University of Zielona Góra [btoron@wp.pl]
Security of convicted women in penitentiary units
Abstract: Security is one of the most important needs that a person has to meet. This has been well reflected in A Maslov’s theory of hierarchy of needs. The term “security” itself is defined in the field of security studies. The term Human Security refers to the security level of each person. It is in this respect that it can be considered in social sciences, including at the social rehabilitation level.
Therefore, security concerns issues such as: socialization, social control, which directly af- fect the process of changes made during the period of imprisonment. Own research on the sense of security among women staying in prison breaks away from the common stereotype that acts of violence are common in penitentiary institutions. For many women, this is the first time that such a sensation has occurred, which is associated with the deprivation of this need in everyday life. Reinforcing the sense of security in the institutions by educating, motivating and controlling prison guards results in the fact that the process of social reha- bilitation (in some cases socialization) leads to the emergence of a need for security among women serving prison sentences. The presented approach to the issues raised takes place in the field of social rehabilitation studies, although in many cases it uses terms derived from security studies.
Key words: prison sentence, penitentiary facilities, social rehabilitation, socialization, social control, security, hierarchy of needs theory, prison service.
Security and social rehabilitation
Security issues have an interdisciplinary dimension, as many research
disciplines within the social sciences deal with this matter. For several years, the
term has been experiencing a renaissance, which is related to the development
of security studies. There are a dozen or so different definitions which often explain this matter quite extensively (Rosłoń, Troszczyńska 2017, p. 43). In addition, this matter must be taken into account in those studies that deal with rehabilitation and imprisonment. Necessarily, such a point of view is at the same time considered in the field of safety studies. This only shows the transdisciplinary nature of this matter. In this case, the security issue will be considered from the social rehabilitation point of view.
The fact that the concept of security can be considered because of the many parallel planes contributes to the fact that there is no single universal definition (Fehler 2002, p. 165). From the point of view of social rehabilitation and sociology, this issue should be considered in terms of people and not institutions. This is the biggest difference between security and pedagogical sciences. Despite quite a bit of confusion with the definition of security, there are several elements common to all planes that characterize this matter:
a) Security must exist in relation to the surrounding environment in which certa- in social groups, individuals and state and local administration units operate;
b) The interpretation of the concept of security must always be related to pos- sible threats that may arise in the examined environment;
c) The perception of security at all levels is always subjective;
d) Safety is an area that varies in time and is gradual depending on the possi- bility of hazards in the studied environment;
e) The security definitions built must always refer to the perception of threat by individuals, social groups or institutions and must be related to the need to meet their needs, motives for action in a given period of time (Fehler 2002, p. 165).
Taking into account the above variables, it should be assumed that the most appropriate definition of security will be the one by Stanisław Koziej: “the security of a given entity is that area of its activity, the content of which is to ensure its survival (existence) and freedom to pursue its own interests in a dangerous environment” (Koziej 2011, p. 19). This is the most widely used and universal definition of this issue. It should be added that the security of individuals as well as of entire social groups is related to the Human Security approach. The security issues treated in this way are part of pedagogy and related sciences, such as social rehabilitation (Klonowska 2018, pp. 77–78). In addition, this approach is conditioned by the theory of hierarchy of needs. According to this theory, safety is to be ensured as soon as physiological needs such as sleep, food or shelter are provided. It is worth noting that among the elements characterizing security there is a reference to the theory of hierarchy of needs by A. Maslow, which is also pointed out in the literature on the subject (Czupryński 2015, pp. 11–12).
It should be noted that social rehabilitation and socialization activities largely
begin with the proper use of needs. In the case of a large number of people,
there is a deprivation of the need for security. Therefore, its motivation to have
it is a step towards socialization or social rehabilitation (Miler-Zawodniak 2012, p. 107). At the same time, it should be noted that through the theory of hierarchy of needs there is a correlation between social rehabilitation and socialization, and thus between security and socialization. There is also a correlation between the functions of social control and socialization. At this point, it is important to consider whether people in prison feel safe. The realization of this need is undoubtedly part of the issue of both social rehabilitation and socialization. For example, because in the previous environment in which the inmates functioned, it could not always be realized. The research presented in this text is aimed at indicating the way in which inmates sense the degree of security. Thus, the issues related also to the issues of security theory as understood by Human Security, which is a common part of the security science and rehabilitation, will be answered.
Socialization and social control
The term “socialization” can be understood differently depending on the orientation, e.g. anthropological, sociological, pedagogical or psychological (Ciosek 2003, p. 38).
In sociological terms, “socialization is the process of the emergence, formation and development of the human personality. This process is updated, on the one hand, depending on the individual’s organism and in interaction with it, and, on the other hand, depending on and in interaction with the social and ecological conditions of life that exist in a specific, historically defined society” (Hurrelman 1994, p. 16).
In turn, psychological approaches define socialization as: “the process of internalization of values and norms, the process of introjection of parents’ superego, the process of formation of positive character traits, the process of formation of correct self-esteem and realistic level of aspiration, the process of formation of pro-social attitudes […], the process of formation of cognitive structures, mainly moral” (Ciosek 2003, p. 38).
Taking into account the above, it can be concluded that socialization is
a process of adjustment of an individual to social life, which M. Ciosek describes
as “a process of gathering social experience, which consists of an individual’s
knowledge of what society – more specifically, social groups and institutions –
expect from them in certain situations, and what they can expect from other
people and the society” (Ciosek 2003, p. 39). The individual components of
the socialization process would be (according to this author): social knowledge
(social values, norms and attitudes), the methods of its transmission, i.e. the
mechanisms of socialization (the mechanism of external pressure, imitation and
internal pressure), senders of social content and recipients of social knowledge
transmitted (Ciosek 2003, p. 40–52).
According to K. Hurrelmann, socialization is the process of the emergence, formation and development of the human personality. This process is updated, on the one hand, depending on the individual’s organism and in interaction with it, and, on the other hand, depending on and in interaction with the social and ecological conditions of life that exist in a specific, historically defined society.
Socialization means the process by which a human being, with their specific biological and mental dispositions, becomes a socially mature individual, equipped with the ability to act dynamically throughout life to defend both the whole society and its individual elements (Hurrelmann 1994, p. 16). K. Hurrelmann also specifies the concepts contained in his holistic definition of socialization.
According to him, personality is an organized structure of motivation, properties, traits, attitudes of operative competence, which is the biographical result of coping with the requirements of the environment and one’s own organism (Hurrelmann 1994, p. 16), so the development of the human being can be described as a lasting change in the essential elements of the structure during the whole life. The second element of the socialization process is upbringing, K. Hurrelmann emphasizes that upbringing must be distinguished from socialization. Upbringing is much poorer in its scope compared to socialization. Upbringing is also an intentional process, it means the actions and activities by which certain individuals try to influence the personality development of other individuals by shaping them according to certain values (Hurrelmann 1994, p. 16). In defining socialization, K. Hurrelmann, focused on its essence in a profound way, showing it as a series of changes affecting the development of the human personality. During socialization, people develop different traits and types of personalities, which can change as they go through the successive phases of life. The human being acquires the ability to understand and deal with social situations. It is undeniable that the process of socialization is important for human development, and its course has a huge impact on their whole life. People are brought up in very different environments, and the norms and rules in them are often internalized by the individual. Socialization prepares people for harmonious social coexistence.
