Marchwiński, Roman
Ludność Lidzbarka Warmińskiego w
świetle wykazu szosu z 1581 roku
Komunikaty Mazursko-Warmińskie nr 1-2, 59-71
1973
M
A
T
E
R
I
A
Ł
Y
R O M A N M A R C H W I Ň S K I
L U D N O ŚĆ L ID Z B A R K A W AR M IŃSK IEG O
W ŚW IETLE W Y K A Z U SZ O SU Z 1581 RO K U
P o z n a n ie o b ra z u sp o łecz n o -g o sp o d arcz e g o m ia s t w a rm iń s k ic h w o k re s ie ic h n a j p o m y śln ie jsz e g o ro z w o ju w d ru g ie j p o ło w ie X V I w ie k u n a p o ty k a n a tru d n o ś c i z p o w o d u n ie k o m p le tn e j p o d s ta w y ź ró d ło w e j. W p ra w d z ie w o b e cn e j c h w ili d y sp o n u je m y ź ró d ła m i, g łó w n ie p o c h o d ze n ia s k a r b o w e g o 1, u m o ż liw ia ją c y m i p rz e śle d z e n ie życia n ie k tó ry c h p rz y n a jm n ie j m ia s t, a le n ie s ą to p rz e k a z y d a ją c e m o żliw o ści d o n a k re ś le n ia u w a g og ó ln y ch o s t r u k tu r z e sp o łeczn ej, g o sp o d arcz e j i d e m o g ra fic z n e j w s z y s t k ic h o śro d k ó w m ie js k ic h n a W a r m ii te g o o k re su . N a u o g ó ln ie n ia , p o d o b n e do w y n ik ó w p ra c y M a r ia n a B is k u p a 2, ja k ic h a u to r te n d o k o n a ł d la m ia s t trz e c h w o je w ó d z tw P r u s K ró le w sk ic h , trz e b a b ę d zie jeszcze n ieco p o czek ać. M ożliw ości ta k ie z p e w n o śc ią n a s tą p ią p o z ak o ń c z e n iu p ra c , zw łaszcza p o s z u k iw a ń a rc h iw a ln y c h , n a d
S ło w n ik ie m h is to r y c z n o -g e o g r a fic z n y m W a r m ii i A tla s e m h is to r y c z n y m W a r m ii w d r u g ie j p o ło w ie X V I w ie k u 3.
W y d a je s ię je d n a k celo w e i u z a s a d n io n e p o d ję c ie ju ż te r a z p ie rw s z y c h p ró b p rz e d s ta w ie n ia ch o ciaż n ie k tó ry c h z w y m ie n ic n y c h w y ż ej k w e s tii ty c h m ia s t w a rm iń s k ic h , d la k tó ry c h p o s ia d a m y m o ż liw ie z a c h o w a n y m a te r ia ł źró d ło w y . P r ó b y te p o z w o lą n a w y p ra c o w a n ie o d p o w ie d n ic h m e to d b a d a w c z y c h o ra z je d n o c z e śn ie u m o ż liw ią w o k re ślo n y ch g ra n ic a c h p o z n a n ie p o d o b n y c h p ro b le m ó w in n y c h m ia s t w w y p a d k u , gdy nie będ zie m o ż n a d y sp o n o w a ć je d n o ro d n y m lu b n a w e t ż ad n y m m a te ria łe m ź ró d ło w y m .
