Neumann Zygmunt

1

SPIS Z A W A R T O Ś C I kt „ (V A L

T E C Z K I S #

I./2. Dokumenty ( sensu stricto) dotyczące relatora —

III./l. Materiały dotyczące rodziny relatora

III./2. Materiały dotyczące ogólnie okresu sprzed 1939 r. — III./3. Materiały dotyczące ogólnie okresu okupacji ( 1939-1945) III./4. Materiały dotyczące ogólnie okresu po 1945 —

III./5. Inne ..r -"

IV. Korespondencja

“1./3. Inne materiały dokumentacyjne dotyczące relatora 'II. Materiały uzupełniające relację Ó rA " ¹

VI. Fotografie V. Nazwiskowe

2

3

( (yi-^/aoz

V 0 C U x n U l U r f 5 . I .18 90 r. w J ó z e f o w i e o o w . K o ł o , syn r o l n i k ó w A n d r z e j a i

^ A u g u s t y z d . W e g n e r . U k o ń c z y ł S e m i n a r i u m N a u c z y c i e l s k i e o r a z

k u r s y b u c h a ł t e r y j n e w s z k o l e H a n k o w s k i e g o w W a r s z a w i e . , Do r e k u ■ \ 1 9 2 0 / p r a c o w a ł w W a r s z a w i e j a k o b u c h a l t e r , s i ę j^

W i^t*ł2jC/ T f . d o T o r u n i a |ptęd^^na(i p i e r w w s p ó ł w ł a ś c i c i e l e m , a n a s t e o n i e w ł a ś c i -

c ie l em s k l e p u ^ p T o m o r s k i e j S p ó ł k i M y ś l i w s k i e j " w T o r u n i u p r z y _____^

u l . Ł a z i e n n e j . --- ---W ' t a ^ d W c z a s i e o k u p a c j i był z a p r z y s i ę ż o n y m c z ł o n k i e m -|2-A-^ z a o p a - , ^ t r u j ą c o r g a n i z a c j e w broń. P o d c z a s m a s o w y c h a r e s z t o w a ń czł onków;

/— ^ tej o r g a n i z a c j i z o s t a ł r ó w n i e ż ^ w r a z z ż o n a Jadwigą^ _{0 3}. ^ . A Ą O l H l r * a r e s z t o w a n y . W s t g p n e j ego p r z e s ł u c h a n i a p r z e p r o w a^d z. a ł o / f e s"t a o o""

w T o r u n i u . "prze w i e z i g>rtf4^, — / ż o n ^ |jopo|wroz-y innymi

n i a mi Z v / l i s t o p a d z T e r E ^ r T A do w i e z i e n i a / f e s t a p o w B y d g o s z c z y , , był /'/2?

^ — ------J - ---^

peijll o s a d z o n y i p r z e s ł u c h i w a n y do k o ń c a l u t e g o 1 Q /./r.

stał p r z e n i e s i o n y do w i ę z i e n i a ś l e d c z e g o w B y d g o s z c z v Y H / o z n r a w ^ ' s ą d ó w ® j e g o i w s p ó ł o s k a r ż o n y c h , r ó w n i e ż ż o ł n i e r z y PAP, Jó‘z e f a N o w a k a i F e l i k s a M a k o w s k i e g o o d b y ł a się 1 7 . V I I I . 4 4 r . w G d a ń s k u

p r z e d W y ż s z y m S ą d e m K r a j o w y m ( S t r a f s e n a t d es O b e r l a n d e s ą ^ ^ c ^ t K ^ ^ ^ Xj "Hy f r 2 ^ z o s t a ^ T s k a z a n ^ na ś m i e rć . W y r o kj o r z e z ś-ei-errre

w y k o n a n o w w i ę z i e n i u w G d a ń s k u d n . 1 3. X . 19 ^ 4 r . /l— P o c h o w a n y &qf na c m e n t a r z u Z a s p a . h f 2. <*

AP A K ,T : N e u m a n n Z.; , /<,✓/? O 3/;f^JaszowskiJ^"Gestapo/*--s4^-r4£0/

2jpT^CT e c n a nówsxi/^- *Ru c h flporuj|Cć t r . 1-g^/>»« J a n i n a W a l e n t y n o w i c z

I N E U M A N N Z Y G M U N T ( 1 8 9 0 - 1 9 4 A) ż o ł n i e r z P A P w T o r u n i u .

4

5

6

k

f -

HEUMANN ZYGMTWT /1890-1944/ członek PAP w Torunia.