Social control is a system of negative and positive social sanctions, and agendas of groups, organizations and institutions that apply such sanctions (Sztompka 2002, p. 415). Social control is therefore directed to people who have not sufficiently internalized their culture’s patterns. When during socialization the expected system of values and behaviors did not develop in an individual, the effectiveness of the system of social sanctions becomes decisive. In order for a social sanction to be applied, the deviant, criminal act must be detected, it must also be attributed to a given individual. It is important that not every deviant act is perceived in a negative way by the society. The extent of social sanctions depends on the social position of the perpetrator, how important the violated standards are and on the existence of mitigating or exclusionary circumstances.
The application of sanctions may also be influenced by the perpetrator’s behavior
after the act, their willingness to help the victim, repair the damage or express their remorse. Excessive or too hasty imposition of penalties can lead to dysfunctional consequences. People are afraid of punishment, both those corporeal and those affecting the psyche of the individual. An individual operating in a given society is afraid of rejection, ridicule, mockery, social isolation – this type of sanction is symbolic and strikes at the biological well-being of the individual (Sztompka 2002, p. 411).
It is worth noting that the activities that fit into the context of social control are a tool to guarantee the safety of individuals and entire social groups. On the basis of the above information, it can be concluded that the system of social control is aimed at eliminating the deviant acts. When acts of this kind have a destructive dimension for the whole social group as well as for its individual members, it reduces their scale. Thus, the overall level of security is improved.
This is particularly evident at the level of local community groups, where they influence their members through their high level of organization (Wolski 2018, p. 175–176).
Studies were conducted among the convicts, which showed that the symbolic meaning of prison, i.e. the feeling of rejection, exclusion from the community, and the withdrawal of autonomy, is more acute for them than the very fact of deprivation of liberty. A person staying in a penitentiary unit loses contact, closeness of important people. In their place, they try to find new important people from the social reality in which they function. They find is easy to socialize in criminal and deviant groups then. Among other prisoners, they find support and assimilate their cultural values. This situation leads to playing a criminal role, the individual internalizes the patterns and assimilates the values of the group, which leads to a deeper demoralization.
Adaptation to prison conditions
Prison isolation is “disconnection from society in order to be punished for the crimes committed” (Orzechowska 2008, p. 47). This is a difficult situation, which is the result of a decision made by other people, i.e. it is an external coercion in its nature. A convicted person entering the prison environment is most often a formed person with certain personality traits, life experiences, and memory of connections with the environment to which they belonged – these factors may encourage or hinder the prison adaptation (Ciosek 2003, p. 211).
Forced imprisonment can be a source of frustration. Unsatisfied biological and
mental needs cause deprivation (Waligóra 1984, p. 56). Deprivation of freedom
evokes feelings of harm and negative emotions such as: anxiety, sadness, despair,
helplessness, anger, hatred. These feelings cause conflict situations that adversely
affect the psychophysical condition of prisoners. The accumulation of these
emotions often finds an outlet (discharge) through aggression and self-aggression (Nawój 1998, pp. 34–36). Therefore, according to M. Ciosek (Ciosek 2003, p. 211), multiple criminals with more experience and already learned adaptation mechanisms are better adapted to the prison environment, although they also undergo the so-called protective or regressive type of adaptation, consisting in lowering the level of aspirations in a situation of increased environmental restrictions and coming to terms with existing living conditions.
Imprisonment deprives the inflow of sensory stimuli, the possibility of individualized satisfaction of needs, information.
Adaptation to total conditions – according to E. Goffman (Goffman in: Derczyński et al. 1975, pp. 150–176; Ciosek 2003, pp. 212–213) – can take various forms:
a) withdrawal from the situation – a type of adaptation consisting in cutting yourself off from your surroundings and concentrating on yourself, indiffe- rence to the affairs of others. This strategy can lead to an escape into day- dreams and idealization, to egocentrism, prison infantilism, and even acute depersonalization and autism;
b) rebellion tactic – taking the form of an uncompromising, overt attitude of re- sistance and hostility to staff (typical especially of the first phase of imprison- ment) or a form of latent reluctance expressed in participation in subculture (both forms usually contaminate);
c) domestication – this is a tactic typical for recidivists, consisting in creating opportunities for freedom of action and tolerable living conditions in prison.
This type of tactics is most often used by mentally resistant prisoners or tho- se accustomed to prison conditions, with a predominance of cognitive over emotional orientation, often psychopaths;
d) conversion – this is an attitude of apparent submissiveness to the prison servi- ces, which is connected with the search for a situation that is as beneficial for oneself as possible (compared to the function of the “kapo” in concentration camps);
e) cold calculation – is a combination of different ways of prison adaptation, mainly the technique of domestication and conversion. It consists in the pri- soner making use of secrets, staff weaknesses and prisoner customs to obtain officially forbidden gratuities.
Jadwiga Sikora points out to the existence of yet another technique – the so-called mechanism of inhibiting the process of experiencing a difficult situation – consisting in avoiding thoughts and conversations about living outside bars, shaping an attitude of indifference to life outside prison and spending time on various activities (Sikora 1973).
Prison isolation is a factor that directly influences the formation of neurotic conditions, hindering the education of the prisoners and reduces inmates’
adaptability to living in an open environment (Bałandynowicz 1995, pp. 14–15).
It may also exacerbate the psychopathological symptoms that occurred prior to
the imprisonment or cause symptoms that were not previously present. Self-harm is often a pass for promotion in the hierarchy of the prison subculture, which allows for the enforcement of previously unattainable demands among inmates and staff. It is also a manifestation of helplessness in the face of the depreciation of dignity, deprivation of basic needs, social degradation. Auto-aggression can also be a result of stigmatization by the group (Bartczak-Praczkowska, Barwińska- Gojawiczyńska 2004, pp. 13–21.).
The situation of convicted women
Currently in Poland, more than 2800 women are in prisons and detention centers. The largest establishments are located in Krzywaniec, Grudziądz, Czersk and Lubliniec. In recent years, there has been a continuous increase in the number of women convicted. In 2001 it was 2038 and in 2013 it was already 2832, which indicates a strong upward trend. The cross-section of crimes for which women are convicted is quite wide, but among the rarest are violent ones. According to statistics, the most common are thefts, drug possession, fraud, burglaries and crimes against life and health – including murder
1. In many cases, women murder long-term partners, husbands and concubines who, according to the testimony, have often abused them and their children. Most of the qualifications for these acts are also crimes under emotional strain or in self-defense, and the average sentence for this crime ranges from 8 to 10 years in prison. In the past, women did not serve their imprisonment in separate prisons, but in the same facilities as men, only in specially designated wards. Currently, they are directed to separate totalitarian institutions, where there are no convicted men. As far as the specification of the punishment is concerned, women are primarily directed to establishments of the semi-open type, provided that safety reasons and the level of demoralization do not speak in favor of them serving their sentence in another establishment. The special treatment of women in prisons is also related to motherhood. The child’s stay in prison with its mother is in accordance with the Declaration of the Rights of the Child (the child has the right to maternal care and family life). In Poland, there are two facilities for convicted mothers and their children: Penitentiary Facility No. 1 in Grudziadz (where the only maternity and gynecological ward and the Little Children’s Home are located) and the Penitentiary Facility in Krzywaniec (where the Mother and Child’s Home is located).
