Wiadomości Instytutu Metalurgii i Metaloznawstwa oraz Zakładu Metalurgii i Metaloznawstwa Politechniki Warszawskiej, R. 4, Nr 1

i/

A

f J

A /

WIADOMOŚCI

INSTYTUTU METALURGII I METALOZNAWSTWA

Z A K Ł A D U

M E T A L U R G I I I M E T A L O Z N A W S T W A

POLITECHNIKI W A R SZA W SKIEJ

Rok 4, Nr. 1

W A R S Z A W A - 1937

Billi

--- —

WIADOMOŚCI

INSTYTUTU METALURGII I METALOZNAWSTWA

o r a z

Z A K Ł A D U

M E T A L U R G I I I M E T A L O Z N A W S T W A

POLITECHNIKI W A R SZA W SKIEJ

REDAKCJA I ADMINISTRACJA: INSTYTUT METALURGII I METALOZNAWSTWA, W A R SZA W A , UL. TOPOLOW A 18.

Autorzy artykułów sq odpowiedzialni za wyrażone w nich poglądy. Przedruk dozwolony pod warunkiem podania źródła.

R O K 4 . N r . 1 , M A R Z E C 1 9 3 7

T r e ś ć : S o m m a i r e :

N r. Str. Page

49. J . C zochralski i H . Schreiber: K orozja m osią­ /■ C zochralski et H . Schreiber: Sur la corrosion des dzów w atm osferze w ilgotnego am oniaku . 3 laitons p ar l’atm osphère d ’am m oniaque humide . . 3 50. G. W elter i L. O kn o w ski: W pływ szybkości G. W elter et L. O knowski: Influence de la vitesse

rozciągania w wysokich tem p eratu rach na w łas­ de tractio n sur la résistance des métaux aux te m ­ ności w ytrzym ałościow e m etali I... 7 p é ra tu re s élevées 1... 7 51. J. C zochralski i J. K a czyń ski: U szlachetnianie J . C zochralski et J . K aczynski: S ur l'affinage de

siluminu za pom ocą p o t a s o w c ó w ... 18 l’alpax p ar les m étaux a l c a l i n s ... 18 52. ./. C zochralski i J . Skow rońska: O znaczanie J . C zochralski et J. Skoivronska'. D éterm ination de

orientacji kryształów m e t a l i ... 26 l'orientation des cristaux m é ta lliq u e s ... 26 53. C. W elter: P róba na zm ęczenie giętno-obroto- G. Welter: Essais à l’endurance p a r flexion ainsi

we i rozciągająco-ściskające 111... 30 que p ar traction e t compression 111... 30 5-!. G. W elter i T ■ Riedel: Ulepszony przyrząd G- W elter et T. Riedel: Essais sur la déform ation

do badania pełzania m etali oraz wyniki d o ­ visqueuse de l’aluminium e t du cuivre sur un a p ­ św iadczeń nad aluminium i miedzią . . . . 40 pareil m o d i f i é ... 40

Z A U W A Ż O N E O M Y Ł K I :

S tr. 17, kolum na praw a, wiersz 10 od góry, w ydrukow ano: bessonderem , pow inno być: besonderem .

1°. „ „ 8 od dołu „ krem u, ,, ,, krzemu.

.. 19, „ lewa, 19 „ „ »» Li6Si3, ,, ,, Li^Si^.

.. 22, Tablica I, opis 5-ej kolumny, »* odlew nia, „ „ odlew ania.

» 22, „ kolum na 1-sza opuszczono liczbę: 1.

22, „ 11, opis 3-ej kolum ny, w ydrukow ano: Rb, „ £Rb.

- 25, kolum na lewa, wiersz 4 od góry, Ił des, „ „ les.

». 28, „ „ 8 od dołu >» bliźniaczej „ ,, bliźniaczej.

”

40, ,, ,, ,, 10 od góry li kierunkaah, „ „ kierunkach.

C e n a p o je d y n c z e g o zeszytu: 6 — zł. P re n u m e ra ta roczna: 20.— zł. K on to P . K . O. 30118

i . I.e. J.TïMttülECX*.MASSZUKBVSJU 57 î S t .

P d W h f b O

Korozja mosiądzów w atmosferze wilgotnego amoniaku

S u r la corrosion des laitons par l'atm osphère d ’am m oniaque humide J. C Z O C H R A L S K I i H. SC H REIBE R

T R E S C : Przeprow adzono badania zmian w ytrzym ało­

ści na rozciąganie oraz wydłużenia próbek m osiądzów i tom baków, poddanych korodu­

jącemu działaniu p ar am oniaku, w zależności od czasu działania środka korodującego. Przy badaniach mosiądzów porów nywano wyniki otrzym ane dla próbek w stanie walcowanym z wynikami dla próbek wyżarzonych w tem ­ p eratu rze 325° w przeciągu 25 m inut. Stw ier­

dzono silny wpływ am oniaku na w ytrzym ałość na rozciąganie oraz na wydłużenie w przy­

p adkach, gdy m ateriał posiadał naprężenia w ew nętrzne. S p ad ek cech wytrzym ałościowych był p o n ad to zależny od zaw artości cynku w badanym m ateriale. D ziałanie korozji było zawsze m iędzykrystaliczne.

W stęp.

Zjawisko pęknięć występuje samorzutnie w przedmiotach mosiężnych odkształconych na zimno, a więc posiadających naprężenia wewnętrz­

ne. Dowiodły tego prace R o s e n h a in a i A rchbut- t a 1), M a sin g ’a~), M o o re 'a %) i innych autorów.

Stwierdzono w nich, że oprócz pośredniej przy­

czyny pęknięć, jaką są naprężenia wewnętrzne, wpływ wywiera czynnik bezpośredni, polegający na działaniu amoniaku atmosferycznego względnie jego związków. W podobny sposób jak amoniak, lecz bardziej powierzchownie i jak g d yby raczej mechanicznie, oddziaływują związki rtęci, amoniak zaś dyfunduje wgłąb materiału, niszcząc w gwał­

towny sposób jego strukturę.

Dotychczasowe badania kładły główny nacisk na warunki, w jakich powstają pęknięcia, na wpływ naprężeń i t. p. Niniejsza praca miała na celu stwierdzenie stopnia szkodliwości par amoniaku

') W. R osenhain, L. A rchbutt, Proc. Roy. Soc. L on­

don (A ), 96, 55 (1919).

J) G- M asing, Z. M etallkunde, 16, 257, 301 (1924).

3) H . Moore, L- Beckinsale, C. E. M allison, J. Inst.

M etals, 25, 35 (1921); H. Moore, L. Beckinsale, J. Inst.

M etals, 27, 149 (1922).

na własności wytrzymałościowe mosiądzów o róż­

nej zawartości cynku.