1 H . S c h m a u c h , E r m lä n d is c h e S te u e r r e g is te r d es J a h re s 1579, Z e its c h r ift
f ü r die G e sc h ic h te u n d A lte rtu m s k u n d e E rm la n d s (d a le j ZG A E ), B d. 24, 1932, ss. 211—227; te n ż e, E in S te u e r r e g is te r d e r A l ts ta d t B r a u n s b e r g v o m J a h re 1579, ZG A E , Bd. 25, 1935, ss. 464—473; M . B i s k u p , D e k la r a c je p o d a tk o w e m ia s t w a r m iń s k ic h z r o k u 1572, K o m u n ik a ty M a z u rs k o -W a rm iń s k ie (d a le j: K M W ), n r 3, 1962, ss. 616— —620; R. M a r c h w i ń s k i , D e k la r a c je p o d a tk o w e N o w e g o M ia sta B r a n ie w a i R e s z la z 1572 r o k u , K M W , n r 4, 1971, ss. 467— 475; te n ż e, W y k a z szo su m ia s ta R e szla z 1579 ro k u , K M W , n r 4. 1972, ss. 589—592. 2 A tla s H is to r y c z n y P o lsk i. P r u s y K r ó le w s k ie w d ru g ie j p o ło w ie X V I w ie k u . O p ra c o w a ł M . B i s k u p p rz y w sp ó łu d z ia le L. K o c a , W a rsz a w a 1961. 3 P r a c e n a d S ło w n ik ie m h is to r y c z n o - g e o g r a fic z n y m W a r m ii i A t la s e m h is to r y c z n y m W a r m ii w d ru g ie j p o ło w ie X V I w ie k u p ro w a d z o n e są od 1970 r. p rz e z w s p ó ł p ra c o w n ik ó w O śro d k a B a d a ń N a u k o w y c h im . W. K ę trz y ń sk ie g o w O lszty n ie — T . B o r a w s k ą , J. P o w i e r s k i e g o i R. M a r c h w i ń s k i e g o po d k ie ro w n ic tw e m M. B i s k u p a .
6 0 R O M A N M A R C H W I N S K I
Szczęśliw ie z ac h o w a n y do n aszy ch czasó w m a te ria ł ź ró d ło w y do ty czy w ła śc iw ie dw óch m ia st, k tó r e w d z ie ja c h W a rm ii o d e g ra ły n a jw a ż n ie js z ą ro lę — B ra n ie w a i L i d z b a rk a W arm iń sk ieg o . N a jp rę ż n ie js z y po d w z g lęd e m g o sp o d arcz y m o śro d e k m ie js k i n a W a rm ii, ja k im b y ło p rz e z k ilk a w ie k ó w p o rto w e B ra n ie w o w in te re su ją c y m n a s o k re sie, m o ż n a p o z n ać n a p o d s ta w ie w y k a z ó w szo su teg o m ia s ta z la t 1572 i 1579, o g ło szonych d ru k ie m w c y to w a n y c h p u b lik a c ja c h ź r ó d ło w y c h 4. W y k azy te ra z e m w z ię te in fo r m u ją w sp o só b dość d o k ła d n y o z a lu d n ie n iu , zró ż n ic o w a n iu sp o łeczn y m m ie sz k a ń c ó w i ich p o c h o d ze n iu e tn ic z n y m , zab u d o w ie , rzem io śle, o śro d k a ch p rz e m y sło w y c h i p o siad ło śc ia ch z ie m sk ic h m ia s ta . P o d o b n y c h w ia d o m o śc i n a t e m a t L id z b a rk a w części d o sta r c z a ł z n a n y ju ż w y k a z szo su m ia s ta z 1572 r o k u c. J e d n a k z a k re s d a n y c h z a w a rty c h w ty m w y k a z ie m ó g ł z o stać z n ac z n ie ro z sze rz o n y p o o d n a le z ie n iu o s ta tn io w zaso b ie a k to w y m A rc h iw u m D iecezji W a r m iń s k ie j w O l s z ty n ie d ru g ie g o w y k a z u szo su L id z b a rk a z 1581 r. W y k az te n b o w ie m p o d a je n a z w is k a w ła śc ic ie li n ie ru c h o m o ści o ra z w ie lk o ść ich m a ją tk u , w y ra ż o n ą w p ro p o r c jo n a ln e j s to p ie p o d a tk o w e j6, g d y p o p rz e d n i p rz y n o si ty lk o in fo r m a c je o p o szczeg ó l n y ch k a te g o ria c h p ła tn ik ó w p o d a tk ó w w e d łu g sz a c u n k u d o m ó w i b u d . P o z a ty m o b y d w a w y k a z y w y sz c z eg ó ln iają liczb ę rz e m ie śln ik ó w , c ze la d n ik ó w , o śro d k ó w p r z e m y sło w y ch , ła n ó w m ie js k ic h itp .
