Podpisy podrobione
metodą
odwzorowania
Wstęp
Podpisy, pomimo swoich niedoskonałości (zmiany ewolucyjne1,endo- iegzogenne deformacje grafizmu2,
często ograniczonawartość identyfikacyjna), stanowią
podstawową formęuwiarygodnianiadokumentów ina -dają im znaczenie prawne. Z tych też powodów stają się one przedmiotem licznych fałszerstw. Celem
arty-kułu jest charakterystyka stosowanych przez fałszerzy
metod podrabiania podpisów ze szczególnymuwzględ
nieniem metody odwzorowania, która została zapre-zentowana na przykładzie dwóch ekspertyz wykona-nych w Polskim TowarzystwieKryminalistycznym3. Met o d y po d rabiania podpisów
Podrabianie podpisów realizowane jest za pomocą różnych metod, do którychnależą :
- naśladown ictwo : intelektualne, wzrokowe, z pa-mięci, wyuczone'ł,
- kopiowanietechniczne,
- autofalszerstwo.
Naśladownictwo intelektualne ma miejscewówczas, gdyfałszerznie zna podpisuautentycznegoikreuje cu-dzy autograf według własnego wyobrażenia .
W
takim przypadku w wykreowanej realizacji rękopiśmiennej, zazwyczaj całkowicie odmiennejodwzorca,mogązo-stać odwzorowane nawykowe cechy grafizmu wyko-nawcy,codajeszansęna jego identyfikację. Ustalenie wykonawcy podpisupodrobionego w inny sposób jest w zasadzieniemożliwe.Naśladown ictwowzrokowe po
-lega na kreśleniu sygnatury w trakcie bezpośredniej obserwacji podpisu autentycznego. Naśladownictwo
z pamięci ma miejsce wówczas,gdy podrabiający
wi-działpodpisautentycznyi wjakimśstopniu zapamiętał jego obraz, natomiast najwyższą formą tego rodzaju
fałszerstwajest wcześniejsze podjęcie starań wyucze-niasięcudzego autografu.
Naśladownictwopodpisówokreślanejesttakżejako: wolne,ścisłeiwvuczoneś.
Odwzorowanie podpisu autentycznego może mieć
charakter bezpośredni lub po ś recnń. Odwzorowanie
bezpośredn iepolegananałożeniu fałszowan egodoku -mentu na dokument z autentycznym podpisem
i umieszczeniu ich napodświetlon ej od spoduszybie. Następn ie widoczne kontury autentycznego podpisu odwzorowywanesą środ ki e m kryjącym. Metoda tan
a-zywana jesttakż e metodąnaprześwit. Odwzorowanie
poś redn ie polega na przeniesieniu konturów podpisu autentycznego nafałszowa nydokument zużyciemk
al-ki kop iującej i ponownym ichodrysowaniu za pomocą przyrządów pisarskich.Zamiast kalki kopiującej bywa
także stosowana kalka techniczna,na której odrysowy -wanyjest podpis autentyczny,anastępnie, ponałoże
niu jej na fałszowany dokument, odwzorowywane są
kontury podpisu z użyciem zaostrzonego narzędzia . Uzyskany w ten sposóbwgłębiony autograf obrysowy-wany jestśrodkie mkryjącym.
Wprzypadku użycia kopiarek,skanerówi drukarek lub innych urządzeń do przeniesienia autentycznego
podpisunafałszowanydokument,maoczywiście miej-sce technicznekopiowanie(skanowanie)podpisów.
Autofałszerstwo (rnaskowante", depersonalizacja)
podpisu polega na zamierzonej zmianiegrafizmu wła
snego pisma w ceiu nadania autografowi cech braku
autentycznościbądź stworzenia pozorów,że wykonaw-cąjest inna(konkretna)osobaś.
Podpisy podrobione metodą odwzorowaniacharak
-te ryzuj ą się:
- bardzo dużą zgodnością konstrukcyjną z podpi-sem autentycznym;
- zachowaniem wielkości i proporcji poszczegól
-nych znaków;
- nienaturalnym,wolnym tempemkreślenia;
- brakiem cieniowanialub tylkonieznacznym cienio-waniem;
- zwiększoną naciskowością;
- tępym sposobem rozpoczęcia i zakończenia kre -ślenialiniigraficznej (brakiem liniiwłosowatych); - zatrzymaniami (zgrubieniami linii w tych
miej-scach), nieregularnymtremorem oraz innymi za-burzeniamiwbiegulinii graficznej,które niewystę pująw podpisie autentycznym;
- niekiedy in n ą kolejnością biegu linii graficznej w skomplikowanych rozwiązaniach konstrukcyj-nych.