P r z y g o to w a n ie prób ek i pomiary.

Przy wyborze mosiądzów kierowano się użyt- kownością techniczną, a więc bad a n o mosiądze o zawartości cynku poniżej 45$.

Jako materiał wyjściowy służyły blachy o gru­

bości 1,5 mm, z których wykonano normalne próbki do badania wytrzymałości na rozciąganie.

Badania chemiczne wykazały 40 i 33% cynku w mosiądzach oraz 20 i 15% cynku w tombakach.

Próbki zawierały ponadto niewielkie ilości żelaza, manganu, siarki, fosforu, oraz ślady ołowiu i arse­

nu, w sumie nie przekraczające 0,1$.

Próbki zostały podzielone na dwie k atego­

rie. Je d n ą część wycięto równolegle do kierunku walcowania blach i oznaczono literą „S", drugą część wycięto prostopadle i oznaczono literą „D".

Próbki poddano na wstępie pomiarom twardo­

ści, posługując się aparatem Vickers’a (obciąże­

nie 20 kg, stożek diamentowy). Wyniki podane są w tablicy 1.

T A B L I C A I.

Tw ardość p ró b ek w stan ie dostarczenia.

M ateriał T w ardość w stopniach V ickers’a

Mosiądz 60/40 154,5

Mosiądz 67/33 149,0

T om bak 80/20 67,0

T om bak 85/15 74,4

Próbki do badania wytrzymałości na rozcią­

ganie zawieszano na haczykach szklanych w du ­ żych eksykatorach, na których dnie umieszczano miseczki ze stężonym roztworem wodnym am o­

niaku. Ponieważ tem peratura wynosiła około 20°, przeto względne stężenia molowe składników atmo­

sfery w eksykatorach mogły być w przybliżeniu

J. CZO C H R A LSK I i H. SCHREIBER W iad. Inst. M et.

wyrażone następującymi liczbami: dla powietrza m — 0,539, dla amoniaku m — 0,449, dla pary wod­

nej m — 0,012.

Celem uniknięcia pękania główek próbek w miejscach, gdzie wybijane były litery i liczby oznaczające (Fot. 1, PI. I.), pokrywano je grubą warstwą parafiny.

Pomiary wytrzymałościowe wykonywano za pomocą maszyny 1000 kg po 0, 2, 4, 8, 12, 24 godzinach oraz po 2, 4, 7, i 15 dniach działania korozji.

Wyniki.

Wyniki pomiarów wytrzymałości na rozcią­

ganie (R r) i wydłużenia ( A i0) badanych mosiądzów podane są na rys. l a i b.

Charakterystycznym zjawiskiem jest także brak dźwięku przy uderzaniu próbek korodow a­

nych przez czas około 4 godzin. Również i wy­

gląd złomu ulega zmianom; początkowo włóknisty i błyszczący, przybiera w miarę działania par am o­

niaku wygląd krystaliczny, bez połysku, miejsca­

mi zabarwiony.

Krzywe 6 0 Dw i 6 7 Dw na rys l a i i podają wyniki pomiarów wytrzymałości na rozciąganie i wydłużenia próbek wyżarzonych w ciągu 25 minut w temperaturze 325°. Z powodu prawie całkowitego usunięcia naprężeń wewnętrznych, spadek własności pod działaniem amoniaku był mniej gwałtowny i bardziej równomierny. Złom próbek dopiero po 2 dniach stawał się lekko kry­

staliczny, i to tylko na brzegach.

Rys. l a i b. W ytrzym ałość na rozciąganie (Rr) i w ydłużenie (A l0), m osiądzów 60/40 i 67/33 w zależności od czasu działania w ilgotnej atm osfery am oniakalnej.

O znaczenia: 60S mosiądz 60/40 próbki w ycięte równolegle do kier. walc.

60D 60/40 „ prostopadle „ „

67S 67/33 „ rów nolegle „ „ „

60D 67/33 „ prostopadle „ „ „

60Dw 60/40 „ „ wyżarzone

67 D w 67/33 i. »» »»

Jak widać z rys. l a i b, do czterech godzin działania korozji na mosiądz o zawartości 60 i 67%

Cu wyniki dla próbek serii „ S ” i „D ” są bardzo zbliżone: potem zarówno wytrzymałość na roz­

ciąganie (R r), jak i wydłużenie ( A , 0) spada dużo szybciej w przypadku próbek wyciętych prostopadle do kierunku walcowania (D ), niż wyciętych równolegle (S ). W ydłużenie próbek

„ D ” spada po czterech dniach do zera, wytrzy­

małość zaś do jednej czwartej pierwotnej wartości.

Mosiądz 67/33 wykazał mniejszą odporność na działanie korozji pod wpływem amoniaku niż mosiądz 60/40.

Wyniki pomiarów wytrzymałości na próbkach wyżarzonych 60/405, których tutaj nie przytacza­

my, pozwoliły na stwierdzenie, że różnice o d p o r­

ności mosiądzów--w kierunku równoległym i pro­

stopadłym do kierunku walcowania zacierają się po usunięciu naprężeń.

Próbki tombaków 80/20 i 85/15 wykazały znacznie łagodniejszy spadek wytrzymałości na rozciąganie i wydłużenie (rys. 2a i b) aniżeli mo­

siądze. Przyczyną tego mogła być zarówno mniej­

sza zawartość cynku jak i fakt, że tombaki zo­

stały dostarczone w stanie miękkim. Zanik dźwię­

ku w próbkach tombaku zachodził po 24 godzi­

4 (1937) K orozja mosiądzów w atm osferze w ilgotnego am oniaku 5

nach, złom zaś w ciągu pierwszych dwóch dni działania korozji był całkowicie włóknisty i do ­ piero później wykazywał w zewnętrznych war­

stwach pasma krystaliczne. Tombak 80/20 wyka­

zał mniejszą odporność na działanie amoniaku aniżeli stop 85/15.

Badania mikrograficzne, wykonane na szlifach a kę/mm

i

-⁰- BOD 65 D

8 0 5

05ⁱ

&>•

V_n ;

— —

— —

—

0 24h 2 3 4 5 6 7 8 9 /O II 12 13 14 !5on<

dłużnym (fot. 2b, PI. I). W przypadku próbek wyżarzonych (60Dw i 60Sw) nie były widoczne ani podłużne, ani poprzeczne rysy.

Mosiądz 67/33 posiadał praw dopodobnie o d ­ mienne naprężenia, gdyż rysy tworzyły się po obu stronach próbki, choć z jednej strony były

0 24 h 2 10 U !Ż 13 U 15 a r i Rys. 2a i b. W ytrzym ałość na rozciąganie (Rr) i w ydłużenie (A 10) tom baków 80/20 i 85/15 w zależności od czasu

działania wilgotnej atm osfery am oniakalnej.