W iad o m o ści z a w a rte w w y m ie n io n y c h w y k a z a c h szosu, a szczeg ó ln ie z 1581 r., p o z w a la ją p rz e d e w sz y s tk im n a bliższe p o z n an ie z a g a d n ie ń lu d n o ścio w y c h L id z b a rk a w d ru g ie j p o ło w ie X V I w ie k u . P o z n a n ie ty c h z a g a d n ie ń w y d a je się in te re s u ją c e , p o n ie w aż m ia s to ow e s ta n o w iło c e n tru m a d m in is tra c y jn e , sąd o w n ic z e i p o lity c z n e W arm ii. L id z b a rk b o w ie m p rz e z b lisk o c z te ry w ie k i, ob o k k a p itu ln e g o F r o m b o rk a , b y ł g ro d e m sto łe cz n y m W arm ii. W L id z b a rk u w o k a z a ły m z a m k u g o ty c k im r e z y d o w a li b is k u p i w a rm iń s c y , s k u p ia ją c y n a jw y ż s z ą w ła d z ę d u c h o w n ą i ś w iec k ą o ra z u rz ę d n ic y d w o ru b isk u p ie g o z w ó jte m i e k o n o m e m n a czele. T u t a j w m u ra c h z a m k u i ra tu s z a m ie js k ie g o o b ra d o w a ły ta k ż e z ja zd y s ta n ó w w a rm iń s k ic h , złożone z p r z e d s ta w ic ie li d u c h o w ie ń s tw a , w a s a li (szlach ty ), m ie szc z an i w o ln y c h . S a m o m ia sto p o cząw szy od X IV w ie k u s ta ło się z n ac z n y m o śro d k ie m rz e m ie śln ic z y m i h a n d lo w y m , n a co w p ły n ę ła g łó w n ie u p ra w a ln u n a W arm ii. O zaso b n o ści L id z b a rk a w X V I w ie k u św iad c z y fa k t, że M a rc in K ro m e r p o ró w n y w a ł m ia s to z ó w czesn y m M a lb o r k ie m 7. W ażn e z n aczen ie L id z b a rk a p o d k re ś la w re sz c ie b liź n ia cz e p o d o b ie ń s tw o h e rb ó w — m ia s ta i d ie c ez ji w a r m i ń s k i e j 8.
4 Zob. p rz y p is 1.
5 Zob. M. B i s k u p , D e kla ra c je p o d a tk o w e , ss. 618—619.
6 Szos w y k ra c z a ł poza z w y k le p o b ie ra n y w P r u s a c h K ró le w sk ic h p o d a te k p o ś re d n i p o d n a z w ą ak cy z y (czopow e), p ła c o n e j od sło d u , gd y ż jeszcze ta k so w a ł m a ją te k p o d a tn ik ó w . P o r. M a rtin i C r o m e r i, P o lo n ia s iv e d e situ , p o p u lis , m o rib u s,
m a g is tra tib u s e t R e p u b lic a re g n i P o lo n ici lib r i duo. W y d a ł W . C z e r m a к , K ra k ó w
1901, s. 142: S c isc itu r a u te m c e r e v isia r iu m tr ib u tu m p le ru m q iie i n u s u s p u b lic o s v e l
in g r a tia m R eg is v o c a tu rq u e id v u lg o cisa v e l accisa. N o n n u n q u a m e tia m de c e n sib u s, agris, d o m ib u s, b o n is e t fa c u lta tib u s a e stim a tio n e fa c ta c e rta p o rtio p e n s ita n da d e c e rn itu r; A. P a w i ή s к i, S k a rb o w o ś ć w P o lsce i je j d z ie je z a S te fa n a B a to rego, W a rsz a w a 1881, t. 8, ss. 48 i n.
