Odpowiedzialno ĂÊ karna czïonków zarzÈdu w spó ïkach kapitaïowych

(1)

* Aleksandra Poliñska – mgr, Kancelaria Adwokacka Aleksandra Poliñska w Pïocku.

Adres do korespondencji: Kancelaria Adwokacka Aleksandra Poliñska w Pïocku, ul. ObejĂcie 22B, 09-402 Pïock, e-mail: aleksandra.polinska@onet.pl.

Studia i Materiaïy, 2/2017 (25), cz. 2: 56– 65 ISSN 1733-9758, © Wydziaï ZarzÈdzania UW DOI 10.7172/1733-9758.2017.25.6

Odpowiedzialno ĂÊ karna czïonków zarzÈdu w spó ïkach kapitaïowych

Aleksandra Poli ñska

^*

Przedmiotem niniejszego opracowania jest przybliĝenie zasad odpowiedzialnoĂci czïonków zarzÈdu spóïek kapitaïowych. Autorka prezentuje podstawowe cele i zasady organu wykonaw- czego, tj. zarzÈdu, i zwiÈzane z tym obowiÈzki spoczywajÈce na jego czïonkach. Naruszenie naïoĝonych na nich obowiÈzków moĝe prowadziÊ nie tylko do odpowiedzialnoĂci cywilno- prawnej, lecz takĝe do odpowiedzialnoĂci karnej. NastÚpnie przybliĝone zostajÈ przestÚpstwa indywidualne, których podmiotem sÈ czïonkowie zarzÈdu wskazane w Kodeksie spóïek han- dlowych, na podstawie których opisano zasady odpowiedzialnoĂci czïonków zarzÈdu.

Sïowa kluczowe: czïonkowie zarzÈdu, odpowiedzialnoĂÊ karna, przestÚpstwa indywidu- alne.

Nadesïany: 31.01.17 | Zaakceptowany do druku: 30.11.17

Criminal liability of board members

The subject of this paper is to discuss the principles of responsibility of directors of companies.

The author presents the basic objectives and principles of management and related obligations on its members. Violation of obligations imposed on them can lead not only to civil liability but also criminal liability. Then indicated crimes individual entity whose board members are specified in the Commercial Companies Code, based on the described principles of responsibility of board members.

Keywords: board members, criminal responsibility, individual crimes.

Submitted: 31.01.17 | Accepted: 30.11.17

JEL: K22

1. WstÚp

Przedmiotem niniejszego artykuïu jest okreĂlenie odpowiedzialnoĂci karnej, jakiej podlegajÈ czïonkowie zarzÈdu w spóïkach kapitaïowych. Problematyka odpowiedzial- noĂci karnej za czyny popeïnione w ramach funkcjonowania spóïek prawa handlowego

przez dïugi czas nie odgrywaïa znaczÈcej roli w praktyce. Dopiero zmiana systemu gospodarczego, dynamiczny wzrost aktyw- noĂci róĝnego rodzaju spóïek i nadanie im istotnego znaczenia w obrocie gospo- darczym spowodowaïy wzrost praktycz- nego znaczenia przepisów normujÈcych przestÚpstwa, zwiÈzane wïaĂnie z tÈ sferÈ

(2)

dziaïalnoĂci czïowieka (Uljasz, 2002, s.b153). W Ăcisïym bowiem zwiÈzku z zaïo- ĝeniami regulacji dziaïania spóïek kapita- ïowych pozostajÈ unormowania obowiÈz- ków i zwiÈzanej z nimi odpowiedzialnoĂci czïonków zarzÈdu spóïki, oni to prowadzÈ sprawy spóïki i reprezentujÈ jÈ na zewnÈtrz.

Naruszenie naïoĝonych na nich obowiÈz- ków moĝe prowadziÊ do odpowiedzialno- Ăci czïonków zarzÈdu, polegajÈcej m.in.

na obowiÈzku naprawienia wyrzÈdzonej szkody, zapïaty cudzego dïugu, czy wykona- nia zobowiÈzania osoby trzeciej (Walerjan i ¿ak, 2010, s. 227). Rzecz w tym, ĝe czyn- noĂci dokonywane w imieniu tych podmio- tów i na ich rzecz mogÈ takĝe wyczerpywaÊ znamiona czynów zabronionych. PojawiaÊ siÚ wówczas moĝe kwestia prawnokarnej oceny zachowañ osób wchodzÈcych w ich skïad (Lachowski i Oczkowski, 2006, s. 25).

Problematyka odpowiedzialnoĂci czïonków zarzÈdu moĝe mieÊ duĝe znaczenie przy ustaleniu zasad i „reguï gry”, jakie panujÈ w spóïce (Hensel, 2015, s. 47–60). Ma ona równieĝ duĝy wpïyw na decyzjÚ o wybo- rze odpowiedniego modelu biznesowego (Kïobukowski i Pasieczny, 2016), a takĝe w kontekĂcie dysfunkcji organizacyjnych (Pasieczny i Glinka, 2016).

W pierwszej kolejnoĂci zaprezentowane zostanÈ podstawowe funkcje i zadania, jakie realizuje zarzÈd spóïki. Pozwoli to lepiej zrozumieÊ przepisy karne, którym podlegajÈ czïonkowie zarzÈdu. Zakres kolejnych norm prawnych zawartych wb art.b 586 i nastÚp. ksh to nic innego jak kryminalizacja norm (zakazów) zawartych wb okreĂlonych przepisach regulujÈcych funkcjonowanie spóïek handlowych i obo- wiÈzków, jakimi obarczeni sÈ w tym zakresie czïonkowie zarzÈdu. Celem takiego ustawodawstwa i wprowadzenia przepisów karnych byïa koniecznoĂÊ zapewnienia pra- widïowej realizacji naïoĝonych na czïonków zarzÈdu obowiÈzków – zarówno ustawÈ, umowÈ, jak i uchwaïami zadañ. To z kolei ma gwarantowaÊ prawidïowe funkcjonowanie obrotu gospodarczego. Chronione dobra prawne to takĝe, m.in., majÈtkowe i niemajÈtkowe interesy spóïek, interesy wspólników ib akcjonariuszy czy interesy wierzycieli ib osób trzecich (Walerjan ib¿ak, 2010, s.b230). Poniĝej przedstawione zostanÈ przepisy karne zawarte w kodeksie spóïek handlowych, które zawierajÈ tzw.

przestÚpstwa indywidualne, obejmujÈce swojÈ normÈ wïaĂnie czïonków zarzÈdu.

2. Funkcje i zadania czïonków zarzÈdu w spóïkach kapitaïowych Zgodnie z przepisami kodeksu spóïek handlowych¹ do spóïek kapitaïowych zali- czamy spóïkÚ z ograniczonÈ odpowie- dzialnoĂciÈ oraz spóïkÚ akcyjnÈ. Oba te podmioty wyróĝniajÈ w swojej strukturze organizacyjnej organ o charakterze wyko- nawczym – zarzÈd spóïki. W doktrynie pod- kreĂla siÚ, ĝe zarzÈd jest organem spóïki, który realizuje zdolnoĂÊ do czynnoĂci prawnych spóïki. Zasady prowadzenia spraw spóïki przez zarzÈd wieloosobowy ujÚte sÈ w przepisach art. 201 § 1 ksh ibart.b208

§b 2–8b ksh. Analogiczne w treĂci przepisy art. 368 § 1 ksh i art. 371 § 1–5 ksh dotyczÈ zarzÈdu spóïki akcyjnej z tÈ jednak róĝ- nicÈ, ĝe zgodnie z art. 371 § 1 ksh statut moĝe wyïÈczyÊ obowiÈzek prowadzenia spraw spóïki przez danego czïonka zarzÈdu (Lachowski i Oczkowski, 2006, s. 30).