O zn aczen ia: 80S tom bak 80/20, próbki w ycięte rów nolegle do kier. walc.

80D „ 80/20 „ „ p rostopadle „ „ „

85S „ 85/15 „ „ rów nolegle „ „ „

85D 85/15 prostopadle „

prostopadłych do podłużnej osi próbek, pozwoliły na stwierdzenie, że korodujące działanie amonia­

ku ześrodkowuje się, w przypadku mosiądzów zawierających tylko składnik a, na granicach kryształów, zaś w mosiądzu 60/40 przedewszyst- kiem na składniku [3. Na fotografii 3 (PI. I.) przedstawiona jest struktura próbki mosiądzu 60/40D (wyciętej prostopadle do kierunku walcowania) w stanie dostarczenia. Widoczny jest składnik [3 (ciemny) na tle jasnych kryszta­

łów a. Fotografia 4 przedstawia ten sam mo­

siądz po 15 dniach działania korozji. W skutek wyżarcia składnika [3 przez amoniak naprężenia wewnętrzne spowodowały powstanie głębokich pęknięć i rys. Rysy te były widoczne również przy obserwacji próbek gołym okiem (fot. 2a, PI. 1); tworzyły się one już w ciągu pierwszych 8 godzin działania korozji i stawały się stopniowo coraz wyraźniejsze. Ponieważ rysy te powstawały głównie na jednej stronie próbek, należy przy­

puszczać, że jed n a strona blachy posiadała więk­

sze naprężenia (prawdopodobnie wskutek wygi­

nania się podczas walcowania). Próbki wycięte równolegle do kierunku walcowania (S ) wykazały mniej wyraźne rysy, biegnące w kierunku po-

zwykle wyraźniejsze. Jak widać z mikrografii fot. 5 (PI. 1), rysy przebiegały wzdłuż granic kryształów n.. Podobnie zachowywał się tombak, w którym jednak działanie amoniaku było znacz­

nie słabsze. Korozja międzykrystaliczna ograni­

czała się do stosunkowo cienkiej warstwy ze­

wnętrznej (fot. 6, PI. 1).

Wnioski.

Jakkolwiek powyższa praca może być uwa­

żana tylko za wstępną, gdyż nie uwzględniono w niej wpływu stopnia przewalcowania blach i innych ważnych czynników, to jednak dowiodła ona w sposób bardzo wyraźny, jak gwałtownie niszczące działanie wywiera amoniak na własnoś­

ci wytrzymałościowe stopów miedzi z cynkiem w obecności naprężeń wewnętrznych. Po pew ­ nym okresie „indukcyjnym”, który przy danym stężeniu amoniaku wahał się dla mosiądzów w granicach 6 — 8 godzin, korozja zachodziła w sposób niezmiernie silny, niszcząc tworzywo praktycznie całkowicie w ciągu kilku dni.

W arszawa, 1937, Z a k ła d M etalurgii i M etaloznaw stw a

P olitech n iki W arszaw skiej.

J. CZO C H R A LSK I i H. SCHREIBER W iad. Inst. Met.

Korrosion von M essing in fe u c h t e r Am m oniak atm osp h äre

vo n J. C Z O C H R A L S K I u n d H . S C H R E IB E R

Z u s a m m e n f a s s u n g

E s w urden U ntersuchungen über die Z u g fes- tig keits- u n d D ehnungsabnahm e vo n M essing- (M s 60¡40 und 67133) und Tom bakblechen (M s 80120 und 85/15) in A b h ä n g ig ke it vo n der E in ­

w irkungsdauer des fe u c h te n A m m o n ia k d a m p fe s in A n w e se n h e it v o n L u ft bei Z im m ertem p era tu r durchgeführt.

B ei U ntersuchungen vo n M essing (M s 60140 u n d 67/33) w urden g e w a ltzte Bleche m it g e­

g lühten Proben, die beinahe keine innere S p a n ­ nungen mehr besassen, verglichen. D ie G lühzeit

6 0 S parallel z u r W alzrichtung gesch n itten e Proben aus sen krech t

parallel sen krech t

betrug bei 325° 25 m inuten. D ie W id ersta n d sfä h ­ ig keit der g eglühten Proben w ar erheblich grösser als die der gew a ltzen .

F erner w urde fe stg e ste llt, dass der Z in k ­ gehalt ebenfalls einen grossen E in flu ss a u f die K orrosionsgeschw indigkeit und a u f die davon abhängige F estigkeitsabnahm e, ausübt. D ie M e ss­

ergebnisse sin d in A bbildungen 1 — 4 graphisch w ieder gegeben. B ezeichnungen: R r — Z u g fe stig k eit in kg/m m r, A u, — D ehnung in t)'

60D 6 7 S 67D 60Dzv 67D w 8 0 S 80D 8 5 S 8 5 D

parallel - sen krech t parallel sen krech t

M s 60/40 67/33

D ie E in w irk u n g des A m m o n ia k s w ar im m er zw isch en krista llin isch , sow ohl bei M essing wie bei T om bak (vergl. Phot. 1-6, P. I).

O bw ohl die obige A rb e it nur als einleitende bezeichnet zuerden kan n , da einige w ichtige F a k ­ toren (z B . W alzgrad) nicht berücksichtigt w u r­

den, hat sie doch sehr ausdrücklich bewiesen, w ie sta rk ko rro d iere n d das fe u c h te A m m o n ia k ­ g a s in A n w e se n h e it vo n L u ft u n d von inneren

60:40 geglüht 67/33 geglüht 80/20

85115

Sp annungen a u f M essing w irk t. N a ch einer In­

duktionsperiode, die bei M essing etw a 3 — 4 S tu n ­ den u n d bei T om bak etw a 6 — 8 S tu n d e n dauert, w ird das M a teria l schnell sehr sta rk angegrif­

fe n u n d bald f a s t völlig zerstö rt.

Warszawa, 1937,

In s titu t f ü r M etallurgie u n d M e ta llku n d e der Technischen H ochschule.

