Widok Cierpiący mesjasz w starotestamentalnych przepowiedniach prorockich

ROCZNIKI TEOL/OGICZNO-KANONICZNE Tom XXVII, zeszyt 1 — 1980

KS. JÓ ZEF HOMERSKI

CIERPIĄCY MESJASZ

W STAROTESTAMENTALNYCH PRZEPOWIEDNIACH PROROCKICH

Idea cierpiącego M esjasza należy do tych praw d religijnych Starego Testam entu, które zrodziły się w czasie ciężkich doświadczeń narodu wybranego. Można ją też uważać za owoc głębokich przem yśleń posłan­ nictw a dawnego ludu Bożego. Nie ulega wątpliwości, że powstawała po­ woli, a złożyły się na to 2 czynniki. Z jednej strony Bóg objawiając swoją zbawczą wolę działał wśród ludzi i przez ludzi. Uwzględniając ów ludzki czynnik przekazyw ał tę tru d n ą praw dę zawsze w takim mom en­ cie, kiedy m iała najlepsze w arunki przyjęcia się i rozwoju. Z drugiej strony naród izraelski w ybrany przez Opatrzność za nosiciela praw d Bożych, przechodził z woli Jahw e takie koleje losu, przeżywał takie chwile w swej historii, że sprzyjały one przyjęciu, rozum ieniu i zako­ rzenieniu się Bożej idei zbawienia ludzi przez cierpienie.

W ydarzenia roku 586 przed Chr. były tragedią narodu wybranego. Skreślono w tedy z m apy św iata raz na zawsze królestwo Judy, resztkę dawnej m onarchii Dawida. Zburzono św iątynię jerozolimską, centrum kultu Jahw e i w idzialny symbol Jego obecności w narodzie w ybranym . Co znakomitsi obywatele, jeżeli nie zostali wym ordowani, musieli opu­ ścić swoją ojczyznę i pójść do niewoli babilońskiej. Z narodu, który w chwilach trudnych zawsze podtrzym yw ały na duchu obietnice proro­ ków o nadejściu M esjasza zwycięzcy, Króla sprawiedliwości i pokoju, Pasterza Izraela, pozostała tylko bardzo m aleńka reszta i to w rozpro­ szeniu. W łaśnie ten najsm utniejszy m om ent w historii ludu Bożego upatrzyła sobie Opatrzność, żeby tem u ludowi, a przez niego całej ludz­ kości, przekazać niezw ykłą obietnicę zbawienia przez poniżenie, cierpie­ nie i śm ierć Sługi Pańskiego — Mesjasza.

Księgi Starego Testam entu zaw ierają następujące teksty o owym cierpiącym W ybrańcu Bożym: Iz 50,4-9; 52,13-53,12; Zch 12,10 i 13,7

2 8 K S . J O Z E F H O M E R S K I

oraz Ps 22,2-22. Trudno jest ustalić dokładnie czas powstania tych b a r­ dzo ciekawych wypowiedzi prorockich. Jedno jest pewne, że istnieje między nimi dość widoczna zależność treściowa, oraz że najstarsze z nich, a mianowicie teksty Księgi Izajasza, pochodzą z okresu n ie w o li1. Nie te sprawy jednak są istotne w naszych rozważaniach. Zasadniczy jest fakt, iż powszechnie uznaje się je za teksty m esjańskie. Opierając się na tym właśnie powszechnym przekonaniu egzegetów, już bez żmud­ nej i nużącej analizy historyczno-krytycznej i krytyczno-literackiej oraz bez powoływania się na różne opinie kom entatorów zamierzamy wyżej wymienione proroctwa rozpatrzyć z potrójnego punktu widzenia, a mia­ nowicie: jaką sylwetkę cierpiącego Mesjasza one szkicują (I), na czym polega zbawcza funkcja jego cierpienia (II) oraz czy jest widoczny jakiś wpływ tych starotestam entalnych wypowiedzi prorockich na ewange­ liczny opis męki Jezusowej (III).

I

Nie znany z nazwiska prorok w tzw. trzeciej pieśni o cierpiącym Słudze Pańskim rozpoczyna swój opis od stwierdzenia, że ów Sługa bę­ dzie uprzyw ilejow anym przez Boga nauczycielem i charyzmatykiem.

50,4 P an Jah w e obdarzył mię językiem w y m o w n y m 2, żebym um iał przyjść utrudzonem u z pomocą przez?, słowo krzepiące.

Co ran o pobudza me ucho, bym słuchał ja k uczniowie. 5 P an Jah w e otw orzył m i ucho, a ja się nie oparłem,

w stecz się nie cofnąłem.

Sługa Pański sam wyznaje, że Bóg zlecając m u m isję nauczycielską (por. Iz 42.6-7; 49, 5-6) dysponował go doskonale do jej wypełnienia. Dał mu mianowicie taki język i takie ucho, jaki m ają ci, którzy się uczą. Uzdol­ nił go do tego, żeby mógł dobrze przyjąć i w iernie powtórzyć słowa 1 Szczegóły zob.: H.-C. S c h m i t t . Prophetie und Schultheologie im Deutero- jesajabuch. Beobachtungen zur R edaktionsgeschichte von Jes 40-55. ZAW 91:1979 s. 43-61 przyp. 6.27: J. H o m e r s k i . Cierpiący w ybaw ca i orędow nik. (A naliza egze- gztyczno-teolcgiczna perykopy Iz 52, 13-53, 12). RTK 24:1977 z. 4 s. 75-90; t e n ż e . Księga Zachariasza. Księgi Proroków M niejszych. Poznań 1968 s. 275-303. PST 12, 2; K. S e y b o 1 d. T hesen zur E ntstehung der Lieder vom G ottesknecht. „Biblische Notizen" 3:1977 s. 33-34; P.-E. D i o n . Les chants du Serviteur de Y a h w eh et quel­ ques passages apparentes d ’Isaie 40-55. Bb 51:1970 s. 17-38; t e n ż e . L 'universalism e reiigieux dans les differentes couches redactionelles d ’Isaie 40-55. Bd 51:1970 s. 161- 182; D. G. C a s t e l l i n o . Libro dei Salmi. Torino 1955 s. 67-76; H .-J. K r a u s . Psal­ m en (BKAT 15,1). N eukirchen 1961 s. 174-185; t e n ż e . Theologie der Psalm en (BKAT 15,3). N eukirhen 1979 s. 238-241.

C IE R P IĄ C Y M E S JA S Z 2 9

Jahw e, podobnie jak to czyni najbardziej pojętny uczeń. Przekazywane przezeń słowo Boże będzie napełniać otuchą tych, którzy stracili nadzie­ ję. Będzie nieść radość i pomoc tym, którzy potrzebują pociechy. Sku­ teczność jego słowa będzie mieć swoje źródło w w iernym przekazywaniu woli Bożej. Sługa Pański będzie się w nią pilnie wsłuchiwał i posłusznie ją przekazywał. Toteż nic dziwnego, że m isja ta przyniesie m u zaszczyt i sławę.

