e l i , że s ł y s z ą n ie g ło s l u d z i , le c z g ło s Boga, nakazy Boga, prawa B oga"!?.
Wymienione punkty p rzea n a lizo w a n eg o t e k s t u św. H ila r e g o zwra c a j ą uwagę n a jp ie r w na t y c h , do k tó r y c h z o s t a ł o skierow ane "Słowo Bo ż e " . Zarówno g ło s z o n e , ja k słu c h a n e tw orzy w s p ó ln o tę . W analizowanym " T ra k ta cie do i3 psalmu" H ila r y z wyjątkową mocą p o d k r e śla samą d z ia ł a j ą c ą i sk u te c z n ą s i ł ę stw ó r c z ą Słowa B ożego. Obraz M iasta uratowa nego od śm ie r c io n o śn e j choroby p rzez Słow o-L ekarza sprowadzonego przez Bucha Ś w ię te g o , p o tw ie r d z a t ę w ła ś n ie sk u te c z n ą d z i a ł a l n o ś ć "Słowa"! .
W "Komentarzu do E w a n g e lii św. M ateusza" tę w sp ó ln o tę lub miasto uratowane i trw a ją c e d z ię k i mocy "Słowa", św. H ila r y nazywa Kościołem , mówiąc że "skoro Słowo w s t ą p iło do ło d z i K o ś c io ła , d la t e g o te n ty lk o , k to j e s t w K o ś c ie le ,s łu c h a j e g o g ło s u i może j e zro z u m ie ć " ! , P o stu lo wany szacunek d la "Słowa" wynika g łó w n ie z e stw ó r c z e g o i u s ta w ic z n ie d z ia ła j ą c e g o Słow a w h i s t o r i i r o d z a ju lu d z k ie g o . P o le g a on na p e łn e j
16 InPs 13, 1, CSEL 22, 7 9 . 17 Tamże.
18 InPs 13, 3 , CSEL 22, 81: " P otrzeba b y ło t a k ie g o L ekarza, k tó r y z a p o b ie g a łb y całemu z łu jed n ą i t ą samą mocą swego le k a r stw a i u le c z y łb y t y l e i tak różnorodnych chorób w całym ś w ie c ie n ie s z tu k ą , le c z mocą Słow a".
a p ro b a cie umysłu i s e r c a na d z i a ł a n i e Słowa:
Z te g o w zględu ob ow iązu je zarówno p rzep ow iad ających , ja k s łu c h a ją c y c h , n a jw ięk szy szacu n ek d la Słow a B ożego. Byłoby w ie lk im n ie b e z p ie c z e ń stw e m , gdyby k t o ś o Bożych sk a r b a c h , o u k rytych ta je m n ic a c h , o wiecznym przym ierzu mówił c o ś zuędnego lub s łu c h a ł ic h w sposób n ie d b a ły . Musi ono u tk w ić w s e r c u , poniew aż w Słowach Boga n ie ma
żadnego s z c z e g ó łu , k tó r y n ie z o s t a łb y w yp ełn ion y; co w ię c e j , w sz y stk o , co z o s t a ł o w yp ow ied zian e, p o sia d a k o n ie c z n o ś ć u r z e c z y w is t n ie n ia . Słow a bowiem Boga s ą n ieo d w o ła ln y m i decyzjam i"20*
D z ia ła j ą c e i s k u te c z n e "Słowo" tw orzy K o ś c ió ł zarówno z ty c h , którzy j e s łu c h a j ą , ja k t y c h , k tó r z y j e d a le j g ł o s z ą . Tak p ie r w s i, jak i drudzy z o s t a l i p ow ołan i ja k h e r o ld , ja k wybrany in str u m e n t mu zyczny i ja k p rzed e w szystk im uratowane m ia sto od śm ie r c io n o śn e j cho roby:
"W C h r y stu sie z o s t a liś m y wybrani p r z e z Ojca przed stw orzen iem ś w ia t a , w Nim z o s ta liś m y p o jed n a n i z Bo giem p r z e s t a j ą c być Jego wrogam i, z o s t a liś m y n ab yci będąc ju ż z g u b ie n i / . . . / . Poniew aż zatem t y lk o d z ię k i p r z y j ę c iu c i a ł a n a szeg o /p r z e z S y n a / m ia ły być u s u n ię t e choroby n aszeg o c i a ł a i s tą d z powodu te g o p r z y j ę c ia c a ł e n a sz e z b a w ie n ie j e s t w Bogu, d la t e g o p s a lm is t a w oła: "Kto p r z y n ie s ie z Syjonu z b a w ie n ie Iz r a e la ? " /P s 13, 7 /2 ^ .