Zgodnie z przepisami zarzÈd to organ, którego gïównym zadaniem jest prowadzenie spraw spóïki poprzez podejmowanie decyzji majÈcych wpïyw na jej funkcjonowanie i jej reprezentacje. Zasadnicze kom- petencje zarzÈdu wyznaczone w art. 201

§ 1 ksh sprowadzajÈ siÚ do prowadzenia spraw spóïki oraz jej reprezentacji. ZarzÈd jest organem wïaĂciwym do podejmowania wszystkich decyzji niezastrzeĝonych w przepisach ustawy oraz umowie spóïki do kompetencji innych organów i z tego wzglÚdu w przypadku zarzÈdu mówimy o zasadzie domniemania kompetencji zarzÈdu.

Reprezentacja spóïki polega na dziaïa- niu zarzÈdu, przedstawicieli ustawowych, peïnomocników, prokurentów, polegajÈcym na skïadaniu i przyjmowaniu oĂwiadczeñ woli za spóïkÚ lub w jej imieniu. Reprezen- tacja spóïki odnosi siÚ do dziaïañ podej- mowanych w stosunkach zewnÚtrznych spóïki. WbmyĂl art. 204 ksh prawo czïonka zarzÈdu do reprezentowania spóïki obej- muje wszystkie czynnoĂci sÈdowe i poza- sÈdowe spóïki (Kidyba, 2013, s. 869–872).

Przez prowadzenie spraw spóïki naleĝy rozumieÊ podejmowanie decyzji we wszystkich sferach jej dziaïania oraz decyzji przygotowujÈcych lub wykonujÈcych czyn- noĂci prawne (Naworski, 2001, s. 393).

Wb zakres pojÚcia prowadzenia spraw spóïki wchodzÈ teĝ czynnoĂci o charakterze organizacyjnym. W ramach prowadzenia spraw spóïki zarzÈd w przewaĝajÈcej mierze dokonuje czynnoĂci o charakterze

(3)

faktycznym (Kidyba, 2013, s.b 870–871).

Zgodnie z treĂciÈ przepisów art. 201 § 1 i 208 § 2bksh, z chwilÈ powoïania zarzÈdu, kaĝdy z jej czïonków ma prawo i obowiÈ- zek prowadzenia spraw spóïki. ObowiÈzku tego nie moĝna wyïÈczyÊ w stosunku do niektórych czïonków zarzÈdu, choÊ nie moĝna przy tym wykluczyÊ podziaïu miÚ- dzy nimi wykonywania prawnych czynnoĂci (Naworski, 2001, s. 395). Przepis ten jednak w ĝaden sposób nie zmienia generalnego obowiÈzku prowadzenia wszystkich spraw spóïki przez kaĝdego z czïonków zarzÈdu.

Co prawda wprowadzony do ksh art. 208

§b8 przewiduje szczególne uprawnienia prezesa wbzakresie gïosu oraz daje moĝliwoĂÊ przyznania mu szczególnych, innych upraw- nieñ w umowie spóïki. Przepis ten jednak wb ĝaden sposób nie zmienia wskazanej wczeĂniej zasady, a wiÚc naleĝytego dbania o interesy spóïki przez wszystkich czïon- ków zarzÈdu, przez co naleĝy rozumieÊ takĝe wykonywania przez spóïkÚ szczegól- nych obowiÈzków prawnych wynikajÈcych zbprzepisów prawa. Oznacza to, ĝe brak jest przepisu prawnego, który przewiduje szcze- gólne zasady odpowiedzialnoĂci w stosunku do prezesa zarzÈdu. Jego pozycja w spóïce ma z pewnoĂciÈ charakter uprzywilejowany, ale nie oznacza to ustawowego ograniczenia powinnoĂci naleĝytego wykonywania obowiÈzków przez inne osoby wchodzÈce w skïad zarzÈdu (Lachowski i Oczkowski, 2006, s. 260).

ObowiÈzek prowadzenia bieĝÈcych spraw spóïki przez wszystkich czïonków zarzÈdu jest generalnÈ zasadÈ. Status prawny czïonka zarzÈdu uksztaïtowany zostaï przez ustawodawcÚ w sposób szcze- gólny. Przy wykonywaniu swoich obo- wiÈzków powinien dokïadaÊ starannoĂci sumiennego kupca. Uwaĝa siÚ przy tym, ĝe objÚcie tego stanowiska w danej spóïce mimo braku wyksztaïcenia lub wiadomo- Ăci potrzebnych do prowadzenia jej spraw jest naruszeniem wymaganej starannoĂci i sumiennoĂci². Osoby wchodzÈce wbskïad tego organu sÈ tymi osobami, które posia- dajÈ uprawnienia do rozporzÈdzania majÈtkiem spóïki, zaciÈgania zobowiÈzañ, czyli dokonywaniach tych czynnoĂci, które wywoïujÈ skutki prawne w sferze majÈtko- wej reprezentowanego podmiotu (Lachow- ski i Oczkowski, 2006, s. 27). To wïaĂnie zarzÈd, z uwagi na posiadane uprawnienia i obowiÈzki, odpowiada za kondycjÚ finan- sowÈ spóïki oraz za jej dziaïanie zgodnie

zb prawem. Co wiÚcej, zarzÈd powinien mieÊ takĝe na wzglÚdzie ochronÚ interesów majÈtkowych wierzycieli spóïki. Narusze- nie tego obowiÈzku i naraĝenie wierzycieli na szkodÚ majÈtkowÈ z powodu wadliwego zarzÈdu moĝe skutkowaÊ odpowiedzial- noĂciÈ czïonków zarzÈdu za zobowiÈzania spóïki, jak równieĝ odpowiedzialnoĂciÈ karnÈ. ObowiÈzku tego nie moĝna wyïÈ- czyÊ lub ograniczyÊ w drodze odpowied- nich postanowieñ umowy lub uchwaï spóïki (Lachowski i Oczkowski, 2006, s. 28–29).