52.13 Oto pow iedzie się m ojem u Słudze. W sławi s i ę 8, w ysunie na czoło i będzie bard zo wywyższony.

Słowa te należą do tzw. czwartej pieśni o cierpiącym Słudze Pańskim. Zasługują na uwagę m.in. dlatego, że prorok przem aw iając w im ieniu Boga (1 os. 1. poj.) podaje 2 charakterystyczne ty tu ły Sługi. Oto najpierw nazywa go swoim Sługą („mój Sługa”). Darzy go więc tytułem , jakim prorocy zw ykli określać wszystkich charyzm atycznych posłańców Bo­ żych, a zwłaszcza Mesjasza (np. Ez 34,23; 37,24 itd.). Mówi dalej, że ten W ybraniec Boży dzięki swoim osobistym zaletom (czasownik: jaśkll — powiedzie się w podstawowym znaczeniu suponuje i akcentuje mądrość) i pracy będzie m iał w spaniałe osiągnięcia i zostanie wywyższony.

Misja Sługi Pańskiego nie kończy się jednak na tym. Dalsze wiersze czwartej pieśni rzucają nowe światło na jego posłannictwo.

52.14 Podobnie ja k w ielu przeraziło się na jego w id o k 4 — rzeczywiście, oszpecony nie w yglądał na człowieka, a jego postać nie b y ła podobna do ludzi —

15 ta k zdum ieją s i ę 5 liczne narody z jego powodu. K rólow ie zam kną sw e usta,

bo u jrz ą coś, czego im nie opow iadano i dow iedzą się, czego nie słyszeli.

Zapowiedź, że zniewaga oraz zadane Słudze Pańskiem u cierpienia w pra­ w ią w szystkich lu d z i6 w zdumienie, jest tylko ogólnym wprowadzeniem

3 Słow a tego b ra k w LXX.

4 Za syryjskim przekładem Peszitto, Targum em i kontekstem . TM oraz tekst lQ Isa m ają „na tw ój w id o k ”.

5 Za LX X i VL (tä m a h = zdum iał się). TM (jazzeh — pokropił) nie d aje sensu. P. Volz w sw oim kom entarzu sugeruje w yraz: jirgezu ( = będą drżeć).

8 W yraz: „w ielu” nie p ojaw ia się w tekście D eutero-Izajasza przed czw artą pieśnią o Słudze P ańskim . A le począwszy od niej w ystępuje k ilk a razy: 52,14.15; 53,11.12 (2 razy); 54,1. W św ietle w. 15 oraz tek stu Iz 49,7 oznacza nie tylko naród w ybrany, ale w szystkich ludzii w raz z tym i, którzy ich rep rezen tu ją (zob. THAT 2, 725). W kontekście w iersza Iz 51,2 m ożna przypuszczać, że prorok posłużył się tym w yrazem w czw artej pieśni chcąc zasugerować, iż Sługa P ań sk i będzie jakby no­ w ym A braham em i da początek now em u ludow i Bożemu (Iz 53.10). Z teologicznego p u n k tu w idzenia w yraz „w ielu” w tej pieśni m a w y jątk o w e znaczenie choćby d la te ­ go, że po w iekach p o jaw ił się ten w łaśnie w yraz na ustach Jezusa w czasie O stat­ niej W ieczerzy w zu p ełn ie podobnym kontekście, ja k w Iz 53,11 (por. M t 26,28; M k 14,24).

3 0 K S . J Ö Z E F H O M E R S K I

we właściwy opis tego posłannictwa. Prorok nie wypowiada się jasno, czy to niezwykłe poruszenie u ludzi spowoduje w ogóle fakt i ogrom cierpienia Mesjasza, czy też wywołają je pozytywne skutki, jakie ofiara cierpienia Sługi-Mesjasza przyniesie dzięki m iłosiernej dobroci Boga. Oba te przypuszczenia są do przyjęcia.

Gdy chodzi o fakt i ogrom boleści we w szystkich opisach daje się zauważyć pewna gradacja ich nasilenia, aż po zniewagę po śmierci.

a) Ubóstwo — cierpienie — opuszczenie 53.2 On w yrósł ja k pęd na m urze 7

i ja k korzeń z w yschłej ziemi. N ie m iał on w dzięku, ani piękna, żeby na niego popatrzeć,

ani w yglądu, żeby się nam podobał.

Prorok wypowiada się na tem at Sługi Pańskiego jakby kontemplując rzekomo dokonane wydarzenia. W rzeczywistości zaś one się dokonają dopiero w czasie znanym jedynie samemu Bogu (perfectum propheti- cum). Sługa będzie miał tw arde życie. Wzrośnie w ubóstwie i w trud­ nych w arunkach m aterialnych. S ugerują to przenośnie: pęd (rosnący) na murze, korzeń (wyrastający) z wyschłej ziemi. Jego wygląd zewnętrzny nie będzie pociągający ani co do budowy ciała (to' ar = postawa), ani też co do fizycznej piękności (hädär). Trudno w tym przypadku powiedzieć, czy prorok miał na myśli rzeczywisty brak zew nętrznych cech ludzkie­ go piękna od urodzenia, czy też chciał zwrócić uwagę, że ubóstwo, doz­ nane zniewagi i fizyczne cierpienie odbiją się aż tak ujem nie na jego zewnętrznym wyglądzie.

To ostatnie przypuszczenie sugeruje tekst trzeciej pieśni. 50,6 Poddałem grzbiet mój bijącym

i moje policzki rw ącym m i brodę. Nie zasłoniłem mojego oblicza przed zniew agam i i opluciem.

Gradacja zniewag podkreśla ich dotkliwość. Zaczynają się one od ciała (grzbiet), a kończą się na tw arzy i poniżeniu przez oplucie. Sługa P ań­ ski jest tu przedstawiony jako praw dziw y męczennik. Intensyw ność jego cierpień w yrażają zwroty zaw arte w czwartej pieśni.

53.3 W zgardzony i opuszczony przez ludzi, m ąż boleści, zżyty z cierpieniem , jaki ktoś przed kim się tw arz zakryw a. W zgardzony [tak, że] m ieliśm y go za nic.

Słowa „opuszczony przez ludzi, mąż boleści” (dosł. człowiek obarczony 7 Tak proponuje G. Schw arz (ZAW 83:1971 s. 255 n). U waża on, iż pierw otny tekst zam iast obecnego lefanaw (= przed nim) m iał w yraz m ippinnäh (= z narożnika) b lanki (m urów obronnych). Ale zob. L. C. A l l e n . Isaiah L III, 2 again. VT 21-1971 s. 490.

