Przegl�ąd wybranyc� podejść do typol�ogii krajobraz�
�he review of chosen approaches to landscape typology
Jerzy Solon
Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania, Polskia �kade�ia Nauk
�warda 51/55, 00-818 Warszawa, Polska, e-�ail: ��.solon@twarda.pan.pl
___________________________________________________________________________________
Abstract. �uring the last decade the concept of landscape beca�e the one of focal points in the field of environ�ental protection and sustainable develop�ent. �t the sa�e ti�e new approaches to landscape typology and classification have been elaborated and applied to regional as well as to pan-European levels. � review of the current literature has shown that:
- in the �ost cases the abiotic features of the environ�ent (�ainly hypso�etry, geo�orphology, geology, also soils and/or cli�ate in so�e cases, very rarely other variables) are the �ain basis for the definition of landscape types;
- land cover (or land use) beca�e �ore and �ore popular characteristics to be included into the process of landscape typology;
- in so�e cases the biotic features of the landscape (e.g. vegetation for�ations, biogeographic zones, N�VI) are also included;
- there are also typologies based on the anthropogenic character of the landscape. In these cases the following variables are the �ost i�portant: the share of agriculture land, the share of the built-up area, and road density).
Neglecting differences in details, all analyzed typological and classification procedures can be unified into four types of approaches:
•�he first approach is based on a priori defined, hierarchically ordered criteria taken fro� the theory of the landscape (e.g.
the concept of leading and subordinate co�ponents of the environ�ent). �he core idea in this approach is to divide the whole area sequentially according to the differentiation of given abiotic co�ponents without distinguishing basic spatial units. It is the oldest and classical approach to landscape divisions.
•�he second approach is based on the sa�e input data as in the first approach, but the typological procedure is different.
�he first step is to distinguish the s�allest ho�ogenous units. �he next step is to co�bine these units (in the typological sense, not regional). In this step two different approaches are possible: (a) establishing types according to a priori defined criteria, (b) establishing types according to a posteriori elaborated criteria, based on the interrelationships between features of basic units.
•�he third approach to landscape typology �ay be applied either to basic units covering all the area in question as well as to sa�ple points or to chosen test areas. It is based on �ultidi�ensional si�ilarity between units, which are characterized by the vector of variables. In this approach we do not know natural criteria differentiating types; we only know the for�al algorith� for �aking groups (clusters) of these basic units.
•�he fourth approach is to be applied only for these basic units, which are heterogeneous by definition (e.g. ad�inistrative units, geo�etric figures). It is also based on �ultidi�ensional si�ilarity between units, but this approach �ay take into account not only si�ple features but also co�pound �easures of landscape structure (e.g. landscape �etrics).
Generally speaking, there is a lack of co��only accepted �ethodology for developing landscape typology. �he new approaches applied in different countries differ in: the scope of environ�ental features taking into account, the presence and a character of basic units, the quality of input data, and the grouping algorith�s.
słowa kluczowe: typologia kra��obrazu, kryteria klasyfikac��i Key words: landscape typology, classification criteria
Klasyfikacja krajobrazu. Teoria i praktyka. Problemy Ekologii Krajobrazu. 2008, t. XX. 25-33.
Wprowadzenie
W ciągu ostatnich kilkunastu lat ochrona i kształtowanie kra��obrazu stały się ��edny� z głównych kierunków działań preferowanych przez Wspólnotę Europe��ską i liczne organizac��e �iędzynarodowe. Podstawowe wytyczne o charakterze �erytoryczny�, �etodyczny� i prawny�, dotyczące sposobów traktowania kra��obrazu w planowaniu praktycznych działań, zawarto w licznych ustaleniach �iędzynarodowych, z których na��wa�nie��sze to: - Ogólnoeurope��ska Strategia Ró�norodności Biologiczne�� i �ra��obrazowe�� z 1995 r. (Pan-European Biological and Landscape �iversity Strategy),
- Europe��ska �onwenc��a �ra��obrazowa z 2000 r. (European Landscape Convention),
- refor�a wspólne�� polityki rolne�� w kierunku rozwo��u obszarów wie��skich i zasad bardzie�� zrównowa�onego rozwo��u z 2000 r. (European Co��ission’s refor� of the Co��on �gricultural Policy towards rural develop�ent and �ore sustainable principles),
- wiodące zasady zrównowa�onego rozwo��u przestrzennego przy��ęte przez europe��skich �inistrów odpowiedzialnych za planowanie przestrzenne w 2005 r. (Guiding Principles for Sustainable Spatial �evelop�ent adopted by the European Conference of �inisters responsible for Regional Planning).