Urodzony 5 I 1890 r* w Jozefowie, pow* Koło; syn rolników Andrzeja i Augusty z d*?egner* 'kończył 4 kla3y Seminarium

Nauczycielskiego oraz kursy buchalteryjne w Szkole Kankowskiego w Varszawie* Do 1970r* pracował ,1ako buchalter w ’”arezawie*

Do przeniesieniu się w tym roku do Torunia był najpierw współ­

właścicielem, a następnie właścicielem sklepu z bronią Pomors- sklej Spółki Myśliwskiej w Toruniu przy ul.Łaziennej• Ze wzglę­

du na stan zdrowia nie odbywał służby wojskowej ; nie brał też udziałau w I i II wojnie światowej* Do 1939 r* nie należał do

żadnej organizacji*

Był z pochodzenia Niemcem ożenionym z Polką, miał obywatelstwo polskie» ' domu Neumanna używano języka polskiego# 1939 r*

został przez burmistrza m*Torunic zmuszony do przyjęcia II gru­

py niemieckiej listy narodowościowej, bez której nie mógłby pro­

wadzić sklepu z bronią i sprzętem myśliwskim oraz wnrsztatu ru- sznikarskiego* Został zaprzysiężonym członkiemtajnej organizacji Polska Armia Powstania /data nie jest znana/ i zaopatrywał ją w broń* Podczas fali aresztowań członków PAP, rozpoczętej w sier­

pniu 1943 r* Neumann razem z żoną Jadwigą został aresztowany 15 X 1943 r* V,stępnie przesłuchiwany był przez gestapo w Toruniu*

W listopadzie* tegoż roku został przewieziony z żoną i innymi are- szotwanymi do więzienia gestapo w Bydgoszczy, gdzie przesłuchi­

wano go do końca lutego 1944r* W dn* 1 III t egoż roku został przeniesiony do więzienia sądowego w Bydgoszczy i przekazany do dyspozycji prokuratora* V wyniku rozprawy sądowej jego i współ­

oskarżony ch - Józefa Nowaka i Feliksa akowskiego, która odbyła się przed Wyższym Sądem Krajowym Stratsenat des Oberlandesgerioht w dn* 17 VIII 1944 r* w Gdańsku razem z nimi został skazany na

knrę śmierci* Wyrok został wykonany przez zgilotynowanie w więzie­

niu w Gdańsku w dn* 13 X 1944 r* Pochowany na cmentarzu Zaspa razem z pozostałymi skazanymi*

Żona Neumanna Jadwiga, również więziona przez gestapo, przeżyła wojnę* Z córką Krystyną /syn nie żyje/ mieszka obecnie w Poznaniu.

AP AK, Te i Neumann Z*; Chud A., Cmentarz Zaspa - snis pochowanych osób z okresu 1939-1945* Gdańsk 1978 s*202; Ciechanowski K», Ruch oporu ..*,j Jnszowskl T*« Gestapo **• s*120; Tenże, Polska Armia Powstania w dokumentach bydgoskiego gestapo * Rocznik Toruński R* 18} 1983 s.75-110; ralka Podziemna ***

Janina Vałentynowioz

7

L *

5

Neumann Zygmunt ps."Lufa" /1890-1944/ członek PAP w Toruniu.

Urodzony 5 I 1890 r. w Józefowie, pow.Koło; syn rolników Andrze­

ja i Augusty z d.Wegner. Ukończył 4 klasy Seminarium Nauczyciel­

skiego oraz kursy buchalteryjne w Szkole Hankowskiego w Warsza­

wie. Do 1920 r. pracował jako księgowy w Warszawie.

Po przeniesieniu się w tymże roku do Torunia był najpierw współ­

właścicielem, a następnie właścicielem sklepu z bronią Pomorskiej Spółki Myśliwskiej w Toruniu przy ul.Łaziennej nr 32. Ze wzglę­

du na stan zdrowia nie odbywał służby wojskowej i nie brał udzia­

łu w I wojnie światowej. Do 1939 r. nie należał do żadnej orga­

nizacji.

Był z pochodzenia Niemcem, ożenionym z Polką; miał obywatelst­

wo polskie, ustosunkowany antyhitlerowsko. W domu Neumanna uży­

wano języka polskiego. W jesieni 1939 r. został przez nowego burmistrza m.Torunia zmuszony do przyjęcia II grupy niemieckiej listy narodowościowej, bez której nie mógłby nadal prowadzić sklepu z bronią i sprzętem myśliwskim oraz warsztatu rusznikar- szkiego. W grudniu 1939 r. nawiązał z nim kontakt T.Grygier - emisariusz z Poznania,, wysłany celem zorientowania się w możli­

wościach organizacji grup konspiracyjnych na Pomorzu. W Toruniu kontaktował się z członkami Grunwaldu - Piotrem Czubakiem i Ber­

nardem Thrunem.

Został zaprzysiężonym członkiem tajnej organizacji Polska Armia Powstania /dati mana/ ze stopniem organizacyjnym cho­

rążego i funkcją szefa uzbrojenia. Zaopatrywał członków PAP w broń i amunicję. Podczas fali aresztowań członków PAP, rozpo­

czętej w sierpniu 1943 r. Neumann razem z żoną został arsztowany w dniu 15 X 1943 r. i przesłuchiwany najpierw przez Gestapo w Toruniu. W listopadzie tegoż roku został przewieziony z żoną

i innymi aresztowanymi do więzienia gestapo w Bydgoszczy, gdzie przesłuchiwano go do końca 1944 r. W dniu 1 III tegoż roku zos­

tał przeniesiony do więzienia sądowego w Bydgoszczy i przekazany do dyspozycji prokuratora. W wyniku rozprawy sądowej jego i współ eliksa Nowakowskiego Leona Sandera a odbyła się przed Wyższym Sądem