Metoda odwzorowania - przykłady
Wjednej z ekspertyzwykonywanych w Polskim To-warzystwie Kryminalistycznym do badań dostarczono, w charakterze materiału kwestionowanego, orygi nał upoważnieniaopatrzonegonieczytelnym podpisem wy-stawcy.Za materiał porównawczy posłużyły bezwpły
wowe wzory podpisówosoby(którejpersonaliasygno -wał kwestionowany podpis), które znajdowały si ę na
upoważn ien iu o podobnej treści jak sporny dokument oraz nainnych dokumentach(łączniecztery podpisy),
atakż ewzorywpływowetej osoby wpostaci kilkud
form czytelnych i nieczyteinych) nakreślonych na kart-kach nieliniowanego papieruformatu A-4 (ryc.1). Wzo-ry tezawierałyporównywalne formy podpisów i
obrazo-wały ich wielowariantowe rozwiązania graficzne,
od-zwierciedlające możliwości i predyspozycje pisarskie oraz nawykowe cechy grafizmu probanta. Stanowiły więc wystarczający materiał badawczy do przeprowa-dzenia analiz komparatystycznych, niezbędnych do oceny autentyczności kwestionowanego autografu.
.:
Ryc. 1.Materiałporównawczy- wpływowy(przykładpodpisów wzorco
-wych probanta)
Fig. 1.Submittedcomoemtivematerial (exampleot guidedsignatures) źródlo(ryc. 1-13):autorzy
Celem ekspertyzy była weryfikacja autentyczności
nieczytelnego podpisu widniejącego na zakwestiono-wanym upoważnieniu. Zgodnie z procedurą badań, przyjętą w ekspertyzie pismoznawczej związanejz ba-daniem podpisów pod kątem stwierdzenia ich auten -tyczności bądż też faisyfikacji, ekspertyzę oparto na analizie takich kwestii jak:
- określenietechniki naniesienia podpisu na podło że(analiza techniczna),a w tym stwierdzenie,czy badana sygnatura jest pierwopisem,jeż e l itak, to jakim rodzajem środka kryjącego i piszącego
zo-stała sporządzona, czy też została przeniesiona na podłoże kwestionowanego dokumentu z uży
ciem technik komputerowych (metodą
skanowa-50
nia), metod kserograficznych, faksowych lub in-nych. Stwierdzenie takiejokolicznościma
zasadni-cze znaczenie dla oceny wiarygodności
i autentyczności kwestionowanego dokumentu, możebowiemświadczyćo jego skopiowaniu bądż też spreparowaniu z innych dokumentów;
- ocena ewentualnych znamion nieautentyczności
analizowanego podpisu, na podstawie analizy je-gowłaściwości graficznych;
- przeprowadzenie badań komparatystycznych
me-todą graficzno-porównawczą, które jako kolejny etap analiz pismoznawczych zmierzających do weryfikacji autentyczności spornej sygnatury
kon-centrują się już nie tylko na samej ocenie jejcech graficznych, ale na ich zestawieniach z grafizmem wzorcowym zawierającym podpisy osoby, której personalia sygnuje ten autograf.
Badania komparatystyczne przeprowadzono
meto-dą graficzno-porównawczą, powszechnie stosowaną
w analizie tego rodzaju zapisów, jakimisątranskrypcje
rękopiśmienne. Uwzględniając specyfikę formy rodza
-jowej grafizmu,jaką tworzą nieczytelne podpisy, w od-niesieniu do spornej sygnatury skoncentrowano się na analizie takich parametrów pisma,jak:
- ogólny obraz ikształt porównywanych konstrukcji,
rozumiany jako forma wymodelowania rysunku graficznego składającego się z kombinacji
domi-nujących form konstrukcyjnych, skategoryzowa-nychwedług rodzaju,kształtui sposobu kreślenia
elementów owalnych,prostych, pionowych i pozio
-mych oraz krzywizn izałamań linii pisma;
- liczba członów porównywanych podpisów, tj. ich
wyodrębnionych elementów zasadniczych wraz z grammamiuzupełniającymi;
- ogólnykształtpola podpisów, określonyprzez
po-łączenie ich skrajnych punktów liniami prostymi, tworzącymi w ten sposób określony rodzaj figury geometrycznej;
- kierunek linii podstawowej i przykrywowej podpi-sów,tj.linii łączącej skrajne końcowe punkty za-sadniczych gramm paraf w ich paśmie dolnym iwierzchołkowym;
