Adwokaci jako profesjonaliści:
kilka zagadnień moralnych
Etyczne problemy prawa
Dominacja adwokatów?
• Typowy stosunek adwokata (prawnika) do klienta jest moralnie niewłaściwy z tego
względu, że prawnik dominuje w nim i traktuje drugą stronę w sposób zarówno
interpersonalny, jak i paternalistyczny.
Zachowanie prawnika jest zachowaniem wynikającym z pewnej roli.
Role – differentiated behaviour
• Zachowanie adwokata (prawnika) wynikające z owej roli „sprawia, że dla osoby występującej w szczególnej roli jest często rzeczą zarówno właściwą, jak i pożądaną odsunąć na bok
różnego typu względy, a zwłaszcza różne względy moralne, które w innym wypadku byłyby znaczące, jeśli nie wręcz
rozstrzygające”.
Zachowania zróżnicowane ze względu na rolę
• Rola rodzica – bycie rodzice oznacza, prawdopodobnie w każdej kulturze,
zachowywanie się w sposób zróżnicowany ze względu na rolę. W naszej własnej kulturze, także w większości innych kultur, występując jako rodzic jednostka ma prawo – lub wręcz obowiązek – przedkładać interesy własnych dzieci nad interesy dzieci w ogólności.
• Gdyby ktoś próbował określić słuszny sposób dystrybucji zasobów pomiędzy grupę obcych sobie dzieci, istotne względy moralne różniłyby się bardzo od tych, które
uważano by za obowiązujące wtedy, kiedy chodziłoby o jego własne dzieci. W roli rodzica roszczenie innych
dzieci zderzone z roszczeniami własnych dzieci są – jeśli nie moralnie nieistotne – to z pewnością uważane za
mniej istotne moralnie. Zróżnicowany ze względu na rolę charakter tej sytuacji w ogromnym stopniu zmienia
relewantny moralnie punkt widzenia.
Rola naukowca
• Z podobną sytuacją mamy do czynienia w wypadku naukowca. Przez wiele lat
środowisko naukowe spierało się o to, czy naukowcy powinni uczestniczyć w
opracowywaniu i doskonaleniu teorii atomowej. Dominujący w środowisku
naukowym- choć bynajmniej nie jednomyślny pogląd głosił, że rolą naukowca jest
rozszerzanie granic ludzkiej wiedzy.
• Energia atomowa była siłą wcześniej przez istoty ludzkie niewykorzystywaną. Zadanie naukowca polega między innymi na tym, aby wynaleźć sposoby i środki jej wykorzystania.
Natomiast po prostu nie jest częścią roli
naukowca porzucenie lub zmiana kierunku
badań naukowych z tego powodu, że ich owoce mogą być użyte w celach niewłaściwych,
niemoralnych lub wręcz katastrofalnych.
• Moralne kwestie związane z
opracowywaniem broni atomowej pozostawiono innym osobom –
obywatelom i politykom. Nie miały być one przedmiotem
zainteresowania naukowca jako
naukowca.
Bycie profesjonalistą
• Oznacza uwikłanie w dokładnie tego typu
zachowania ze względu na rolę. Rola lekarza, psychiatry czy adwokata zmienia moralny
wszechświat występującej w takiej roli osoby.
Szczególne znaczenie ma tu fakt, że
profesjonalista jako profesjonalista ma
klienta lub pacjenta, którego interesy muszą być reprezentowane, obsługiwane lub
otaczane opieką przez profesjonalistę.
• Rolą profesjonalisty (podobnie jak rodzica), jest wieloaspektowe
przedkładanie interesów klienta lub pacjenta nad interesy
jednostek w ogólności.
Adwokat - klient
• Kiedy adwokat reprezentuje klienta, ciąży na nim
obowiązek jak najpełniejszego wykorzystania swoich fachowych kompetencji przy realizacji celu klienta, bez względu na moralną wartość tego celu czy charakteru samego klienta. Przy zastrzeżeniu, że ów cel nie jest
sprzeczny z prawem, adwokat jest w istocie amoralnym technikiem, udostępniającym swoje specyficzne
umiejętności i wiedzę, tym, którzy wejdą z nim w
stosunek klienta. Szczególna i wszechogarniająca cecha profesjonalizmu jest sama w sobie usprawiedliwiona.
Obrońca w sprawach karnych
• Powszechnie akceptowany w świecie prawniczym pogląd głosi, że
podjąwszy się reprezentowania
klienta, adwokat ma obowiązek jak najlepiej go bronić przed sądem, bez względu nawet na osobiste
przekonanie o jego niewinności.
Granice obrony
• Adwokat nie może przekupywać lub zastraszać świadków w celu zwiększenia szans na uzyskanie wyroku uniewinniającego. Istnieją też uprawnione pytania o to, jak należy te granice wytyczyć.