Krajowym /Strafsenat des Oberlandesgericht/ w dniu 17 VIII 1944 r.

w Gdańsku, rzazem z nimi zostqł skazany na karę śmierci, z uza- sadnieniem: "za usiłowanie dokonania zamachu na III Rzeszę przez przygotowanie powstania zbrojnego mającego na celm odrodzenie w rozszerzonych granicach nowej Polski"

V

8

f

- 2 -

Wyrok został wykonany przez zgilotynowanie w więzieniu w Gdańsku w dniu 13 X 1944 r. Pochowany na cmentarzu Zaspa razwm z pozos­

tałymi skazanymi.

Żona Jadwiga, również więziona przez gestapo, przeżyła wojnę.

Z córką Krystyną /syn nie żyje/ mieszka obecnie w Poznaniu.

AP AK, Kartoteka Inap.Torań, T. :ITeumann Z.; Sohaddaołi J» \JK

AP Tor. Zw". ZBOWiD, spis 4/47^ s.37j^A

"Chudy A.”, "Cmentarz Zaspa -

Gdirósfc~4^?S's.202; Ciechanowski K# , Ruch^oporu__^../tu; rok ui • 1 985/j Jaeaewetęi-ST^-Gee^ape-T-rT-eT^^O-t-ęefiśe-y-Sołeke-Aymła-i^e

Gąsiorowski A., Geneza ... s.103; Jaszowski T., Gestapo ... s.120;

Tenże, ^ l s k s Armia Powstania w dokumentach bydgoskiego g e s t a p o ^ Ro o zT T o x ^ n i k i ^ 7 ^ T ^ 8 8 ^ r . 7 5 - 1 10; Walka podziemna' ... /tu rok ur.1895/

Janina Walentynowicz

9

Neumann Zygmunt ps,"LufaM 1% /1890-1944/ członek PAP w Toruniu.

Urodzony 5 I 1090 r. w J'zefov?ie, pow#Koło; syn rolników Andrze- ( ja i Augusty z d,Wegner, Ukończył 4 klasy Seminarium Nauczyciel­

skiego oraz kursy buchalteryjne w Szkole Hankowekiego w Warsza­

wie. Do 1^20 r. pracował jako księgowy w Warszawie.

Po przeniesieniu się w tymże roku do Torunia był najpierw współ­

właścicielem, a następnie właścicielem sklepu z bronią Pomorskiej Spółki Myśliwskiej w Toruniu przy ul,Łaziennej nx» 32, Ze wzglę­

du na stan zdrowia nie odbywał służby wojskowej i nie brał udzia­

łu w I wojnie światowej. Do 1939 r. nie należał do żadnej orga­

nizacji.

Był z pochodzenia Niemcem, ożenionym z Polką; miał obywatelst­

wo polskie, ustosunkowany antyhitlerowsko. W domu Neumanna uży­

wano języka polskiego, f jesieni 1939 r, został przez nowego burmistrza m#Torunia zmuszony do przyjęcia II grupy niemieckiej listy narodowościowej, bez której nie mógłby nadal prowadzić sklepu z bronią i sprzętem myśliwskim oi^az warsztatu rusznikar- szkiego. V grudniu 1939 r. nawiązał z nim kontakt T.Grygier - emisariusz z Poznania, wysłany celem zorientowania się w możli­

wościach organizacji grup konspiracyjnych na Pomorzu, W Toruniu kontaktował się z członkami Grunwaldu - Piotrem Czubakiem i ber­

nardem Thrunem,

Został zaprzysiężonym członkiem tajnej organizacji Polska ^rmia Powstania /data nie jest znana/ ze stopniem organizacyjnym cho­

rążego i funkcją szefa uzbrojenia. Zaopatrywał członków PAP w broń i amunicję. Podczas fali aresztowań członków PAP, rozpo­

czętej w sierpniu 1 ~>43 r, Neumann razem z żoną został arsztowany w dniu 15 X 1943 r, i przesłuchiwany najpierw przez Gestapo w Toruniu, W listopadzie tegoż roku został przewieziony z żoną

i innymi aresztowanymi do więzienia gestapo w Bydgoszczy, gdzie przesłuchiwano go do końca 1944 r, W dniu 1 III tegoż roku zos­

tał przeniesiony do więzienia sądowego w Bydgoszczy i przekazany do dyspozycji prokuratora, W wyniku rozprawy sądowej jego i współ- oskarżonych - Józefa Nowaka, Peliksa Nowakowskiego, Leona Sandera i V ładysławy Kamińskiej , która odbyła się przed Wyższym Sądem Krajowym /Strafsenat des Oberlandesgericht/ w dniu 17 VIII 1044 r,

v w Gdańsku, Razem z nimi zostflł skazany na karę śmierci, z uza-

*

sadnieniomi " a a usiłowanie dokonania zamachu na III Rzeszę przez przygotowanie powstania zbrojnego mającego na celi odrodzenie w rozszerzonych g r a M c a c h no^ej Polski"

10

?