G. W E L T E R i L. O K N O W S K I

Wpływ szybkości rozciągania w wysokich temperaturach na w łas­

ności wytrzymałościowe metali I

Influence de la vitesse de traction su r la résistance des m é ta u x a u x tem pératures élevées I

T R E Ś Ć : Zbadano wpływ szybkości rozciągania w wy­

sokich tem p eratu rach na w łasności w ytrzy­

m ałościowe (R r, A i C) miedzi, mosiądzu, aluminium i duralum inium . W pierwszej czę­

ści p racy podano wyniki dla miedzi i mo­

siądzu. P róby w ykonano w następujących za­

kresach tem peratur: dla miedzi od 20'1 do 520°, dla m osiądzu od 20° do 450°. W przy­

padku miedzi stw ierdzono ch arakterystyczny jednoczesny w zrost w szystkich własności wy­

trzym ałościow ych w m iarę w zrostu szybkości rozciągania. Zauważono, że własności w ytrzy­

m ałościowe w tem p eratu rach przek raczają­

cych mniej więcej tem p eratu rę początku re­

krystalizacji danego m ateriału zależą w du­

żym stopniu od szybkości rozciągania. O b li­

czono pracę planim etrując powierzchnie z w ykresów zarejestrow anych przez maszynę.

W stęp.

Omawiane tu wyniki są częścią pracy, która jako całość ma objąć zarówno badania nad m e­

talami o technicznym zastosowaniu, jak i doświad­

czenia o charakterze raczej teoretycznym nad metalami niskotopliwymi jak: cyna, ołów i t. p.

W niniejszej części pracy zawarte są rezul­

taty badań nad niektórymi metalami technicz­

nymi, mianowicie nad miedzią i mosiądzem.

D o ty c h c z a s o w e próby.

O ile można spotkać w literaturze pewne prace nad wpływem szybkości rozciągania w tem­

peraturze pokojowej *), o tyle są one nieliczne, jeśli chodzi o próby w wysokich temperaturach.

Dość często autorzy wspominają wprawdzie o zależności wyników prób na rozciąganie w wy­

sokich tem peraturach od szybkości przeprow a­

dzenia próby, jednak ilość wyczerpujących i sy­

stem atycznych prac na ten temat jest nieznaczna.

‘) S p is literatury: G. W elter i L. O know ski, W iad.

Inst. Met. 2, 16 (1935).

Można tu wymienić prace S y k e s ’a 2) i S lo m a n 'a :]) nad niklem, S trib eck a A) nad miedzią i jej sto­

pami (przy specjalnej metodzie obciążania), B row n a ’) nad stopami Cu, Al i Ni, P erchoro- w ic z a ,;) nad duraluminium (w temp. 350°).

Metoda badan.

W celu utrzymywania równomiernej tem pera­

tury na całej długości próbki, badania prowadzo­

no na próbkach o długości pomiarowej równej pięciokrotnej średnicy, zaś pionowy piecyk elek­

tryczny (rys- 1) wykonano prawie trzykrotnie dłuższy od całej próbki, umocowanej przy po ­ mocy uchwytów z przedłużaczami, również o grze­

wanymi w piecyku. W e wstępnych próbach określono, że wahania tem peratury na długości pomiarowej nie przekraczały + 2° do 3°.

P ró b y wykonano na maszynie hydraulicznej Amslera (4 t), z napędem ręcznym, posiadającej 2 tłoki dla maksymalnego obciążenia 4000 kg i 400 kg (Fot. 1, PI. II); specjalnie wykonana śru­

ba trójzwojowa na tłoczysku pozwalała podwyż­

szyć trzykrotnie maksymalną szybkość rozciąga­

nia*) w stosunku do osiąganej poprzednio przez obrót ręczną korbą**).

*) W. P. S ykes, T rans. Am. Inst. Met. Eng., 64, 780-815 (1921).

3) W g: ^ Guertler, M etallographie, II tom , 2 zeszyt, str. 178, Berlin (1935).

J) R. Stribeck, Z. V er. d. Ing., 47, 559 (1903).

5) J. S . B row n, J. Inst. M etals, 34, 21 (1925).

°) E. Perchorowicz, Przegląd M echaniczny, 1, 761 (1935).

*) P ró b y w ykonane w ten sposób oznaczone są gw iazdką *) w tabelach.

**) W skutek małej masy siłom ierza (hydrauliczno- m echaniczny, sprężynowy) mamy tu dostateczn ą d o k ła d ­ ność w skazań maszyny i diagram u naw et przy dużych szybkościach rozciągania (wyeliminowany wpływ m as siło­

mierza).

8 G. W ELTER i L. O K N O W SK I W iad. Inst. Met.

Materiał na próbki wyżarzano w ciągu 3 godz.

w tem peraturze wyższej od maksymalnej tem p e­

ratury badań nad danym materiałem, celem unik­

nięcia wyżarzania się próbek w czasie właściwe­

go doświadczenia.

stają systematycznie wszystkie charakterystyki wytrzymałościowe jednocześnie dając np. w tem ­ peraturze 300° wzrost R r o 48°,), A o 200 0 i C o 236°0, względnie w 520" wzrost R r o 92°o, A o 138°,, i C o 174®. Zjawisko to przeczy

Rys. 1. S chem at pieca pionow ego i próbki na rozciąganie umocowanej w przedłużaczach.

W yniki pomiarów.

Miedź.

Pomiary w temperaturach 20° do 300° prze­

prowadzono przy nastawieniu maszyny na maksy­

malne obciążenie 4000 kg, na próbkach z miedzi (99,9%) o średnicy 8 mm. Do badań w tem ­ peraturze 520° celem zwiększenia dokładności zastosowano próbki o średnicy 7 mm (maksy­

malne obciążenie maszyny 400 kg).

W pływ szybkości rozciągania, jak widać z ta­

blic 1— IV i wykresów (rys. 2—4), jest w tem ­ p eraturze pokojowej nieznaczny, natomiast w tem ­ peraturach wyższych (300°, 520°) sięga on nawet kilkuset pro c en t (dla wydłuż. A , przewęź. C i pracy rozrywania).

W tablicach 1 — IV u dołu podane są sto­

sunki czasu trwania prób granicznych i procen­

towej szybkości rozciągania na minutę, obok zaś przyrost własności wytrzymałościowych (R r, A b%, i C “,) i pracy próbek najszybciej rozciąganych w stosunku do próbek rozciąganych z najmniej­

szą szybkością. Ostatnia pionowa kolumna w ta­

blicach przedstawia pracę rozciągania, wyrażoną w cm5*), a obliczoną planimetrycznie z wykresu zarejestrowanego przez maszynę-

Z wykresów rys. 2 — 4 i tablic 1— IV widać, że w miarę wzrostu szybkości rozciągania wzra-

*) 1 cm2 pow ierzchni w ykresu maszyny odpow iada pracy 2000 kgcm przy nastaw ieniu siłom ierza na 4000 kg lub 200 kgcm przy nastaw ieniu na 400 kg.

przyjmowanej na ogół zasadzie wzrostu wytrzy­

małości kosztem własności plastycznych mate­

riału; podobne stosunki występują też dla żelaza

„a rm co” rozciąganego w normalnej tem peratu­

r z e 7) i dla pewnych gatunków stali.