Szybki rozwó�� teoretycznych i �etodycznych podstaw ekologii kra��obrazu w ostatni� dwudziestoleciu oraz propozyc��e zawarte w powy�szych doku�entach spowodowały, i� kra��obraz stał się obiekte� wszechstronnie badany� i oceniany� dla potrzeb praktycznych. W szczególności rozwi��a��ą się narzędzia oceny rozwo��u zrównowa�onego kra��obrazu wynika��ące z �yrektywy Oceny Oddziaływania na Środowisko planów i progra�ów z 2002 r. (�irective on I�pact �ssess�ent) oraz kra��obrazowe wskaźniki rolnośrodowiskowe (Solon et al.
2007).
Jednocześnie ugruntowało się traktowanie kra��obrazu ��ako dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego.
Wszystkie te działania doprowadziły do ponownego wzrostu zainteresowania proble�a�i typologii, klasyfikac��i i regionalizac��i kra��obrazowe��. Nale�y przy ty� podkreślić, �e – w przeciwieństwie do klasycznych i od dawna znanych sposobów definiowania kra��obrazów tzw. „naturalnych”, wyró�nianych na podstawie zró�nicowania ko�ponentów abiotycznych (por. Richling, Ostaszewska 2005) – współcześnie rozwi��a��ą się pode��ścia uwzględnia��ące w procesie klasyfikacy��ny� równie� składniki antropogeniczne, wykorzystu��ące przy ty� bardzo ró�ne, niekiedy sko�plikowane algoryt�y grupowania ��ednostek podstawowych (Wascher 2005). Od�ienność sposobów wyró�niania ��ednostek kra��obrazowych powodu��e często nieporównywalność klasyfikac��i. �by choć w części ułatwić orientac��ę we współczesnych pode��ściach niezbędna ��est analiza porównawcza stosowanych rozwiązań. Stanowi ona główny przed�iot prezentowanego artykułu. Cele� dodatkowy� ��est przedstawienie propozyc��i uogólnionego sche�atu ró�nych algoryt�ów postępowania, prowadzącego do wyró�niania typów
��ednostek kra��obrazowych.
Podstawowe pojęcia dotyczące kl�asy��kacji i typol�ogii
W u��ęciu na��bardzie�� ogólny�, klasyfikac��a to podział zbioru obiektów na podzbiory według ��ednoznacznie przy��ętych kryteriów. Wyró�nia się dwa podstawowe rodza��e klasyfikac��i. Pierwszy – klasyczny sposób to wielostopniowy podział logiczny. �rugi rodza�� to klasyfikac��a statystyczna (zwana często, choć nie zawsze właściwie, taksono�ią nu�eryczną).
Podział logiczny obiektów ze względu na ��edną cechę �o�e być przeprowadzony według ��ednego z dwóch
�o�liwych kryteriów: (a) układu cech sprzecznych (podział dychoto�iczny na dwie grupy, z których pierwsza obe���u��e obiekty charakteryzu��ące się pewną właściwością, a druga grupu��e obiekty pozbawione te�� właściwości), (b) układu �odyfikac��i cechy (podział wieloczłonowy, w który� ka�da grupa obe���u��e obiekty charakteryzu��ące się od�ienny� natę�enie� dane�� właściwości).
�by podział logiczny był poprawny spełniać �usi trzy warunki:
- warunek ��ednoznaczności, który ��est spełniony wtedy tylko, gdy podział ��est przeprowadzony według ��edne��
zasady - warunek ten zwany ��est równie� warunkie� ��edyności zasady,
- warunek ekono�iczności (rozłączności), który spełniony ��est, gdy ka�da para ��ego członów pozosta��e w zakresowy� stosunku wykluczenia,
- warunek zupełności, który ��est spełniony wtedy tylko, gdy su�a logiczna wszystkich ��ego członów ��est zakresowo to�sa�a z całością dzieloną.