- 2 -

Wyrok został wykonany przez zgilotynowanie w więzieniu w Gdańsku w dniu 13 X 1944 r. Pochowany na cmentarzu Zaspa razom z pozos­

tałymi skaaanymi.

Żona Jadwiga, również więziona przez gestapo, przeżyła wojnę*

Z cdrką Krystyną /syn nie żyje/ mieszka obecnie w Poznaniu.

AP A K t Kartoteka Insp.Toruń, T,:TIeumann Z*} Schaddaoh J . ; AP Tor* Zw. Z30W1!), spis 4/473, s.37

Chudy A,, Cmentarz Zaspa - spis pochowanych os3b z okresu 1939-1945, Gdańsk 1978 s.202} Ciechanowski K., Ruch oporu .../to; rok ur

Gąsiorowski A., Geneza ••• s,103? Jaszowski T,, Gestapo •*• s.120;

Tenże, Polsk'' Armia Powstania w dokumentach bydgoskiego gestapo Rocz. Toruński R, 18} 1988 s.75-110} V alka podziemna ... /tu rok ur.1895/

Janina 1 alentynowicz

11

12

13

14

15

Neumann Z ygm unt ps. „Lufa” (1890-1944) członek PAP w Toruniu.

Urodzony 5 I 1890 r. w Józefowie, pow. Koło;

syn rolników Andrzeja i Augusty z d. Wegner.

Ukończył 4 klasy Seminarium Nauczycielskiego oraz kursy buchalteryjne w Szkole Hankowskiego w Warszawie. Do 1920 r. pracował jako księgowy w Warszawie. Po przeniesieniu się w tymże roku do Torunia był najpierw współwłaścicielem, a na­

stępnie właścicielem sklepu z bronią Pomorskiej Spółki Myśliwskiej w Toruniu przy ul. Łaziennej nr 32. Ze względu na stan zdrowia nie odbywał służby wojskowej i nie brał udziału w I wojnie światowej. Do 1939 r. nie należał do żadnej orga­

nizacji.

Był z pochodzenia Niemcem, ożenionym z Polką; miał obywatelstwo polskie, ustosunkowany antyhitlerowsko. W domu Neumanna używano języka polskiego.

W jesieni 1939 r. został przez nowego burmistrza m. Torunia zmuszony do przyjęcia II grupy niemieckiej listy narodowościowej, bez której nie mógłby nadal prowadzić sklepu z bronią i sprzętem myśliwskim oraz warsztatu rusznikarskiego. W grudniu 1939 r. nawiązał z nim kontakt T. Grygier — emisariusz z Poznania, wysłany celem zorientowania się w możliwościach organizacji grap konspiracyjnych na Pomorzu.

W Toruniu kontaktował się z członkami J,Grunwaldu” — Piotrem Czubakiem i Be­

rnardem Thrunem. r

Został zaprzysiężonym członkiem tajnej organizacji Polska Arm ia Powstania (data zaprzysiężenia nie jest znana) ze stopniem organizacyjnym chorążego i funk­

cją szefa uzbrojenia. Zaopatrywał członków PAP w broń i amunicję. Podczas fali aresztowań członków PAP, rozpoczętej w sierpniu 1943 r., Neum ann razem z żoną został aresztowany w dniu 15 X 1943 r. i przesłuchiwany najpierw przez gestapo w Toruniu. W listopadzie tegoż roku został przewieziony z żoną i innymi aresztowa­

nymi do więzienia gestapo w Bydgoszczy, gdzie przesłuchiwano go do końca lutego 1944 r. W dniu 1 III tegoż roku został przeniesiony do więzienia sądowego w Byd­

goszczy i przekazany do dyspozycji prokuratora. W wyniku rozprawy sądowej jego i współoskarżonych — Józefa Nowaka, Władysławy Kamińskiej, Feliska Nowako­

wskiego i Leona Sandera, która odbyła się przed Wyższym Sądem Krajowym (Strafsenat des Oberlandesgericht) w dniu 17 VIII 1944 r. w Gdańsku, razem

119

16

z nimi został skazany na karę śmierci, z uzasadnieniem: „za usiłowanie dokonania zamachu na III Rzeszę przez przygotowanie powstania zbrojnego mającego na celu odrodzenie w rozszerzonych granicach nowej Polski”.

Wyrok został wykonany przez zgilotynowanie w więzieniu w Gdańsku w dniu 13 X 1944 r. Pochowany na cm entarzu Zaspa razem z pozostałymi skazanymi.

Żona Jadwiga, również więziona przez gestapo, przeżyła wojnę. Z córką Krysty­

ną (syn nie żyje) mieszka obecnie w Poznaniu.

AP AK, Kartoteka Insp. Toruń, T.: Neumann Z.; Schaddach J.; AP Tor. Zw. ZBOWiD, spis 4/473, s. 37; C h u d y A., Zaspa ..., s. 202; C i e c h a n o w s k i K., Ruch oporu...