W c ie le n ie "Słowa" j e s t tym, co sp r a w ia , że Słowo z s t ę p u j e do m iasta r o d z a ju lu d z k ie g o p r z y n o sz ą c mu z b a w ie n ie . W d a ls z e j in t e r p r t a c j i psalmu 13 św. H ila r y jakby o b aw iając s i ę o g r a n ic z e n ia z n a c z e nia słó w "wybrany", "powołany" do pewnych t y lk o grup lu d z k ic h , czy jednego narodu, wykazuje za pośrednictw em a n t o l o g i i te k stó w Pisma św.
p o r . 7 , 10, SCh 2 5 4 , 190; 14, 9 , SCh 258, 20.
20 InPs 13, 1, CSEŁ. 2 2 , 79; p o r . T r a c ta tu s m ysteriorum I I 10, SCh 19, 1 5 4 -1 5 6 .
21 InPs 13, 4 , CSEŁ 22, 8 1 -8 2 .
22 InPs 13, 4 , CSEL 2 2 , 81: "Co oznacza S y jo n , poucza nas A p o s to ł, gdy mówi: P r z y s tą p iliś m y do góry S y jo n , do m ia sta Boga Żywego, Jeru zalem n ie b ie s k ie g o /Hbr i 2 , 1 2 / . Wszyscy bowiem b ieg n iem y , aby o s ią g n ą ć t o , poniew aż 1 sam z o sta łe m zdobyty p rzez C hrystu s a J e z u sa /F lp 3 , 1 2 / , c z y l i zdążamy, aby s i ę z n a le ź ć w je g o c i e l e , k tó r e od nas w c z e ś n ie j p r z y j ą ł; p o r. J . P e t t o r e l l i , Le theme de S io n , e x p r e s s io n de l a t h e o lo g ie de l a red em p tion dans
S ta r e g o i Nowego T estam entu, że " zb aw ien ie" , "Słowo Boże", B oski Lekarz" od n osi s i ę do w s z y s tk ic h iu d z i razem w z ię ty c h i każdego z o- sob n a. Komentując z a ś siódmy w ie r s z psalmu i3 : "Gdy Fan odw róci n ie w olę od swego ludu" p i s a ł :
"W ś c is ły m te g o sło w a z n a c z e n iu c h o d zi o n ie w o lę pogan, k tó r z y p o w ia d a li w s e r c u , że n ie ma Boga, k tó r z y d r ż e l i z e s tr a c h u tam, g d z ie n ie n a le ż a ło s i ę baó, k tó r z y k p i l i i s z y d z i l i z n a d z ie i u b o g ie g o , k tó r ą j e s t je g o Bóg, k tó r z y z a p r z e c z y l i , że Fan zam ieszka w spraw iedliw ym p o k o le n iu , k tó r z y ja k o n ie w o ln ic y od d aw ali c z e ś ć demonom, ż y l i w zabobonach i w powin n o śc ia c h oddawanych n a tu r z e . Oto z t e j n ie w o li z o s t a - j ą wyrwani i od t e j wymuszonej p o s łu g i w yzw olen i. Iz r a e le m bowiem b ę d z ie t e n naród, k tó r y okiem s e r c a d o s t r z e ż e Boga. I z r a e l bowiem ozn acza w id z e n ie Boga, c z y l i Iz r a e le m j e s t t e n , k to po w yzw oleniu z n ie w o li p ozn ał z b a w ie n ie Boga"23.
R ozum iejąc "Słowo Boga" ra z w z n a c z e n iu O bjaw ienia zawartego w P iśm ie ś w ., d r u g i r a z w z n a c z e n iu Słowa w c ie lo n e g o , św. H ilary p o d k r e śla stw ó r c z e d z i a ł a n i e zarówno w powołanych do przekazyw ania, ja k s łu c h a n ia i p r z y j ę c ia S łow a. Zarówno s łu c h a c z y , ja k g ł o s i c i e l i łą c z y w iara w s k u te c z n o ś ć Słow a, k t ó r e sp raw ia " w idzenie" Boga mocą te g o ż Słow a, ż y c ie w w o ln o ś c i od z ł a , ś c i s ł e z je d n o c z e n ie ze Słowem- C hrystusem . Tak p i e r w s i , ja k i drudzy s ą zatem podmiotem Słow a, w któ rym ono d z i a ł a , l e c z y , wyzwala i tw orzy nowy S y jo n , nowe Jeruzalem^^.