In the case of women who are deprived of their liberty and have children, the legislature has provided for assistance in Article 87$4 of the Executive Penal Code.
In order to enable a mother who is deprived of her liberty to exercise permanent
1
http://statystyka.policja.pl/st/wybrane-statystyki/przestepczosc-kobiet/50869,Przestepczosc-kobiet.
html (accessed on: 13.06.2018).
and direct care of her child, mother and child homes shall be organized at the penitentiary facilities, where the child may stay at the request of the mother until the age of three, unless educational or health reasons, confirmed by the opinion of a doctor or psychologist, speak in favor of separating the child from the mother or of extending or shortening this period
2.
Pregnant women and mothers are perceived in a special way in prison.
This is due to their psychophysical and physiological distinctiveness during this period and the specificity of their roles (Reczek 1996, p. 225). According to the prison regulations, pregnant and nursing women, as well as mothers staying in prison with their children, are provided with specialist care – it is the doctor who determines the frequency of health services, and also gives recommendations on the diet or the number of walks and baths. Convicted pregnant women are transferred two months before the date of birth to the hospital gynecology and obstetrics ward in prison or detention center. In addition, nursing or pregnant women have the right to make additional purchases in the canteen and more frequent walks. Such convicts shall not be subject to disciplinary penalties such as imprisonment in an isolation cell for up to 28 days and shall not be deprived of the possibility of receiving food parcels or purchasing food items. With regard to direct coercive measures against visibly pregnant women, officers may only use physical force in the form of incapacitation techniques. At the request of women who take care of children under 3 years of age, with the consent of the Family Court, it may be allowed for them to take care of minors in specially created mother and child homes organized at designated prisons. Placing a child in such a home also requires the father’s consent if he has full parental rights. In case of disagreement, the decision is made by the Family Court, taking into account the broadly understood interest of the child.
Women also have the right to benefit from a postponement of their imprisonment. This postponement may be granted several times. The assumption of such a derogation is that the child will be cared for on a permanent and direct basis. This provision aims at avoiding severe consequences for the child and the family of the convict
3.
Security of convicted women – own research
Taking the above into account, it should be considered whether due to prison isolation, adaptation to prison conditions and the rehabilitation process to which they are subjected, convicted women feel safe. The survey was conducted
2
Executive Penal Code, adopted on June 6, 1997, p. 283.
3
https://www.sw.gov.pl/aktualnosc/zaklad-karny-w-krzywancu-kobiety-w-warunkach-izolacji-peni-
tencjarnej (accessed on: 13.06.2018).
on a sample of 2843 women in prisons in Poland. These included units from Bydgoszcz, Gdansk, Katowice, Koszalin, Kraków, Lublin, Łódź, Opole, Poznań, Rzeszów, Szczecin, Warsaw and Wrocław. The research was carried out according to strict procedures to ensure its proper implementation in the period from 21st to 23rd March 2018. Details of the time and the manner of organizing the examination were set by the directors of the units in consultation with their respective district directors of the Prison Service. The directors of the units also undertook to control the efficient and safe conduct of the research, in which all convicts, including working convicts, were to participate. The women have been informed about the confidentiality and anonymity of the studies in which they take an active part. The research was conducted in designated rooms – such as common rooms, in groups adapted to the conditions of the room. The officers responsible for their course supervised its proper conduct, paying attention primarily to the individualism in filling out the questionnaires and making sure there are no consultations on the answers with other detainees or officers.
An important part of the research conducted in the field of social sciences is to establish a research hypothesis. According to Tadeusz Kotarbinski, it constitutes all the claims only partially justified. Therefore, the hypotheses are a kind of conjecture by which certain data are explained (Plich, Bauman 2001, p. 46).
This means that proving or disproving them is a must. For the purposes of the research, it was assumed that women in Penitentiary Facilities feel safe. Thus, the basic needs, as expressed by A. Maslow in the theory of hierarchy of needs, are realized in their lives. In the context of security studies’ understanding of Human Security, satisfying this need causes that all aspects related to providing security to inmates are functioning in practice. It is worth recalling that in the case of Penitentiary Facilities, prison officers and educators and guardians are responsible for this state of affairs. In the case of social rehabilitation, the results of the research indicate the success of the personality modification process.
The research conducted assumed the following research hypotheses:
a) Convicted women do not feel any major threats to their own safety;
b) Convicted women feel safe in their relations with prison officers;
c) Convicted women trust the prison officers in most cases.
These are complemented by detailed hypotheses:
a) In penitentiary units there are incidents that can reduce the sense of security, and the perpetrators of such incidents are usually other women, but prisoners feel safe both in their cells and outside them;
b) Relations between women prisoners and prison officers are well enough for them to feel feel safe;
c) The women detainees trust prison officers to such an extent that they report situations that pose a threat to them.
Fourteen questions were created on the basis of the above hypotheses. The
first six are metric records, the purpose of which is not only to determine the age
and marital status of the prisoners, but also issues important from their point of view, such as: qualification group, type of prison facility. These were followed by questions related to the hypotheses presented above. They concerned such issues as:
a) Determining whether there were any threats to the detainees during their imprisonment;
b) Determining whether the perpetrators of the events were Prison Service officers, women prisoners or men prisoners;
c) Classification of the event committed responsible for the emergence of insecurity in prisoners;
d) Determining whether they witnessed a prohibited act and what its nature was and whether it was committed by prison officers, women prisoners or men prisoners;
e) Determining whether the subjects feel safe in the residential cell and outside it;
f) Determining whether inmates report a security risk to prison officers.
Based on the above questions, it is possible to determine what degree of security is perceived by women prisoners. This is of great importance both from the point of view of social rehabilitation, and security studies, from the point of view of Human Security.
Sense of security for convicted women – research results
Analyzing the data obtained as a result of conducting research on the sense of security among women in penitentiary units, it should be concluded that most women feel safe while serving their sentences in isolation. Such a high percentage of women who declare that there are no threats while serving their sentences is most affected by the properly performed work of prison officers who watch over their safety and proper course of them serving their sentences. In all age groups and sub-groups, the vast majority of women prisoners would report events that pose a threat to their safety. The question of “Would you report a threat to your security or to the security of another inmate if there was a dangerous situation?”
67% of those surveyed said yes and 33% said no. Such results indicate the unquestionably correct work of the prison services, which through their behavior and duties gain the trust and favor of women prisoners.
The research has obtained data indicating the problem of low education of
convicts, which may have an impact on the crimes committed and on life after
serving a sentence. A certain dependence has been discovered in this area –
the younger the women, the lower the level of education. It may be related to
aversion to the schooling system, young women often do not see good education
as an opportunity to find a decent job and earn money. In such situations, the
penitentiary educators should talk to the inmates and explain to them the essence
of their personal development, gaining education and qualifications, which are absolutely necessary nowadays in finding a good job. For this reason, educators attach great importance to making women aware of the educational, schooling, targeted education or professional courses offered by penitentiary units.
Taking into account the marital status of inmates, most women are married – which may indicate a decrease in the value of the institution of marriage and family values. The research also shows that women who have common-law partners, divorcees and maidens are more likely to commit crimes than married women. This relationship may indicate a breakdown in the timeless value of the family. This result also indicates that women in permanent marital relationships are less likely to commit crimes punishable by imprisonment.