W praktyce, przy zastosowaniach geograficznych, biologicznych i kra��obrazowych stosu��e się tzw. pode��ścia klasyfikacy��ne wielopozio�owe, wykorzystu��ące kole��no kilka podziałów logicznych, przy czy� kole��ność cech będących kryteriu� podziału ��est wyznaczana arbitralnie na początku postępowania.
�lasyfikac��a statystyczna �a nieco inny charakter. Jest to rodza�� algoryt�u statystycznego, który przydziela obiekty do klas, bazu��ąc na podobieństwie wartości cech tych obiektów. Punkte� wy��ścia do stworzenia klasyfikac��i ��est zbiór du�e�� liczby cech, bez ich wstępnego wartościowania i hierarchizowania. Następnie, w zale�ności od przy��ęte�� �etody postępowania, �o�na dokonywać redukc��i liczby cech oraz wprowadzać ich hierarchizac��ę lub przypisywać i� wagi.
Niezale�nie od przy��ętego sposobu porządkowania zbioru obiektów, ��ak i �etody ich grupowania w klasy, końcowy� stadiu� klasyfikac��i powinno być zawsze określenie (wybór) reprezentantów (wzorców) otrzy�anych grup obiektów. Uogólnienie tych wzorców prowadzi do zdefiniowania abstrakcy��nych typów obiektów i stworzenia typologii. Jednak w odró�nieniu od klasyfikac��i typologia nie �usi być ani wyczerpu��ąca, ani te� rozłączna, �o�e te� określać kategorie puste, tzn. takie, które nie są reprezentowane przez �aden obiekt (Cho��nicki, Czy� 1973, Sneath, Sokal 1973, Gordon 1987, Grabiński et al. 1989, Ostaszewska 2002).
Najczęstsze kryteria kl�asy��kacyjne
Składniki kra��obrazu (i ich cechy) charakteryzu��ą się ró�ną trwałością, zgodnie z ogólną zasadą, i� składniki abiotyczne są znacznie trwalsze od składników biotycznych, a te z kolei od składników antropogenicznych. Cechy trwałe (składniki abiotyczne) są na��częście�� podstawą ogólnych klasyfikac��i „naukowych”, uwzględnia��ących naturalne właściwości przestrzeni. Wykorzystanie innych cech dla klasyfikac��i i typologii kra��obrazu powodu��e,
�e wynikowe klasyfikac��e �ogą �ieć (i na��częście�� �a��ą) charakter nietrwały i z�ienny w czasie – zarówno pod względe� cech wyró�nia��ących typy, cech dodatkowo ��e charakteryzu��ących oraz pod względe� zasięgu terytorialnego.
Z przeglądu wybranych nowszych klasyfikac��i kra��obrazu (tab.1) wynika, �e w większości przypadków charakterystyki abiotyczne są główną podstawą definiowania typów kra��obrazów. Nale�y ��ednak podkreślić,
�e zakres uwzględniania składników środowiska abiotycznego ��est bardzo ró�ny. Na��częście�� wykorzystu��e się dane o zró�nicowaniu hipso�etryczny�, geo�orfologiczny� (przede wszystki� główne for�y rzeźby) i geologiczny� (skała �acierzysta), rzadzie�� uwzględnia się zró�nicowanie glebowe i kli�atyczne (w ty� ��ako cechy szczególne np. odległość od oceanu czy pro�ieniowanie słoneczne). W wy��ątkowych tylko wypadkach bierze się pod uwagę tak�e inne charakterystyki ��ak np. gęstość sieci rzeczne��.
Równie często uwzględnia się for�y pokrycia terenu lub u�ytkowanie zie�i, traktu��ąc ��e ��ako syntetyczny wyraz składników biotycznych i antropogenicznych kra��obrazu. Czasa�i nawet ��est to cecha wiodąca lub nawet
��edyna podstawa klasyfikac��i kra��obrazu. W kra��ach europe��skich do�inu��e przy ty� wyra�anie pokrycia terenu w �iędzynarodowych kategoriach Corine Land Cover, podczas gdy w innych kra��ach uwzględnia się na��częście��
��edynie główne kategorie u�ytkowania zie�i. Wa�ne ��est przy ty�, �e stosowane są dwa ró�ne pode��ścia: albo bierze się pod uwagę ��edynie do�inu��ącą for�ę pokrycia, albo te� uogólnioną charakterystykę �ozaiki pokrycia terenu wyra�oną w postaci liczbowe��.