To jednak co w yróżnia g ł o s i c i e l i Słowa od j e g o s łu c h a c z y , można o k r e ś l i ć ja k o s p e c y fic z n y dar b y c ia "heroldem" czy "instrumentem" Bu cha ś w ię t e g o . W "Komentarzu do E w a n g e lii św. M ateusza", porównując spe c y f ic z n ą w ła śc iw o ść Proroków, A postołów i n a u c z y c ie li k o ś c ie ln y c h ze
l'o e u v r e de s a i n t H ila ir e de P o i t i e r s , w: H i l a i r e e t so n tem ps, P a r is 1979, 2 1 3 -2 3 3 .
23 InPs 13, 6 , CSEL 2 2 , 83; oraz InPs 13, S , QSEL 22, 82: "Słowo z b a w ien ie / S a lu t u r e / ma z n a c z e n ie r z e c zo w n ik a . N ie dostosowujem y lub zmyślamy t o , o czym p o u c z a ją nas K s ię g i S ta r e g o Testam entu, ż e Pana i Boga n aszego nazywamy Zbawieniem , i w sp osób w łaściw y t ę nazwę przekazywano p rzez o b ie t n ic ę poganom".
24 P or. E. S ta n u la , C zynniki k s z t a łt u j ą c e s e n s b i b l i j n y w u j ę c iu św. H ila r e g o z P o i t i e r s , d z . c y t . , 139 -1 5 1 .
sp ecyficzn ym zadaniem /p r o p r iu m / d z i a ł a l n o ś c i C h r y s t u s a ^ , św. H ila r y stw ierd za :
Na A postołów p r z e c h o d z i c a ła p o tę g a mocy Pana, i c i. K tórzy w Adamie z o s t a l i u k s z ta łto w a n i na obraz 1 p od ob ień stw o B oże, o b e c n ie otrzym ują do te g o s t o p n ia d o sk o n a ły obraz i p od ob ień stw o do C h ry stu sa , że w niczym n ie r ó ż n ią s i ę od mocy swego Pana, będąc przedtem z ie m sk im i, t e r a z s t a l i s i ę n i e b i e s k i m i " ^ . Te same w ła ś c iw o ś c i p r z e n o s i św. H ila r y na biskupów , n a u c z y c ie li K ościoła mówiąc: "C i, k tó r z y s ą p o s ła n i w c h a r a k te r z e n a u c z y c i e l i , są mężami a p o s t o ls k im i, n astęp cam i A p o s to łó w " ^ .
Odnowieni na obraz i p od ob ień stw o C h rystu sa h e r o ld o w ie i orga ny Słowa Bożego z o s t a j ą u to ż sa m ie n i p r z e z H ila r e g o z a p o sto ła m i i pro rokami g ło sz ą c y m i S łow o. W t r a k t a c i e do 118 Psalmu ów. H ila r y mówi o sp o so b ie g ł o s z e n i a te g o Słowa:
"Każda lu d zk a wypowiedź rozp o czy n a s i ę od w ładzy m y śle n ia i p o r u sz a n ia um ysłu. Skoro d la o z n a jm ie n ia c z e g o ś , umysł z o s t a ł p o ru szo n y , p o w sta ła wówczas m yśl u jaw n ia s i ę w s ł o wach. P r z e c iw n ie , s k o r o ję z y k wypowiada z d a n ia n ie pod wpływem umysłu i w ładzy m y ś le n ia c z ło w ie k a , l e c z poddany naporowi ducha, p r z e z n a sz e u s t a p ły n ie mowa p rzek azu j ą c a b o sk i s e n s , wówczas t a k i r o d za j m ów ienia wydaje s i ę być "wyrzucaniem" s łó w . Umysł bowiem n ie uśw iadom ił s o b ie w c z e ś n ie j t e j m y ś li, do u ja w n ie n ia k t ó r e j z o s t a ł p o r u sz o n y . Duch p r o r o c z y k s z t a ł t u j e z g ło s u s ło w a , mimo
i ż rozum n i e zna ic h se n su " 2 8 .