3. OdpowiedzialnoĂÊ karna czïonków zarzÈdu w Ăwietle przepisów kodeksu spóïek handlowych (przestÚpstwa indywidualne)

W zwiÈzku z powyĝszym za niedo- peïnienie obowiÈzków, nienaleĝyte ich wypeïnienie czy wypeïnienie niezgod- nie zb przepisami obowiÈzujÈcego prawa, czïonkowie zarzÈdu podlegajÈ odpowie- dzialnoĂci karnej. W nauce prawa karnego czyn rozumiany jest jako zachowanie czïowieka. PrzenoszÈc to stwierdzenie na grunt rozwaĝañ o odpowiedzialnoĂci karnej czïonków kolegialnych organów spóïek kapitaïowych, trzeba stwierdziÊ, ĝe praw- nokarnemu wartoĂciowaniu nie podlega zachowanie takiego gremium jako caïo- Ăci, lecz zachowanie jego poszczególnych czïonków (Lechowski i Oczkowski, 2006, s.b 28). OdpowiedzialnoĂci karnej za prze- stÚpstwa indywidualne wskazane wb ksh podlega kaĝdy czïonek zarzÈdu spóïki kapitaïowej, poniewaĝ naleĝy przyjÈÊ, ĝe wraz z przyjÚciem funkcji czïonka zarzÈdu osoba ta przyjmuje ogólne ustawowe obo- wiÈzki zwiÈzane z tÈ funkcjÈ (Zawïocki, 2013, s. 1479–1480). CechÈ wspóïczesnych systemów prawnych jest moĝliwoĂÊ postawienia zarzutu popeïnienia przestÚpstwa osobie fizycznej. Oznacza to, ĝe tylko takie podmioty mogÈ ponosiÊ odpowiedzialnoĂÊ karnÈ za swój czyn w granicach swojej winy (zasada indywidualizacji odpowiedzialno- Ăci karnej) (Lachowski i Oczkowski, 2006, s. 25). Indywidualizacja odpowiedzialnoĂci czïonków zarzÈdu wynika z podstawowej zasady prawa karnego, jakÈ jest wïaĂnie zasada indywidualizacji odpowiedzialnoĂci karnej (Czura-Kalinowska, 2014). Zda- niem R. Zawïockiego przestÚpstwo popeï- niajÈ wszyscy czïonkowie zarzÈdu, jednak

(4)

ich odpowiedzialnoĂÊ jest indywidualna (Zawïocki, 2004, s. 1270).

Znany jest podziaï przestÚpstw wedïug kryterium podmiotowoĂci na przestÚpstwa powszechne (ogólne) i przestÚpstwa indywidualne (delictapropria) (Dermont, 2001, s. 72). W przypadku przestÚpstw indywidualnych (delictapropria) dyspozycja normy wymaga od sprawcy posiadania okreĂlonej wïaĂciwoĂci i konstruuje typ przestÚpstwa w ten sposób, ĝe tylko w razie posiadania tej wïaĂciwoĂci okreĂlone w dyspozycji normy dziaïanie sprawcy jest przestÚp- stwem (Waszczyñski, 1992, s. 115–116). Do najbardziej skonkretyzowanych podmio- tów wystÚpków okreĂlonych przez kodeks spóïek handlowych zaliczyÊ wypada m.in.

wïaĂnie czïonków zarzÈdu. To ten organ najbardziej naraĝony jest na pozosta- nie podmiotem wystÚpku. WystÚpuje on wb art.b 586 i n. ksh – okreĂlajÈcych prze- stÚpstwa oraz art. 594 i 595 ksh – okreĂla- jÈcych naruszenie przepisów porzÈdkowych (Dermont, 2001, s. 73).

W kodeksie spóïek handlowych wbtytulebV Przepisy karne zawarte sÈ normy okreĂlajÈce poszczególne typy wystÚpków.

Poniĝej omówione zostanÈ przepisy karne zawarte w ksh oraz przedstawiona odpo- wiedzialnoĂÊ czïonków zarzÈdu za wybrane wystÚpki, które mogÈ znaleěÊ zastosowanie do czïonków zarzÈdu spóïek kapitaïowych.

W kolejnych przepisach 586–595 ksh znaj- dziemy przestÚpstwa, które moĝna zakwali- fikowaÊ jako przestÚpstwa na szkodÚ wspól- ników i wierzycieli spóïki handlowej.

3.1. Niezgïoszenie wniosku o upadïoĂÊ spóïki

Zgodnie z art. 586 ksh kto, bÚdÈc czïon- kiem zarzÈdu spóïki albo likwidatorem, nie zgïasza wniosku o upadïoĂÊ spóïki handlowej pomimo powstania warunków uzasadniajÈ- cych wedïug przepisów upadïoĂÊ spóïki pod- lega grzywnie, karze ograniczenia wolnoĂci albo pozbawienia wolnoĂci do roku.

KarnoprawnÈ istotÈ rozwaĝanego prze- stÚpstwa jest karalne niezgïoszenie wniosku o upadïoĂÊ spóïki handlowej w sytuacji, gdy speïnione zostaïy warunki uzasadniajÈce koniecznoĂÊ dokonania takiej czynnoĂci (Zawïocki, 2013, s. 1475).

OdpowiedzialnoĂÊ wynikajÈca z tego przepisu ĂciĂle wiÈĝe siÚ z prawnym obo- wiÈzkiem czïonków zarzÈdu doïoĝenia naleĝytej starannoĂci w prowadzeniu spraw spóïki oraz unikania wszelkich sytuacji,

wbktórej spóïka, na skutek ich zawinionego zachowania, mogïaby ponieĂÊ szkodÚ.

Do zakresu tych obowiÈzków w sposób oczywisty naleĝy takĝe obowiÈzek zgïo- szenia wniosku o upadïoĂÊ spóïki. Jest to konieczne zbuwagi na przesïanki formalne i materialne. Wskazany obowiÈzek jest na tyle istotny dla interesów spóïki oraz jej wierzycieli, ĝe ustawodawca opatrzyï jego niedopeïnienie sankcjÈ karnÈ.

Przepis ten dotyczy wszystkich spóïek osobowych i kapitaïowych, które prowadzÈ w celu zarobkowym i na wïasny rachunek dziaïalnoĂÊ gospodarczÈ. Nie dotyczy on zatem tych spóïek handlowych, które nie prowadzÈ dziaïalnoĂci zarobkowej (np.

spóïki non profit albo fundusze emerytalne) lub nie prowadzÈ na wïasny rachunek dzia- ïalnoĂci gospodarczej. OdpowiedzialnoĂÊ karna na podstawie analizowanego przepisu nie odnosi siÚ do przedsiÚbiorców, co do których moĝliwoĂÊ upadïoĂci jest wbogóle wyïÈczona, np. pañstwowe i komu- nalne jednostki organizacyjne, NFZ, przed- siÚbiorstwa pañstwowe i inne (Zawïocki, 2013, s. 1476).

Jak wskazuje A. Dermont, istotÈ rozwa- ĝanego przestÚpstwa nie jest zaprzestanie pïacenia dïugów przez spóïkÚ handlowÈ (Dermont, 2001, s. 77). Oznacza to, ĝe jakikolwiek ujemny bilans oraz zaprzestanie pïacenia dïugów same przez siÚ nie determinujÈ odpowiedzialnoĂci karnej.

OdpowiedzialnoĂÊ karnÈ na podstawie analizowanego przepisu moĝna bowiem ponieĂÊ tylko wtedy, gdy w sposób faktyczny naruszy siÚ ĂciĂle okreĂlony obowiÈzek zgïoszenia upadïoĂci. W ramach zarzutu popeïnienia tego wystÚpku zachodzi bez- wzglÚdna koniecznoĂÊ Ăcisïego okreĂlenia i wykazania konkretnej przesïanki obligu- jÈcej do zgïoszenia upadïoĂci³. W doktrynie prezentowany jest poglÈd, ĝe znamiona przestÚpstwa z art. 586 ksh zachodzÈ, gdy speïnione sÈ dwie przesïanki, a mianowicie, gdy zachodzi stan niewypïacalnoĂci dïuĝ- nika ustalany na podstawie niewykonania przez dïuĝnika wymaganych zobowiÈzañ oraz gdy niewypïacalnoĂÊ dïuĝnika oparta jest na ustaleniu, ĝe zobowiÈzania dïuĝnika przekraczajÈ wartoĂÊ jego majÈtku, sta- nowiÈcÈ podstawÚ ogïoszenia upadïoĂci.