Znacznie rzadzie�� i w ograniczony� zakresie z�ienny�i wykorzystywany�i w procesie klasyfikac��i kra��obrazu są charakterystyki biotyczne. Nale�ą tu �.in. zró�nicowanie roślinności na pozio�ie for�ac��i lub stref biogeograficznych, oraz niektóre z�ienne ilościowe, ��ak np. indeks roślinności N�VI.
Warto podkreślić, �e – szczególnie w ostatnich latach – coraz częście�� do deli�itac��i indywidualnych kra��obrazów i ich typologii wykorzystu��e się cechy charakteryzu��ące rolę człowieka w kra��obrazie. Uwzględnia się przy ty� udział obszarów rolniczych oraz budynków i instalac��i technicznych, a tak�e gęstość sieci drogowe��. W
�nie��szy� stopniu bierze się pod uwagę strukturę osadnictwa i strukturę własności, a ��eszcze rzadzie�� ele�enty historii terenu i zró�nicowanie kultury regionalne��.
Główne sc�ematy proced�r kl�asy��kacyjnyc�
Ju� pobie�ny przegląd opracowań cytowanych w tabeli 1 wskazu��e na bardzo szeroki wachlarz pode��ść
�etodycznych i zró�nicowanie procedur klasyfikacy��nych. Rysu��e się przy ty� podział na dwa główne kierunki postępowania (ryc. 1). W pierwszy� punkte� wy��ścia do dalszych działań ��est przy��ęcie pól podstawowych, wyodrębnianych na podstawie kryteriów zewnętrznych w stosunku do cech wykorzystywanych w procesie klasyfikac��i. �ogą to być np. kra��obrazowe wydzielenia glebowe, obręby katastralne lub ��ednostki ad�inistracy��ne. �rugi kierunek postępowania zakłada wyró�nianie pól podstawowych (indywidualnych
��ednostek kra��obrazowych) w trakcie procedury klasyfikacy��ne��. �o�liwe są przy ty� ró�ne pode��ścia: albo indywidualne ��ednostki kra��obrazowe powsta��ą w wyniku interpolac��i przestrzenne�� danych punktowych, albo te� są wynikie� podziału powierzchni zgodnie ze zró�nicowanie� przestrzenny� poszczególnych składników krajobrazu.
Ryc. 1. Sche�at ideowy głównych pode��ść stosowanych w klasyfikac��i kra��obrazu Fig. 1. �he sche�atic flowdiagra� of different approaches to landscape classification
Bardzie�� szczegółowa analiza porównawcza u�o�liwia sfor�ułowanie czterech na��bardzie�� rozpowszechnionych sche�atów procedur klasyfikacy��nych.
Sche�at pierwszy – na��starszy i klasyczny w odniesieniu do podziałów kra��obrazowych. Bazu��e na przy��ęciu a priori kole��ności i hierarchii podziałów, co wynika z przy��ętych wcześnie�� przesłanek teoretycznych lub �odelowych (np. �odel hierarchii ko�ponentów nadrzędnych i podporządkowanych). Odpowiada wielopozio�owy�
podziało� logiczny�. Składa się z następu��ących kroków:
- podział terenu na główne klasy według zró�nicowania ��ednego wybranego ko�ponentu (określonego na podstawie kategorii ��akościowych, lub – ale rzadzie�� - skal przedziałowych),
- podział głównych klas na klasy ni�szego rzędu według zró�nicowania kole��nych ko�ponentów.
Sche�at drugi – bazu��e na identycznych �ateriałach ��ak w sche�acie pierwszy�, nato�iast procedura postępowania ��est od�ienna i składa się z następu��ących kroków:
- wyró�nianie na���nie��szych ��ednostek ��ednorodnych pod względe� uwzględnionych składników w wyniku nakładania na siebie �ap poszczególnych ko�ponentów,
- wybór zasad klasyfikac��i. W ty� kroku są dwie �o�liwości: albo przy���u��e się zasadę łączenia ��ednostek
według zasad przy��ętych a priori, wtedy wynik ��est na��częście�� identyczny z wynikie� postępowania według sche�atu pierwszego, albo te� zasady klasyfikac��i są tworzone a posteriori – na podstawie analizy powiązań charakterystyk ��ednostek podstawowych (z wykorzystanie� roz�aitych technik statystycznych, takich ��ak: analiza korelac��i, tablice czteropolowe, �etoda �winspan, analiza głównych składowych, analiza dyskry�inacy��na lub inne, sugeru��ące redukc��ę liczby z�iennych lub wagę poszczególnych kryteriów podziału),
- przypisanie ��ednostek podstawowych do określonych klas i ewentualnie łączenie ��ednostek sąsiadu��ących,
��eśli ich charakterystyki nie ró�nią się istotnie ze względu na przy��ęte kryteria klasyfikac��i.