C IE R P IĄ C Y M E S JA S Z 3 1

cierpieniami), „zżyty z cierpieniem ” (dosł. znający ból) podkreślają bez­ m iar cierpień oraz ich nasilenie. Ból fizyczny i pogarda ludzi nie będą obce Słudze Pańskiem u także co do ilości. Potw ierdza to ostatni w erset 3 w. Pogarda otoczenia, o jakiej w nim mowa, w ynika stąd, iż cierpienia Sługi będą dla ludzi dowodem, że Bóg go odrzucił. Zakryw anie tw arzy przed człowiekiem było u daw nych Izraelitów nie tylko w yrazem po­ gardy, ale swego rodzaju m anifestacją, iż nie chce się mieć nic wspólne­ go z nim i z jego postępowaniem . Ten, przed kim zakryw a się oczy, nie istnieje.

Późniejszy prorok D eutero-Zachariasz w racając m yślą do idei Cier­ piącego Sługi w im ieniu Boga wypowiedział słowa, które jeszcze w yraź­ niej mówią o fizycznym cierpieniu Mesjasza, Pasterza Bożego.

Za 13,7 Mieczu, przebudź się przeciw m em u pasterzow i, przeciw mężowi, m ojem u bliskiem u

— w yrocznia Ja h w e Zastępów.

U derz pasterza, żeby się rozproszyły owce 8.

W yrocznia ta w m istrzowski sposób wiąże 2, zdawać by się mogło, prze­ ciwstaw ne sobie tw ierdzenia. Oto przez usta tego proroka Bóg wypo­ w iada pod adresem Sługi słowa świadczące o bardzo serdecznym i na­ praw dę intym nym stosunku, jaki między nim i istnieje: „mój pasterz” (ro'i), „mój bliski” ( 'amiti). Równocześnie jednak ów przyjaciel Boga, niem al rów ny Jem u, zostanie uderzony przez samego Jahw e. Uderzenie to będzie ponad w szelką wątpliwość śm iertelne. Tak można sądzić na podstawie użytego czasownika: näkäh, który w formie przyczynowej (hijil) m a znaczenie „zabił”. Cios zadany owemu pasterzowi Jahw e spo­ woduje, że owce się rozproszą, narażając się na groźne niebezpieczeń­ stw a (por. Ez 34,5).

Podobne cierpienia, jak Sługi Pańskiego z pieśni Izajasza, przechodził bohater Ps 22. Stojąc na stanow isku ogólnie przyjm owanym , że psalm ten należy do tekstów m esjańskich; jest w tej chwili dla nas rzeczą drugorzędną, w jakim sensie ów jego m esjański charakter należy rozu­ mieć 9. Faktem jest, że cierpiąca w nim osoba przechodziła podobne ka­ tegorie doświadczeń i fizycznego bólu, jakie przeszedł Jezus w czasie konania na krzyżu, gdy na Jego ustach pojawiły się pierwsze słowa te ­ goż psalmu. Ten cierpiący człowiek tak ofiarą swojego życia, jak też sposobem znoszenia bólu przedstaw iał przyszłego miłośnika krzyża, J e ­ zusa. W iersze 15-19 mówią o wielkim bólu fizycznym zadanym jego ciału. N aw et jeżeli będzie się rozumieć przenośnie takie zwroty, jak „przebodli ręce i nogi m oje” lub „moje szaty dzielą między siebie i los

8 Por. H o m e r s k i . Księga Zachariasza s. 437-439.

* P or. J. K u c . Ps 22 w św ietle m eto d y reinterpretacji. W : M esjasz w biblijnej historii zbaw ienia. Red. S. Łach i M. Filipiak. L ublin 1974 s. 183-191.

3 2 K S . J Ö Z E F H O M E R S K I

rzucają o moją suknię”, to w każdym razie słowa te w yrażają niezw ykłą udrękę. Jej ogrom powiększają czysto w ew nętrzne cierpienia, o jakich mówią w. 2-3.7-9 i 13-14. Psalm ista daje do zrozumienia, że jego boha­ ter doznaje nie tylko szyderstw (w. 7 i 9), naigraw ań (w. 8) i jest drę­ czony atm osferą zagrożenia i strachu (w. 13-14), ale w sposób szczególny męczy go w ew nętrzne przeświadczenie, że jest całkowicie opuszczony przez Boga. To duchowe jego osamotnienie i depresję pogłębia świado­ mość, że dobry Jahw e który na przestrzeni dziejów okazywał się zawsze wybawicielem i obrońcą ludu Bożego (w. 4-6), a w stosunku do niego był i jest jego stwórcą, najlepszym opiekunem, przedm iotem szczerej, najwyższej czci oraz jedyną ucieczką i nadzieją, teraz w jego cierpieniu jakby całkowicie o nim zapomniał.

Ps 22,2 Boże mój, Boże mój, czemuś m nie opuścił? Czemu pozostajesz głuchy na m oje błagania, na jęk moich słów?

3 Boże mój, w ołam za dnia, a Ty nie odpowiadasz, i w nocy, a nie znajduję ukojenia.

b) Śmierć — zniesławienie po śmierci

Obraz cierpień Sługi Pańskiego z czwartej pieśni Izajasza z każdym wierszem staje się coraz bardziej ponury, aż dochodzi do wzmianki o zbrodni dokonanej na tym niew innym człowieku.

53,8 Po udręce i po sądzie został usunięty. I kto będz:e m yślał o jego losie? 10 Został bow iem zgładzony z krainy żyjących,

za grzechy mojego ludu został na śm ierć zamęczony.

Tekst tego wiersza nie jest jednoznaczny. Dużą trudność spraw ia w yra­ żenie: m e'o ser ümispät, które można przełożyć: bez przemocy i bez są­ du lub: przemocą i sądem. K ontekst i forma bierna czasownika liqah ( = zgładzić) sugerują to drugie znaczenie. Sługa Pański poniesie niewinnie śmierć na podstawie wyroku skazującego za niesłusznie przypisyw aną mu winę. Jego niewinność nie jest tu w yraźnie zaakcentowana, ale nie ulega wątpliwości (por. w. 11). Inną trudność stanow ią słowa: mippeśa

10 Rzeczownik: dür m a znaczenia: rodowód, pochodzenie, istnienie, los, prze­ znaczenie itp. K ontekst skłania do przyjęcia znaczenia: los. W tej supozycji sens w ersetu jest następujący: Sługa zostanie pozbaw iony życia niew innie, ale zgodnie z procedurą praw a. Otoczenie przyjm ie jego śm ierć ta k obojętnie, że n ik t nie będzie sobie zaprzątał głowy, co się z nim stało lub dlaczego skazano go na śm ierć. Sam Sługa też nic nie uczyni, żeby swym losem kogoś zainteresow ać. S tarsi egzegeci na podstaw ie przekładów LXX i Vg odnosząc pieśń do M esjasza, d a ją następujący przekład interesującego nas w ersetu: kto będzie m yślał o jego pochodzeniu (domyśl­ ne: Bożym). Tego rodzaju przekład suponuje przedw ieczne pochodzenie Sługi P a ń ­ skiego. Tej zaś praw dy prorok nigdzie nie w yraził i nie mógł jej w yrazić ze względu na w iarę w Boga jednego i jedynego w ST.