Wedïug innego stanowiska do realizacji ww. ustawowych znamion wymagane jest istnienie trzech przesïanek, a mianowicie dodatkowo istnienie stanu, w którym nie- wykonanie zobowiÈzañ ma charakter trwaïy

(5)

oraz stanu, gdy majÈtek niewypïacalnego dïuĝnika jest wystarczajÈcy na zaspokoje- nie kosztów postÚpowania upadïoĂciowego (Czura-Kalinowska, 2014, s. 1937).

Naleĝy podzieliÊ poglÈd, ĝe w sytuacji gdy zachodzÈ warunki do ogïoszenia upa- dïoĂci, to zarzÈd lub likwidator – niezaleĝ- nie od zwoïania zgromadzenia wspólników celem podjÚcia uchwaïy w tym przedmio- cie – powinien zïoĝyÊ w sÈdzie wniosek ob ogïoszenie upadïoĂci spóïki (Skorupka, 2000, s. 33–34). Od odpowiedzialnoĂci z art.b 586b ksh nie zwalnia takĝe sprawcy sytuacja, gdy osoba zobowiÈzana do zïoĝe- nia wniosku nie zïoĝy go, gdy stwierdzi, ĝe zachodzi jedna z sytuacji, które zobowiÈ- zujÈ bÈdě uprawniajÈ sÈd upadïoĂciowy do oddalenia wniosku o ogïoszenie upadïoĂci.

Naleĝy pamiÚtaÊ równieĝ o tym, ĝe odpo- wiedzialnoĂÊ za naruszenie obowiÈzku zgïo- szenia upadïoĂci powstaje zarówno wtedy, gdy osoby, na których ciÈĝyï ten obowiÈ- zek, wb ogóle nie wystÈpiïy z wnioskiem, jak ibwówczas, gdy wniosek zostaï zïoĝony, lecz z przekroczeniem terminu okreĂlonego przez przepisy prawa upadïoĂciowego do dokonania tej czynnoĂci (Czura-Kalinow- ska, 2014, s. 1937). Taka sama sytuacja powstaje, gdy zostanie zïoĝony wniosek nieodpowiadajÈcy innym wymaganiom prawa upadïoĂciowego i naprawczego albo zostaje nienaleĝycie opïacony i w zwiÈzku z tym zwrócony bez wzywania dïuĝnika objego uzupeïnienie lub opïacenie (Rodzyn- kiewicz, 2014, s. 1308). Zdaniem P. Pinior jako przestÚpstwo powinno byÊ traktowane niezïoĝenie wniosku o ogïoszenie upadïo- Ăci, a takĝe zamierzone skïadanie wniosku niespeïniajÈcego wymogów formalnych.

Nie jest natomiast – jego zdaniem – objÚte penalizacjÈ zïoĝenie wniosku niespeïnia- jÈcego wymogów formalnych, jeĝeli byïo to wynikiem dziaïania niezamierzonego (Pinior, 2014, s. 1460).

Przepis art. 586 ksh nie bÚdzie miaï zastosowania w sytuacji, gdy przedsiÚ- biorca zïoĝyï podania o otwarcie postÚpo- wania ukïadowego. W tej sytuacji nastÚpuje zawieszenie biegu terminu do zgïoszenia wniosku o ogïoszenie upadïoĂci. Zïoĝenie podania uchyla zatem – przynajmniej tym- czasowo – obowiÈzek zgïoszenia wniosku obupadïoĂÊ (Uliasz, 2002, s. 156).

JeĂli przesïanki, którymi kieruje siÚ na przykïad dany czïonek zarzÈdu, aby opóě- niÊ decyzje o zïoĝeniu wniosku o upadïoĂÊ, choÊ wÈtpliwe, sÈ oparte na dowodach

trudnych do zweryfikowania w danym momencie, moĝe on zostaÊ uwolniony od odpowiedzialnoĂci karnej bÈdě stopieñ jego zawinienia moĝe ulec zmniejszeniu. To, ĝe nieznajomoĂÊ prawa nie zwalnia od odpo- wiedzialnoĂci, nie tïumaczy jednoczeĂnie, ĝe bïÚdna ocena oparta na niepeïnej wiedzy – w danej sytuacji usprawiedliwionej oko- licznoĂciami – moĝe jÈ zastÚpowaÊ (Kidyba, 2015, s. 1502).

3.2. Dopuszczenie do nabycia wïasnych udziaïów lub akcji albo brania ich w zastaw

Zgodnie z art. 588 ksh kto, bÚdÈc czïon- kiem zarzÈdu albo likwidatorem, dopuszcza do nabycia przez spóïkÚ handlowÈ wïasnych udziaïów lub akcji albo brania ich w zastaw podlega karze grzywny, karze ograniczenia wolnoĂci albo pozbawienia wolnoĂci do 6bmiesiÚcy.

KarnoprawnÈ istotÈ przestÚpstwa zbart.b588 ksh jest karalne dopuszczenie do nabycia przez spóïkÚ handlowÈ wïasnych udziaïów lub akcji albo brania ich w zastaw.

PrzestÚpstwo z art. 588 ksh jest przykïa- dem kryminalizacji norm (zakazów) zawartych w okreĂlonych przepisach regulujÈcych funkcjonowanie spóïek handlowych. Kry- minalizacja wskazanego zachowania wynika z nastÚpujÈcych przesïanek:

1) Wskutek nabywania wïasnych akcji (udziaïów) zmniejsza siÚ rzeczywisty majÈtek spóïki,

2) Uznanie prawa do nabycia wïasnych akcji (udziaïów) doprowadziïoby do wykreowania faktycznie nowych form prawnych dziaïalnoĂci gospodarczej, co jest niezgodne z zasadÈ numerus clausus podmiotów prawa handlowego (Czura- Kalinowska, 2014, s. 1940).

Uregulowanie zawarte w art. 588b ksh jest emanacjÈ przepisu zawartego wb art.b 200b ksh, dotyczÈcym spóïki z o.o.

oraz w art. 362 § 1 i 2 ksh dotyczÈcego spóïki akcyjnej. W literaturze niejedno- znacznie przyjmuje siÚ dopuszczalnoĂÊ sto- sowania tego przepisu do spóïki komandytowo-akcyjnej. Zdaniem Zawïockiego przepis dotyczy takĝe spóïki komandytowo-akcyjnej (Zawïocki, 2013, s. 1496).

Jednakĝe juĝ M.bRodzynkiewicz wskazuje, ĝe w odniesieniu do spóïki komandytowo- akcyjnej art. 588 ksh moĝe mieÊ zastosowanie tylko wówczas, gdy chodzi o czyn- noĂci dokonywane przez likwidatora takiej spóïki, bowiem komplementariusz, który

(6)

dopuĂciï siÚ zakazanego nabycia akcji wïa- snych nie jest czïonkiem zarzÈdu spóïki (Rodzynkiewicz, 2014, s. 1310). Z kolei P.b Pinior zajmuje stanowisko, ĝe w przypadku spóïki komandytowo-akcyjnej do komplementariuszy stosuje siÚ odpowiednio przepisy dotyczÈce czïonków zarzÈdu, stosuje siÚ przepisy dotyczÈce kapitaïu zakïadowego i akcji. Trudno zatem przyjÈÊ, ĝe przestÚpstwo to moĝna popeïniÊ tylko w spóïce akcyjnej. De lege ferenda autor proponuje objÈÊ przepisem takĝe komplementariuszy (Pinior, 2015, s. 1464–1465).