Instrum entalny i heroldow y c h a r a k te r p rzep o w ia d a n ia Słow a Bożego j e s t tu n ajw yraźn iej p o d k r e ślo n y . N ie u le g a jed n ak w ą t p liw o ś c i, że g ł o s z ą cemu "Słowo B oże", według św. H ila r e g o , Bóg n ie d y k tu je t e k s t u Pisma
25 InMt 2 , 4 , SCh 2 5 4 , 106: " P ow innością __ , ,
d z ić od grzech ów . Właściwym z a ś za d a n ie b y ło odwo-w ierzą cy ch " ; InMt 9 , 9 , SCh 254, 214^ " W ł a ś c i ^ ^ ? ^ ^
ło przepow iadać C hrystusa" ; InMt 16, 8 , SCh 258
c i ą A p ostołów b y ło dawać św iadectw o o * * W ła sciw o s-InMt 2 3 , 6 , SCh 2 5 8 , 160: "Właściwym zadanlam ^P^^"^" C hrystusa" sa C h ry stu sa j e s t p r z y n o s ić p ozn an ie BossŁ i a N aszego J e z u -g . I m ie n ia 1 p o tę -g i" ; InMt 9^ 9" sc h 2 5 ^ J ° -j e s t w ła ś c iw o ś c ią A p ostołów " . ' * g ło s z e n ie nauki 26 InMt 10, 4 , SCh 2 5 4 , 218.
}27 Tamże.
ś w ., a n i t e ż " w yrzu can ie" słó w n ie d ok on u je s i ę p r z y u t r a c i e ś w ia d o m o śc i. B isk u p z P o i t i e r s mówi w praw dzie o braku z r o z u m ie n ia z n a c z e n i a s łó w : ż e p r z e z " sło w a Boga n a le ż y ro z u m ie ć t o w s z y s t k o , c o
29
p rorok w ypow iada , a l e t e g o r o d z a j u s t w i e r d z e n i a w sk a z u ją n a jp ie r w na sp o só b p r z e k a z y w a n ia m y ś li i t r e ś c i , a n a s t ę p n ie na sam ą t r e ś ó . Zarówno w p ier w szy m , j a k i drugim p rzyp ad k u św . H il a r y w y r ó ż n ia dwie w arstw y z n a c z e n io w e , z k t ó r y c h p ie r w s z a o d n o s i s i ę do ż y c i a c z ło w ie k a w j e g o a k tu a ln y c h w arunkach b y to w a n ia , d ru g a n a to m ia s t wymaga d la j e j z r o z u m ie n ia s p e c y f i c z n e g o p r z y g o to w a n ia m o r a ln o - i n t e l e k t u a ln e g o o r a z , c o j e s t n a j i s t o t n i e j s z e , w ia r y i d aru Ducha Ś w i ę t e g o . Mocą Ducha Ś w ię t e g o p r z e p o w ia d a ją c y d o s t r z e g a w s w o j e j k o n k r e tn e j 1 ak t u a l n e j r z e c z y w i s t o ś c i h i s t o r y c z n o - k u lt u r o w e j in n y w ym iar, p rz e k r a c z a j ą c y m o ż liw o ś c i p o zn a w c z e , p o n ie w a ż d o t y c z y on b ąd ź p r z y s z ł o ś c i , bądź sam ej n ie d o s t ę p n e j d l a lu d z k i e g o rozumu t a j e m n ic y B oga, ukaza n e j w C h r y s t u s i e . D o s t r z e ż e n i e t e g o w ła ś n ie nowego wymiaru w a k tu a l n e j r z e c z y w i s t o ś c i p r z e p o w ia d a ją c e g o d o k o n u je s i ę w w ie r z e d z i ę k i d a ro w i Ducha Ś w ię t e g o * ^ . P ow yższe s t w i e r d z e n i a w y p ow iad ają m yśl za w a r tą w t r a k t a c i e do 13 p sa lm u , aby " p r z e p o w ia d a ją c y b y l i p rzek on a n i , ż e t o n i e o n i sam i od s i e b i e p rze m a w ia ją do l u d z i , a s łu c h a c z e w i e d z i e l i , ż e s ł y s z ą n ie g ł o s l u d z i , l e c z g ł o s B oga, nakazy Boga, prawa Boga" \
Ujm ując k r ó t k o p o w y ż sze w y p o w ie d z i s tw ie r d z a m y , ż e n a j i s t o t n i e j s z ą c e c h ą S ło w a B ożego j e s t j e g o s k u t e c z n o ś ć w u sta w iczn y m d z i a ł a n i u , z m ie rz a ją c y m do s t w o r z e n i a w s p ó ln o t y l u d z i u ratow anych od ś m ie r c io n o ś n e j z a r a z y z ł a , n a s t ę p n ie do o d n o w ie n ia w n ic h obra zu 1 p o d o b ie ń stw a do C h r y s t u s a , w r e s z c i e do p r z y w r ó c e n ia zd ro w ia po p r z e z j e d n o ś ć z C h r y stu se m . W t a k i e j w s p ó ln o c ie g ł o s z ą c y S łow o wy r ó ż n i a j ą s i ę s p e c y fic z n y m darem o d c z y ty w a n ia k o n k r e tn e j r z e c z y w is t o ś c i ż y c i a lu d z k ie g o w k o n t e k ś c i e b o s k ie g o O b ja w ie n ia .