C IE R P IĄ C Y M E S JA S Z 3 3

'a m m i ( = za grzechy mojego ludu). W ielu kom entatorów w yraz 'a mm i uw aża za nieautentyczny z uwagi na zaimek osobowy (suffix) 1 os. 1. poj. P y ta ją: kto w ypow iada te słowa? Jeżeli prorok, to dlaczego wyłącza się z grona tych, za których cierpi Sługa Pański, skoro dopiero co solidary­ zował się z nim i (por. w. 6)? Za najbardziej prawdopodobne rozwiąza­ nie należy uznać opinię, która przyjm uje, iż prorok przem aw ia w imie­ niu Boga i dlatego używ a 1 os. 1. poj. W tekstach prorockich bowiem przejście z 3 os. na 1 os. pojaw ia się dość cz ęsto n . Najm niej jasne są ostatnie 2 w yrazy omawianego wiersza. Zw rot: nega lamo ( = uderze­ nie dla niego?) nie daje sensu w obecnym kontekście. Spośród wielu proponow anych zm ian tekstu najczęściej przyjm uje się w ersję opartą na greckim przekładzie LXX: n ig g a ' (nugga ) lam m aw et (lamüt), która mówi jednoznacznie o śmierci Sługi Pańskiego. Ten ważny, ale źle za­ chowany tekst dla w ielu egzegetów stw arza bardzo poważny problem, czy prorok rzeczywiście zapowiedział śmierć Sługi? N iektórzy komen- tatorow ie (np. J. A. Soggin) stoją na stanowisku, że chodzi tu raczej o przenośnię, a nie o rzeczyw istą śm ierć Sługi Pańskiego 12. Jednakowoż brzmienie TM, przekład LXX oraz teksty NT, w których mieszczą się cytaty lub aluzje do omawianego wiersza, skłaniają raczej do przyjęcia, że Sługa Pański po ciężkich cierpieniach będzie rzeczywiście zabity i po­ grzebany. Więcej, jego pam ięć zostanie zniesławiona zaraz po śmierci.

53,9 P rzy p ad ł m u grób z bezbożnym i i z bogatym jego mogiła, choć n ie popełnił niepraw ości i nie było k łam stw a w jego ustach

W iersz ten mimo pew nych wątpliwości te k stu a ln y c h 13 m a sens jedno­ znaczny. W dwóch paralelizm ach synonim icznych zaw iera myśl następu­ jącą: Sługa Pański um rze i będzie upokorzony naw et po śmierci. Zosta­ nie bowiem pogrzebany m iędzy bezbożnym i14. Prorok stw ierdza w yraź­ nie, że Sługa Pański będzie praw ym i niew innym człowiekiem. Nie bę­ dzie na nim ciążyć żadna ludzka krzyw da z przem ocą fizyczną włącznie (hämäs) i żadna nieprawość, czy zakłam anie (m irem äh). O statni w erset

11 Proponow ane k orekty przy zachow aniu tych sam ych spółgłosek są bardzo liczne: za nasze grzechy, za ich grzechy, za grzechy swego ludu (tak: lQ Isa), za grzechy narodów itp. W ydaje się, że TM przekazał autentyczną w ersję tegoż w ersetu. 12 Por. J. A. S o g g i n . Tod und A u fersteh u n g des leidenden G ottesknechtes Jesaja 53,8-10, ZAW 87:1975 s. 355.

13 Por. K. E i l i g e r . Nochm als T extkritisch es zu Jes 53. W: Forschung zur B ibel 2. F estschrift J. Ziegler. W ürzburg 1972 s. 137-144.

14 W yraz „bogaty” jest swego rodzaju synonim em słow a „bezbożny” (zob. A. W o c k e r . Der Reiche im A lte n T estam ent. Ein Beitrag zu Jes. 53,9. TThZ 62:1953, s. 52-58). W przekonaniu starożytnych Sem itów pogrzebanie ciała zm arłego między bezbożnym i (ludźm i odm iennego w yznania) było rów noznaczne z p ro fan acją ciała i pam ięci zm arłego.

3 4 K S . J O Z E F H O M E R S K l

omawianego wiersza pozwala przyjąć, i to stw ierdzenie m a zasadnicze znaczenie, że posłannictwo cierpienia będzie rzeczywistą i praw dziw ą m isją Sługi Pańskiego, jaką m u Bóg zlecił.

II

Teksty opisujące bezm iar cierpień Sługi Pańskiego są równocześnie wspaniałym świadectwem jego niezwykłej w iary i ufności do Boga.

50,8 Blisko jest ten, co m nie uniew inni.

K to będzie prow adził spór ze m ną, w ystąpm y razem. K to jest moim oskarżycielem , niech zbliży się do mnie. 9 Oto P an Jah w e m nie w esprze, któż m nie potępi?

Oni wszyscy zniszczeją ja k szata. Mól ich zgryzie.

Te dwie paralelne wypowiedzi o treści synonimicznej są w yrazem głębo­ kiego przekonania Sługi Pańskiego o słuszności sprawy, za którą cierpi, i pewności, że Bóg go nie zawiedzie. Mocno wierzy, że Jahw e jest stróżem sprawiedliwości i potrafi nieom ylnie osądzić jego niewinność (masediql = czyniący m nie sprawiedliw ym, czyli uniew inniający mnie). Pewność, że sprawa, za którą cierpi, jest słuszna, spokój i bezgraniczna ufność mają swoje źródło nie tylko w wierze w sprawiedliwość Bożą, ale także w głę­ bokim przekonaniu, iż Jahw e osobiście będzie się interesow ał sprawą jego cierpienia.

50,7 P an Ja h w e m nie wspomaga, p rzeto jestem nieczuły na obelgi, dlatego uczyniłem m oją tw arz ja k głaz i wiem , że nie będę się w stydził.

Dlaczego Bóg jest zainteresow any cierpieniem Sługi Pańskiego, tego po­ wyższy wiersz nie mówi. Z jego treści jednak w ynika, że fakt ten będzie m iał podwójny w pływ na Sługę Jahw e. N ajpierw sprawi, że Sługa Pań­ ski będzie zdolny znosić z heroiczną w prost cierpliwością tak cierpienia fizyczne (uczyniłem m oją tw arz jak głaz), jak również zniewagi i przy­ krości o charakterze m oralnym (jestem nieczuły na obelgi). A dalej, da m u pewność, że nigdy nie będzie się wstydził swojego upokorzenia. Na czym więc polega to zaangażowanie się Boga? Jak a jest jego racja? O tym mówi pieśń czwarta.