Artykuï 588 ksh nie okreĂla samodzielnie w sposób zupeïny i kompletny znamion typu czynu zabronionego, lecz celem ich ustalenia konieczne jest odwoïanie siÚ do treĂci art.b200 i 362 ksh. Przepisy te bowiem wspóïokreĂlajÈ ïÈcznie z art. 588b ksh zakres nabywania wïasnych udziaïów lub akcji przez spóïkÚ oraz ustawowy opis czynu zabronionego (Czura-Kalinowska, 2014, s.b1942). MówiÈc inaczej: przepisy te zawierajÈ katalogi okolicznoĂci wyïÈczajÈ- cych bezprawnoĂÊ zachowania siÚ sprawcy (odpowiednio art. 200 § 4 ksh oraz 362 § 1 zd. 2 pkt 1–9 ksh) (Zawïocki, 2013, s. 1497).

Rozwaĝany przepis kryminalizuje wyïÈcznie czynnoĂci odnoszÈce siÚ do „wïa- snych udziaïów lub akcji”, co ogranicza krÈg potencjalnych sprawców wyïÈcznie do czïonków organu spóïki-emitenta. Decyzje tego rodzaju w praktyce podejmowane sÈ kolegialnie (np. w formie uchwaïy zarzÈdu).

Karalne jest nie tylko podjÚcie czynnoĂci potrzebnych do nabycia wïasnych udziaïów lub akcji, lecz takĝe Ăwiadomy ibzamierzony brak sprzeciwu (Pinior, 2015, s. 1464).

Czïonkowie zarzÈdu (i likwidator) bÚdÈ wiÚc ponosiÊ odpowiedzialnoĂÊ zarówno wtedy, gdy podejmÈ czynnoĂci zmierzajÈce do nabycia przez spóïkÚ wïasnych udziaïów lub akcji, jak i w przypadku, gdy nie wyraĝÈ wymaganej aktywnoĂci wbcelu przeciwdzia- ïania takim czynnoĂciom podejmowanym np. przez pozostaïych czïonków zarzÈdu, likwidatorów, czy nawet czïonków innych organów spóïki (Uliasz, 2002, s. 158).

Naleĝy przy tym pamiÚtaÊ, ĝe przestÚpstwo to moĝna popeïniÊ wyïÈcznie umyĂlnie, zbzamiarem bezpoĂrednim albo z zamiarem ewentualnym. PrzestÚpny zamiar sprawcy polega tutaj ïÈcznie na:

1) jego ĂwiadomoĂci kodeksowych zakazów nabycia przez spóïkÚ handlowÈ wïa- snych udziaïów lub akcji albo brania ich wbzastaw, oraz

2) jego woli dopuszczenia do naruszenia tych zakazów (Zawïocki, 2013, s. 1501).

3.3. Bezprawne wydanie dokumentów na udziaïy lub prawa do zysków w spóïce z o.o.

Zgodnie z art. 589 ksh kto, bÚdÈc czïon- kiem zarzÈdu albo likwidatorem spóïki zb ograniczonÈ odpowiedzialnoĂciÈ, dopusz- cza do wydania przez spóïkÚ dokumentów imiennych, na okaziciela lub dokumentów na zlecenie na udziaïy lub prawa do zysków w spóïce podlega grzywnie, karze ogranicze- nia wolnoĂci albo pozbawienia wolnoĂci do 6 miesiÚcy.

KarnoprawnÈ istotÈ rozwaĝanego prze- stÚpstwa jest karalne dopuszczenie do wydania przez spóïkÚ z ograniczonÈ odpo- wiedzialnoĂciÈ okreĂlonych dokumentów na udziaïy lub prawa do zysków w tej spóïce. Kryminalizacja tego zachowania wynika wprost z normy art. 174 §b6bksh. Sta- nowi on, ĝe na udziaïy lub prawa do zysku w spóïce nie mogÈ byÊ wystawiane dokumenty na okaziciela, jak równieĝ dokumenty imienne lub na zlecenie. Odpowie- dzialnoĂÊ karna wynikajÈca z tego przepisu ma na ceku wzmocnienie ochrony zakazu wystawiania dokumentów udziaïowych na okaziciela lub na zlecenie, inkorporujÈcych prawa na udziaïy lub prawa do zysków dla potencjalnie kaĝdego zainteresowanego, tj. anonimowoĂÊ wspólników spóïki z o.o.

Konstrukcja sp. z o.o. opiera siÚ bowiem na Ăcisïym powiÈzaniu udziaïu w tej spóïce z okreĂlonÈ osobÈ. AnonimowoĂÊ wspólni- ków sp. z o.o. jest wykluczona, uniemoĝ- liwiaïoby to bowiem m.in. unikanie ich odpowiedzialnoĂci osobistej za zobowiÈza- nia spóïki (Zawïocki, 2013, s. 1501–1503).

Spóïka z o.o. jest wprawdzie spóïkÈ kapi- taïowÈ, ale wystÚpujÈ w niej elementy oso- bowe, wskazujÈce na istniejÈcÈ wiÚě miÚdzy spóïkÈ a wspólnikiem. Przejawem tego jest nie tylko art. 174 § 6 ksh, ale takĝe moĝli- woĂÊ uzaleĝnienia dopuszczalnoĂci zbycia udziaïu od zgody spóïki (art. 182 ksh), czy teĝ przysïugujÈce wspólnikowi prawo kon- troli (art. 212 § 1 ksh) (Uliasz, 2002, s. 158).

Sankcjonowanie karne zakazu przewidzia- nego w art. 174 § 6 ksh uznano w doktrynie prawa handlowego za nieporozumienie, gdyĝ w istocie nie moĝe dojĂÊ do naruszenia dobra prawnego, skoro na podstawie art. 176 § 6 ksh jakiekolwiek pisma stwier- dzajÈce prawa udziaïowe lub prawa dywi- dendowe mogÈ mieÊ wyïÈcznie charakter

(7)

zaĂwiadczeñ, a nie papierów wartoĂciowych (Kruczalak i in., 2001, s. 327).

Niedopuszczalne jest wiÚc wystawienia jakichkolwiek dokumentów, które mogïyby ucieleĂniaÊ prawa udziaïowe ibprawa do zysku (Czura-Kalinowska, 2014, s. 1944 – 1945). W doktrynie pojawiajÈ siÚ takĝe gïosy, ĝe sankcja karna dotyczy wydawania wymienionych dokumentów, a nie samego ich wystawienia. Natomiast czyn- noĂci zmierzajÈce do wydania dokumentu innemu podmiotowi (np. jego wystawienie) mogÈ byÊ podstawÈ odpowiedzialnoĂci karnej za usiïowanie popeïnienia przestÚpstwa okreĂlonego w tym przepisie (Walerjan ib¿ak, 2010, s. 233–234). Nie oznacza to, ĝe nie moĝna wydawaÊ zaĂwiadczeñ potwier- dzajÈcych bycie wspólnikiem, co jednak nie powinno byÊ odwzorowaniem ksiÚgi udzia- ïów. Artykuï 589 ksh nie kryminalizuje zachowania sprawcy, gdy jego przedmiotem sÈ tzw. Ăwiadectwa udziaïowe, które tylko potwierdzajÈ objÚcie przez okreĂlony przedmiot udziaïu, ale nie ucieleĂniajÈ wb sobie jakichkolwiek praw majÈtkowych (Czura-Kalinowska, 2014, s. 1944–1945).