Sche�at trzeci – stosowany w przypadku niepełne�� wiedzy o zró�nicowaniu całego obszaru, i przy posiadaniu bardzo szczegółowych charakterystyk poszczególnych punktów lub obszarów testowych. Charakteryzu��e się ty�, �e nieznane są �erytoryczne podstawy klasyfikac��i, znany ��est nato�iast algoryt� for�alny tworzenia syste�u klasyfikacy��nego, a rolę poszczególnych cech kra��obrazu �o�na odtworzyć dopiero po szczegółowe��
analizie wyników klasyfikac��i. Obe���u��e następu��ące kroki:
- wybór punktów lub obszarów testowych traktowanych ��ako pola ��ednorodne wewnętrznie,
- charakterystyka punktów na podstawie cech opisanych według skal ��akościowych, przedziałowych i ilorazowych,
- klasyfikac��a (lub typologia) wielocechowa punktów według przy��ętego algoryt�u, na��częście�� z wykorzystanie�
analizy zgrupowań (Cluster �nalysis), często równie� przy wykorzystaniu procedury tworzenia klasyfikac��i roz�ytych (Fuzzy Clustering),
- interpolac��a powierzchniowa zasięgów indywidualnych ��ednostek kra��obrazowych, - identyfikac��a powierzchniowa typów kra��obrazu.
Nale�y tu podkreślić, �e �o�liwa ��est równie� �odyfikac��a powy�sze�� procedury polega��ąca na ty�, �e za�iast rozproszonych punktów �o�na wykorzystać podział całe�� powierzchni na równe kwadraty, sześciokąty lub inne figury, traktowane ��ako ��ednorodne wewnętrznie – nie z�ienia to dalszych sposobów postępowania.
Sche�at czwarty – dotyczy typologii powierzchni podstawowych wyró�nionych wcześnie�� w sposób niezale�ny od cech wykorzystywanych w procesie klasyfikac��i. �akie powierzchnie podstawowe są z zało�enia nie��ednorodne wewnętrznie. Sche�at postępowania obe���u��e następu��ące kroki:
- charakterystyka powierzchni podstawowych na podstawie cech opisanych według skal ��akościowych, przedziałowych i ilorazowych. W przeciwieństwie do innych sche�atów postępowania �o�liwe ��est równie�
uwzględnienie udziałów powierzchniowych typów ��ednorodnych oraz syntetycznych wskaźników struktury kra��obrazu (�etryki kra��obrazowe) lub ��ego funkc��onowania,
- klasyfikac��a (lub typologia) wielocechowa powierzchni podstawowych według przy��ętego algoryt�u, na��częście��
z wykorzystanie� analizy zgrupowań (Cluster �nalysis), często równie� przy wykorzystaniu procedury tworzenia klasyfikac��i roz�ytych (Fuzzy Clustering),
- przypisanie powierzchni podstawowych do określonych klas lub typów.
Przykłady ka�dego ze sche�atów przytoczono w tabeli 1.
Uwagi końcowe
Na podstawie przeprowadzone�� analizy współczesnych pode��ść �etodycznych, stosowanych przy tworzeniu klasyfikac��i i typologii kra��obrazu, nasuwa się kilka uwag o charakterze ogólny�. Przede wszystki� nale�y odnotować brak standardowych procedur tworzenia klasyfikac��i i typologii kra��obrazu oraz stosunkowo du�ą dowolność doboru cech klasyfikacy��nych. Jednocześnie zaczyna��ą przewa�ać pode��ścia, w których – poza stabilny�i ko�ponenta�i abiotyczny�i – wykorzystu��e się zró�nicowanie bardzie�� labilnych składników biotycznych i antropogenicznych. W końcu wreszcie nale�y podkreślić, �e przy tworzeniu klasyfikac��i i typologii wykorzystu��e się powszechnie zaawansowane �etody statystyczne i geostatystyczne, a �ateriały wy��ściowe pochodzą z cyfrowych baz danych o ró�ny� stopniu szczegółowości i wiarygodności.