29 InPs 118 Phe 2 , CSEL 2 2 , 50 7 : "Słowam i Boga j e s t t o w s z y s tk o , co p r o r o c y p o w i e d z i e l i " . 30 P o r . T r a c t a t u s m y ste rio ru m I 1 0 , SCh 1 9 , 9 4 . K a j f a s z n i e w ie d z i a ł , ż e p r o r o k o w a ł. Zdawał s o b i e s p r a w ę ,c o m ó w ił, m y ś la ł o k o n k r e tn e j w ła s n e j s y t u a c j i . E w a n g e liś c i d o s t r z e g l i p r o r o c tw o . S z e r s z e om ów ien ie p a tr z E. S t a n u la , C zy n n ik i k s z t a ł t u j ą c e s e n s b i b l i j n y w u j ę c i u św . H ila r e g o z P o i t i e r s , d z . c y t . , 8 4 . 31 InPs 1 3 , i , CSEL 2 2 , 7 9 .
I I I . OFIARNICZY CHARAKTER SŁOWA BOŻEGO
Św. H ila r y n a le ż y do ty c h n ie lic z n y c h Ojców K o ś c io ła , K tórzy łą c z ą E u c h a r y stię ze Słowem Bożym:
P a ń sk i, z k tó r e g o spożywamy pokarm, t o j e s t Chleb żywy. Jego w ła ś c iw o ś c ią j e s t w ła ś n ie t o , ze sam j e s t żywy i przyjm ujących go o ż y w ia . I s t n i e j e ta k ż e s t ó ł c z y ta ń n ie d z ie ln y c h , z k tó r e g o spożywamy pokarm duchowej nauki "32, ' 5 a<ay
K ontekst zarówno d a ls z y , ja k b l i ż s z y t e j w ypow iedzi n o s i wyraźny cha r a k te r m oralny. P rzed t ą bowiem w yp ow ied zią czytam y:
"Mamy bowiept pokarm duchowy, k tó r y karmi c z ło w ie k a na żywot w ieczny* Pokarmem tym s ą dobre u c z y n k i: do** b ro ó , c z y s t o ś ć , m i ł o s i e r d z i e , c i e r p l i w o ś ć , z g o d llw o ś ć . Te dobre u czyn k i w ie le k o s z t u j ą c z ło w ie k a , poniew aż sk iero w a n e s ą p r z e c iw wadom n a sz e j c i e l e s n e j n a tu r y . Owoc jed n ak ty c h czynów zapew nia w ie c z n o ś ć . N ależy s i ę w ię c w tym ż y c iu n a s y c ić trudem , rodzącym jednak owoce na ż y c ie w ie c z n e . Spożyw ając owoc ty c h trudów , d o ch o d zi s i ę do żywego C hleba, Chleba pochodzącego z n ie b a . Dał go t e n , k tó r y p o w ie d z ia ł: "Ja je ste m Chlebem żywym, k tó r y z n ie b a p och od zi" / J 6 , 4 1 / . A p o sto ł p r z e s t r z e g a , że k to spożywa te n Chleb n i e g o d n ie , spożyw a s o b ie wyrok" / i Kor 11, 2 9 /3 3 .
W bezpośrednim n a to m ia st k o n t e k ś c ie św. H ila r y w y ja ś n ia , że w y rażen ie p sa lm isty : "Żona, k tó r a ma być ja k sz c z e p winny" - powiada Biskup z P o i t i e r s - " n a le ż y rozum ieć w z n a c z e n iu duchowym", t o j e s t "mądrości duszy", " k tóra w sz y stk o w ykonuje, w sz y stk o s o b ie podporządkow uje, i w wykonaniu d z i e ł p o ż y te c z n y c h j e s t d z ie ln a " 3 * . B ezp o śred n io po wy pow iedzi o "dwóch s t o ła c h " czytam y:
"Ci bowiem, k tó r z y p o b ie r a ją naukę Bożą, j e ś l i n ie będą wykonywać dobrych uczynków, z pokarmu owego s t o ł u n ie s k o r z y s t a j ą / . . . / . Mądrość bowiem r o d z i u czyn k i dobrej w o li" 3 5 .