53,1 K tóż uw ierzy tem u, cośmy słyszeli? Na kim że się ram ię Ja h w e objaw iło?

W tych 2 retorycznych pytaniach zaw iera się zdumienie, a zarazem po­ dziw wszystkich (1 os. 1. mn. wskazuje, że prorok przem aw ia w im ie­ niu własnym i całego narodu) dla spraw, jakich Bóg dokona przez swojego Sługę. Hebrajski rzeczownik śem u 'a h może być użyty w znaczeniu czyn­ nym i w tedy służy na określenie przepow iadania prorockiego opartego na objawieniu (por. Iz 28,9.19). ale może również mieć znaczenie bierne

C IE R P IĄ C Y M E S J A S Z 3 5

i wówczas oznacza każdą wiadomość (np. 1 Sm 4,19) łącznie z praw dam i objawionym i, jakie otrzym yw ali i przekazyw ali prorocy (np. J r 49,14). W om aw ianym przez nas w ierszu w yraz ten m a znaczenie bierne. Za przyznaniem takiego w łaśnie sensu przem aw ia także człon paralelny, w którym pojaw ia się tw ierdzenie, iż na Słudze Pańskim objaw i się „ram ię” (moc) Jahw e. Sens zatem w iersza jest ten: na Słudze Bożym spełnią się daw ne przepowiednie. Na nim też objawi się zdum iewająca w szyst­ kich moc Boża.

53,5 On został przebity za nasze przestępstw a, zm iażdżony za nasze grzechy.

P rzyszła n a ń k a ra d la naszego zbaw ienia i przez jego ra n y jesteśm y uzdrow ieni. 6 Wszyscy pobłądziliśm y ja k owce.

K ażdy z n as poszedł sw oją drogą,

a Ja h w e zw alił n a niego grzechy nas w szystkich.

P rorok posługując się pięknym paralelizm em antytetycznym przedstaw ia właściwy cel i zasadniczą rację straszliw ych (halal= zranił mieczem; däkä ’ = depcząc upokorzył) cierpień Sługi. Jego ofiara ma charakter za­ stępczy. Sługa jest w ybaw icielem i orędownikiem. P rzyjął cierpienie, aby Boga przebłagać za „grzechy” (p eśa' = b u n t przeciw Bogu) i „przestęp­ stw a” C aw ón = wszelkie wykroczenie n atu ry m oralnej) wszystkich lu­ dzi (-my). Ta ofiara cierpienia przyniesie w ybaw ienie 15 i uzdrowienie 16. Biorąc na siebie cierpienia i śm ierć jako karę za grzechy wszystkich lu­ dzi, tym sam ym złoży Bogu należne przebłaganie, w ybaw i od kary i przy­ wróci daw ną przyjaźń z Bogiem. Niszcząc grzech uleczy chorą duszę człowieka. Grzech jako rzeczywistość ty p u moralnego ze względu na swe skutki domaga się cierpienia tj. rzeczywistości typu fizycznego. Sługa Pański podejm ie za drugich cierpienie — rzeczywistość typu fizycznego, żeby skutki tego cierpienia przyniosły ludziom zbawienie i pokój z Bo­ giem — rzeczywistość typu moralnego. Taka bowiem jest wola Boga. Teo­ logiczne znaczenie tego w iersza polega na tym, że po raz pierwszy w S ta­ rym Testam encie pojaw ia się w yraźnie sprecyzowana idea, iż jeden czło­ w iek może przez swoje cierpienie dokonać ekspiacji za w iny drugiego czło­ wieka. Więcej, za w iny w szystkich ludzi. Ale to m usi być Boży człowiek. W w yznaniu grzechów całego narodu i każdego poszczególnego czło­ wieka bez w yjątku (w. 6) prorok posługuje się znaną biblijną m etaforą błąkającej się trzody (por. 1 K ri 22,17; Ez 34,6 itd.). Przez to porównanie

15 H eb rajsk i zw rot m üsar śelóm enu oznacza, że Sługa P ański przyjął w szelkiego rodzaju cierpienie fizyczne o ch arak terze w ychowaw czym (müsar) w tym celu, żeby ono przyniosło ludziom pokój z Bogiem (sälöm). Chodzi o tzw. k a rę leczącą (poena m edicinalis).

n W yrażenie übahäburätö n irp d ’— länü m ówi, że fizyczne cierpienie (haburäh= pręga) Sługi przyw róci pierw otny sta n zdrow ia duszy (räfä ’= u zd ro w ił w sensie w y­ razow ym , gdy chodzi o ciało, i przenośnym , gdy chodzi o duszę).

3 6 K S . J Ó Z E F H O M E R S K I

bardzo w yraźnie zaakcentował powszechność w iny u ludzi, a równocześ­ nie podkreślił wielkość ofiary ekspiacyjnej Sługi Pańskiego. Mówiąc, że ciężar winy za grzechy wszystkich spoczął na Słudze z woli Jahw e, po­ dał istotną wartość jego ofiary. Ekspiacja zatem, jakiej dokona Sługa, będzie aktem zadośćuczynienia, spełnionym na w yraźne polecenie miło­ siernego Boga. To On taką właśnie formę ekspiacji przewidział, takiej dokona i tak dokonaną przyjm ie 17.

*, Wielkoduszność ofiary i jej dostojeństwo ze strony Sługi Pańskiego będą polegać na tym, iż będzie on um iał podporządkować się woli Bożej w sposób doskonały, bez reszty. Woli tak wspaniałom yślnej dla grzesz­ nych ludzi, a tak równocześnie tw ardej, bezwzględnej i wymagającej od niego.

53,4 Tym czasem on w ziął n a siebie nasze cierpienia. On dźwigał nasze boleści.

A myśm y p atrzyli nań ja k na uderzonego, chłostanego przez Boga i upokorzonego. 7 Był dręczony i pozwolił się upokarzać

i nie otw orzył u st swoich.

J a k baranek, którego prow adzi się na zabicie, ja k owca, k tó ra m ilczy w obec strzygących ją, nie otw orzył u st swoich.

Już samo przeciwstaw ienie: on (hu ) i m y ( ’ anahnü) świadczy, że cierpie­ nia Sługi nie będą należeć do kategorii zwykłych doświadczeń, jakie Bóg zsyła na ludzi. Tę sam ą myśl sugeruje również stwierdzenie, że ludzie błędnie ocenią fakt jego cierpienia, uznając je tradycyjnie za karę za jego własne grzechy. Tymczasem podjęte i znoszone przezeń męczarnie będą praw dziw ą ofiarą za drugich. Sługa podejmie je dobrowolnie (’ ćma Ti = w formie nifal: dopuścić, żeby ktoś prześladował) i zniesie z w ielką cierpliwością i cichością. Porów nanie do baranka prowadzonego na zabicie czy do strzyżonej owcy, która w tedy nie w ydaje głosu, bardzo wym ownie obrazują tę prawdę. Dały one podstawę do nowótestamento- w ych paraleli między barankiem paschalnym a umęczonym za nasze grzechy Jezusem (por. J 1,29; 19,36 itd.).