(tu rok ur. 1895); G ą s i o r o w s k i A., Geneza...., s. 103; J a s z o w s k i T., Gestapo..., s. 120; T e n ż e , Polska Annia Powstania w dokumentach bydgoskiego gestapo, Rocz. To­

ruński, R. 18: 1988, s. 75-110; Walka podziemna... (tu rok ur. 1895)

Janina Walentynowicz

r

17

Czy na Pomorzu przygotowywano antyhitlerowskie

p o w s t a n i e ?

Myślę, i® żyją jeszcze w To­

runiu i miejscowościach dzi- fiejszego województwa toruń­

skiego ludzie, którzy pamięta­

ją d atę 17 sierpnia 1944 roku.

W tym dniu hitlerow skie w ła­

dze okupacyjne w ykonały w y­

rok n a trzech mieszkańcach Torunia. Treść w yroku brzm iała: „W im ieniu narodu niem ieckiego skazuję oskarżo­

nych: Zygm unta N e u m a n a s T orunia, ul. Łazienna 32, Jó­

zefa N o w a k a z Torunia, ul. C hełm ińska 137 oraz F elik­

sa M a k o w s k i e g o z T oru­

nia, ul. K siążęca 38 na karę śm ierci za usiłowanie dokona­

n ia zam achu na Trzecią Rze­

szę przez przygotowanie po­

w sta n ia zbrojnego mającego na celu odrodzenie w rozsze­

rzonych granicach nowej Fol- . ski. Podpisali: dr B auerm an — przew odniczący Sądu Specjal­

nego, d r H offm an — wyższy radca sądowy i wiceprezes są­

du, dr M ew s— wyższy, radca sądow y oraz urzędnik pro k u ­ r a tu r y referendarz Wolf B echert”.

D laczego w sp o m in a m dziś, w e z te rd z ie śri la t po ty m w y d a rz e ­ n iu , m a ło z n a n y fra g m e n t h isto rii T o ru n ia ? P o to, a b y u zu p ełn iać i w y ja ś n ia ć w y d arzen ia z ta m ty c h ła t, g d y ż m a ją one n a d a l w iele sn a k ó w z a p y ta n ia . W yżej w y m ie ­

n ia n i to ru ftczy cy działali w tu te j­

sz y m ru c h u o p o ru . W padli w ręce

* w y ch prześladow ców w o kolicz­

n o śc ia c h , k tó r e zn a m y raczej z za ­ ch o w a n y c h d o k u m e n tó w g esta­

p o w sk ic h . Czy m o żn a ty m d o k u ­ m e n to m w pełni ufać? Czy w re sz ­ cie p rześlad o w an i, a b y rato w a ć o r ­ g a n iz a c ję podziem ną, i w łasn e gło­

w y , p o w ied zieli w szy stk o co w ie­

d z ie li i ro b ili, p rz e słu c h u ją c y m ich g estapow com ?

Z protokołów przesłuchań zatrzym anych w ynika, że hi­

tlerow cy uzyskali inform acje, te w T oruniu przy ul. Ż eglar­

skiej 25, n a drugim piętrze budynku, m ieszkał człowiek n ie budzący dotąd podejrzeń,

& zajm ujący się reprezentow a­

niem Zw iązku Kraw ieckiego, w rzeczywistości zaś będący przyw ódcą pom orskiej organi­

zacji podziemnej i w ystępują­

cy pod pseudonim em m ajor

„G rot”. Tenże „Grot” m ając sw obodny dostęp do telefonu (był zainstalow any w m ieszka­

niu, w któ ry m m ajor przeby­

wał), kontaktow ał się z W ar­

szawą, tj. z tam tejszym i w ła-

\ dzam i organizacji podziemnej, a' Pośredniczył tu też łącznik

cmMMEj ferypteoimsras, „C”, jra-

m ijący w n ie m ie c k im fesnlm , w y ­ k o rz y sty w a ł d e le g a c je służbowe b y b ezp o śre d n io k o n ta k to w a ć się z m a jo re m , in fo rm o w a ć k o m e n ­ d a n tó w in n y c h p la c ó w e k o ro z w o ­ ju d z iałaln o ści r u c h u .

M ajor m iał duże zaufanie do k om endanta z Brodnicy, gdyż był on organizatorem grupy „Młody L as” w yw odzą­

cej się z byłych harcerzy. Ten ostatni zaofiarow ał się, dla u- zyskania broni dla organizacji, naw iązać k o n ta k t ze znaną w T oruniu firm ą zajm u jącą się sprzedażą b ro n i „N eum an und Sohn”. W n aw iązaniu k o n ta k ­ tu miał pośredniczyć pracow ­ n ik fab ry k i am unicji Józef Nowak, p racu jący ta m jako

•rusznikarz. K om endantow i w Brodnicy m ajo r w y d aw ał też zaświadczenia in blanco o przynależności do polskiej o r­

ganizacji podziem nej, zw raca­

ją c uw agę n a odpow iedzial­

ność za przyjm ow anie now ych członków. T em u też k om en­

dantowi podczas jed n eg o ze spotkań m ajo r zw ierzył się, że w krótce m a przyjechać z C en­

tra li z W arszaw y człowiek, k tó ry pod hasłem : „M albork — M enażka — S zarotka”, p rzy ­ wiezie szczegółowe in stru k c je dotyczące dalszych akcji a n ty ­ hitlerow skich, a naw et określi term in w ybuchu pow stania zbrojnego na Pom orzu.