32 InPs 127, 10, CSEL 2 2 , 6 3 5 . 33 InPs 127, 6 , CSEL 2 2 , 6 3 1 -6 3 2 . 34 InPs 127, 10, CSEL 2 2 , 6 3 5 . 35 InPs 127, 10, CSEL 2 2 , 6 3 5 -6 3 6 .
Kończy c a łe swe rozw ażan ie na tem at "mądrości duszy" to j e s t "żony p rzeb yw ającej w domu c ia ła " i j e j d z ie c ia c h , to j e s t "dobrych uczyn kach" na ż y c ie w ieczn e w " S y jo n ie " , " n ie b ie s k ie j J e r o z o lim ie " s t w ie r dzeniem , że św ia t obecny, "to k r a in a z e p s u c ia , m ie js c e n ie p r a w o śc i, p ad ół p ła c z u / . . / mamy jed n ak ś w ia t ło ob iecan ych nam skarbów"3§. Z powyższych w ypow iedzi narzuca s i ę w n io sek , że ja k " s t ś ł euchary s ty c z n y " , tak s t ś ł "Słowa Bożego" d o sta r c z a pokarmu ożyw iającego c z ło w ie k a na ż y c ie w ie c z n e . Ten sam k o n te k s t "ożyw iania" spotykamy w t r a k t a c ie do i3 psalm u. Obraz m ia sta ś m ie r t e ln ie chorego i wyrwania go z e szponśw ś m ie r c i p rzez Słow o-L ekarza p o tw ie r d z a p rzek on an ie Hi la r e g o , że d la ż y c ia c z ło w ie k a potrzebny j e s t zarówno " s t ó ł Chleba", ja k " s t ó ł Słow a Bożego", z k tó r e g o w yrasta " ch leb dobrych uczynków".
W k o n te k ś c ie jednał: innych w ypow iedzi św. H ila r e g o podobnie, ja k " s t ó ł C hleba", tał: " s t ó ł Słowa" n o s i w yraźnie c h a r a k te r o f ia r n l- czy zarówno "Słowa W cielon ego" , ja k t e ż c a ł e j w sp ó ln o ty stw orzonej mocą s k u t e c z n o ś c i Słowa Bożego przekazywanego 1 przyjmowanego przez członków t e j w sp ó ln o ty . Powiada bowiem w t r a k c ie do 91 psalmu:
"Przez łą c z n o ś ć p r z y ję te g o we W cie le n iu c i a ł a je ste śm y w C h r y s tu s ie . Na tym w ła ś n ie p o le g a ła w Bogu u k ryta od wieków i p ok oleń ta je m n ic a Boga. Teraz z a ś z o s t a ł a óbjaw iona d la ś w ię ty c h . P o le g a ona na tym, że jeste śm y w s p ó łd z ie d z ic a m i, w łą c z e n i w c i a ł o w sp ó łu c z ę stn lk a m i je g o o b ie t n ic y w C h r y s tu s ie . Otwarto zatem w szystkim d o stę p p rzez w sp ó ln o tę w c i e l e z Chrystusem pod warun k iem , że z r z u c i s i ę s ta r e g o c z ło w ie k a i p r z y b lj e s i ę go do k r z y ż a , z a p r z e s ta ją c dawnych grzechów , p o g r z e b ie s i ę s ta r e g o c z ło w ie k a we c h r z c ie przynoszącym ż y c i e . Aby w e jść zatem do u c z e s tn ic tw a w c i e l e C h ry stu sa , n a le ż y ukrzyżować c i a ł o wraz z grzechem i p o ż ą d liw o śc ia m i. T akie c i a ł o upodobni do p rzem ien ion ego sw ojego c i a ł a , a u p ok orzen ie p r zem ien i w chwałę"" . / . . . / . "W trzecim c u d z ie , g d z ie woda z a c z e r p n ię t a z r z e k i i r o z la n a na z ie m ię z a m ie n iła s i ę w krew , n a le ż y w id z ie ć p r z y s z ły sposób u d z ie la n ia sakram entów, t o j e s t , ż e c i , k tó r z y przyjma chrzest^ z o sta n ą d o p u sz c z e n i do p o zn a n ia Krwi Pana"3°.