- kształty obwiedni po minimach i maksimach, łą czące zewnętrznepunkty podpisów w ich dolnym i górnympaśmie;
- wzajemny układ członów podpisów,odstępy mię
dzy grammami i ich szerokość, wyznaczająca
m.in.tzw. rozpęd pisma, a także umiejscowienie grammuzupełniających;
- struktura linii graficznej tworzącej poszczególne znaki i elementy podpisów z uwzględnieniem jej
kształtu, miejsca rozpoczęcia i zakończenia
kre-ślenia, kierunku jej biegu i konfiguracji oraz liczby gramm i ich umiejscowienia;
- wielkość i proporcje poszczególnych elementów podpisów, ich nachylenie do linii podstawowej oraz wartości kątowe pomiędzy analogicznymi elementami porównywanych kompozycji graficz-nych;
- jakość samej linii graficznejocenianejpod kątem odzwierciedlenia naturalnej zborności grafok ine-tycznej wykonawcy, poziomu wyrobienia pisma, spo ntan iczn ości jego kreślenia oraz poziomu sta-ranności i estetyki wykonania;
- zespół cech motorycznych, obrazujących dyna-mikęi rytm kreślenialinii graficznej,rozkład cie-niowania linii pisma oraz impuls jego kreślenia, tj. wykonanie określonej partii znaków lub gramm przy jednym przyłożeniu środka pisar-skiego;
- topografia podpisów,naktórą składa się umiejsco-wienie paraf względem elementów podłoża wy-znaczającychpozycję nazłożenie podpisów (tam, gdzie to było możliwew oparciu o przedstawiony dobadań materiałporównawczy).
Jużna etapiewstępnej analizyiocenywłaściwości graficznych kwestionowanejsygnatury stwierdzono,że jest ona wykonana pismem niezbyt dynamicznym, z objawamisztywności liniiiograniczeniem jejpłynno
ści, zwłaszcza wobrębie struktur o większej złożono ści,jak znak inicjalny i elementy wysokie. Bardziejpłyn nie są kreślone jedynie formy girlandowe w paśmie śródlinijnym. Podwzględem ogólnego obrazu graficz-nego jest to kreacja ośrednio złożonej formie, z domi-nacją łączonychgirlandowo ikątowoelementów werty-kalnych,zajmujących wszystkie trzy pasma pisma, od
Ryc. 2.Podpis kwestionowany(strzałkamizaznaczonofragmenty liniio ograniczonejpłynności orazprzerwęwjejciągłościwmiejscuzmiany kierunku przywierzchołkupierwszegoelementu podlinijnego)
Fig. 2.Ouestioned signature (fragmentsotloweredf/uency and discontinuity at the pointof changing the direction at the peakot tirstelementbe/owthe line are marked with arrows)
podlinijnego poprzez śródlinijne do nadlinijnego. Ele-ment inicjalny przyjmujeformę majuskułową z pętlico
wym elementem górnym, co w efekcie tworzy znak
przypominający elementarzową postaćlitery G (ryc.2).
Biorącpoduwagę charakterystykę graficznąspornej sygnatury, w tej fazie badań uznano, że najbardziej
prawdopodobną metodą jej wykreowania było naśla
downictwo wzrokowe lub metoda na prześwit. Świad
czą o tym takie właściwości wynikające ze sposobu
kreślenia spornego autografu, jak:
- brak swobody kreślenia, ograniczenia płynności
biegu linii graficznej inaturalnościjej wykonania; - spowolnione tempo kreślenia;
- tępainicjacja linii graficznej;
- niezbyt stabilny rytm wodzenia środka piszącego;
- ograniczony poziom naturalnego cieniowania linii graficznej;
- zwiększona naciskowość środka piszącego na
podłoże;
- niepewność kreślenianiektórych fragmentów zna-ków;
- nieuzasadnione ekonomikąruchów ręki wodzącej środek piszący, zatrzymania i przerwa wciągłości kreślenia (w miejscu przejścia od girlandowego elementu wyjściowego pierwszego znaku do jego trzonu);
- nieregularność niektórych fragmentów duktu linii pisma na granicy tremoru (co wskazano na ryc.2). Nie ma tutaj więc cech automatyzmu ruchów ręki wodzącej narzędzie piszące,typowego dla tego rodza-ju wytworów pisarskich, jakimisązazwyczajczęstokre
-ślonepodpisy.Sąto cechyświadcząceo falsyfikacji ba-danej sygnatury, a zarazemwykluczające możliwośćjej podrobieniametodą naśladownictwa wyuczonego.
