MOWA DZIECKA JEST SPECYFICZNYM POROZUMIEWANIEM SIĘ Z OTOCZENIEM SPOŁECZNYM
Nasza mowa jest umiejętnością niezwykłą. Mowa pozwala nam tak wiele przekazać, jest niemal jak powietrze. To dzięki mowie myślimy, rozwijamy się. Zanim dziecko nauczy się wyrażać swe myśli, musi przejść wiele etapów, podczas których stopniowo zdobywa umiejętność koordynowania różnych grup mięśni do wytworzenia mowy artykułowanej.
Proces mówienia jest sprawnością, który rozwija się zgodnie z dojrzewaniem różnych części aparatu mowy. U wszystkich dzieci rozwój mowy przebiega według określonych prawideł. Zdrowe dziecko przyswaja mowę w ciągu pierwszych 5 – 6 lat.
To najbardziej magiczne kilka lat w naszym życiu. Czas cudownej metamorfozy. Od niemowlaka do w pełni ukształtowanego człowieka.
NORMY ROZWOJOWE W ZAKRESIE REALIZACJI POSZCZEGÓLNYCH GŁOSEK POLSKICH (na podstawie klasyfikacji I. Styczek, G. Demel, Z. Dołęga)
Styczek (1981)
Niemowlę • pojawiają się niektóre dźwięki zbliżone do [a, o, u]
• około 6 m. ż. dziecko wymawia prawie wszystkie samogłoski i wiele spółgłosek, najczęściej: [p, b, t, d, k, g, n. l, u], [r] języczkowe, [n]
tylnojęzykowe
Jedno- i dwulatek • dziecko wymawia przede wszystkim samogłoskę [a], ale też [u, i]
• pojawiają się spółgłoski: [d, n, m, t, b, ś, ź,dź]
Trzylatek • samogłoski [e, o] mogą byż zastępowane przez [a]
• spółgłoski [sz, ż, cz, dż] są najczęściej zastępowane przez [s, z, c, dz]
• głoski [s, z, c, dz, sz, ż, cz, dż, ś, ż, ć, dź] mogą być zastępowane lub mylone
• [r] nie jest wymawiane
• trudności sprawiają grupy spółgłoskowe
Czterolatek • występują te same zniekształcenia, ale w mniejszym stopniu (za:
Bartkowska 1968) Pięciolatek
Sześciolatek
Siedmiolatek • wszystkie głoski powinny być w zasadzie realizowane prawidłowo
Demelowa (1987)
Niemowlę • w fazie głużenia pojawiają się dźwięki niespecyficzne, o przypadkowym miejscu artykulacji, wytwarzane są wargowo, tylnojęzykowo i gardłowo
Jedno- i dwulatek • wymawiane są wszystkie samogłoski poza nosowymi
• spółgłoski przedniojęzykowo-zębowe: [t, d, n], środkowojęzykowe:
[ś, ź, ć, dź, ń], tylnojęzykowe [k, g, h], pozostałe spółgłoski są zastępowane łatwiejszymi
Trzylatek • wymawiane są już wszystkie samogłoski, chociaż mogą pojawić się odstępstwa typu: [a = o], [e = a], [i = y]
• wymawiane są spółgłoski wargowe: [m, p, b], wargowo-zębowe: [f, w], środkowojęzykowe: [ś, ź, ć, dź, ń], tylnojęzykowe: [k, g, h], przedniojęzykowo-zębowe: [t, d, n], przedniojęzykowo-dziąsłowa:
[l], półsamogłoski[ṷ, i]
• w tym wieku mogą też się już pojawiać: przedniojęzykowo-zębowe [s, z, c, dz], czasem przedniojęzykowo-dziąsłowe [sz, ż, cz, dż], choć zwykle są one zastępowane odpowiednio przez [ś, ź, ć, dź]
• [r] bywa zastępowane przez [l], [i]
• grupy spółgłoskowe są upraszczane Czterolatek • utrwalają się [s, z, c, dz]
• pojawia się głoska [r], choć jej opóźnienie nie powinno niepokoić
• głoski [sz, ż, cz, dż] zwykle są zastępowane przez [s, z, c, dz] lub [ś, ź, ć, dź]
Pięciolatek • ustalają się głoski [sz, ż, cz, dż], choć w mowie potocznej mogą być jeszcze wymawiane jak: [s, z, c, dz]