Nie moĝe byÊ takĝe mowy o popeïnieniu przestÚpstwa okreĂlonego w art. 589 ksh wówczas, gdy zarzÈd spóïki z ograniczonÈ odpowiedzialnoĂciÈ wydaje dokumenty tzw. obligacji partycypacyjnych, czyli takich, które przyznajÈ obligatariuszowi prawo do udziaïu w zyskach emitenta, gdyĝ spóïka zb ograniczonÈ odpowiedzialnoĂciÈ jest wyraěnie upowaĝniona do emisji takich papierów wartoĂciowych (zob. art. 19 ust.b2 ustawy o obligacjach) (Rodzynkiewicz, 2014, s. 1312).

SprawcÈ przestÚpstwa moĝe byÊ czïonek zarzÈdu lub likwidator, który wydaï taki dokument, jak równieĝ czïonek zarzÈdu, który nie przeciwstawiï siÚ takim czynno- Ăciom (Kidyba, 2015, s. 1507).

3.4. Bezprawne wydanie akcji

nieopïaconych lub przed rejestracjÈ Art. 592. Czïonek zarzÈdu, który dopusz- cza do wydania dokumentów akcji:

1) niedostatecznie opïaconych, 2) przed zarejestrowaniem spóïki,

3) w przypadku podwyĝszenia kapitaïu zakïadowego – przed zarejestrowaniem podwyĝszenia – podlega grzywnie, karze ograniczenia wolnoĂci albo pozbawienia wolnoĂci do roku.

KarnoprawnÈ istotÈ rozwaĝanego prze- stÚpstwa jest karalne nieuprawnione wyda-

nie przez czïonka zarzÈdu spóïki akcyjnej dokumentów akcji, z naruszeniem konkret- nych zakazów ustawowych z ksh. Karalne jest tutaj w szczególnoĂci naruszenie zakazu wydania dokumentu akcji:

1. w peïni nieopïaconych, wynikajÈcego zbart. 335 § 1 ksh,

2. przed zarejestrowaniem spóïki, wynika- jÈcego z art. 322 ksh,

3. przed zarejestrowaniem podwyĝszenia kapitaïu zakïadowego, wynikajÈcego zb art. 335 § 4 ksh (Zawïocki, 2013, s.b1522).

Zakaz wydawania akcji niedostatecznie opïaconych dotyczy jedynie akcji na okaziciela (art. 335 § 1 ksh). Akcje imiennie mogÈ byÊ wydawane przed peïnÈ wpïatÈ (art. 335 § 2 ksh). Wydanie dokumentów akcji, które sÈ niedostatecznie opïacone moĝe spowodowaÊ, ĝe nie bÚdzie moĝliwe wyegzekwowanie wpïat na akcje. Wyda- nie akcji w tej sytuacji powoduje zagro- ĝenie dla obrotu. Nie sÈ one jeszcze pra- wami pewnymi (Czura-Kalinowska, 2014, s.b1951 – 1952).

WystÚpku z art. 592 ksh dokonuje wiÚc czïonek zarzÈdu, który dopuszcza do wydania akcji przed zarejestrowaniem spóïki lub przed zarejestrowaniem podwyĝszenia kapitaïu zakïadowego. Dotyczy to równieĝ sytuacji, gdy czïonek zarzÈdu dopuszcza do wydania akcji nienaleĝycie opïaconych (Uliasz, 2002, s. 160).

CzynnoĂÊ dopuszczenia do wydania dokumentów akcji oznacza kaĝde zachowanie siÚ sprawcy, w wyniku którego nastÈpiïo fizyczne przekazanie (odebranie) dokumentu akcji przez osobÚ trzeciÈ, w sytu- acjach opisanych w pkt 1–3 ww. przepisu.

Z literalnego brzemienia przepisu wyniku, ĝe karalne jest wydanie co najmniej dwóch dokumentów akcji (Czura-Kalinowska, 2014, s. 1953).

Rozwaĝana norma prawnokarna odnosi siÚ wyïÈcznie do spóïki akcyjnej, nie odnosi siÚ do publicznej spóïki akcyjnej, co wynika z art. 328 par 6 ksh. W przypadku tej spóïki nie dochodzi bowiem do wydania dokumen- tów z akcji (Zawïocki, 2013, s. 1522 – 1523).

Rozwaĝana norma nie dotyczy takĝe spóïki komandytowo-akcyjnej, mimo ĝe takĝe wb tej spóïce emituje siÚ akcje, których dokumenty mogÈ byÊ nieprawidïowo wydawane. W spóïce komandytowo-akcyjnej nie ma jednak zarzÈdu, a wykïadnia rozszerza- jÈca jest niedopuszczalna (Rodzynkiewicz, 2014, s. 1316)⁴. Zdaniem M. Rodzynkie-

(8)

wicza przepis art. 592 ksh nie odnosi siÚ takĝe do likwidatora wobec jasnego brzmie- nia przepisu i zakazu wykïadni rozszerza- jÈcej na niekorzyĂÊ (Rodzynkiewicz, 2014, s. 1316). Odmiennie stanowisko zajmuje tutaj A. Kidyba, który uwaĝa, ĝe poglÈd ten nie jest trafny, poniewaĝ niewÈtpliwie art. 592 ksh jest przepisem dotyczÈcym czïonka zarzÈdu, ale przecieĝ w ogólnoĂci przepisy ob czïonkach zarzÈdu stosujemy odpowiednio do likwidatorów z mocy ode- sïania zawartego w art. 466 ksh (Kidyba, 2015, s. 1511).

3.5. WïaĂciwoĂÊ rzeczowa i przepisy porzÈdkowe

Przepisy zawarte w tytule V Przepisy karne w kodeksie spóïek handlowych zawierajÈ przepisy karne, zawierajÈce tzw.

sankcje kryminalne, pozostajÈce w kompetencji sÈdów rejonowych (art. 593 ksh).

SÈ równieĝ dwa inne przepisy, art. 594 ib 595 ksh naleĝÈce do wïaĂciwoĂci rzeczo- wej sÈdów rejestrowych. IstotÈ tych prze- pisów jest karalne naruszenie okreĂlonych obowiÈzków informacyjnych przez czïon- ków zarzÈdu spóïki handlowej, komple- mentariusza oraz jej likwidatora. Przepisy te nie okreĂlajÈ ani przestÚpstw, ani teĝ wykroczeñ, lecz przewinienia o charakterze dyscyplinarnym. PostÚpowanie co do tych przewinieñ przeprowadza sÈd rejestrowy, on teĝ orzeka karÚ dyscyplinarnÈ.

W tym przypadku grzywna orzekana przez sÈd rejestrowy ma tutaj charakter grzywny przewidzianej w Krajowym Rejestrze SÈdo- wym i podlega ona reĝimowi przepisów kpc. Nie ma ona charakteru sankcji karnej, lecz szczególnego pozapenalnego Ărodka prawnego przymusu (Zawïocki, 2013, s.b1529–1530).

4. Podsumowanie

Kodeks kryminalizuje odpowiedzialnoĂÊ czïonków zarzÈdu, poniewaĝ to na tym organie spoczywa duĝy ciÚĝar w zakresie realizacji naïoĝonych na nich obowiÈzków.