Research has confirmed the principle that women are most often placed in semi-open prisons unless security considerations state otherwise. On the rarest occasions women end up in open type units. It should be noted that the vast majority of women do not feel any threats to their sense of security. In penitentiary units, threats, insults and vulgarities are most common, and the perpetrators of such incidents are usually other women. It is common for prisoners to take or use things, like food and cigarettes, without the owner’s permission. Despite numerous incidents of such type, the inmates feel safe both in their cells and outside them.
Given the multitude of situations involving threats, vulgarisms or bereavement of items, it makes sense to involve women in the daily lives of the units and in physical activity – so as not to leave them with too much free time that has so far been misused. According to Article 135 § 1 of the Executive Penal Code, prisons organize cultural and educational activities, physical education and sports, and stimulate social activity of prisoners in order to create conditions for spending free time appropriately. In accordance with Article 136 § 1 of the Executive Penal Code, convicts may be allowed to form teams for cultural, educational, social and sporting activities, as well as to establish contacts and cooperate with relevant organizations and institutions.
The data obtained clearly indicate that women detained in Penitentriary Facilities, regardless of their type, feel safe. To a large extent the results are surprising. They contradict the belief that serving prison sentences in Polish penitentiaries is associated with a significant percentage of violence between women prisoners and between women prisoners and prison service officers.
Such an opinion is caused by overcrowding in Polish prisons, which makes it
impossible to maintain intimacy and the existence of informal prison structures
often referred to as the “second life”. However, the issue of the lack of correlation
between the results of the research and the conviction regarding a large scale of
violence in penitentiary facilities requires appropriate research. It is important
that the results obtained prove the high level of functioning of the prison service,
as well as of the whole system responsible for ensuring security and conducting
the rehabilitation process. It should be added that a high degree of perceived
personal security undoubtedly contributes to a change in the current model of life of people serving prison sentences. It is worth recalling that a large part of them during their stay outside of prison did not have this basic need satisfied.
Indication that it is different is an important and difficult to overestimate element of social rehabilitation.
Recommendations
The theses presented in this part of the text concern the improvement of issues functioning on the borderline of security and social rehabilitation. This should result in a higher level of security. At the same time, through education, it should be emphasized that meeting this need for oneself – as understood by A. Maslow – is an important element of life also outside of prison. It is through raising awareness and showing ways to behave that the process of social rehabilitation is carried out, resulting in a better life outside of prison and thus preventing a return to prison. Such an approach is completely identical to the statement by Lesław Pytka, who noted that “When designing programs to repair or improve the functioning of the social system of a particular country, its region, etc., one should start from the lowest level – the physical existence of particular people in their economic entanglements, go through other levels (shaping the well-being of individuals and groups) and arrive at their system of norms and values. However, it is necessary to move and think the other way, as proposed by the so-called idealists or utopists. It is necessary to start by providing internal repair of individuals and groups of people, deconstructing their habits of thinking and valuing the world through the vision of a «new order», implementing new socio-economic and anthropological solutions, moving away from the stereotype of the «being shaping the consciousness” to the opposite thesis” (Pytka 2010, p. 44).
This quote indicates that by working at grassroots level, methods of doing things properly can be indicated. Following this path, one needs to define guidelines at the following levels:
a) To raise awareness, i.e. to educate women serving prison sentences, of the need to ensure their own safety and the safety of their loved ones’;
b) Making the women inmates are aware of, and report events that may cause damage to their health, property, etc. This is no bad thing; on the contrary, it can save lives and health;
c) Indication of ways of obtaining help from institutions responsible for security (police, city guard, fire department, various kinds of helplines);
d) Showing how you can get other people’s attention in case of an event resul- ting in a loss of security for yourself and your loved ones.
Such education should concern the most common events in relation to
women, that is:
a) Sexual violence;
b) Physical violence;
c) Taking away or using their belongings by other people without permission;
d) Responding to threats, insults and vulgarisms.
Such incidents are most common during the course of a custodial sentence.
If the research conducted shows that they may occur in prisons where there is a lot of control by prison staff, they may be much more serious outside of prison. In addition to the above aspects, it is a good idea to introduce first aid education. During their stay in the penitentiary, convicted women may receive such assistance from prison officers and educators. When living outside prison, such basic skills may be decisive for survival, for example because the ambulance or fire service may arrive after a longer period of time.
The issue of education will undoubtedly be reinforced by a strong sense of security during imprisonment. Thus, practice and theory will be combined.
Therefore, women’s sense of security during their imprisonment is of great importance for the entire process of social rehabilitation and, in some cases, even socialization. For this reason, the process should be strengthened, both by prison officers and inmates, both female and male. First of all, women need to know that they can count on the help of all employees working in the penitentiary, regardless of the incident. In addition, all efforts to maintain the anonymity of such information should be reinforced. In the area of maintenance of security by officers, it is necessary to develop a scheme to follow appropriate procedures. To this end, there should be constant monitoring of the work of prison officers through a system of individual cameras. These are the same solutions that are currently being implemented in the police (Borowski 2018). In the case of such a system, there must be a conviction among the prison service and the inmates that this is for reasons of care for their safety. In addition, the functioning of such monitoring must respect personal data and maintain anonymity in certain situations, such as the transmission of information about an incident compromising security.
Another way to strengthen the existing sense of security is to introduce a reward system for prison officers. Financial and prestigious awards, such as diplomas or other forms of recognition from superiors, will increase the effectiveness of the performed duties.
I fully support Marek Konopczyński’s conviction that institutions dealing with
social individuals “should also provide real help, and not be limited to punishing
and isolating them socially” (Konopczyński 2008, p. 18). For regardless of the
prisoners’ treatment of life behind the walls as a specific lifestyle, regardless of
the existence of prison subculture, and regardless of the positions that deny the
legitimacy of social rehabilitation, it is noteworthy that they are taking steps to
genuinely attempt to re-socialize (or even, it should be said, to originally socialize)
prisoners. Opposing the postmodern stagnation and the conviction about the
loss of identity by human beings, as well as the reasoning that degrades human
beings and their products, M. Konopczyński proclaims the need to introduce creative social rehabilitation in correctional and penitentiary facilities, which he understands as “creative social rehabilitation activities carried out with the help of developed cultural-technical and supporting methods” (Borowski 2018, p. 20).
According to this author, identity is not without the possibility of its modification:
“It should, however, be based on the development of new parameters of human identity, and not only on attempts to extinguish and eliminate the existing ones”
(Borowski 2018, p. 105). To sum up, the actions concerning convicted women should therefore focus on the following areas:
1. Education in the field of ensuring security for oneself in the prison as well as outside prison;
2. Educating in pro-social behaviors in terms of ensuring the safety of oneself and one’s loved ones in the broadest possible aspect, including the ability to use the institutions responsible for them, the use of various types of hotlines and even the basics of first aid;
3. Reinforcing the high level of sense of security among women serving prison sentences by introducing a monitoring system modelled on the solutions in- troduced by the Police;
4. Rewarding and awarding prison officers for their exemplary penitentiary work in responding to events compromising the security of prisoners.