S t ó ł zatem Słowa rodzący dobre uczynki w p o łą c z e n iu z "krzyżo waniem" s ta r e g o c z ło w ie k a łą c z y s i ę ze " sto łem C ia ła Pana", k tó r y
36 InPs 127, l i , CSEL 22, 6 3 6 -6 3 7 . 37 InPs 9 1 , 9 , CSEL 22, 353.
w w i e l u w y p o w ie d z ia c h n o s i w y r a ź n ie c h a r a k t e r o f i a r y * ^ . D la p r z y k ła d u można t u p r z y t o c z y ć t y l k o j e d n ą w ypow iedź:
"M iał bowiem z n o s i e w s z y s t k i e p r z y k r o ś c i od wrogów w tym c e l u , aby z b a w ić l u d z i i p r z y c z y n ić s i ę do i c h w i e c z n o ś c i . Wyraża r a d o ś ć u p o d o b a n ia m ówiąc: " S e r c e m oje o c z e k iw a ło u r ą g a n ia i n ę d z y " . Z azna c z a z a te m , ż e c i e r p i e n i a , j a k i e m ia ł z n i e ś ć , b y ły p o ż ą d a n e , zg o d n e z r e s z t ą z ową t a j e m n ic ą b o s k ie j j e d n o ś c i : "B ardzo p ra g n ą łem sp ożyw ać" /Ł k 2 2 , 1 5 / . Na t y c h p r a g n ie n ia c h o p i e r a ł s i ę owoc m iło ś c iw e g o c z a s u J e g o m ęk i" 4 0 .
"Dobre u c z y n k i" , c z y l i " u m ie r a n ie s t a r e g o c z ło w ie k a " ja k o s k u te k k a r m ie n ia s i ę słow em j e s t duchow ą o f i a r ą w sp ó ln o ty , K o ś c i o ł a , m ia s t a u le c z o n e g o p r z e z b o s k ie g o L e k a r z a . Tę "duchową o f i a r ę " m iłą Bogu za p o w ia d a o f i a r a A b la , o k t ó r e j mówi w " T r a k ta c ie o ta je m n ic a c h "
"Bóg n i e s p o g lą d a na o f i a r ę , na k t ó r ą s k ł a d a j ą s i ę ow oce z i e m i , a z o f i a r t ł u s t y c h p o d o b a ją mu s i ę t y l k o p ie r w o r o d n e j a g n i ę t a , t o j e s t c i e s z ą Go o f i a r y z owocu w ew n ętrz n e g o i sam ego s u m ie n ia . Te w ła ś n ie o f i a r y , k t ó r y c h p ierw ow zorem b y ły p ie r w o r o d n e j a g n i ę t a , ś c i ą g a j ą na s i e b i e s p o j r z e n i e u p o d o b a n ia B oga. S k oro bowiem C h r y stu s j e s t p ie r w o c in ą , p ierw orodn ym w śród s t w o r z e ń , p ierw orodn ym z u m a r ły c h , p ier w szy m w śród k a p ła nów, we w s z y s tk im p ie r w s z e m i e j s c e z a jm u ją c y , a t a k ż e sam j e s t ow cą, a p o p r z e z c i e l e s n e p o ch o d z e n i e j e d n ą z o w ie c , d l a t e g o o f i a r a A b la m iła b y ła B ogu, p o n ie w a ż t a k ż e o d z w i e r c i e d l a ł a w s o b i e o b ra z p r z y s z ł e g o K o ś c i o ł a , k t ó r y s k ła d a . . o f i a r ę z p ie r w o r o d n e g o B aranka Ś w ię t e g o C ia ła " \
W t r a k t a c i e do i 3 p sa lm u , k t ó r y n a s i n t e r e s u j e , p o ja w ia s i ę j e s z c z e in n y r y s " S t o łu S ło w a B ożego" i j e g o o f i a r n i c z e g o c h a r a k t e r u . Obrazy h e r o l d a , in s t r u m e n t u m uzycznego i n a c is k na w ie r n o ś ć p rze k a z u o trz y m a n eg o S ło w a , n a s t ę p n i e w y s i ł e k w uważnym s łu c h a n i u t e g o ż S ło w a , w r e s z c i e a k c e p t a c j a S ło w a w w iernym j e g o w y p e łn ie n iu ma być k u lt e m , oddaniem c z c i B ogu, k t ó r y z s y ł a sw o je S ło w o . Co w i ę c e j , "Słow o B oże" s t a j e s i ę in stru m e n tem o d d a n ia s i ę Bogu w ytw orzon ej p r z e z n i e w s p ó ln o t y , t o j e s t K o ś c i o ł a . H ila r y tw o r z y pew nego r o d z a ju
*łQ P o r . In P s 1 1 9 , 5 , CSEL 2 2 , 5 4 6 —o 4 7 } 1 3 5 , 15, T r a c t a t u s m y ste rio ru m I 4 2 , SCh i 9 , 1 4 0 . 4 0 In P s 6 8 , 1 7 , CSEL 2 2 , 3 2 7 .