Tak dobrowolne podjęcie cierpień, jak też wagę tej właśnie ofiary ekspiacyjnej Sługi Pańskiego jeszcze raz dokum entują w sposób szczegól­ nie w yraźny ostatnie wiersze czwartej pieśni Izajasza.

53,10 Spodobało się Jah w e zmiażdżyć go cierpieniem... Jeżeli złoży sw e życie n a ofiarę przebłagalną, zobaczy długow ieczne potomstwo...

17 Nie jest w ykluczone, że u podstaw tej w łaśnie m yśli w yrażonej przez autora natchnionego czw artej pieśni o C ierpiącym Słudze P ańskim tk w i idea d n ia p ojedna­ n ia (jóm hakkip p u rim ), a zwłaszcza ry t w łożenia rąk, o jak im m ów i tek st K pł 16,21-22.

C IE R P IĄ C Y M E S JA S Z 3 7

11 P o udręce sw ej duszy ujrzy ś w ia tło 18 i nasyci się sw ym poznaniem

Spraw iedliw y m ój sługa w ielu uspraw iedliw i i on obarczy się ich grzecham i.

12 D latego w ielu jem u przydzielę i liczni przy p ad n ą (mu jako) łup za to, że w ydał siebie sam ego na śm ierć i został policzony m iędzy złoczyńców, podczas gdy on poniósł grzechy w ielu i w staw ia się za przestępcam i.

M isja Sługi Pańskiego będzie polegać na podjęciu cierpienia i śmierci (w,10a.l2c). O fiara ta będzie mieć charakter ekspiacyjny, będzie ofiarą przebłagalną (w .lO b.lld) dla uspraw iedliw ienia wszystkich ludzi (w .lic). W jej realizacji będą współdziałać 2 czynniki: zbawcza wola Boga, który w swoim Słudze upatrzył sobie żertw ę ofiarną za grzechy ludzi (w.lOa) oraz dobrowolna zgoda Sługi na przyjęcie tej właśnie m isji ekspiacyjnej ze śm iercią włącznie (w .lO bJ ld,12-c-e). Najszczytniejszym w yrazem ocho­ czej gotowości Sługi Pańskiego spełnienia zbawczej woli Boga jest wzmianka, iż będzie się on w staw iał za tym i, za których ofiaruje swoje życie (w,12f). Dowodem tego, że m isja Sługi Pańskiego będzie rzeczy­ wiście pochodzenia Bożego oraz że będzie aktem m iłym Bogu są obiet­ nice. P rorok w im ieniu Boga w ypow iada je i kieruje pod adresem Cier­ piącego Sługi. Źle zachowany tekst nie pozwala ustalić ich absolutnie autentyczne brzmienie. Tym niem niej można z całą pewnością przyjąć, iż mówią one o nagrodzie za cierpienia i śm ierć w postaci dóbr doskona­ łych (nasyci się poznaniem — w .llb , wielu m u przydzielę — w .l2a, zobaczy potom stwo — w.lOc), nie wykluczając obietnicy przyszłego ży­ cia i zm artw ychw stania (przedłuży swe dni — w.lOc, ujrzy światło — w .lla ).

Czw arta pieśń o cierpiącym Słudze Pańskim w Księdze Izajasza nie jest jedynym tekstem ST, jaki mówi o uspraw iedliw iającej wartości cierpienia Mesjasza Pańskiego. Do tej kategorii prorockich wypowiedzi należą jeszcze słowa Deutero-Zachariasza.

Za 12,10 N a dom D aw ida i n a m ieszkańców Jerozolim y w yleję d ucha łaski i błagania.

I b ędą spoglądać na mnie, którego przebodli.

B ędą lam entow ać n ad nim , ja k się lam en tu je nad jedynakiem

18 T en b rak u jący w y raz w TM został uzupełniony na podstaw ie przekładu grec­ kiego LX X i tek st lQ Isa.

'* G. Schw arz (ZAW 84:1972, s. 356-358) proponuje takie brzm ienie całego w er­ setu : „Po udręce swego życia ujrzy zbaw ienie i nasyci się dobrem ”. W yraz: bed a 'tó ( = jego poznanie) przesu w a do następnego w ersetu. Trochę inaczej w erset ten tłum aczy H. G. M. W illiam son (d a 'a t in Isaiah L III 11. VT 28:1978 s. 118-122): Po swoim niezm iernym cierpieniu zobaczy św iatło (życie), otrzym a nagrodę (he w ill be sati­ sfied) w postaci sw ojego spoczynku (w ith his rest).

3 8 K S . J Ó Z E F H O M E R S K I

i będą gorzko nad nim płakać,

ja k gorzko się płacze nad p ie rw o ro d n y m “ .

Wiersz ten należy do bardzo trudnych tekstów ST. Nic więc dziwnego, że przy jego interpretacji nie ma pełnej jednomyślności. Wszyscy ko- m entatorow ie godzą się, że w pierwszej części tego wiersza chodzi o obietnicę. Bóg tak urobi serce nowego ludu Bożego (dom Dawida sym­ bolizuje w arstw y rządzące, mieszkańcy zaś Jerozolim y cały naród), że nie sprzeciwi się on łasce, ale będzie od Boga wyczekiwał swojego zba­ wienia i będzie o nie prosił. Tak więc lud Boży o sercu nowym uzdol­ nionym w ew nętrznie do przyjęcia zbawczej Bożej życzliwości (duch ła­ ski1) i dysponowanym do zw racania się z prośbą do Boga o pomoc w spraw ie swojego zbawienia (duch błagania) to pierwszy znak miłosiernej dobroci Boga. Drugi znak to niosąca zbawienie śmierć reprezentanta Jahw e. Mówi o niej druga część omawianego wiersza. Wszyscy przyj­ mują, iż w tej wcale niełatw ej do interpretacji wypowiedzi prorockiej chodzi o kogoś śm iertelnie zranionego, na którego lud Boży dopiero po zadanej mu śmierci będzie spoglądał z nadzieją, zobaczy w nim swój ra­ tunek i będzie go szczerze żałował. Ale dyskutuje się 2 rzeczy. Najpierw czy tekst hebrajski (konkretnie czasownik: däqärü) mówi o fizycznym, śm iertelnym przebiciu, co w ydaje się bardziej prawdopodobne, czy też ma znaczenie przenośne i mówi o zniewadze, a więc cierpieniu natury m oralnej? Druga spraw a — i ta kwestia jest zasadnicza — czy należy przyjąć dosłowne brzm ienie TM: „będą spoglądać na mnie, którego prze- bodli” uważając tę w ersję tekstu za autentyczną, i w osobie śmiertelnie zranionego widzieć reprezentanta tak bliskiego Jahw e, że sam Jahw e czuje się w owym reprezentancie osobiście przebity, czy też przyjąć za autentyczną lekcję łatw iejszą: „będą spoglądać na tego, którego prze- bodli” i uważać, że chodzi tu o przenośnię mówiącą o pokucie za znie­ wagę wyrządzoną reprezentantow i Jahw e. Oczywiście ta druga forma interpretacji pod względem teologicznym nie wnosi nic nowego i nie w y­ raża treści, jaką w tym w ierszu widziała wielowiekowa tradycja, a przede wszystkim Jan ew angelista (J 19,37). Toteż w ielu współczesnych komen­ tato ró w przyjm uje w ersję TM. Jej dosłowne brzm ienie sugeruje śmierć reprezentanta Jahw e — Mesjasza. Równocześnie pozwala dostrzec, że łączność między Jahw e a owym śm iertelnie zranionym Jego reprezen­ tantem jest tak intym na i ścisła, że jego zranienie Jahw e poczyta za ranę sobie zadaną. W tym rozum ieniu cierpienie reprezentanta m a pełną ekspiacyjną rangę i ponadziemską wartość. Spoglądanie zaś z nadzieją na zranionego, nabiera pełnego sensu, jest bowiem w yrazem niezawodnej nadziei zbawienia. W takim ujęciu również zupełnie inne w ym iary ma