Niezależnie jednak od tego, jak rozstrzyga się te
kwestie, jasne jest przynajmniej to, że uważa się za właściwe i obligatoryjne, by adwokat równie
energicznie i przekonująco bronił klienta, którego uważa za winnego, jak tego, w którego niewinność wierzy bez zastrzeżeń.
Moralny świat adwokata
• Moralny świat adwokata jest światem
prostszym, mniej skomplikowanym i mniej dwuznacznym niż moralny świat w zwykłym życiu.
• „(…) praca adwokata nie polega na osądzaniu klienta lub sprawy, lecz na możliwie jak
najlepszej obronie interesów własnego klienta”.
Amoralność instytucjonalnej roli adwokata
• Nie ogranicza się ona do obrony osób
oskarżonych o popełnienie przestępstwa.
Kiedy adwokat występuje w swej
nadzwyczajnej roli, występuje jako doradca, jako profesjonalista, którego zadaniem jest pomaganie ludziom w realizacji ich celów, na które zezwala im prawo i których nie da się zrealizować bez szczególnej kompetencji adwokata w dziedzinie prawa.
• Adwokat może uważać za niesłuszne wydziedziczenie czyichś dzieci z powodu ich poglądów dotyczących wojny wietnamskiej, lecz jego zarzut dotyczy tak naprawdę przepisów spadkowych, a nie jego klienta.
• Gdyby adwokaci mieli zastępować poglądy ustawodawcy
własnymi poglądami na to, co powinno być prawnie dozwolone, a co niedozwolone, oznaczałoby to przejście od demokracji do oligarchii adwokatów. Adwokaci są potrzebni w celu
urzeczywistniania życzeń klientów, wobec tego adwokat powinien udostępniać swoje umiejętności tym, którzy ich
potrzebują, bez względu na partykularne cele danego klienta.
• Richard A. Wasserstrom podaje 4 argumenty, zgodnie z którymi, jego zdaniem, by było o wiele korzystniej dla wszystkich, gdyby adwokaci w
mniejszym stopniu korzystali z dobrodziejstwa
zachowania zróżnicowanego ze względu na rolę, a w większym stopniu podlegali wymogom
powszechnej moralności. W tym sensie może się okazać, że potrzebujemy raczej znacznie mniej niż więcej profesjonalizmu w naszym społeczeństwie w ogóle, a w śród adwokatów w szczególności.
Pierwszy argument
• Wszystkie argumenty wspierające na gruncie instytucjonalnym zróżnicowaną ze względu na rolę amoralność adwokata mogą osiągnąć swój cel jedynie pod tym warunkiem, że olbrzymi
stopień zaufania pokładanego w instytucjach jest sam w sobie usprawiedliwiony. W
dzisiejszych czasach bywamy sceptyczni co do uczciwości i rzetelności instytucji, łącznie z
wymiarem sprawiedliwości.
Drugi argument
• Oczywiste jest, że istnieją
określone cechy charakteru, którymi musi się wykazać
profesjonalista taki jak adwokat,
jeśli system ma działać.
Trzeci argument
• Istnieje specyficzna cecha zróżnicowanego ze względu na rolę zachowania adwokata, która odróżnia je od porównywalnego zachowania innych adwokatów. Autor ma na myśli coś, co
można uwidocznić pytaniem: Dlaczego krytyczna ocena amoralności lekarza, który leczy wszystkich pacjentów bez względu na ich moralny charakter, brzmi o wiele mniej przekonywująco niż krytyczna ocena porównywalnej amoralności adwokata?
Czwarty argument
• Nawet jeśli po głębszym namyśle zróżnicowany ze względu na rolę charakter sposobu myślenia i
działania adwokata okaże się ostatecznie
usprawiedliwiony w ramach systemu z powodów systemowo instrumentalnych, to mimo to
zapłacimy społeczną cenę za taki sposób myślenia i działania. Bowiem stanie się i bycie profesjonalistą takim jak adwokat oznacza internalizację sposobów zachowania i myślenia, które kształtują całą osobę.
• Jest to szczególnie trudne, jeśli w ogóle możliwe z uwagi na naturę zawodów, aby czyjś profesjonalny sposób
myślenia nie zdominował jego całego dorosłego życia. Z roli profesjonalisty trudno jest wyjść nawet w tych
oczywistych sytuacjach, w których rola ta nie jest ani wymagana, ani odpowiednia. Profesjonalna rola staje się rolą dominującą, tak iż dla wielu osób pod wieloma ważnymi względami jest ona ich sposobem bycia. Jest to poważna cena, którą trzeba zapłacić za profesjonalizm w naszej kulturze, zwłaszcza w wypadku adwokatów.
Specjalistyczna wiedza
• Jedną z właściwości zawodów jest posiadanie przez profesjonalistę specjalistycznej wiedzy, która nie jest łatwo i szybko osiągalna dla
większości członków społeczeństwa. Stąd też, w najbardziej oczywistym sensie, klient jest zazwyczaj uzależniony od umiejętności lub wiedzy profesjonalisty, ponieważ sam nie posiada tej wiedzy.