• głoska [r] powinna być już wymawiana
Sześciolatek • pod względem dźwiękowym mowa powinna być już opanowana Siedmiolatek
Dołęga (2003)
Niemowlę • dziecko realizuje różne gardłowe dźwięki
• pojawiają się głoski tylnojęzykowe: [k, g], przedniojęzykowe [t, d, p, b] – pojedyncze lub w połączeniu z samogłoską [i, u, a]
• w 7 – 8 m. ż. pojawiają się [p, b, t, d, k, g, l]
• pojawia się [r] języczkowe, [n] tylnojęzykowe oraz dźwięki nienależące do polskiego systemu języka: różne mlaski, dźwięki wymawiane na wdechu
Jedno- i dwulatek • dziecko wypowiada wszystkie samogłoski ustne
• realizowane są spółgłoski: [p, b, t, d, k, g, n, l, m]
• dziecko wypowiada także półsamogłoskę
Trzylatek • wymawiane są prawie wszystkie głoski oprócz: przedniojęzykowo- zębowych [s, z, c, dz] i dziąsłowych [sz, ż, cz, dż], które są zamieniane na [ś, ź, ć, dź]
• dziecko nie wymawia [r], lub zamienia je na [l], [i]
• dziecko zamienia też [f] na [h]
• wymawiane są wszystkie samogłoski, choć mogą występować odstępstwa [a = o, e = a, i = y]
• dziecko wymawia głoski wargowe [p, b, m], wargowo-zębowe [w, f], środkowo-językowe: [ś, ź, ć, dź, ń], tylnojęzykowe: [k, g], szczelinowe [h], przedniojęzykowo-dziąsłowe [l]
• czasami pojawiają się [l], rzadko przedniojęzykowo-zębowe [s, z, c, dz] oraz przedniojęzykowo-dziąsłowe [sz, ż, cz, dż]
Czterolatek • pojawiają się [s, z, c, dz]
• w dalszym ciągu może występować zamiana [sz, ż, cz, dż] na [s, z, c, dz]
• może się pojawić [r] ale brak poprawnej artykulacji nie powinien niepokoić
Pięciolatek • zaczynają występować [sz, ż, cz, dż]
Sześciolatek • artykulacja jest już w zasadzie ustalona, choć głoska [r] we właściwej przedniojęzykowej realizacji powinna być prawidłowo wypowiadana w 8 r. ż.
Siedmiolatek • prawidłowo wypowiadana jest głoska [r]
Zatem podsumujmy:
Normą rozwojową jest, jeśli dziecko w wieku:
3 lat – porozumiewa się prostymi zdaniami, wymawia wszystkie samogłoski i spółgłoski [p, pi, b, bi, m, mi, n, ni, f, fi, w, wi, t, d, n, l, li, ś, ź, ć, dź, j, k, ki, g, gi, ch]
4 lat – wymawia [s, z, c, dz]
5-6 lat – wymawia [sz, ż, cz, dż, r]
7 lat – ma utrwaloną poprawną wymowę wszystkich głosek oraz opanowaną technikę mówienia.
Nie wymagajmy od dziecka zbyt wczesnego wymawiania poszczególnych
głosek. Dziecko nie przygotowane pod względem sprawności narządów
artykulacyjnych, niedostatecznie różnicujące słuchowo dźwięki mowy, a zmuszane
do wymawiania zbyt trudnych dla niego głosek, często zaczyna je zniekształcać. W
ten sposób przyczyniamy się do powstawania błędnych nawyków artykulacyjnych, trudnych do zlikwidowania.
Wymowa dziecka 6- letniego powinna już być poprawna pod względem artykulacyjnym, a w wieku 7 lat również prawidłowa pod względem gramatycznym i składniowym.
Źródła:
1. Demelowa G., Elementy logopedii, Warszawa 1987.
2. Dołęga Z., Promowanie rozwoju mowy w okresie dzieciństwa – prawidłowości rozwoju, diagnozowanie, profilaktyka, Katowice 2003.
3. Styczek I., Logopedia, Warszawa 1981.
Opracowanie:
Joanna Kozłowska, Logopeda Szkoła Podstawowa nr 84 w Warszawie