Potwierdzeniem przyjętej hipotezybyło zestawienie porównawcze kwestionowanego podpisu z podpisami wzorcowymi probanta. Wykazało ono znaczną
zgod-ność strukturalną porównywanych realizacji rękopi śmiennych, która w przypadku podpisu wzorcowego
znajdującego sięna niekwestionowanymupoważnieniu
jest tak ścisła, że biorąc pod uwagę wskazane wyżej
znamiona nienaturalności kreślenia, dowodziło to od-wzorowania spornej sygnatury na podstawie tegowła śniepodpisu, najprawdopodobniej metodąnaprześwit. Zgodnośćstrukturalna podpisu dowodowego z
przywo-łanym wyżej podpisem porównawczym zilustrowano w formie transparentnych obrazów tych podpisównało żonych na siebie z użyciem programu Adobe Photo-shop (ryc.3-5).
Należyjednakzaznaczyć,żenawet pozornie wierne odrysowanie podpisu nie jest pozbawioneniedokładno ściiodstępstwod pierwowzorumających swojeżródlo
w trudnych do przezwyciężenia nawykach psychomo-torycznych fałszerza, które pozostawiają swój ślad
52
Ryc. 3. Podpispodrobiony Fig. 3.Forged signature
Ryc.4. Podpisautentyczny Fig. 4.Authentic signature
\
Ryc. 5.Nalożeniena siebieIransparentnych obrazów podpisu podrobio-negoiautentycznego
Fig. 5.Superposition ot transparent imagesotauthentic and forged signatures
Ryc. 6. Podpis podrobiony
Fig.6.Forgedsignature
wdetalachgraficznych podrobionegopodpisu.W ana -lizowanym przypadku różnice te dotyczą takich cech porównywanych sygnatur (wskazanych na ryc. 6-7),
jak:
- sposób inicjacji i wyprofilowanie krzywizny ele-mentupocząt koweg o,
- wymodelowanie lewej strony górnego elementu
pętlicowegow znaku inicjalnym,
- sposóbłączenialiniiwybiegowejelementupętlico wegoztrzonem w znaku inicjalnym,
- wyprofilowanie girlandowych łączników znaków i ichwierzchołków,
- kierunekwygięciaelementówpodlinijnych,
- wymodelowanie i kierunek wybiegu elementu fi-nalnego,
- inny rozkład cieniowanialinii graficznej, widoczny
m.in. we fragmentach wstę p ujących końcowych
elementów girlandowych.
Cechytestanowiąkom p i lacjęnawyków graficznych wykonawcy podrobionej sygnatury zelementami p rzy-padkowymi oraz takimi,które wynikają ze sposobu jej wykreowania. W połączeniu z innymisymptoma mi fal-syfikacji, są one wystarczające do stwierdzenia faktu
podrobieniatego podpisu,niesąjednakna tyle
wyrazi-steosobniczo, abymogły stanowić podstawędo
ziden-tyfikowaniawykonawcy kwestionowanegoautografu.
W kolejnym przykładzie il u st rujący m omawianą
technikę fałszowania podpisów autograf autentyczny (porównawczy) charakteryzujesiędużym tempem kre
-ślenia, naturalnym biegiem linii graficznej, cien iowa-niemorazobecnościąliniiwłosowatych (ryc.8).
Podpis podrobiony cechuje bardzo duża zgodność konstrukcyjnaz autografem autentycznym, o graniczo-napłynnośćbiegu linii graficznej,wolne tempo kreśle
-Ryc.7.Podpis autentyczny
Fig.7.Authentic signature
nia, brak cieniowania, nieobecność linii włosowatych oraz nienaturalne przerwy i załam an ia linii graficznej (ryc. 9).Podpisten,oprócz symptomówpodpisu pod ro-bionego,wykazujeta kż e kilka istotnych różnicw obrę bie cechkonstrukcyjnych i topograficznychw stosunku dopodpisu autentycznego,a mianowicie:
- trzoninicjalnej maj us kuły Jw podpisie autenty cz-nym tworzykątostry z jejelementemdaszkowym, podczas gdy w autografie sfałszowanym w tym miejscu występuje wrzecionowate przewin ięcie
pętl icowe;
- element falisty w pierwszym członie podpisu au-tentycznego ma gi nandowo- kątowy modelunek, natomiastw podpisie podrobionym ma on kształt sinusoidalny;
- owal maju sku ły G wpodpisie autentycznym k
re-ślonyjestjednoimpulsowo,zaśw notacji k westio-nowanej element ten powstał przy dwukrotnym przyłoże n iu środ kapisarskiegodopodłoż a ; - odstęp pom iędzy dwomaczłonamipodpisu auten
-tycznego jestznaczniemniejszy,niżma to miejsce w przypadku podpisu podrobionego.