References
[1] Bałandynowicz A., 1996, Probacja. Wychowanie do wolności, Primum, Grodzisk Ma- zowiecki.
[2] Bartczak-Praczkowska A., Barwińska-Gojawiczyńska M., 2004, Samouszkodzenia jako forma manifestowania rozpaczy, „Biuletyn Okręgowej Izby Pielęgniarek i Położnych w Łodzi”, nr 2.
[3] Ciosek M., 1996, Człowiek w obliczu izolacji więziennej, Wydawnictwo Stella Maris, Gdańsk.
[4] Ciosek M., 2003, Psychologia sądowa i penitencjarna, wyd. 2, Wydawnictwo Praw- nicze LexisNexis, Warszawa.
[5] Czupryński A., 2015, Bezpieczeństwo w ujęciu teoretycznym. Bezpieczeństwo. Teoria – Badania – Praktyka, Wydawnictwo CNBOP-PiB, Józefów.
[6] Derczyński W., Jasińska-Kania A., Szacki J. (wyb.), 1975, Elementy teorii socjologicz- nych: materiały do dziejów współczesnej socjologii zachodniej, PWN, Warszawa.
[7] Fehler W., 2002, O pojęciu bezpieczeństwa państwa. Bezpieczeństwo państwa i naro- dów w procesie integracji europejskiej, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń.
[8] Fidelus A., 2011, W stronę resocjalizacji inkluzyjnej, „Probacja”, 2, s. 70–86.
[9] Hajduk E., 1999, Układy społeczne i ich funkcje socjalizacyjne. Zarys problemów, Lu- buskie Towarzystwo Naukowe, Zielona Góra.
[10] Hołyst B. (red.), 1984, Problemy współczesnej penitencjarystyki w Polsce, t. 1, Wy-
dawnictwo Prawnicze, Warszawa.
[11] Hołyst B.,1997, Wiktymologia, PWN, Warszawa.
[12] Hołyst B., Redo S. (red.), 1997, Problemy więziennictwa u progu XXI wieku, Warsza- wa.
[13] Hurrelmann K., 1994, Struktura społeczna a rozwój osobowości, przeł. M. Roguszka, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań.
[14] Klonowska I., 2018, Bezpieczeństwo jako fundament budowania procesu resocjaliza- cji, readaptacji i reintegracji w środowisku lokalnym, „Resocjalizacja Polska” , nr 15, s. 77–78.
[15] Konopczyński M., 2008, Metody twórczej resocjalizacji. Teoria i praktyka wychowaw- cza, PWN, Warszawa.
[16] Kozaczuk F. (red.), 2004, Resocjalizacja instytucjonalna: perspektywy i zagrożenia, Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów.
[17] Koziej S., 2011, „Bezpieczeństwo Narodowe”, nr 18, s. 19.
[18] Machel H., 2006, Sens i bezsens resocjalizacji penitencjarnej – casus polski (studium penitencjarno-pedagogiczne), Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków.
[19] Majer P., W poszukiwaniu uniwersalnej definicji bezpieczeństwa wewnętrznego, „Prze- gląd Bezpieczeństwa Narodowego” 2012, nr 12, s. 11–12.
[20] Marczak M., Mirosław K., 2009, Funkcjonowanie kobiet w warunkach izolacji więzien- nej, [w:] Skuteczność oddziaływań penitencjarnych, (red.) M. Kuć, Wyd. KUL, Lublin.
[21] Miler-Zawodniak A., 2012, Teorie potrzeb jako współczesne teorie motywacji, „Obron- ność – Zeszyty Naukowe Wydziału Zarządzania i Dowodzenia Akademii Obronny Narodowej”, nr 4, s. 107.
[22] Nawój J., 1998, Świat przemocy w więzieniu, Wydawnictwo Centralnego Ośrodka Szkolenia Służby Więziennej, Kule.
[23] Orzechowska A. i in., 2008, Samouszkodzenia wśród więźniów a czynniki psychospo- łeczne, „Suicydologia”, t. 4.
[24] Plich T., Bauman T., 2001, Zasady badań pedagogicznych. Strategie ilościowe i jako- ściowe, Wydawnictwo Żak, Warszawa.
[25] Pytka L., 2010, Pedagogika resocjalizacyjna w Uniwersytecie Warszawskim. Wczoraj, dziś, jutro?, „Resocjalizacja Polska”, nr 1.
[26] Reczek H., 1996, Oddziaływanie wychowawcze wobec osadzonych ciężarnych i matek, [w:] Problemy więziennictwa u progu XXI wieku, (red.) B. Hołyst, S. Redo, Warszawa.
[27] Rosłoń P., Troszczyńska L., 2017, Transdycyplinarność badań w naukach o bezpie- czeństwie i w naukach o obronności, [w:] Nauki o bezpieczeństwie. Wybrane problemy badań, (red.) A. Czupryński, B. Wiśniewski, J. Zbiona, Wydawnictwo CNOBOP-PiB, Józefów.
[28] Sikora J., 1973, Obraz emocjonalności więźniów w świetle badań psychologicznych, biochemicznych i fizjologiczno-lekarskich, Monografie Psychologiczne, t. 7, Polska Akademia Nauk. Komitet Nauk Psychologicznych, Zakład Narodowy im. Ossoliń- skich.
[29] Sztompka P., 2002, Socjologia: analiza społeczeństwa, Wydawnictwo Znak, Kraków.
[30] Waligóra B., 1984, Deprywacja potrzeb u osób pozbawionych wolności, [w:] Problemy współczesnej penitencjarystyki w Polsce, t. 1, (red.) B. Hołyst, Wydawnictwo Prawni- cze, Warszawa.
[31] Wolski A., 2018, Bezpieczeństwo personalne na gruncie społeczności lokalnej, „Zeszyty
Naukowe Wyższej Szkoły Zarządzania Ochroną Pracy w Krakowie”, nr 1(14).
Internet sources
[32] Borowski A., Poznań – osobiste kamery na mundurach policjantów już działają w Po- znaniu, https://policja.pl/pol/aktualnosci/169492,Poznan-Osobiste-kamery-na-mun- durach-policjantow-juz-dzialaja-w-Poznaniu.html (access: 15.08.2018).
[33] http://statystyka.policja.pl/st/wybrane-statystyki/przestepczosc-kobiet/50869, Przestepczosc-kobiet.html (access: 13.06.2018).
[34] https://www.sw.gov.pl/aktualnosc/zaklad-karny-w-krzywancu-kobiety-w-warunkach- -izolacji-penitencjarnej (access: 13.06.2018).
[35] https://www.sw.gov.pl/strona/ministerialny-program-pracy-wiezniow (access:
15.08.2018).
Legal acts
[36] Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny wykonawczy, Dz.U. 1997, Nr 90,
poz. 557.
Uniwersytet Zielonogórski [btoron@wp.pl]
Bezpieczeństwo skazanych kobiet w jednostkach penitencjarnych
Abstrakt: bezpieczeństwo jest jedną z najważniejszych potrzeb jakie człowiek musi sobie zapewnić. Zostało to dobrze ujęte w teorii hierarchii potrzeb A. Maslowa. Sam termin bezpie- czeństwa jest definiowany na gruncie nauk o bezpieczeństwie. Pojęcie Human Security dotyczy poziomu bezpieczeństwa każdej osoby. Właśnie pod tym względem może być rozpatrywany w naukach społecznych, w tym również na płaszczyźnie resocjalizacji. Z tego względu bezpie- czeństwo dotyczy takich kwestii, jak: socjalizacja, kontrola społeczna, które to bezpośrednio wpływają na proces zmian dokonywanych w okresie odbywania kary pozbawienia wolności.