Ciekawym jest fakt, zaobserwowany z wy­

kresów zarejestrow anych przez maszynę (rys. 5 i 6), że praca próbki rozciąganej szybko prze­

wyższa kilkakrotnie pracę potrzebną do powol­

nego rozerwania próbki. P odobne zjawisko za­

chodzi również w przypadku innych materiałów (mosiądz, aluminium), gdzie przy niezmiennym wydłużeniu i przewężeniu następuje silny wzrost wytrzymałości. Rys. 7 i 8 przedstawia dla przy­

kładu rozpiętość pracy zużytej do rozerwania prób z maksymalną (13,5 sek) i minimalną (1 godz. 51 min.) szybkością rozciągania w tem ­ peraturze 300° (nastawienie siłomierza na 4000 kg) i 520° (odpowiednio 3 sek i 50 min.; nastawie­

nie siłomierza na 400 kg).

C harakter złomów próbek rozciąganych z róż­

nymi szybkościami jest zupełnie odmienny. P ró b ­ ki szybko rozciągane, np. w tem peraturze 520°

(fot. 2, PI. II), dają złom w kształcie lejka o d u ­ żym przewężeniu 90°(), podczas gdy wolno roz­

ciągane (fot. 3, PI. II) dają złom płaski przy znacznie mniejszym przewężeniu 33^ (tablica IV)- To samo zjawisko zauważył S tr ib e c k 4) (przy dłu­

gotrwałym rozciąganiu z przystankami).

r) G. W eiter i L ■ O know ski, 1. c. str. 20-23.

4 (1937) W pływ szybkości rozciągania w wysokich tem peraturach na w łasności w ytrzym ałościow e m etali I

Analizując wykres przestrzenny R r (rys. 2) gięcie (w temp. 200°, a więc w pobliżu tempe- widać, że krzywe przekrojów dla danego czasu ratury początku rekrystalizacji) przy przejściu od trwania próby zatracają charakterystyczne prze- prób długotrwałych do prób bardzo szybko roz-

20°

1 2 0 m i n u t

Rys. 3. W ykres przestrzenny wpływu szybkości rozciągania w wysokich tem peraturach na wydłużenie A miedzi. O s poziom a przedstaw ia czas rozciągania próbki w m inutach.

Rys. 2. W ykres p rzestrzenny wpływu szybkości rozciągania w wysokich tem p eratu rach na w ytrzym ałość R r miedzi. O ś poziom a przed staw ia czas rozciągania próbki w m inutach.

1 0 G. W ELTER i L. O K N O W SK I W iad. Inst. M et.

Rys. -4. W ykres przestrzenny wpływu szybkości rozciągania w wysokich tem p eratu rach na przew ężenie C miedzi. O ś poziom a przedstaw ia czas rozciągania próbki w m inutach.

ciąganych. Stoi to prawdopodobnie w związku z faktem, że w próbach krótkotrwałych efekty rekrystalizacji zachodzą w nieznacznym tylko

Cu

S H o m ie rć 4 0 0 0 k g

¡fi

5

*

300

Rys. 5. W ykresy „obciążenie-w ydłużenie“ zarejestrow ane przez maszynę przy rozciąganiu p róbek miedzi z różnymi szybkościam i w tem p. 300°. Liczby oznaczają czas rozcią­

gania próbki ( X 0,5).

stopniu w odróżnieniu od prób wolno rozciąga­

nych. Istnieją bowiem dwie przyczyny wywołują­

ce zależność własności wytrzymałościowych od szybkości rozciągania w wysokich temperaturach.

J e d n a z nich, to zależność tarcia na płaszczyznach poślizgu, związana, według L u d w ik a 8), pewnymi prawami z szybkością rozciągania (podobnie do ruchu cieczy). Drugą przyczyną są zjawiska re­

krystalizacji'*'), które w każdym poszczególnym

8) P. L udw ik, Physik. Z-, 10, 411 (1909).

*) W związku z tym przeprow adzone będą spec­

jalne prace nad szybkością rekrystalizacji.

stadium rozciągania długotrwałego działają na próbkę stale zmieniającą stopień swego odkształ­

cenia i wyżarzenia. W próbie długotrwałej nakła­

dane obciążenie działa więc na materiał jakby strukturalnie odmienny od materiału w próbie szybko rozciąganej. Wyniki badań O berhoffer a 9)

S i i o m l e r e 4 0 0 k g

temp. 520°

Rys. 6. W ykresy „obciążenie-w ydłużenie" zarejestrow ane przez maszynę przy rozciąganiu p róbek miedzi z różnym i szybkościam i w tem p. 520°. Liczby oznaczają czas ro zcią­

gania próbki ( X 0,5).

9) P- O berhoffer, Metall und Erz, 15, 47 (1918).

4 (1937) W pivw szybkości rozciągania w wysokich tem peraturach na w łasności w ytrzym ałościow e m etali I 11

Rys. 9. W ykres przestrzenny wpływu szybkości rozciągania w wysokich tem peraturach na w ytrzym ałość R r m o­

siądzu. O ś poziom a przedstaw ia czas rozciągania próbki w m inutach.

i L u d w ik 'a 10) nad zależnością wytrzymałości na rozciąganie od wielkości ziarna i tem peratury potwierdzają te rozumowania; wzrost wielkości ziaren względnie tem peratury u miedzi wywołuje bowiem spadek wszystkich własności w ytrzyma­

łościowych. P oza tym, minimum plastyczności (A i C), występujące w temperaturze około 500°, potwierdza istnienie zakresu kruchości miedzi.

Fot. 4 (PI. II) przedstawia wygląd próbek miedzi rozciąganych w tem peraturze 300u.

10) P. L u d w ik, Z. Ver. d. Ing., 59, 657 (1915).

Cu

~

300

2 4000

Rys. 7. W ykresy pracy przy rozciąganiu miedzi z dużą Rys. 8. W ykresy pracy przy rozciąganiu miedzi z dużą i małą szybkością w tem p. 300°. Liczby oznaczają czas i małą szybkością w tem p. 520°. Liczby oznaczają czas

rozciągania próbki (X !)• rozciągania próbki ( X !)■

2 0

Cu - temp. 520°

óitomiere 4 0 0 kg.

12 G. W ELTER i L. O K N O W SK I 3 (1937)

T A B L I C A I.

M a t e r ia ł: m i e d ź

(w yżarzona w tem p. 600°, 3 godz.; nastaw ienie siłomierza 4000 kg)

T e m p e r a t u r a 20°

Nr. p. Czas próby

Szybk.

ro zc.1) J/m in.