7 M a r tin i C r o m e r i, Polonia..., s. 45: M a r ie b u rg o n o n m u ltu m u lla re c e d it
A lle s b e rg a s iv e H eilsb erg a , E p isco p i V a r m ie n s is d o m ic iliu m .
8 J a k d o tą d L id z b a rk W a rm iń s k i n ie p o s ia d a g ru n to w n e j m o n o g ra fii h isto ry c z n e j. D o ty ch czaso w e p u b lik a c je n a ' te m a t b o g a te j h is to rii m ia s ta s ą z b y t ogó ln ik o w e. W w ięk szo ści są to p rz e s ta rz a łe ju ż p rz e w o d n ik i i in fo rm a to ry o z a b y tk a c h m ia s ta
L U D N O Ś Ć L I D Z B A R K A W A R M I Ń S K I E G O 61
W y k azy szo su L id z b a rk a z l a t 1572 i 1581 p rz y n o szą , ja k n ie m a l w sz y s tk ie ź ró d ła s k a rb o w e , p rz e d e w sz y s tk im d a n e , u m o ż liw ia ją c e s z a c u n k o w e o b liczen ie ogólnej liczb y m ie s z k a ń c ó w m ia s ta . L iczb ę tę d a się u s ta lić n a p o d s ta w ie p o d a n e j w ź ró d ła c h z a b u d o w y m ie s z k a ln e j, a k tó r ą s ta n o w iły w m ie ście d o m y (E rbe, H e u se r) i b u d y
(B u d en ). W e d łu g p ie rw sze g o w y k a z u w 1572 r. w L id z b a r k u b y ło ra z e m 154 dom y
o ra z 56 b u d 9. N a to m ia s t w y k a z szo su z 1581 r. w y sz c z eg ó ln ia 150 w ła śc ic ie li d o m ó w i 69 p o siad a c z y b u d 10. P r z y o b lic z an iu lu d n o ś c i m ia s ta w w y p a d k u p o s ia d a n ia b liż szych d a n y c h o z ab u d o w ie z w y k ło się p rz y jm o w a ć po 6 osób n a 1 dom , a le n a le ży p a m ię ta ć , że zaw sze o k a za lsz e i b o g a tsz e d o m y p r z y r y n k u p o s ia d a ły w sp ó łc z y n n ik z a m ie s z k a n ia d w u k ro tn ie w ię k sz y czyli 12 o s ó b 31. T o ro z ró ż n ie n ie , m e to d y c z n ie ja k n a jb a rd z ie j słu sz n e , n ie m oże m ie ć z a sto s o w a n ia d o L id z b a rk a , g d y ż o b y d w a w y k a z y n ie p re c y z u ją ile d o m ó w b y ło ry n k o w y c h , a ile p o ło ż o n y c h p rz y u lic a c h 12. D la te g o w n a sz y c h o b lic z en ia c h p r z y ję to je d e n w sp ó ln y w sp ó łc z y n n ik z a m ie s z k a n ia d la w szy s tk ic h d o m ó w u s ta l a ją c go n a 10 osób. T e n w y p o śro d k o w a n y w sp ó łc z y n n ik z n a jd u je też sw o je u z a s a d n ie n ie w dość p o k a ź n e j z a b u d o w ie ry n k o w e j śre d n io w iec z n e g o L id z b a rk a . J e ś li ch o d zi o z a m ie s z k a n ie b u d , sta n o w ią c y c h n ie w ą tp liw ie ta k ż e o b ie k ty m ie s z k a ln e 13, p rz y ję to n a k a ż d ą 6 osób. N ie k tó re z ty c h b u d y n k ó w (B u d e n z w i
sch e n d e n H e u se rn , B u d e n u n d e r m R a d ih a u se ), o czy m św iad c z y w y so k o ść o p ła c a
nego z n ic h szosu, n ie w ie le u s tę p o w a ły do m o m . P o k a ź n a je d n a k lic z b a b u d , szcze g ó ln ie p rz y m ie js k ic h m u ra c h o b ro n n y c h (B u d e n a n d e r M a u er), p o z o sta w a ła zn ac z n ie w ty le za p rz e w a ż a ją c ą z a b u d o w ą m ia s ta , ja k ą sta n o w iły d o m y m ie sz k a ln e .