Różnice wskazane w dwóch pierwszych punktach mogą być egzemplifikacjąjednej z cech pismafałsze
rza w postaci stosowaniapłynnych wiązańznaków gr
a-ficznych w postaci przewin ięć pętlicowych oraz
kon-strukcjifalistych.Inny przebiegliniigraficznej w owalu majuskuły Gświadczy zapewneo tym,iż fałszerz nie znał dokładnie konstrukcji tegoelementu.Inny odstęp
pomiędzy członami podpisów wskazuje na to,że pod-pis nieautentyczny został odwzorowany, n ajprawdopo-dobniej metodą na prześwit , w dwóch etapach - n aj-pierw człon pierwszy,a po nieznacznym przesu n i ęci u kankiodrysowanyzostał człondrugi.
Ryc. 8. Podpisautentyczny Fig. 8.Aulhemie signature
/--R,YC.9. Podpis podrobiony FIg. 9.Forged signature
I
R.yC. 10. Pierwszyczłonpod is
Fig.10. First segment ot
aut~e~ti~~~ntycznego
wpowiększeniu
Ignature in magnitication
Ryc.11. Pierwszyczłonpodpisu podrobionegowpowi ększeniu Fig.11.Firsl segmentot forgedsignature inmagnifica tion
,
I
Ryc. 12. Drugiczłonpodpisu autentycznego wpowiększeniu Fig. 12.Second segment ot authentic signature in magnification
Ryc.13.Drugiczłonpodpisupodrobionego wpowiększeniu Fig.13. Secondsegment ot forged signature in magnification
-•
Na rycinach 10-13 zestawione zostały cechy
natu-ralnego kreślenia (podpis autentyczny) z cechami ko
-piowania w postaci tępych zakończeń ipoczątków linii
graficznej (brak linii włosowatych), przerw oraz
zabu-rzeń w bieguliniigraficznej(podpispodrobiony).
Podsumo w ani e
Przeprowadzone w ramach ekspertyz badania,
uwzględniającezarówno stwierdzone różnice
porówny-wanych grafizmów, jak i charakterystykę graficzną
spornych sygnatur, dały wystarczającą podstawę do
przyjęcia, iż niesą to autentyczne podpisy osób,
któ-rych personalia sygnują probanta, leczzostały podro
-bione metodąodwzorowania.O takiej metodziewyk
re-owania spornych sygnatur świadczyz jednej strony ich
podobieństwo w podstawowych determinantach ko
n-strukcyjnych istrukturalnych do podpisów
odwzorowy-wanych,a z drugiej zróżnicowanie cech w szczegóło
wychdetalach konstrukcyjno-motorycznych o ugrunto
-wanychnawykowo predyspozycjachgrafokinetycznych
świadczących o odmiennych preferencjach
osobni-czych wykonawców porównywanych grafizmów,e
limi-nujących możliwośćwykreowaniaspornychautografów
przez osoby, których dane sygnują. W tego rodzaju
ekspertyzachnie mamożliwościidentyfikacji wyko
naw-5
6
ców tych podpisów. Wynika to z ograniczeń
badaw-czych, gdyż przy omawianej metodzie fałszowan ia
podpisów domi n ują cechy grafizmu odwzo
rowywane-go, a nie grafizmu osób dokonujących fałszerstwa.
MieczysławGoc
JarosławMoszczyński
PRZYPISY
1K.Wójtowicz-Garcarz: Ewolucja podpisu,Zeszyty
Me-todyczne 2003,nr 18,s.5-30.
2 Np.:C.Grzeszyk,M. Piaskowska:Wptyw czynników endogennych i egzogennych na grafizm pisma ręczne
go,[w:] Kryminalistyczne badania pismoznawcze.[red.]
C.Grz"szyk, Warszawa 2006,s.104-135;S.Skubisz: Dowód z ekspertyzy pism patologicznych, Zakamycze 2004,s.116-424; T.Wid/a:Wptyw pozycjipisarskiejna
gralizm, [w:]Problematyka dowodu zekspertyzy
doku-mentów,[red.] Z.Kegel.t.1,Wrocław2002,s.38lt-39 1;
S.Podgajny:Wpływtempakreśleniaipozycji pisarskiej na obraz podpisów własnych, Zeszyty Metodyczne 2003,nr18,s.31-56 ;J. Kaszelak:Zmiany parametrów podpisów uproszczonych i paraf w warunkach wyłą
czonego automatyzmu kreśle n ia , Zeszyty Metodyczne
2003,nr 18,s.57 -97 .