M a lb o rk b y ł m ie jsc e m , s k ą d e- w en tu ałn ie, ze w zg lęd u n a k o n ­ c e n tra c ję w o js k n ie m ie c k ic h m ia ­ ło w y jść h a s ło p o w s ta n ia . W M ab o rk u , ja k stw ie rd z ił p ó źn iej łą c z n ik , z h a s łe m „ M e n a ż k a ” , p ro d u k o w a n o , w p ra w d z ie w s t a ­ diu m p o czątk o w y m , części do p o ­ cisków V-2.

Poniew aż czas naglił, m ajor mim o pew nych w ątpliw ości'co do właściwego szyfrow ania in ­ form acji, ja k najszybciej u r u ­ chomił k o n ta k ty z N ow akiem , k tóry doszedł do porozum ienia z N eum anem i otrzym ał od niego broń. T a z kolei zn a la ­ zła się w posiadaniu m ajora.

B o m b a rd o w a n ie M a lb o rk a n a s t ą ­ p iło w p ie rw sz y c h d n ia c h czerw ca 1&43 ro k u , J . w 5 d n i p o p r z e k a ­ z a n iu p rz e z „ S z a ro tk ę ” s z y fru d o W arszaw y . K ró tk o po b o m b a rd o ­ w a n iu o d b y ło się s p o tk a n ie m a jo ­ r a z k o m e n d a n ta m i p la c ó w e k w B rodnicy, R y p in ie i G ru d ziąd zu . B ył te ż łą c z n ik w W arsz aw y , k t ó ­ ry p o d a ł h a s ło : „M en ażk a—S z a ro t­

k a ’’ i n a z y w a ł się Z y g m u n a T re- p e n a u . P rz e d sta w ił o n też sz y b k i te rm in p rz y g o to w a n ia w y b u ­ chu p o w s ta n ia . M a jo r w y ­ d a ł d o p o d le g ły c h p la c ó w e k rozkaz gotow ości b o jo w e j. Ł ą c z n ik w arsza w sk i p rz e d sta w ił d o d a tk o w e

A “

pach tajnej organizacji t od­

kryło zakonspirow aną k ry ­ jów kę na ul. Żeglarskiej 25.

Aresztowano trzech łączników z powiatów: Malbork, Rypin 1 Grudziądz. Majora „G rota” o aresztowaniu powiadomiła' przypadkow o N iem ka, lok ato r­

ka tego domu, spotykając go n a ulicy. Uszedł cało i zam ie­

szkał na ul. Szewskiej 19. N a­

zywał się odtąd Rudzki. W nowym m iejscu odnalazł się dowódca z Brodnicy. Zobowią­

zał się zawiadom ić innych ko­

m endantów placów ek o aresz­

tow aniach i specjalnym zebra­

n iu konspiracyjnym . „Saba” z G rudziądza otrzym ał w ykaz konfidentów w ciskających się w szeregi organizacji i w tym wykazie n a pierw szym m iej­

scu figurow ało nazwisko ko­

m endanta placów ki w Brodni­

cy oznaczonego kryptonim em C.

Nie znam y szczegółów ja k

„Saba” znalazł nowe k onspira­

cyjne miejsce m ajora. Wiemy tylko, że nie zdążył już ostrzec dowódców innych placów ek o odwołaniu zebrania, na które przybyło łącznie około 30 o- sób. Pierw szych przybyłych tu wcześniej m ajo r zdążył o- strzec. Pozostali zostali aresz­

tow ani. M ajora gestapo zasta­

ło w zajm ow anym przez niego pokoju. Ogółem aresztowano około 700 osób z polskiego podziemia. C z y k t o k o l ­ w i e k z t o r u n i a n z n a b l i ż s z e s z c z e g ó ł y t e ­ g o w y d a r z e n i a ?

JAN FABISZEW SKI

w ystępujący pod pseudoni­

m em „S zarotka” i bieżąco przekazujący wiadomości o przygotow yw anej akcji „B”.