20 K rytykę tekstu i szczegółowy kom entarz do tego w iersza zob. H o m e r s k i . Księga Zachariasza s. 426-431.

C IE R P IĄ C Y M E S JA S Z 3 9

szczery, serdeczny i powszechny lam ent po utracie Przebitego. Tak ro­ zum iejąc tekst Zch 12,10 można bez większych trudności przyjąć, że istnieje bardzo bliska ideowa zbieżność między nim a czw artą pieśnią Izajasza o C ierpiącym Słudze P ańskim 21.

III

Porów nując opis m ęki Jezusow ej u czterech ew angelistów (Mt 26-27 Mk 14-15; Łk 22-23 i J 18-19) ze starotestam entalnym i tekstam i m esjań­ skimi o cierpiącym Słudze Pańskim , przebitym reprezentancie Jahw e i uderzonym P asterzu czy cierpiącym bohaterze Ps 22 dość łatwo można zauważyć podobieństwo zasadniczych idei, jakie w tych tekstach są za­ w arte. Hagiografowie w szystkich tych wypowiedzi biblijnych na pierw ­ sze m iejsce w ysuw ają Boga, którego wola zbawienia ludzi realizuje się właśnie w cierpieniu Jezusa i starotestam entalnego Cierpiącego Mesjasza. Bóg jest tym, który zbawia. On w ybiera sobie żertw ę ofiarną (Jezusa, Sługę Pańskiego, Pasterza, R eprezentanta Jahwe). On też przyjm uje zadośćczyniące cierpienie swoich w ybrańców. Tak w tekstach proroków, jak też w opisie m ęki Jezusowej u ew angelistów owe narzędzia Bożego zbawienia przez cierpienie i śm ierć są absolutnie niew inne i bezwzględnie oddane Bogu. Cierpienie i śm ierć p rzyjm ują z poddaniem się woli Bożej, dobrowolnie, z pełną świadomością, z odczuwaniem fizycznego bólu i ludzkiej trwogi, jakie ich cierpieniom towarzyszą. W Bogu też szukają swojej jedynej ostoi i nadziei. W szystkie zniewagi, obelgi, cierpienia oraz m oment śm ierci znoszą z heroiczną cierpliwością, cichością i w milczeniu. We w szystkich tych opisach hagiografowie ukazali zawziętość i zaśle­ pienie ludzi zadających cierpienie oraz b rak troski o rzeczywiste pozna­ nie praw dziw ej godności prześladowanego. Nie zdają sobie spraw y rów ­ nież z wagi w ydarzenia, jakim to cierpienie jest i brzem iennego w skutki faktu, który się dokonuje. R efleksja i żal przychodzą dopiero później, już po dokonaniu zbrodni.

Tak tek sty starotestam entalne, jak również opisy ewangeliczne, w cierpieniu i śm ierci sw ych w ybrańców Bożych starają się ukazać akt eks- piacyjny za grzechy w szystkich ludzi jako źródło pojednania z Bogiem i odrodzenia do nowego, nadprzyrodzonego życia. Różnica m iędzy opisa­ mi Starego Testam entu a Ewangelią męki Jezusowej jest właściwie tylko jedna, a m ianowicie że Ewangelia daje jasno do zrozumienia, iż zbawcza wola Boga jest równocześnie w łasną wolą Jezusa. Jego posłuszeństwo woli Ojca Niebieskiego w podejm ow aniu cierpienia, jako istotnej swej m isji tu na ziemi, jest równocześnie świadomym i dobrowolnym

realizo-81 Por. P. L a m a r c h e . Zacharie I X - X I V . Structure litteraire et m essianism e. P a ris 1961 s. 144-147.

4 0 K S . J Ö Z E F H O M E R S K I

waniem Jego własnej woli zbawienia ludzi. Oczywiście, różnica ta jest w pełni uzasadniona i zrozumiała. Jezus działając własnowolnie pełnił tym samym wolę Ojca. A tej tajem nicy życia i działania Boga w Trójcy jedynego S tary Testam ent nie znał. P raw da o jednym i jedynym Bogu na tym etapie objawienia nie pozwalała mu widzieć w Mesjaszu nikogo więcej, jak prawdziwego człowieka, jakkolwiek w sposób najdoskonal­ szy podporządkowanego i oddanego Bogu.

Toteż w świadomości tej praw dy u ewangelistów należy upatryw ać źródła, że w życiu Jezusa zauważyli spełniające się zapowiedzi m esjańskie Starego Testam entu, ale nie według nich układali opis męki Jezusowej. Starotestam entalne przepowiednie nie determ inow ały życia i męki Jezusa, lecz w Jego słowach i czynach znajdowały swe urzeczywistnienie. Stąd to w opisie męki Jezusowej u ewangelistów odniesienia do przepowiedni pro­ roków o Cierpiącym Słudze, przebitym i uderzonym P asterzu nie są czę­ ste. Co więcej, naw et nie cytują tych zapowiedzi, jakich by można było oczekiw ać22. W arto też zauważyć, że ewangeliści korzystając z tekstu Starego Testam entu często adaptowali go w taki sposób, że jego m esjań­ ski charakter nabierał w yraźnie sensu chrystologicznego. Tak więc tylko Mt 26,31 i Mk 14,27 zw racają uwagę, iż w momencie gdy w czasie aresz­ towania Jezusa wszyscy apostołowie Go opuścili, spełniła się zapowiedź notowana w księdze proroka Zachariasza (13,7). Mała adaptacja tekstu pro­ rockiego, jakiej dokonały ewangelie, nie zmieniła właściwego sensu pro­ roctwa.