PrzestÚpstwa z tej grupy sankcjonujÈ niewy- konywanie obowiÈzków (zaniechanie) czy teĝ dziaïanie w sposób sprzeczny z naïo- ĝonymi na nimi obowiÈzkami. Odpowie- dzialnoĂÊ karna, jakiej podlegajÈ czïonko- wie zarzÈdu ma przede wszystkim na celu niedopuszczenie do sytuacji dziaïania na szkodÚ spóïki przez organy zobowiÈzane ustawowe i, umownie, do dbania o jej inte-

resy gospodarcze. Z caïÈ stanowczoĂciÈ naleĝy stwierdziÊ, ĝe przepisy karne zawarte w ksh mogÈ stanowiÊ skuteczny instrument pozwalajÈcy na zwalczanie patologicznych zjawisk w dziaïalnoĂci spóïek handlowych (Uliasz, 2002, s. 162). Jest to rozwiÈzanie niezwykle rzadko spotykane w praktyce, gdyĝ ewentualne dziaïania sprzeczne zbpra- wem czy zaniechanie w zakresie realizacji przez czïonków zarzÈdu okreĂlonych obo- wiÈzków i roszczenia z tego wynikajÈce rozwiÈzywane sÈ w ramach postÚpowania cywilnego. Tymczasem wydaje siÚ, ĝe droga postÚpowania karnego jest i szybsza i sku- teczniejsza, a dziÚki okreĂlonym instytu- cjom pozwala – obok uzyskania ewentual- nego wyrok skazujÈcego – zaspokoiÊ takĝe (jednoczeĂnie) roszczenia cywilnoprawne (naprawienie szkody). Jest to równieĝ roz- wiÈzanie o wiele tañsze aniĝeli dochodzenie roszczeñ na drodze cywilnoprawnej, nie jest bowiem obarczone opïatami zwiÈzanymi zbwszczÚciem postÚpowania, albowiem sÈ to przestÚpstwa Ăcigane zburzÚdu przez urzÈd prokuratorski. OczywiĂcie naleĝy pamiÚ- taÊ o tym, ĝe z samej istoty prawa karnego wynika, ĝe nie jest moĝliwa odpowiedzial- noĂÊ karna tylko na tej podstawie, ĝe ktoĂ jest czïonkiem zarzÈdu. OdpowiedzialnoĂÊ karnÈ naleĝy zawsze rekonstruowaÊ w opar- ciu o indywidualne faktyczne zachowanie kaĝdego zb czïonków organu kolegialnego (Zawïocki, 2013, s. 1499), wypeïniajÈce znamiona strony podmiotowej i przedmio- towej czynu zabronionego. W doktrynie prawa karnego przyjmuje siÚ, ĝe jest moĝ- liwe wspóïsprawstwo przy tego typu prze- stÚpstwach, co niekiedy bÚdzie oczywiste w przypadku decyzji podjÚtych kolegialnie.

Oznacza to, ĝe za niewïaĂciwe wykonywa- nie obowiÈzków zwiÈzanych zb naleĝytym prowadzeniem spraw spóïki mogÈ odpo- wiadaÊ jako wspóïsprawcy wszyscy czïon- kowie zarzÈdu spóïki. PodkreĂliÊ przy tym naleĝy, ĝe przy szczególnym obowiÈzku prawnym sankcjonowanym normÈ prawa karnego problem odpowiedzialnoĂci karnej wszystkich osób wchodzÈcych w skïad kolegialnego organu moĝe nie powstaÊ, jeĝeli ten obowiÈzek zostaï powierzony indywidualnie okreĂlonej osobie, bÚdÈ- cej czïonkiem zarzÈdu spóïki (Lachowski ibOczkowski, 2006, s. 30). Wydaje siÚ jednak, ĝe w kaĝdym przypadku naleĝy ana- lizowaÊ moĝliwoĂÊ postawienia zarzutu wszystkim czïonkom zarzÈdu, gdyĝ prze- cieĝ na kaĝdym zb nich spoczywa obowiÈ-

(9)

zek naleĝytego dbania o interesy spóïki.

Ewentualne wyïÈczenie odpowiedzialno- Ăci karnej danego czïonka zarzÈdu moĝe nastÈpiÊ tylko w sytuacji dokonania dodat- kowych ustaleñ faktycznych, np. w przypadku szczegóïowego podziaïu zadañ miÚ- dzy poszczególnych czïonków zarzÈdu, czy teĝ statutowego postanowienia w spóïce akcyjnej, wyïÈczajÈcego obowiÈzek prowadzenia i jej reprezentowanie, co w konse- kwencji ma na celu zapewnienie prawidïo- wego obrotu jej spraw przez danÈ osobÚ (Lachowski i Oczkowski, 2006, s. 31–32).

OkolicznoĂciami wyïÈczajÈcymi odpowie- dzialnoĂÊ bÚdzie takĝe sytuacja, gdy czïo- nek zarzÈdu zïoĝyï rezygnacjÚ z peïnienia funkcji czïonka zarzÈdu (z tÈ chwilÈ wygasa mandat), odwoïanie czïonka zarzÈdu przed upïywem kadencji, jak i zawieszenie czïonka zarzÈdu w peïnieniu ww. funkcji (Czura-Kalinowska, 2014, s. 1942). Oko- licznoĂciÈ wyïÈczajÈcÈ odpowiedzialnoĂÊ nie bÚdzie za to nieznajomoĂÊ przepisów zbksh (i innych). PrzyjmujÈc funkcje czïonka zarzÈdu lub likwidatora, przyjmujÈ oni jednoczeĂnie wszystkie obowiÈzki prawne zwiÈzane z tÈ funkcjÈ. Istnieje zatem tutaj domniemanie znajomoĂci przepisów prawa.

Naleĝy jednak pamiÚtaÊ, ĝe domniemanie to jest dopiero wstÚpnym etapem przypi- sania takiej osobie zamiaru przestÚpnego (Zawïocki, 2013, s. 1504–1505). Konieczna jest zawsze szczegóïowa analiza wypeï- nienia przez sprawcÚ/sprawców znamion przedmiotowych i podmiotowych danego przestÚpstwa. StronÚ podmiotowÈ zachowania siÚ czïonków zarzÈdu naleĝy rozpa- trywaÊ w Ăwietle przepisu art. 483 § 2 ksh, zgodnie z którym czïonek zarzÈdu powinien przy wykonywaniu swoich obowiÈzków doïoĝyÊ starannoĂci wynikajÈcej z zawo- dowego charakteru swojej dziaïalnoĂci.

Oznacza to, ĝe na podstawie samego spra- wowania funkcji czïonka zarzÈdu naleĝy domniemywaÊ jego wyĝszÈ od przeciÚtnej ĂwiadomoĂÊ i wiedzÚ o swoich czynno- Ăciach, a takĝe niemoĝnoĂÊ powoïywania siÚ np. na statut spóïki lub regulamin zarzÈdu.