I Rr

kg/m m 2

As

! "

c

Ot

1 *

P raca cm2

1* 15" 235 23.1 58.8 90 14.0

2* 16" 225 22.9 i 60.0 90 14.2

3* 26" 138 22.S 60.0 90 14.2

4 35" 93.3 22.S 54.5 91 11.1

5 39" 8S.5 23.6 57.5 91 13.2

6 lm . 20" 45.9 22.4 61.2

91 —

7 3m. — 18.7 22.2 56.2 91 —

S 9m. 12" 6.1 21.8 56.2 91 7.6

9 13m. 37" 4.1 21.2 56.2 89 7.0

10 19m. 25" 3.0 21.2 59.5 91 5.1

11 2Sm. 40" 1.9 20.9 56.2 91 5.6

12 39m. 55" 1.5 21.2 59.5 91 7.5

13 52m. — 0.99 21.1 51.7 90 6.0

14 2g. 2m. 0.4S2 20.8 5S.7 90 5.9

S tosunki między granicznym i

próbam i

M aksymalny przy ro st w sto ­ sunku do prób rozciąganych z najm niejszą szybkością 1 : 48S ! 488 : 1 + 11* — — 130$

') Szybkość rozciągania w mm/min. otrzym ać można przez pom nożenie liczb w tej kolum nie przez współczyn­

nik 0,4 (długość pom iarow a wynosiła 40 m m ); zastosow a­

nie w spółczynnika 1 : 150 pozwoli w yrazić szybkość rozcią­

gania w mm/sek. jak to jest na ogół przyjęte.

T A B L I C A II.

M a t e r i a ł: m i e d ź

(wyżarzona w tem p. 600°, 3 godz.; nastaw ienie siłom ierza 4000 kg)

T e m p e r a t u r a 200°

Nr. p. Czas próby

Szybkość rozciąg.

%/ min.

Rr kg/m m 2

a 5

% C

% P raca

cm2

1* 14* 260 17.5 57.5 85.0 10.6

2* 15" 25 17.3 63.5 85.5 11.2

3 42" 82.8 17.3 58.0 83.0 10.6

4 45" 87.4 17.3 65.5 87.5 10.8

5 47" 73.5 16.9 57.5 84.8 10.2

6 lm . 43* 36.4 16.8 62.5 82.0 10.8

7 lm . 53" 30.7 16.5 58.0 83.3 7.9

8 3m. — 18.2 16.5 54.7 S0.6 9.8

9 4m. 40" 12.2 16.7 56.2 80.9 10.0

10 9m. 40" 6.1 16.4 58.7 76.5 8.2

11 16m. 50" 3.15 16.2 53.0 77.0 5.0

12 28m. 45" 2.04 16.1 58.7 75.0 8.3

13 53m. — 1.05 16.1 56.0 73.6 5.9

14 1 g. 44m. 0.486 15.9 50.5 68.4 5.0

Stosunek między granicznym i

próbam i

M aksymalny przy ro st w sto ­ sunku do prób rozciąganych z najm niejszą szybkością 1 : 447 534 : 1 + m + 20$ + 25$ - 120$

4 (1937) W pływ szybkości rozciągania w wysokich tem p eratu rach na własności w ytrzym ałościow e m etali 1 1 3

T A B L I C A III.

M a t e r i a ł : m i e d ź

(w yżarzona w tem p. 600°, 3 godz.; nastaw ienie siłom ierza 4000 kg)

T e m p e r a t u r a 300°

v t Czas

Nr. p. ; próby

Szybk.

rozciąg.

%/min.

Rr kg/m m 2

a 5 O.'0

C ] P raca

% \ cm2

1* 13.5» 250 14.9 56.3 75.4 9.3

2* 15» 235 14.5 5S.8 75.6 9.3

3 35.4 88.5 14.5 51.5 65.6 8.1

4 36» 87.8 14.5 52.7 64.0 8.3

5 lm . 37» 30.4 13.9 48.7 54.7 7.0

6 3m. 13» 14.7 13.6 47.2 2.6 —

7 5m. 10» 8.6 13.5 44.5 40.7 3.4

8 Sm. 40» 3.8 12.2 33.2 37.1 2.1

9 lim . 15» 3.3 12.8 37.5 39.8 4.6

10 17m. 10» 1.9 12.7 33.2 31.8 4.6

11 30m. 40» 0.94 10.S 25.5 23.7 1.9

12 52m. — 0.37 10.6 19.5 23.3 0.7

13 58m. — 0.39 10.9 22.5 23.8 2.8

14 lg. 51m. 0.168 10.1 18.7 22.5 1.0

S tosunki między granicznym i

próbam i

M aksym alny. przy ro st w s to ­ sunku do p rób rozciąganych z najm niejszą szybkością 1 : 494 1490 : 1 + 48$ + 200% +236%! 830^

T A B L I C A IV.

M a t e r i a ł : m i e d ź

(w yżarzono w tem p. 600°, 3 godz.; nastaw ienie siło­

m ierza 400 kg).

T e m p e r a t u r a 520°

Nr. p. Czas próby

Szybk.

rozciąg.

%/min.

Rr kg/m m 2

a 5

% C

“o

P raca cm 2

1* 3" 1276 10.30 63.8 90.3 54.1

2* 3* 1110 10.40 55.5 89.5 50.4

3* I 3" 1210 10.30 60.5 86.8 54.1

4 s* 483 9.55 64.5 88.6 51.5

5 22" 194 9.04 71.2 84.6 50.0

6 57" 80 8.17 76.2 88.8 46.8

7 3m. 34" 21 7.03 73.2 80.8 34.4

8 5m. 37" 13 6.85 72.5 68,5 36.1

9 8m. 12' 5.6 6.30 45.2 59.4 24.4

10 l im . 48" 3.2 6.14 37.5 53.5 17.2

11 19m. 1.87 6.02 35.5 43.5 17.5

12 58m. 0.603 5.74 35.0 38.0 16.1

13 50m. 0.537 5.37 26.8 33.0 11.3

Stosunki między granicznym i

próbam i

M aksymalny przy ro st w sto ­ sunku do prób rozciąganych

z najm niejszą szybkością 1 : 1000 2380 : 1 + 92% | + 138%|+ 174% 380%

14 G. W ELTER ¡ L. O K N O W SK I 4 (1937)

T A B L I C A V.

M a te ria ł: m o s i ą d z

(wyżarzony w tem p. 600°, 3 godz.; nastaw ienie siło- mierza 4000 kg).

T e m p e r a t u r a 20°

Nr. p. Czas rozciąg.S z y b k ’ Pr ° by 1 $/min.