P o n iew aż h itle ro w c y d e p ta li t o ­ ru ń s k ie j o rg a n iz a c ji m ocno po p ię ­ ta c h . z ach o w y w an o n a jw ię k sz ą o- E trcżność i s tą d też n iew ielk ie b y ­ ły su k c e sy p o d ziem ia. M ajorow i

’■ p o d leg ały p la c ó w k i w R y p in ie, B ro d n icy t G ru d ziąd zu , k tó ry c h k o m e n d a n c i sp o ty k a ii się o k re so ­ w o z sz efe m to ru ń sk im n a n a r a ­ d a c h . N a ra d y te , ja k iś czas p rzed a re sz to w a n ie m w y m ien io n y ch w y- ł e j , d la ostrożności w strzy m an o . Se<Sv-m« k o m e n d a n t x B ro d n icy ,

£ . 9Ar>

*

i

za rz ą d z e n ie C e n tra li p rz e w id u j d y w e rsję w ś ró d żolnie-ircy niem : k ic h n a sz e ro k ą skale*, w y k o l s tu ją c do te g o celu P o v k £ w P*

m u so w o w c ie lo n y c h d o a rm ii i m ie c k ie j. J e d n o c z e ś n ie p o le c ił w iązać b e z p o ś re d n i k o n ta k t z m aczam G e sta p o w G ru d zia W a lte re m Zi se n e re m , a b y z a ; p o m o eą z id e n ty fik o w a ć k o n iic tó w G e s ta p o ju ż z n a jd u ją c y c h lu b te ż p ra g n ą c y c h zn aleźć si sz e re g a c h r u c h u p o d ziem n eg o , d a n ia t e o trz y m a ł k ie ro w n ik ł sp ira c y jn g o w y w ia d u w G rud d zu „ S a b a ” .

Z arządzenie nieco sie źvy niło, G estapo było j u r ^ ^ .

18

19

J a n i n a W a l e n t y n o w i c z u l .S t a r o g a r d z k a 5 8 3 - 0 1 0 S t r a s z y n

Gda ń s k , d n . 1 2 . 0 4 . 1 9 9 7 r . W płynęfo d n i a ---

L.dz___ t Ę J U S L

W płynęło dnia — ^ . . 0 . 7 ~.

F U N D A C J A

A r c h i w u m P o m o r s k i e A rmii K r a j o w e j

u l . G a r b a r y W i e l k i e 2

T O R U Ń

Dot: N e u m a n n a Z y g m u n t a

M a ł ż e ń s t w o N e u m a n n - Z y g m u n t a i je g o żonę J a d w i g ę p r z y ­ w i e z i o n o do w i ę z i e n i a G e s t a p o w B y d g o s z c z y w paźdz. lub p o ­ c z ą t e k l i s t o p a d a 1943r. w w i ę k s z e j g r u p i e a r e s z t o w a n y c h w T o ­ r u n i u c z ł o n k ó w PAP. O b o j e z o s t a l i u m i e s z c z e n i w c e l a c h o b s a ­ d z o n y c h p r z e z P o l a k ó w (dla N i e m c ó w b y ł y o d d z i e l n e cele).

J a d w i g a N e u m a n n b y ł a ze m n ą w j e d n e j celi, od ni e j d o w i e d z i a ­ łam się, że w m u s z o n o jej m ę ż o w i l e g i t y m a c j ę Ii-ej g r u p y n a r o ­ d o w o ś c i n i e m i e c k i e j p r z e z n i e m i e c k i e g o b u r m i s t r z a T o r u n i a , k t ó ­ ry b ę d ą c z a p a l o n y m m y ś l i w y m d o m a g a ł się o t w a r c i a s k l e p u ze s p r z ę t e m m y ś l i w s k i m . Z y g m u n t N e u m a n n był do w y b u c h u w o j n y w ł a ś ­ c i c i e l e m t a k i e g o sklepu, ale bez t a k i e j l e g i t y m a c j i nie m ó g ł ­ by z a j m o w a ć się h a n d l e m b r o n i ą i s p r z ę t e m m y ś l i w s k i m .

F ak t p r z y n a l e ż n o ś c i do o r g a n i z a c j i k o n s p i r . P A P i d o s t a r c z e n i e jej broni, za co z o s t a ł s k a z a n y na ś m i e r ć i ścięty, ś w i a d c z y o jeg o p r a w d z i w e j p r z y n a l e ż n o ś c i n a r o d o w o ś c i o w e j . T a k samo s ł a ­ ba z n a j o m o ś ć j ę z y k a n i e m i e c k i e g o J a d w i g i N. po 4- c h l a t a c h o k u ­ p acji , ś w i a d c z y ł a o tem, że w ich d o m u u ż y w a ł o się t y l k o j ę z y k a p o l s k i e g o . P o d k r e ś l a m p o z a tem, że ca ł a r o d z i n a po t r a g i c z n e j ś m i e r c i m ę ż a i o j c a p o z o s t a ł a do dz i ś w Polsce.

N e u m a n n J a d w i g a i jej c ó r k a K r y s t y n a (syn zmarł) m i e s z k a j ą w P o z n a n i u , u l . B u k o w s k a 134E/11.

“\ r

(X^V1

/ J a n i n a W a l e n t y n o w i c z /

20

F U N D A C J A

GENERAŁ ELŻBIETY ZAWACKIEJ

ARCHIWUM 1 MUZEUM POMORSKIE ARMII KRAJOWEJ ORAZ WOJSKOWEJ SŁUŻBY POLEK

LCofc O/M ć-td^Pani

Krystyna Neumann

*» ul. Bukowska

6<3)-b9S Poznań

Szanowna Pani !