Badania własne dotyczące poczucia stopnia bezpieczeństwa wśród kobiet przebywających w zakładzie karnym łamią powszechnie występujący stereotyp, że w placówkach penitencjar- nych często dochodzi do aktów przemocy. W przypadku wielu kobiet takie uczucie zachodzi po raz pierwszy, co wiąże się z deprywacją tej potrzeby w codziennym życiu. Wzmocnie- nie poczucia bezpieczeństwa w placówkach poprzez edukację oraz motywowanie i kontro- lowanie funkcjonariuszy straży więziennej powoduje, że przeprowadzony proces resocjalizacji (w niektórych przypadkach socjalizacji), prowadzi do wytworzenia się potrzeby bezpieczeństwa wśród kobiet odbywających karę pozbawienia wolności. Przedstawione ujęcie poruszanych kwestii odbywa się na polu nauk o resocjalizacji, chociaż w licznych przypadkach posługuje się terminami wywodzącymi się z nauk o bezpieczeństwie.
Słowa kluczowe: kara pozbawienia wolności, placówki penitencjarne, resocjalizacja, so-
cjalizacja, kontrola społeczna, bezpieczeństwo, teoria hierarchii potrzeb, służba więzienna.
Bezpieczeństwo a resocjalizacja
Kwestie związane z bezpieczeństwem mają wymiar interdyscyplinarny, po- nieważ wiele dyscyplin badawczych znajdujących się w obrębie nauk społecznych zajmuje się tym zagadnieniem. Od kilku lat pojęcie to przeżywa swój renesans, co związane jest z rozwojem nauk o bezpieczeństwie. Na jej gruncie funkcjonuje kilkanaście różnorodnych definicji, które niejednokrotnie dosyć szeroko wyjaśnia- ją to zagadnienie (Rosłoń, Troszczyńska 2017, s. 43). Oprócz tego, zagadnienie to musi być uwzględnione w tych naukach, które zajmują się resocjalizacją oraz więziennictwem. Siłą rzeczy taki punkt widzenia powoduje, że jest jednocześnie rozpatrywany na gruncie nauk o bezpieczeństwie. Świadczy to jedynie o transdy- cyplinarności tego zagadnienia. W tym przypadku kwestia bezpieczeństwa będzie rozpatrywana z punktu widzenia resocjalizacji.
Fakt że pojęcie bezpieczeństwa można rozpatrywać na wielu równoległych płaszczyznach przyczynia się do tego, że nie ma jednej uniwersalnej definicji (Majer 2012, s. 11–12). Z punktu widzenia resocjalizacji oraz socjologii zagad- nienie to powinno być rozpatrywane pod względem człowieka a nie instytucji.
Na tym polega największa różnica pomiędzy naukami o bezpieczeństwie a na- ukami pedagogicznymi. Pomimo dosyć dużych odmienności w definicjach bezpie- czeństwa można wyróżnić kilka wspólnych dla wszystkich płaszczyzn elementów charakteryzujących to zagadnienie:
a) bezpieczeństwo musi występować w relacji do otaczającego środowiska, w którym funkcjonują określone grupy społeczne, jednostki oraz jednostki administracji państwowej i samorządowej;
b) interpretowanie pojęcia bezpieczeństwa zawsze musi być związane z możli- wymi zagrożeniami, jakie mogą pojawić się w badanym środowisku;
c) postrzeganie bezpieczeństwa na wszelkich płaszczyznach jest zawsze subiek- tywne;
d) bezpieczeństwo jest obszarem zmiennym w czasie oraz stopniowalnym w za- leżności od możliwości wystąpienia zagrożeń w badanym środowisku;
e) budowane definicje bezpieczeństwa zawsze muszą się odnosić do odczucia zagrożenia przez jednostki, grupy społeczne lub instytucje oraz muszą być związane z koniecznością zaspokajania ich potrzeb, motywów działania w da- nym przedziale czasu (Fehler 2002, s. 165).
Uwzględniając powyższe zmienne należy przyjąć, że najbardziej odpowiednią
definicją bezpieczeństwa będzie definicja autorstwa Stanisława Kozieja: „bezpie-
czeństwo danego podmiotu to ta dziedzina jego aktywności, której treścią jest
zapewnienie możliwości przetrwania (egzystencji) i swobody realizacji własnych
interesów w niebezpiecznym środowisku” (Koziej 2011, s. 19). Jest to najczęściej
używana i najbardziej uniwersalna definicja. Należy dodać, że bezpieczeństwo do-
tyczące jednostek, jak i całych grup społecznych, dotyczy ujęcia Human Security.
W taki sposób traktowane kwestie bezpieczeństwa stanowią część pedagogiki oraz spokrewnionych z nią nauk, jaką jest resocjalizacja (Klonowska 2018, s. 77–78).
Oprócz tego ujęcie takie uwarunkowane jest teorią hierarchii potrzeb, według której zapewnienie bezpieczeństwa następuje zaraz po zapewnieniu potrzeb fizjo- logicznych, takich jak: sen, jedzenie, schronienie. Warto zwrócić uwagę, że wśród elementów charakteryzujących bezpieczeństwo istnieje nawiązanie do teorii hierar- chii potrzeb A. Maslowa, na co zresztą zwraca się uwagę w literaturze przedmio- tu (Czupryński 2015, s. 11–12). Należy podkreślić, że działania resocjalizacyjne, socjalizacyjne w dużej mierze biorą swój początek we właściwym wykorzystaniu potrzeb. W przypadku dużej liczby osób istnieje deprywacja potrzeby bezpieczeń- stwa. Z tego też względu jej zmotywowanie do jej posiadania jest krokiem do prowadzenia procesu socjalizacji lub resocjalizacji (Miler-Zawodniak 2012, s. 107).
Jednocześnie należy zwrócić uwagę na fakt, że poprzez teorię hierarchii potrzeb istnieje korelacja pomiędzy resocjalizacją a socjalizacją, a tym samym pomiędzy bezpieczeństwem a socjalizacją. Następuje również korelacja pomiędzy funkcjami kontroli społecznej a socjalizacją. W tym miejscu należy zastanowić się czy osoby osadzone w Zakładzie Karnym czują się bezpieczne. Realizowanie tej potrzeby bez wątpienia wpisuje się w zagadnienie resocjalizacji, jak i socjalizacji. Chociażby z tego względu, że w poprzednim środowisku w jakim funkcjonowały osadzone, nie zawsze ona mogła zostać zrealizowana. Zaprezentowane w tekście wyniki ba- dań mają na celu wskazanie sposobu odczuwania stopnia bezpieczeństwa przez osadzone. Tym samym uzyskana zostanie odpowiedź na kwestie związane również z zagadnieniem teorii bezpieczeństwa w rozumieniu Human Security, która jest częścią wspólną nauk o bezpieczeństwie i resocjalizacji.