Jak powszechnie wiado�o w zadaniach klasyfikac��i ��edny� z wa�nie��szych proble�ów ��est dobór z�iennych diagnostycznych. Warto w ty� �ie��scu zwrócić uwagę, �e dobór ten ��est coraz częście�� warunkowany dostępnością danych, a nie rzeczywisty�i potrzeba�i czy wcześnie�� opracowany�i �odela�i teoretyczny�i.
�latego te� na wstępnych etapach przygotowań nale�y bardzo precyzy��nie określić �o�liwości uzyskania
danych podstawowych, których zakres zale�y od wyboru:
a) ko�ponentów przyrodniczych oraz składników biotycznych i antropogenicznych, które będą uwzględnianie w procedurze klasyfikac��i;
b) cech (z�iennych) charakteryzu��ących składniki kra��obrazu;
c) skal opisu��ących z�ienne (ilościowe, ��akościowe, kategorialne) oraz wyboru wag przypisywanych poszczególny� z�ienny� (cecho�);
d) rodza��u �ateriałów źródłowych (dane punktowe lub powierzchniowe) - co ściśle wią�e się z punkte� c);
e) przy��ętego pozio�u granicznego, przy który� wartości cech uzna��e się za identyczne, co wią�e się równie�
ze skalą i szczegółowością opracowania.
Z przeprowadzonego przeglądu wynika tak�e, i� skala i szczegółowość opracowania w znaczący� stopniu wpływa na dobór cech wykorzystywanych w procesie klasyfikac��i kra��obrazu. Rysu��e się przy ty� pewna prawidłowość: i� większy teren analizy, ty� w większy� stopniu klasyfikac��a opiera się na zró�nicowaniu ko�ponentów abiotycznych wyra�any� w skalach ��akościowych, nato�iast przy obszarach �ałych du�ą rolę odgrywa��ą składniki biotyczne i antropogeniczne opisywane za po�ocą skal ilorazowych (ryc. 2).
Ryc. 2. Zró�nicowanie charakteru cech diagnostycznych i procedur klasyfikacy��nych w zale�ności od wielkości rozpatrywanego terenu.
Fig. 2. �he differentiation of diagnostic features and classificational approaches versus the extend of analyzed area.
Literatura
Banko G., Zethner G., Wrbka �., Sch�itzberger I., 2003. Landscape types as the opti�al spatial do�ain for developing landscape indicators. [In:] �ra�stad W., Sogge C. (eds). �gricultural I�pacts on Landscapes:
Proceedings fro� NIJOS/OEC� Expert �eeting on �gricultural Landscape Indicators in Oslo, Norway October 7–9, 2002. Norwegian Institute of Land Inventory. �s. Norway. 317–328.
Cho��nicki Z., Czy� �., 1973. �etody taksono�ii nu�eryczne�� w regionalizac��i geograficzne��. PWN. Warszawa.
Fairbanks �.H.�., Benn G.�., 2000. Identifying regional landscapes for conservation planning: a case study fro� �waZulu-Natal, South �frica. Landscape and Urban Planning 50. 237-257.
Fry G., Pusch�ann O., 1999. Norway: �he National Landscape Character Progra��e. [In:] Wascher �.�. (ed.).
Landscapes and Sustainability - Proceedings of the European workshop on landscape assess�ent as a policy tool 25th-26th �arch ’99 , Strasbourg, France. 32-37.
Garca-Quintana �., �artin-�uque J. F., Gonzallez-�artin J. �., Garcia-Hidalgo J. F., Pedraza J., Herranz P., Rincon R., Estevez H., 2005. Geology and rural landscapes in central Spain (Guadala��ara, Castilla-La
�ancha). Environ. Geol. 47. 782–794.
Gordon �. �., 1987. � review of hierarchical classification. Journal of the Royal Statistical Society, ser. �.
119-137.
Grabiński �., Wydy�us S., Zeliaś �., 1989. �etody taksono�ii nu�eryczne�� w �odelowaniu z��awisk społeczno gospodarczych. PWN. Warszawa.