Zch 13,7d: [...] uderz pasterza, żeby się rozproszyły owce [...]. M t 26,31d (Mk 14,27d): [...] uderzę pasterza, a rozproszą się owce [...].

Słowa wzięte dosłownie przez ewangelistę Łukasza pochodzą z czwar­ tej pieśni Izajasza. Prorok mówi, że lud uzna Cierpiącego Sługę Bożego za równego tym, którzy b untują się przeciw Bogu, tj. łam ią Jego prawo. Ewangelista w kłada właśnie te słowa w usta samego Jezusa, gdy po Ostat­ niej Wieczerzy zwiastował On apostołom początek swej męki.

Iz 53,12d ( = Ł k 22,37b): [...] i został policzony między złoczyńców [...].

Ostatni wreszcie cytat zaczerpnięty przez Jana ew angelistę z Księgi Zachariasza odbiega tak od TM, jak również od LXX. Jan nie zubożył jed­ nak jego treści odnosząc go do Jezusa, Syna Bożego.

Zch 12,10c: [...] będą spoglądać na mnie, którego przebodli [...]. J 19,37b: [.-..'I będą patrzeć na tego, którego przebodli [...].

Na tych 3 cytatach kończą się dosłowne paralele między zapowiadanym przez Stary Testam ent Cierpiącym Mesjaszem a umęczonym Jezusem. Istnieją natom iast jeszcze 2 cytaty starotestam entalne, które ewangeliści wykorzystali w opisie męki Jezusowej, ale te pochodzą z Ps 22 i nie do­

24 Por. J. H o m e r s ki . Ewangelia w edług św. Mateusza. Poznań 1979 s. 381-389. PNT 3,1. Ekskurs: T ekst ST w ew angelicznych opisach m ę k i i śm ierci Jezusa.

C IE R P IĄ C Y M E S JA S Z 4 1

tyczą samego Mesjasza, lecz postaci bohatera, który na mocy reinterpre- tacji uchodzi za typ cierpiącego Chrystusa. Pierw szy cytat to skarga owego cierpiącego, który czuje się zupełnie opuszczony przez Boga. Ewangeliści Mateusz i M arek notując ten specyficzny rodzaj cierpienia u Jezusa, Syna Bożego w ludzkiej naturze, jakie przeżył On dla naszego zbawienia i pou­ czenia, podali, że na ustach Jezusa pojawiły się pierwsze słowa wyżej wspomnianego psalmu.

Ps 22,2: „Boże mój, Boże m ój, czem uś m ię opuścił?”

Obaj synoptycy (Mt 27,46b i Mk 15,34b) przytaczają je w języku oryginal­ nym (częściowo hebrajskim , a częściowo aram ejskim ) oraz w tłumaczeniu greckim.

Drugi cytat tegoż psalm u przekazuje Ja n ewangelista, gdy mówi, 'że żołnierze po ukrzyżow aniu Jezusa dzielili między siebie Jego szaty. C ytu­ je on w .19 dosłownie według przekładu LXX.

Ps 22,19 ( = J 19,24): [...] rozdzielili między siebie m oje szaty, a o m oją suknię rzucili los. Z tych przytoczonych wyżej spostrzeżeń wynika, że trudno mówić o jakim ś bezpośrednim w pływ ie starotestam entalnych tekstów o Cierpiącym Mesjaszu na ewangeliczne opisy męki Jezusowej. Idea jednak Cierpiące­ go Sługi, przebitego i uderzonego Pasterza głęboko zapadła w serca w y­ znawców nauki Jezusowej, a zwłaszcza hagiografów Nowego Testam entu. Dowodem tego poza wyżej w ym ienionym i w ierszam i są inne cytaty i alu­ zje do starotestam entalnych tekstów o Cierpiącym Mesjaszu, jakie znaj­ dujem y rozsiane po innych księgach Nowego Testam entu 23. Podobieństwo bowiem m iędzy rzeczywistością zapowiadaną przez proroków a dokonaną przez Jezusa C hrystusa było zbyt wielkie, żeby można było tego faktu nie docenić lub go przeoczyć.

Chyba żaden arty k u ł w iary świętej nie dokum entuje tak przekonyw a­ jąco słów K onstytucji o Objawieniu B ożym Soboru II W atykańskiego, jak praw da o męce Jezusowej, że „Bóg [...] m ądrze postanowił, by Nowy Te­ stam ent był u k ry ty w Starym , a S tary w Nowym znalazł swe w yjaśnie­ nie” (KO 16).

23 N aw iązania do czw artej pieśni o C ierpiącym Słudze P ań sk im są następujące: Iz 52,15 — Rz 15,21

53,1 — J 12,38; Rz 10,16

4 — M t 8,17

7-8 (LXX)— Dz 8,32-33 9 — 1 P 2,22.

4 2 K S . J Ö Z E F H O M E R S K I

THE SUFFERING M ESSSjH

IN THE OLD TESTAMENT PROPHETS!! [ANNOUNCEMENTS Sum m ary

The au th o r conducts an exegetic a l an d tffiBfcgical analysis of th e tex ts of Is 50,4-9; 52,13-53,12; Zc 12,10 and 13,7, and Ps. 22,2-22. In th is analysis he w ants to answ er th ree questions: w h a t Icind of person is th e M essiah as described in the texts analysed: w h at does the salu tary fu n ifio n of th e protagonist of those prophecies B j sist in: an d is th ere any influence of those Old Tm o m m te x ts on th e descriptfiS I of C h rist’s passion in the gospels, '(lie exegesis of th e abovej (nentioned texts allows the au th o r to state, th a t G od’s Servant, th e Messiah, w ill be a teacher and a charis- m atist, b u t his p ro p er m ission w ill consist in subjecting him self to th e w ill of the re d e e m in g l|llä || w ho through His S e rv a n t’s poverty, _ suffering, loneliness and death as w ell as through th e hum illgtion even a f ö r ! death , is going to redeem lfill the m ankind. H ence the essence o ij th e S e rv a n t’s s d jlta ry fSjhction consists in physical and m oral suffering and in giving his life as a p ro p itia to rjE sS ö ttp e for hum an sins. The S ervant w ill accept his m ission voluntarily. Being the pblation, he tw ill t a t the sam e tim e have th e function of an advocate. A nd God wfiil accept his sacrifice, forgiving th e sin and excusing th o s e ; w ho are; equity. Old T estam ent quotations in the gosgfls showim p a t thFjeyarjgęlfątś; k n ew the OWj T estam ent l^ o p h p flfp and they re fe rre d some of them d irectly to C hrist, b u t it cannbt be stated, th a t those prophecies had some d istin ct influence on th e form ulation of th eiS escrip tio n s of C hrist’s passion.