Socjalizacja a kontrola społeczna
Pojęcie „socjalizacja” bywa rozmaicie rozumiane w zależności od ujęcia, np.
przez antropologię, socjologię, pedagogikę czy psychologię (Ciosek 2003, s. 38).
W ujęciu socjologicznym „socjalizacja jest procesem wyłaniania się, kształtowa- nia i rozwoju osobowości ludzkiej. Proces ten aktualizuje się z jednej strony w zależ- ności od organizmu jednostki i w interakcjach z nim, z drugiej zaś w zależności od i w interakcjach ze społecznymi i ekologicznymi warunkami życiowymi istniejącymi w konkretnym, historycznie określonym społeczeństwie” (Hurrelman 1994, s. 16).
Z kolei ujęcia psychologiczne definiują socjalizację jako: „proces internalizacji
wartości i norm, proces introjekcji superego rodziców, proces kształtowania się
pozytywnych cech charakteru, proces kształtowania się prawidłowej samooceny
i realistycznego poziomu aspiracji, proces kształtowania się postaw prospołecznych
[…], proces kształtowania się struktur poznawczych, głównie moralnych” (Ciosek
2003, s. 38).
Biorąc pod uwagę powyższe ujęcia, można wysnuć wniosek, iż socjalizacja jest procesem dostosowania się jednostki do życia społecznego, które M. Cio- sek określa mianem „procesu gromadzenia doświadczenia społecznego, na które składa się wiedza jednostki o tym, czego społeczeństwo – ściślej zaś grupy spo- łeczne i instytucje – oczekują od niej w określonych sytuacjach, i o tym, czego sama może oczekiwać od innych ludzi i społeczeństwa” (Ciosek 2003, s. 39).
Poszczególnymi komponentami procesu socjalizacji byłyby (wg tego autora): wie- dza społeczna (wartości, normy i postawy społeczne), sposoby jej przekazu, czyli mechanizmy socjalizacji (mechanizm nacisku zewnętrznego, naśladownictwa i na- cisku wewnętrznego), nadawców treści społecznych i odbiorców przekazywanej wiedzy społecznej (Ciosk 2003, s. 40–52).
Według K. Hurrelmanna socjalizacja jest procesem wyłaniania się, kształtowa- nia i rozwoju osobowości ludzkiej. Proces ten aktualizuje się w zależności od orga- nizmu jednostki i w interakcjach z nim z jednej strony, z drugiej zaś w zależności od i w interakcjach ze społecznymi i ekologicznymi warunkami życiowymi, istnie- jącymi w konkretnym, historycznie określonym społeczeństwie. Socjalizacja ozna- cza proces, w toku którego istota ludzka, ze swoimi specyficznymi biologicznymi i psychicznymi dyspozycjami, staje się dojrzałą społecznie jednostką, wyposażoną w dynamicznie podtrzymywane w okresie całego życia zdolności i umiejętności skutecznego działania w obronie tak całego społeczeństwa, jak i w poszczególnych jego elementach (Hurrelmann 1994, s. 16). K. Hurrelmann precyzuje także poję- cia zawarte w swojej holistycznej definicji socjalizacji. Osobowość według niego jest to zorganizowana struktura motywacji, właściwości, cech, postaw kompetencji działania, będąca biograficznym wynikiem radzenia sobie jednostki z wymogami środowiska i własnego organizmu (Hurrelmann 1994, s. 16), zatem rozwój jed- nostki ludzkiej można opisać jako postępujące w czasie całego życia długotrwałe zmiany w zasadniczych elementach struktury. Drugim elementem procesu socjali- zacji jest wychowanie. K. Hurrelmann podkreśla, iż należy odróżnić wychowanie od socjalizacji. Wychowanie bowiem jest dużo uboższe w swym zakresie wzglę- dem socjalizacji. Wychowanie jest także procesem intencjonalnym, oznacza ono działania i czynności poprzez które pewne jednostki usiłują wpływać na rozwój osobowości innych jednostek, kształtując je zgodnie z określonymi wartościami (Hurrelmann 1994, s. 16). Autor ten definiując socjalizację, w sposób dogłębny skupił się na jej istocie, ukazując ją jako szereg zmian wpływających na rozwój osobowości ludzkiej. Podczas socjalizacji u człowieka wykształcają się różne cechy i typy osobowości, które mogą ulegać zmianie w trakcie przechodzenia przez ko- lejne fazy życia. Jednostka ludzka nabywa umiejętności rozumienia i radzenia so- bie w sytuacjach społecznych. Niepodważalne jest, iż proces socjalizacji jest istotny w rozwoju człowieka, a jego przebieg ma ogromny wpływ na jego całe życie.
Ludzie wychowują się w bardzo zróżnicowanych środowiskach, a normy oraz re-
guły w nich panujące zostają często przez jednostkę zinternalizowane. Socjalizacja
przygotowuje człowieka do harmonijnego współżycia społecznego.
Kontrola społeczna jest to system społecznych sankcji negatywnych i pozytyw- nych oraz agend grup, organizacji, instytucji – stosujących takie sankcje (Sztomp- ka 2002, s. 415). Kontrola społeczna jest więc skierowana dla osób, które nie zinternalizowały w stopniu wystarczającym wzorów swojej kultury. Gdy podczas socjalizacji nie wytworzył się u jednostki oczekiwany system wartości i zachowań, to decydująca staje się skuteczność systemu sankcji społecznych. Aby doszło do zastosowania sankcji społecznej, czyn dewiacyjny, przestępczy musi zostać wykry- ty, musi być także przypisany danej jednostce. Istotne jest, iż nie każdy czyn de- wiacyjny jest odbierany w sposób negatywny przez społeczeństwo. Wymiar sankcji społecznych zależy od pozycji społecznej sprawcy, tego jak ważne normy zosta- ły naruszone oraz występowania okoliczności łagodzących lub wyłączających. Na zastosowanie sankcji może mieć także wpływ zachowanie sprawcy po dokonaniu czynu, chęć udzielenia pomocy ofierze, naprawienia szkód czy wyrażenia skru- chy. Nadmierne lub zbyt pochopne stosowanie kar prowadzić może do dysfunk- cjonalnych konsekwencji. Ludzie obawiają się kar, zarówno tych cielesnych, jak i wpływających na psychikę jednostki. Jednostka funkcjonująca w danym społe- czeństwie boi się odrzucenia, wyśmiania, szyderstwa, izolacji towarzyskiej – taki rodzaj sankcji ma charakter symboliczny i uderza w dobrostan biologiczny jed- nostki (Sztompka 2002, s. 411).
Warto zwrócić uwagę, że działania wpisujące się w kontekst kontroli spo- łecznej stanowią narzędzie gwarantujące bezpieczeństwo pojedynczych osób, jak i całych grup społecznych. Na podstawie wyżej zawartej informacji można wy- wnioskować, że system kontroli społecznej ma na celu wyrugowanie czynów de- wiacyjnych. W przypadku, kiedy tego rodzaju czynny mają wymiar destrukcyjny w stosunku do całej grupy społecznej jak i poszczególnych jej członków, powo- dują zmniejszenie ich skali. Tym samym ogólny poziom bezpieczeństwa ulega poprawie. Szczególnie widoczne jest to na poziomie grup społeczności lokalnych, w których dzięki swojej wysokiej organizacji wywierają wpływ na swoich człon- ków (Wolski 2018, s. 175–176).