Hladnik �., 2005. Spatial structure of disturbed landscapes in Slovenia. Ecological Engineering 24, 17–27.
Jobin B., Beaulieu J., Grenier �., Bélanger L., �aisonneuve C., Bordage �., Filion B., 2003. Landscape changes and ecological studies in agricultural regions, Québec, Canada. Landscape Ecology 18, 575–590.
�eeus J.H.�., 1995. Pan-European landscapes. Landscape and Urban Planning 31, 57–79.
�ücher C.�., 2005. Update of the European Landscape �ypology and �ap – a biophysical approxi�ation.
Wageningen, �ay 2005.
Ostaszewska �., 2002. Geografia kra��obrazu. Wybrane zagadnienia �etodologiczne. Wyd. Naukowe PWN, Warszawa.
Pinto-Correia �., Cancela d’�breu �., Oliveira R., 2003. Landscape Units in Portugal and the �evelop�ent and �pplication of Landscape Indicators. [In:] �ra�stad W., Sogge C. (eds). �gricultural I�pacts on Landscapes: Proceedings fro� NIJOS/OEC� Expert �eeting on �gricultural Landscape Indicators in Oslo, Norway October 7–9, 2002. Norwegian Institute of Land Inventory. �s. Norway. 309-316.
Richling �., �alinowska E., Lechnio J., 2005. �ypologia i regionalizac��a kra��obrazu terenów w strefie oddziaływania Płockiego Zespołu �ie��sko-Prze�ysłowego. [w:] Richling �., Lechnio J. (red.). Z proble�atyki funkc��onowania kra��obrazów nizinnych. WGiSR. Warszawa. 29-54.
Richling �., Ostaszewska �. (red.), 2005. Geografia fizyczna Polski. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Sneath P.H., Sokal R.R., 1973. Nu�erical taxono�y. W. H. Free�an. San Francisco. 573.346.
Solon J., �atuszkiewicz J.�., �ulikowski R., 2007. Integrated Environ�ental I�pact �ssess�ent of �gricultural Land �anage�ent and R� �gri-Env �easures in a Region in Poland. Contract nu�ber 381534FISC.
Final Report. Warsaw.
Sun-�ee H., Sungwoo �., �i-Hwan C., Jae-Eun �., Sinkyu �., �owon L., 2004. Ecotope �apping for landscape ecological assess�ent of habitat and ecosyste�. Ecological Research 19,131–139.
Wascher �.�. (ed)., 2005. European Landscape Character �reas – �ypologies, Cartography and Indicators for the �ssess�ent of Sustainable Landscapes. Final Pro��ect Report as deliverable fro� the EU’s
�cco�panying �easure pro��ect European Landscape Character �ssess�ent Initiative (ELC�I), funded under the 5th Fra�ework Progra��e on Energy, Environ�ent and Sustainable �evelop�ent (4.2.2), x + 150 pp. �lterra Report No. 1254, Wageningen.
Wascher �.�., 2003. Overview on �gricultural Landscape Indicators �cross OEC� Countries. [In:] �ra�stad W., Sogge C. (eds). �gricultural I�pacts on Landscapes: Proceedings fro� NIJOS/OEC� Expert
�eeting on �gricultural Landscape Indicators in Oslo, Norway October 7–9, 2002. Norwegian Institute of Land Inventory. �s. Norway. 21-39.