4 1 T r a c t a t u s m y ste rio ru m I 6 , SCh 1 9 , 8 6 - 8 8 .
obraz k o ła zam k n iętego, k tó r e g o ob ręczą j e s t Słow o. Z stę p u je ono od Boga na heroldów obdarzonych sp ecjaln ym darem lu d z i wybranych do p rzep ow iad an ia. D alej j e s t ono sk u te c z n e , l e c z n i c z e , o ż y w ia ją c e sch o rowane m ia s to , k tó r e przyjm uje je g o d z i a ł a n i e . W reszcie po w y p e łn ie n iu swego za d a n ia le c z n ic z e g o , razem z uleczonym m iastem , odkupionym rodzajem ludzkim , stw orzoną nową w sp ó ln o tą powraca do Boga, Syjonu, ś w ię t e j J e r o z o lim y . Aktem oddania s i ę Bogu zarówno p rzep ow iad ających , ja k i a k c e p tu ją cy ch życiem Słowo Boga przy s t o l e c z y ta ń lit u r g ic z n y c h sta n o w i po p ie r w sz e sta r a n n o ść i tr o s k a o w iern ość przekazu i je g o p r z y j ę c ia ; sta r a n n o ść owa p o le g a na tym, aby do n ie g o n ic n ie dodać, a n i n ic n i e u j ą ć , po d r u g ie , aby sam p rzek az z o s t a ł dokonany w tak p ię k n e j s z a c i e ję z y k o w e j, żeby odpow iadała z je d n e j s tr o n y god n ości Boga, od k tó r e g o ono p o c h o d z i, z d r u g ie j , żeby w p e łn i b y ła zrozumia ł a d la s łu c h a c z y , po t r z e c i e , Słowo Boże w stą p i do Boga po w y p ełn ie n iu swego z a d a n ia na z ie m i, j e ś l i zarówno p rzep o w ia d a ją cy , ja k słu ch a ją c y s ta n ą s i ę "widzącymi Boga". Te za ś elem enty n a le ż ą do "duchowej o fia r y " p od ob ającej s i ę Bogu, o f ia r y w y siłk u ducha i su m ie n ia . Wysi łe k zatem w zajmowaniu s i ę Słowem, z w ła sz c z a p o ło ż e n ie akcentu na e s t e t y k ę , p iękny ję z y k różn ych form n au czan ia k o ś c ie ln e g o , s z c z e g ó l n ie na z e b r a n ia c h eu ch a r y sty c z n y c h H ila r y t r a k tu je jak o o f ia r n ic z y
42 c h a r a k te r " S to łu Słowa" d a ją c e g o ż y c ie w ieczn e .
K s. Emil S ta n u la CSsR - Warszawa "LA TABLE DE LA PAROLE DE DIEU" D^APR^S LE TKAITĆ /COMMENTAIRE/
SUR LE 13-^ME PSAUME DE SAINT HILAIRE DE POITIERS /R esum e/
L a u te u r de 1 a r t ^ c ie , en a n a ly sa n t l e t e x t e du T r a ite ^du , Com m entaire/ su r l e 13-eme psaume, dans l e c o n te x te d a u tr e s enonces, t ą c h a it de r e c o n s t r u ir e l a p en see de S a in t H ila ir e de P o i t i e r s to u t d abord su r l a P a r o le dę Dieu /p ro v en a n ce d i v i n e , c h r is t o c e n t r is m e , a c t u a l i t e c o n s t it u e n t 1 e s s e n c e de c e t t ę P a r o le /, e n s u it e s e s t r a i t s c a r a c t e r i s t i ą u e s / a c t i v i t e e f f i c a c e , c r e a t io n de l a communaute/, ę n f i n son c a r a c te r e s a c r i f i c i e l / l a P a y o le de D ieu , en d e sc e n d a n t, a l a communaute qu E lle a cree, monte a D ieu avec c e t t e communaute en formę des f r u i t s de l a bonne v i e de c e l l e - c i / .
42 P or. InPs i 3 , i , CSEL 22, 7 8 -7 9 ; T e o lo g ię p ięk n a ję z y k a w k o ś c ie l nym nauczaniu według H ila r e g o omawia J . F o n ta in , w: H il a i r e e t son tem ps, d z . c y t . , 2 8 7 -3 0 5 .