Przeprowadzono wśród skazanych badania, które pokazały, iż bardziej do-
tkliwa jest dla nich symboliczna wymowa więzienia, czyli poczucie odrzucenia,
wykluczenia ze społeczności, odebrania autonomii niż sam fakt pozbawiania wol-
ności. Człowiek przebywający w jednostce penitencjarnej traci kontakt, bliskość
z osobami ważnymi. W ich miejsce stara się w rzeczywistości społecznej, w której
przebywa, odnaleźć nowych ważnych innych. Łatwo socjalizuje się wtedy w gru-
pach przestępczych i dewiacyjnych. Wśród innych osadzonych odnajduje wsparcie
i przyswaja ich wartości kulturowe. Sytuacja ta prowadzi do wstąpienia w ro-
lę przestępczą. Jednostka internalizuje wzory oraz przyswaja wartości panujące
w danej grupie, co prowadzi do pogłębienia demoralizacji.
Adaptacja do warunków więziennych
Izolacja więzienna to „odłączenie od społeczeństwa w celu wykonania kary za popełnione przestępstwa” (Orzechowska 2008, s. 47). Jest to sytuacja trudna, będąca efektem decyzji podjętej przez inne osoby, czyli ma charakter przymu- su zewnętrznego. Skazany, wchodzący w środowisko więzienne, jest najczęściej człowiekiem ukształtowanym, posiadającym określone cechy osobowościowe, do- świadczenia życiowe oraz pamięć powiązań z otoczeniem, do którego przynależał.
Te czynniki mogą sprzyjać bądź utrudniać więzienną adaptację (Ciosek 2003, s. 211).
Przymusowy pobyt w zakładzie karnym może być źródłem frustracji. Nie- zaspokojone potrzeby biologiczne i psychiczne wywołują zjawisko deprywacji (Waligóra 1984, s. 56). Pozbawienie wolności wzbudza u skazanego poczucie skrzywdzenia oraz negatywne emocje typu: lęk, smutek, rozpacz, poczucie bezrad- ności, gniew, nienawiść. Uczucia te powodują sytuacje konfliktowe, niekorzystnie wpływające na kondycję psychofizyczną osadzonych. Skumulowanie tych emo- cji często znajduje ujście (rozładowanie) poprzez agresję i autoagresję (Nawój 1998, s. 34–36). Dlatego – zdaniem M. Cioska (2003, s. 211) – do środowiska więziennego lepiej przystosowani są przestępcy wielokrotni, posiadający bogatsze doświadczenie i wyuczone już mechanizmy adaptacyjne, choć i oni przechodzą tzw. ochronny lub regresywny typ przystosowania, polegający na obniżeniu pozio- mu aspiracji w sytuacji zwiększonych ograniczeń środowiska oraz pogodzenie się z istniejącymi warunkami życia.
Uwięzienie pozbawia dopływu bodźców sensorycznych, możliwości zindywi- dualizowanego zaspokajania potrzeb, informacji.
Adaptacja do warunków totalnych – zdaniem E. Goffmana (za: Derczyński, Ja- sińska-Kania, Szacki 1975; Ciosek 2003, s. 212–213) – może przybrać różne formy:
a) wycofanie się z sytuacji – typ przystosowania polegający na odcięciu się od otoczenia i koncentracji na sobie, zobojętnienie na sprawy innych. Ta strate- gia prowadzić może do ucieczki w marzenia i idealizację, do egocentryzmu, więziennego infantylizmu, a nawet ostrej depersonalizacji i autyzmu;
b) taktyka buntu – przyjmująca postać bezkompromisowej, jawnej postawy opo- ru i wrogości wobec personelu (typowa zwłaszcza dla pierwszej fazy uwię- zienia) lub postać utajnionej niechęci znajdującej wyraz w uczestnictwie w podkulturze (obie formy zwykle kontaminują);
c) zadomowienie – to taktyka typowa dla recydywistów, polegająca na stworze-
niu sobie w więzieniu możliwości swobody działania i znośnych warunków
egzystencji. Taki typ taktyki najczęściej obierają skazani odporni psychicznie
lub przyzwyczajeni do warunków więziennych, o przewadze orientacji po-
znawczej nad emocjonalną, często psychopaci;
d) konwersja – to postawa pozornej uległości wobec służb więziennych, wiążąca się z poszukiwaniem sytuacji jak najbardziej korzystnej dla siebie (porówny- wana do funkcji kapo w obozach koncentracyjnych);
e) zimna kalkulacja – to kombinacja różnych sposobów adaptacji więziennej, głównie techniki zadomowienia i konwersji. Polega na wykorzystywaniu przez więźnia tajemnic, słabostek personelu oraz zwyczajów więźniów w celu uzy- skania zakazanych oficjalnie gratyfikacji.
Jadwiga Sikora wskazuje na istnienie jeszcze innej techniki – tzw. mechani- zmu hamowania procesu przeżywania sytuacji trudnej – polegającej na unikaniu myśli i rozmów o życiu na wolności, kształtowaniu postawy obojętności wobec życia poza więzieniem i spędzaniem czasu na wykonywaniu różnych zajęć (Sikora 1973).
Izolacja więzienna jest czynnikiem bezpośrednio wpływającym na powsta- wanie stanów nerwicowych, utrudniającym wychowawcze oddziaływanie na więźniów i zmniejszających siłę przystosowania skazanego do życia w środowi- sku otwartym (Bałandynowicz 1995, s. 14–15). Może ona również powodować nasilenie psychopatologicznych objawów występujących przed osadzeniem, bądź powodować symptomy, które wcześniej nie występowały. Samookaleczenie niejed- nokrotnie stanowi przepustkę do awansu w hierarchii więziennej subkultury, co pozwala na wyegzekwowanie uprzednio nieosiągalnych żądań wśród osadzonych, jak i personelu. Jest również przejawem bezradności wobec deprecjacji godności, deprywacji podstawowych potrzeb, degradacji społecznej. Autoagresja może być również efektem stygmatyzacji przez grupę (Bartczak-Praczkowska, Barwińska-Go- jawiczyńska 2004, s. 13–21).
Sytuacja osadzonych kobiet
Obecnie w Polsce w zakładach karnych oraz aresztach śledczych przebywa ponad 2800 kobiet. Największe placówki mieszczą się w Krzywańcu, Grudziądzu, Czersku i Lublińcu. W ciągu ostatnich lat obserwuje się ciągły wzrost liczby ska- zanych kobiet. W roku 2001 wynosiła ona 2038, a w 2013 już 2832, co wskazuje na zdecydowaną tendencję wzrostową. Przekrój przestępstw, za które są skazywa- ne kobiety, jest dość szeroki, jednak do najrzadszych należą te z użyciem przemo- cy. Według statystyk bowiem najczęstszymi są kradzieże, posiadanie narkotyków, oszustwa, włamania oraz przestępstwa przeciwko życiu i zdrowiu – w tym zabój- stwa
1. W wielu przypadkach kobiety dokonują zabójstwa na wieloletnich partne- rach, mężach, konkubentach, którzy – według zeznań – niejednokrotnie znęcali się nad nimi oraz dziećmi. Także większość kwalifikacji tych czynów to zbrodnie
1