�abela 1. Przykładowe �etody wyró�niania typów kra��obrazu �able 1. Exa�ples of dif
ferent approaches to landscape typology Obszar�utorPole podstawoweUwzględnione cechy Sposób wyró�nianiaInfor�ac��a dodatkowa
�anada - południowy Québec
Jobin et al. 2003
kra��obrazowe wydzielenie glebowe
5 klas pokrycia terenuanaliza zgrupowań (cluster analysis)analiza wieloczynnikowa z�iennych społeczno- ekono�icznych i sposobów uprawy zie�i Słowenia - całaHladnik 2005obręb katastralnyklasy pokrycia terenuu��ęcie hierarchiczne: na��wa�nie��szy udział lasów a następnie udział innych typów pokrycia terenu
uwzględniono z�iany pokrycia terenu i frag�entac��ę lasów
Hiszpania - część środkowa (Guadala��ara, Castilla-La �ancha)
Garca-Quintana et al. 2005brakgeologia, geo�orfologia, topografia, pokrycie terenunakładanie ko�ponentów z typowanie�, który w dany� �ie��scu ��est na��wa�nie��szytypy nazywane wg kształtu: wypukłe, wklęsłe, płaskie, zło�one
�orea - Park Narodowy góry Sorak w prowinc��i �angwon
Sun-�ee et al. 2004punktytyp lasu, pro�ieniowanie słoneczne, topografia, indeks roślinności N�VI, sieć rzeczna, sieć drogowa
charakterystyka punktów, analiza korelac��i �iędzy z�ienny�i, wyró�nienie typów, określenie zasięgu
na���nie��sze ��ednostki ��ednorodne - ekotopy
Rep. Południowe�� �fryki - prowinc��a �waZulu-Natal
Fairbanks, Benn 2000punktywysokość np�, kli�at, roślinność, geologiakorelac��a, PC�, analiza zgrupowań (cluster analysis), deli�itac��azasięgi typów interpolowane na podstawie roz�ieszczenia punktów Europa - cała�eeus 1995brakgeologia, geo�orfologia, kli�at, gleby, kultura regionalna, zarządzanie, historia
udział obszarów intensywnie uprawianych, syste� pól, wzór osadnictwa, ��akość wizualna, u�ytkowanie zrównowa�one, główne strefy geologiczno-kli�atyczne Europa - cała�ücher 2005brakstrefy biogeograficzne, wysokość np�., skała �acierzysta, u�ytkowanie zie�i
nakładanie ko�ponentów�o�liwe 1603 ko�binac��e, ale zrealizowane ��edynie 375 (to nowe typy) Norwegia - całaFry, Pusch�ann 1999brakgłówne for�y rzeźby, podło�e geologiczne, wody, roślinność, udział obszarów rolniczych, budynków i instalac��i technicznych
nakładanie ko�ponentów (?)Poza typa�i tak�e regionalizac��a: 45 regionów kra��obrazowych, 444 podregiony podzielone dale�� na indywidualne obszary kra��obrazowe
Obszar�utorPole podstawoweUwzględnione cechy Sposób wyró�nianiaInfor�ac��a dodatkowa �ustria - całaWascher 2003; Banko et al. 2003poligony�ozaika pokrycia terenu i ele�entów rzeźbygranice konkretnych ��ednostek dostosowywane ręczniewyró�niono12 głównych typów kra��obrazu kulturowego i 37 podtypów �nglia - całaWascher 2003w pierwszy� etapie brak, a następnie Land �escription Units (L�Us)
dane abiotyczne i pokrycie terenunakladanie �ap i wyró�nienie L�Udodatkowa charakterystyka i typologia L�U wg danych
historyczno-kulturowych. �estowe
powierzchnie 1k�2 dla oceny ró�norodności biologiczne�� Nie�cy - całeWascher 2003brakdane abiotyczne i pokrycie terenunakładanie �apwyró�niono 6 głównych typów kra��obrazu podzielonych na 30 podtypów. W su�ie wyró�niono 850 indywidualnych obszarów Portugalia - całaPinto-Correia et al. 2003brakgeologia, �orfologia terenu, hipso�etria, typ gleby, pokrycie terenu, struktura własności, struktura osadnictwa; uwzględniono równie� (��ako z�ienne �odyfiku��ące) kli�at i odległość od oceanu
nakładanie ko�ponentów, granice otrzy�anych ��ednostek �odyfikowano na podstawie zd��ęć i obrazów satelitarnych, wers��a końcowa granic otrzy�ana w wyniku �odyfikac��i przez ekspertów
efekte� ��est racze�� regionalizac��a hierarchiczna, ale ka�da ��ednostka �a cały wektor charakterystyk wg których �o�liwa ��est klasyfikac��a i typologia
Polska - okolice Płocka Richling, �alinowska,
Lechnio 2005
brakdane abiotyczne oraz pokrycie terenuhierarchiczny podział na rodza��e (o podobne�� genezie), gatunki (wg �orfo�etrii), typy i warianty (wg pokrycia terenu) kra��obrazu
w su�ie 1378 indywidualnych ��ednostek kra��obrazowych na powierzchni ok. 3600 k�2.