Zapewne jest Pani zaskoczona pismem Fundacji. Na pewno Pani wie, że w naszym Archiwum gromadzimy materiały źródłowe na temat działalności Ojca Pani śp. Zygmunta Neumanna, zamordowanego przez Niemców żołnierza konspiracji. Materiały są opatrzone sygnaturąM : 899/1602 Pom.

Niedawno zwrócił się do nas, pochodzący z Chełmna, p. Jacek Lewicki, który przygotowuje monografię łowiecko-historyczną, poświęconą Ziemi Chełmińskiej i Pomorzu.

Śp. Zygmunt Neumann w okresie międzywojennym prowadził skład broni i amunicji pod nazwą „Pomorska Spółka Myśliwska”. Autor przyszłej monografii chciałby nawiązać kontakt z Rodziną śp. Zygmunta Neumana. Czy mogę podać zainteresowanemu Pani adres ?

W załączeniu pozwalam sobie przesłać najnowszy numer „Biuletynu’

Fundacji.

Łączę pozdrowienia i wyrazy szacunku.

Z poważaniem

BIURO FUNDACJI • 87-100 TORUŃ U L PODMURNA 93 TEL. 0048 56 65 22 186 www.um.torun.pl/AK,www.zawacka.pl,[email protected]

KONTO:

82 1090 1506 0000 0000 5002 0244

Elżbieta Skerska dokumentalistka beUj m a^*

' p t l e Ą . P, 0 M M

U

O .

KRS 00000 41692

21

»

■ Wirtualna Polska - www.wp.pl

--- Original Message--- From: [email protected] To: Jacek Lewicki

Sent: Tuesday, January 11, 2011 7:52 AM Subject: [SPAM]

Szanowny Panie,

Uprzejmie informuję, ze otrzymałam wiadomość od córki śp. Zygmunta Neumana, która zaznaczyła, że nie posiada żadnych pamiątek po Ojcu, sama nie posiada wiadomości na interesujący Pana temat.

Z poważaniem Elżbieta Skerska

dokumentalistka działu: Archiwum Pomorza Fundacja Generał Elżbiety Zawackiej

ul. Podmurna 93 8 7 - 100 Toruń www.zawacka.pl

Page 2 o f 2

a

22

23

24

25

26

27

\ j- Zypymunt Neumann - ar. 5.01.188)2r. Kupiec zamieszkały w Toruniu przy ul. Łaziennej. Jako właściciel sklepu z artykułami myś­

liwskimi zaopatrywał PAP w broń i amunicję.

Aresztowany przez Gestapo w 1943r.

Skazany dn. 17.08.44r. przez Sąd Krajowy w Gdańsku na śmierć.

Wyrok wykonano 13.10.14r. Pochowany na cmentarzu Zaspa/Gdańsk.

28

29

30

31

32

Toruń

PAP Al)

Stracony w więzieniu Gdańsk, ul.Kurkowa dnia 13.10.1944 g.12°‘: .

Chudy, Zaspa .... str. 202

N EUM ANN ZYGM U NT

33

34

35

TORUŃ GRUNW.-PAP

NEUMANN Z y g m u n t / i ® / , p s .

Niemiecyłaścic. sklepu z bronią myśliw. i warszta­

tu rusznikarskiego przy ul. Łaziennej w T-niu . Udostępniał swoje radio do słuchania rozgłośni alianckich członkom org. Grunwald m.in. Bernar­

dowi Thrunowi i Czubakowi / I*N. /, zamieszkał emi przy Rynku Starom. Neumann i Czubak zostali are szowani przez g-po i ścięci • / SabHfcjK:# w 1944/

źródło :

oświadcz, świadka St.Jaranowskie -go w teczce osob.Bernarda

THRUNA APTor. ZW ZBoWID,

spis 4/473,8*31

36

37

Toruń

SZP W

W XII.1939r. kontaktował się z nim i. Grygier, emisariusz z Jroznania> wysłany celam zorientowani nia się o możliwościach organizacji grup

konspiracyjnych na Pomorzu.

A. Gąsiorowski, "Geneza str. 103 K.Wo jt ./V1.1994.

38

39

N E U M A N N Z Y G M U N T T O R U Ń P A P

Ur*. 5.1. i895r. , zam. w Toru n i u przy ul. Matejki 3£, właściciel sklepu z bronią, m a j ą c y II grupę nln.

W nakazie aresztowania stwierdzono, że dostarczył

broń komendantowi R D P, Ska z a n y r a z e m z L e o n e m Sanderem, cz ł o n k i e m k i e r o w n i c t w a R D P w Toruniu, przez sąd kraj o w y w G d a ń s k u . [skazany na śmierć?].

Wg informacji Janiny W a l e n t y n o w i c z z d. Sc h a d d a c h wraz z nimi na karę śmierci skazani zostali: Józef

Nowak ( R D P ) , Feliks Makowski i W ł a d y s ł a w a Kamińska.

Ż r . : T,Jaszowski, P A P . . . , [w:] Walka podziemna, s . 3 13.

M G r '95

--- Q.ń . -.1DW____

40

41

42

43

44

45

46

47

48