Karalne jest tutaj zachowanie bÚdÈce wyra- zem Ăwiadomej woli sprawcy. Wykazanie takiej okolicznoĂci w ramach funkcjonowania sprawcy w strukturach kolegialnego zarzÈdu wymaga dokïadnego przedstawie- nia zachowania siÚ sprawcy, na podstawie którego moĝna dopiero rekonstruowaÊ jego nastawienie psychiczne (zamiar). Speïnie- nie tego warunku wydaje siÚ bardzo trudne,

albowiem decyzje zarzÈdu czÚsto zapa- dajÈ wiÚkszoĂciÈ gïosów, realizujÈ decyzje innych organów i podejmowane sÈ czÚsto jednoczeĂnie w odniesieniu do wielu spraw (Zawïocki, 2013, s. 1527–1528).

KoñczÈc, naleĝy pamiÚtaÊ, ĝe obo- wiÈzki naïoĝone na czïonków zarzÈdu nie majÈ charakteru zamkniÚtego i mogÈ mieÊ charakter szczególny. Dotyczy to np.

sankcjonowanego w art. 77 kks wykonywania przez spóïkÚ obowiÈzków pïatnika podatku lub charakteru ogólnego, np.

gdy chodzi ob obowiÈzki zwiÈzane zb nale- ĝytÈ dbaïoĂciÈ obinteresy majÈtkowe ibnie- majÈtkowe spóïki, gdzie naruszenie tego obowiÈzku sankcjonowane jest np. wbprze- pisach art.b 296b k.k. lub 586 i nastÚpne ksh. Oznacza to, ĝe przepisy karne, które mogÈ znaleěÊ zastosowanie do odpowie- dzialnoĂci czïonków zarzÈdu, zawarte sÈ nie tylko w kodeksie spóïek handlowych, lecz takĝe w kodeksie karnym, kodeksie karnym skarbowym, kodeksie wykroczeñ, kodeksie pracy, ustawie o rachunkowoĂci oraz innych aktach prawnych. Omówienie wszystkich regulacji, które mogïyby znaleěÊ zastosowanie do odpowiedzialnoĂci karnej czïonków zarzÈdu zdecydowanie wykracza poza ramy niniejszego opracowania. Warto jednak obtym pamiÚtaÊ. OdpowiedzialnoĂÊ karna jest bowiem istotnym elementem zwiÈzanym z peïnieniem funkcji czïonka zarzÈdu, o którym menedĝerowie nie mogÈ zapominaÊ, podejmujÈc okreĂlone decyzje (Walerjan i ¿ak, 2010, s. 227).

Analiza przepisów karnych w zakresie przestÚpstw indywidualnych zawartych wb kodeksie spóïek handlowych nie- wÈtpliwie prowadzi do wniosków de lege ferenda wb zakresie jednoznacznego okre- Ălenia odpowiedzialnoĂci takĝe w stosunku do likwidatorów i komplementariuszy.

Autorka niniejszego opracowania nie podziela stanowiska, ĝe przepisy karne okreĂlajÈce przestÚpstwa indywidualne, gdzie podmiotem jest zarzÈd spóïki, moĝna stosowaÊ odpowiednio do likwidatorów ib komplementariuszy poprzez odesïanie czy jakÈkolwiek analogiÚ. Przepisy karne zawsze naleĝy interpretowaÊ zgodnie zbich literalnÈ, jasnÈ, zawÚĝajÈcÈ wykïadniÈ.

Wykïadnia rozszerzajÈca jest tutaj niedopuszczalna. Skoro mowa jest jedynie o czïonkach zarzÈdu, a w spóïce komandytowo-akcyjnej zarzÈdu nie ma, to przepisy karne nie odnoszÈ siÚ do tej spóïki prawa handlowego. Skoro norma karna

(10)

nie wymienia takĝe likwidatora, to równieĝ wbtym przypadku stosowanie przepisu karnego jest niemoĝliwe. Powstaje wiÚc swo- ista luka prawna, którÈ z caïÈ pewnoĂciÈ naleĝaïoby uzupeïniaÊ o stosowne zapisy ustawowe.

Przypisy

1 Ustawa z dnia 15 wrzeĂnia 2000 r. Kodeks spóïek handlowych Dz. U. 2016.1578 t.j.

2 Wyrok SN z dnia 6 czerwca 1997 r., III CKN 65/97, OSP 1998, nr 1, poz. 6.

3 Postanowienie SN z 13.06.2012 r., V KK 434/11.

4 Stanowisko to nie jest jednolite, a w doktrynie pojawiajÈ siÚ zdania, ĝe przepis ten znajduje zastosowanie równieĝ do spóïki komandytowo- akcyjnej (tak: Kukuïa, 2007, s. 39).

Bibliografia

Czura-Kalinowska, D. (2014). W: Z. Jara (red.), Kodeks spóïek handlowych. Komentarz. Warszawa:

C.H. Beck.

Dermont, A. (2001). PrzestÚpstwa gospodarcze wb kodeksie spóïek handlowych – wybrane zagad- nienia. Prokuratura i Prawo, 10.

Hensel, P. (2015). Wykorzystanie koncepcji kon- kurujÈcych logik instytucjonalnych w badaniach organizacji. Organizacja i Kierowanie, 168, 47–60.

Kidyba, A. (2015). Kodeks spóïek handlowych.

TombII, Komentarz do art. 301–633 k.s.h. Warszawa:

Wolters Kluwer Polska.

Kidyba, A. (2013). Prawo spóïek. Warszawa: Wol- ters Kluwer Polska.

Kïobukowski, P. i Pasieczny, J. (2016). Business models of startups in cooperation with mature

companies – obtaining orders and building leading position on the market. Zeszyty Naukowe Politech- niki Poznañskiej, 68, 61–77.

Kukuïa, Z. (2007). Obostrzenia w obrocie akcjami ib udziaïami spóïek kapitaïowych a odpowiedzial- noĂÊ karna. Prawo Spóïek, 11.

Lachowski, J. i Oczkowski, T. (2006). Odpowie- dzialnoĂÊ karna czïonków kolegialnych organów spóïek kapitaïowych – zagadnienia wybrane. Pro- kuratura i Prawo, 2.

Naworski, J.P. (2001). W: Komentarz do kodeksu spóïek handlowych. Spóïka z ograniczonÈ odpowie- dzialnoĂciÈ. Warszawa.

Pasieczny, J. i Glinka, B. (2016). Organizational Dysfunctions: Sources and Areas. Enterpreneurial Business and Economics Review, 4(4), 213–223.

Pinior, P. (2015). W: J.A., StrzÚpek (red.), Kodeks spóïek handlowych. Komentarz. Warszawa:

C.H.bBeck.

Kruczalak, K. i in. (2001). Kodeks spóïek handlo- wych. Komentarz. Warszawa: C.H. Beck.

Rodzynkiewicz, M. (2014). Kodeks spóïek handlo- wych. Komentarz. Warszawa: C.H. Beck.

Skorupka, J. (2000). OdpowiedzialnoĂÊ czïonków wïadz kapitaïowych w stosunku do wierzycieli.

Prawo Spóïek, 7–8.

Uliasz, M. (2002). Przepisy karne w KSH. Monitor Prawniczy, 4,

Walerjan, D. i ¿ak, T. (2010). OdpowiedzialnoĂÊ czïonków zarzÈdu spóïek kapitaïowych oraz prak- tyczne sposoby jej ograniczenia. Warszawa: Difin.

Waszczyñski, J. (1992). Prawo karne w zary- sie. Nauka o ustawie karnej i przestÚpstwie. ódě:

Wydawnictwo Uniwersytetu ódzkiego.

Zawïocki, R. (2013). W: Kodeks spóïek handlowych, Komentarz. Warszawa: C.H. Beck.