Rr kg/m m 2

A 5 a.0

C P raca

% j cm2

1* 12" 156 43.1 31.2 32.8 16.0

2 30’ 55 42.2 27.5 29.0 15.5

3 31" 58 42.3 30.0 32.4 15.7

4 lm . 29" 19.2 42.1 28.7 30.1 14.6

5 3m. 30" 9.1 39.5 32.0 33.1 7.0

6 6m. 1-’." •’i.7 41.8 29.5 31.7 15.4

7 12m. 56" 1.9 40.7 25.0 30.4 11.5

. s . 25m. 36" 0.98 40.8 25.0 33.0 11.0

9 31m. — 1.0 39.3 31.2 29.6 15.2

10 42m. 8" 0.59 41.1 25.0 30.9 13.0

u . 1 g. 26m. 0.291 41.2 25.0 28.9 9.5

S tosunki między granicznym i

próbam i

M aksym alny p rzy ro st w sto ­ sunku do p rób rozciąganych

z najm niejszą szybkością 1 : -’.30 | 536 : 1 _{+ $% ! —} I — i 70$

T A B L I C A VI.

M a te ria ł: m o s i ą d z

(wyżarzony w tem p. 600°, 3 godz.; nastaw ienie siło- mierza 4000 kg).

T s m p e r a t u r a 2 00»

Nr. p. Czas próby

Szybk.

rozciąg.

$/min.

Rr kg/m m 2

As

% C

% P raca

cm2

1* 12" 161 34.6 36.2 33.0 16,0

2* 13" 174 34.5 37.7 33.3 16.9

3* 13" 159 33.6 34.5 33.5 —

4 37" 55 34.1 40.0 34.2 17.0

5 39" 67 34.4 43.7 41.8 16.0

6 lm . 45" 25.7 33.5 45.0 37.9 16.2

7 2m. 26" 16.2 33.0 39.2 39.4 17.2

S 2m. 49" 15.3 32.6 42.5 39.0 1S.3

9 4m. 28" 9.4 32.4 42.0 39.9 18.0

10 9m. 9" 4.6 ,32.4 41.8 37.8 18.2

11 19m. 2.3 32.3 44.5 40.0 18.0

12 58m. 0.77 32.2 44.7 44.6 17.2

13 2g. 4m. 0.355 30.9 44.0 37.2 17.5

Stosunki między granicznym i

próbam i

M aksymalny p rzy ro st w s to ­ sunku do prób rozciąganych

z najm niejszą szybkością 1 : 620 ' 450 : 1 + 12$ _ _{- | —}

4 (1937) W pływ szybkości rozciągania w wysokich tem peraturach na w łasności wytrzym ałościow e m etali I 1 5

T A B L I C A VII. T A B L I C A VIII.

M a t e r ia ł: m o s i ą d z M a t e r ia ł: m o s i ą d z

(w yżarzony w tem p. 600°, 3 godz.; nastaw ienie siłom ierza (wyżarzony w tem p. 600°, 3 godz.; nastaw ienie siłom ierza

4000 kg). 400 kg).

T e m p e r a t u r a 300°

Nr. p. Czas próby

Szybkość rozciąg.

% / min.

Rr kg/m m 2

A s

%

C

% P raca

cm2

1* 10" 157 23.4 26.2 24.7 S.3

2 * 11" 16S 22.9 30.8 26.0 -

3 24" 79 22.6 29.5 28.9 8.6

4 24.6" 70 23.0 28.7 28.0 8.5

5 lm. 16" 21.6 20.2 27.2 28.5 6.4

6 2m. 20" 11.8 17.6 27.5 28.4 5.3

7* 2m .48" 12.8 19.4 36.2 30.0 —

8 4m. 3" 6.6 18.1 26.5 28.3 —

9 7m. 45" 3.6 17.4 27.5 26.4 5.4

10 14m. 5" 1.8 15.1 25.5 26.8 4.6

11 16m. 5" 1.8 15.8 29.0 24.7 3.2

12 31m. 23" 1.0 14.3 31.7 25.0 4.2

13 54m. 40" 0.48 12.6 26.5 23.3 2.7

14 Ig. 38m. 0.214 10.8 21.0 21.7 2.0

Stosunki między granicznym i

próbam i

M aksym alny przy ro st w s to ­ sunku do prób rozciąganych z najm niejszą szybkością 1 : 5SS j 733 : 1 + 117$ - I - 350$

T m p e r a t u r a 450°

Nr. p. Czas próby

Szybkość rozciąg.

$/min.

Rr kg/m m 8

As

% C

% P raca

cm2

1* 2.5" 600 7.31 25 20.6 —

2 4,3" 397 6.73 28.5 20.5 22.2

3 4.3" 393 6.63 28.2 21.3 23.5

4 13" 10S 5.0S 23.5 22.6 14.6

5 19" 7S.8 4.82 25.0 24.7 14.0

6 48" 27.2 4.03 21.8 18.5 8.2

7 lm. 29.0 3.14 29.0 26.0 10.0

8 2 m. 25" 9.5 2.92 22.8 19.7 7.0

9 5m. 8" 7.1 2.45 36.2 26.6 9.0

10 10m. 45" 2.2 2.20 23.8 18.8 5.0

11 17m. 7" 2.1 1.91 35.8 24.7 7.0

12 32m. 12" 0.83 1.61 26.8 24.7 4.0

13 Ig. 5m. 0.49 1.25 31.8 22.7 3.0

Stosunki między granicznymi

próbam i

M aksym alny przy ro st w sto ­ sunku do prób rozciąganych

z najm niejszą szybkością 1 : 1560 1220 : 1 + 485$ — — 670$

16 G. W ELTER i L. O K N O W SK I W iad. Inst. Met.

Mosiądz.

Materiał wyjściowy (Ms 60) wyżarzono w 600°

w ciągu 3 godzin, po czym wykonywano próbki według rys. 1. Badania prowadzono w te m p e ­ raturach 20°, 200° i 300° (nastawienie siłomie- rza 4000 kg) i w temperaturze 450° (nastawienie siłomierza 400 kg).

Wpływ dodatku cynku zmienia zasadniczo własności miedzi w wysokich temperaturach. Mi­

mo że wytrzymałość na rozciąganie mosiądzu w temperaturze pokojowej prawie dwukrotnie przewyższa R r miedzi (44 i 24 kg/m m 2), to w tem ­ peraturze 450° R r mosiądzu spada do około 2 kg/m m 2, podczas gdy miedź zachowuje jeszcze około 6 kg/m m 2 w temperaturze 520u.

Wpływ szybkości rozciągania na własności mosiądzu ma również inny charakter niż u mie­

dzi; mianowicie wzrost szybkości rozciągania pod­

nosi bardzo silnie R r nie powodując jednak żad­

nych zmian wydłużenia i przewężenia, i to nawet w temperaturze 450°.

Zależność własności wytrzymałościowych od szybkości rozciągania przedstawiają tablice V — VIII i rys. 9. W zrost wytrzymałości z szybkością rozciągania, począwszy od około 300°, jest bardzo silny i wynosi np. 117% i 485% w temperaturach 300° i 450°, przy odpowiednich stosunkach p ro­

centowych wydłużeń na minutę: 733 : 1 i 1220 :1.

Rys. 10. W ykresy „obciążenie - w ydłużenie” zarejestro ­ wane przez m aszynę przy rozciąganiu p róbek mosiądzu z różnymi szybkościam i w temp. 450°. Liczby oznaczają

czas rozciągania próbki ( X 0,5).

Złomy próbek rozciąganych z różnymi szyb­

kościami nie wykazują wyraźnych różnic.

Rys. 10 przedstawia charakter wykresów

„obciążenie — wydłużenie” zarejestrowanych przez maszynę przy różnych szybkościach rozcią­

gania w tem peraturze 450°.

d. c. n.

Warszawa, 1937, D z ia ł M eta lu rg iczn y

C hem icznego In sty tu tu B adaw czego.

4 ( 1937) W pływ szybkości rozciągania w wysokich tem p eratu rach na własności w ytrzym ałościow e m etali I 17

Einfluss der Z e r r e is s g e s c h w in d ig k e it bei hohen T em peraturen auf die F e s t i g k e i t s e i g e n ­ s c h a fte n von K o n stru k tion sm a teria len I

von G. W E L T E R u n d L. O K N O W S K I

Z u s a m m e n f a s s u n g

In vorliegender A r b e it zuerden Versuchser­

gebnisse über den E in flu ss der Zerreissgeschw in­

digkeit a u f die m echanischen F estigkeitseigen­

schaften vo n technischen M etallen u n d Legierun­

gen (K u p fer, M essing und A lu m in iu m -L eg ieru n ­ gen) in hohen Tem peraturen beschrieben. A u c h zuerden M etalle mit niedriegem S c h m e lzp u n k t wie Zinn u n d B le i u n ter diesen G esichts­

p u n k te n untersu ch t. In dem ersten Teil dieser A rb e it w erden die U ntersuchungsergebnisse m it K upfer (99,9% C u) u n d M essing (M s 60) m it­

geteilt.

D ie U ntersuchungen zuurden a u f einer 4 -T o n - nen Z erreiss-M aschine m it h ydraulischer K ra ft­

anlage u n d Kurbelantrieb (Fot. 1, PI. II) an Proben gem ä ss S y s . 1. zw ischen 20 u n d 5200 f ü r K up­

fe r , bis 4500 fü r M essing u n d 300° f ü r A lu m i­

nium u n d dessen Legierung, d u rchgeführt. D as P ro b em a te ria l w urde v o r der B earbeitung w ä h ­ ren d etzua 3 S tu n d e n in Tem peraturen g eglüht die höher lagen als die höchsten angew andten P rüflem peraturen. Der O fen, der z u r E rh itzu n g der Proben diente, w ar senkrechter A n o rd n u n g u n d ist ebenfalls a us R y s . I ersichtlich. D urch entsprechend dichtere W icklung des H e itzd ra h tes im oberen u n d unteren Teil des verh ä ltn ism ä ssig langen H eizrohres, k o n n ten die Tem peraturun­

terschiede innerhalb der M esslänge des an und f ü r sich ku rze n Z erreiss-S ta b es in den Grenzen von 2 — 3°, selbst bei den höchsten T em peratu­

ren g eh a lten w erden. D ie V ersuchsdauer bew eg­

te sich j e nach M a teria l und T em peratur z w i­

schen 100— 120 M inuten u n d bis zu einigen Sekunden.

D ie m echanischen E igenschaften f ü r K upfer sin d in A b h ä n g ig k e it vo n der Z erreissfestig keit in verschiedenen hohen Tem peraturen in Tabelle I — I V u n d R ys. 2 bis 4 in R aum diagram m en (m echanische E igenschaften, in A b h ä n g ig ke it von P rüfzeit u n d Tem peratur) wiedergegeben. Ferner sin d am S ch lu ss der Tabellen die V erh ä ltn isza h ­ len zw ischen den V ersuchszeiten und den Z er-

reissgeschw indigkeiten neben den prozen tu a len F estigkeitszunahm en zuie Z erreissfestig keit R r, D ehnung A 5, E inschnürung C u n d A rb e itsa u f- zuand der am schnellsten im Vergleich zu den am langsam sten zerrissenen Proben, eingetragen.

Von bessonderem Interesse ist bei K upfer die Z u nahm e der Z erreissfestig keit R r bei g leich­

zeitig deutlicher Z unahm e der D ehnung A u n d E inschnürung C, u n d dem zufolge auch die A r ­ beitsaufnahm e um einen g a n z beträchtlichen P ro­

zen tsa tz, besonders im Temperaturbereich von 3 0 0 — 520u (vergleiche R y s. 5 u n d 6). H ierbei w urden beträchtliche Unterschiede fü r den A r ­ beitsaufw and von 830% bei 300° und 380% bei 520° erm ittelt, die durch Planimetrierung der von der M aschine a u f gezeichneten S p a n n u n g s-D e h - nungsdiagram m e (R y s . 7 u n d 8) erhalten wurden.

D as A ussehen der K upferproben nach dem Zerreissversuch bei 300° u n d das Bruchgefüge (bei 5200 zerrissen) vo n Proben die sehr schnell u n d langsam zerrissen w urden, sin d in F ot. 3 u n d F ot. 2 (PI. II) wiedergegeben.

B e i M essing w ird die Z erreissfestigkeit Rr in den T em peraturen vcn 300 u n d 4500 durch Erniedrigung der Zerreissdauer von etw a / ‘/a — 2 S tu n d en a u f einige S ek u n d en erheblich gesteigert (Tabelle V bis V III u n d R y s . 9). D em zufolge w ird auch der A rbeitsaufw and, der zum Zerreissen der Probe unter diesen Bedingungen notw endig ist, ebenfalls g a n z beträchtlich erhöht. Im gegensatz zu K u p fer ist je d o c h kein ruesentlicher E in flu ss a u f die D ehnung u n d E in sch n ü ru n g auch bei er­

höhten Tem peraturen, feststellb a r.

F erner sin d in R y s. 10 die E rgebnisse der S p a n n u n g -D e h n u n g s-D ia g ra m m e f ü r die Tem pe­

ra tu r vcn 450" w iedergegeben, die gleichfalls das O bengesagte veranschaulichen.

F o rtsetzu n g fo lg t.

Warszawa, 1937, M etallurgische A b te ilu n g des C hem ischen F o rsc h u n g s-In stitu te s