W ś w ie tle p o w y ższy ch u w a g g lo b a ln a lic z b a lu d n o ś c i L i d z b a rk a W a rm iń s k ie g o w d ru g ie j p o ło w ie X V I w ie k u w y n o siła około 2000 m ie szk a ń c ó w . W lic z b ie t e j n ie m a d w o ru b isk u p ie g o i lu d n o ś c i zesp o łu z am k o w e g o , k tó re j n ie u d a ło s ię o b liczy ć. U s t a lo n a g lo b a ln a lic z b a lu d n o śc i L i d z b a rk a s ta w ia m ia s to to w rz ę d zie w ię k sz y c h o śro d k ó w m ie js k ic h n a W arm ii. L id z b a rk n ie w ą tp liw ie u s tę p o w a ł B ra n ie w u , k tó re g o lu d n o ść n a p o d s ta w ie p o d o b n y c h źró d e ł n a le ży szaco w ać n a m n ie j w ię ce j 4500 m ie sz k a ń c ó w (raz e m S ta r e i N o w e M iasto ). P o z a ty m w y d a je się, że w d ru g ie j p o ło w ie X V I w ie k u L id z b a r k m ia ł n ieco m n ie j lu d n o śc i od O rn e ty , c h o ciaż d la ob u
ty c h m ia s t n ie m a p o ró w n y w a ln y c h ź ró d e ł s k a r b o w y c h 14.
i z am k u . Zob. n p .: A. P e t e r , D ie S t a d t H e ilsb e rg u n d ih r e U m g eb u n g , H e ilsb e rg 1900; B. W o l f f , B ild e r a u s H e ilsb e rg s V e r g a n g e n h e it. F ü h r e r d u r c h H e ilsb e r g und·
n ä c h ste U m g eb u n g , [b.m .] 1909; G. W o l f f , F ü h r e r d u r c h d ie S ta d t H e ilsb e r g in O stp re u ss e n u n d ih r B isc h o fs -S c h lo ss , B e rlin 1918; S. S r o k o w s k i , H e ilsb e rg (L ic b a rk ) — p e rła W a r m ii, S tr a ż n ic a Z a c h o d n ia , n r 7, 1928; W . O g r o d z i ń s k i , L id z b a r k W a r m iń s k i, W a rsz a w a 1958 o ra z in n e . N a jle p ie j z o sta ł o p ra c o w a n y ro z w ó j
p r z e s tr z e n n y m ia s ta od czasó w n a jd a w n ie js z y c h do 1945 ro k u — p o r. M. B i s k u p , R o z w ó j p r z e s t r z e n n y L id z b a r k a W a r m iń sk ie g o , K M W , 1961, n r 4, ss. 481—496; ta m też n a jp e łn ie js z y z e s ta w l i t e r a t u r y o d z ie ja c h m ia s ta . 9 Zob. M. B i s k u p , D e k la r a c je p o d a tk o w e , s. 618. 10 Zob. A n e k s ź ró d ło w y . 11 S. P a z y r a, S tu d ia z d z ie jó w m ia s t n a M a z o w sz u od Х111 d o p o c zą tk ó w X X w ie k u , L w ó w 1939, ss. 275; A t la s H is to r y c z n y P o lsk i. P r u s y K r ó le w s k ie w d r u g ie j p o ło w ie X V I w ie k u , ss. 66.
12 Zob. W y k az szo su L id z b a rk a w 1572 ro k u , g d zie: I t e m 78 h a lb e E rb e, a m
R in g e u n d in d e n G a sse n g e le g en — . (M. B i s k u p , D e k la r a c je p o d a tk o w e , s. 618). 33 W s u m a riu s z u p o b o ró w w a rm iń s k ic h 1569 r o k u u ż y to n a w e t s fo rm u ło w a n ia :
D e d o m ib u s b u d y p e rc e p ti FI. 31(11 (A rc h iw u m G łó w n e A k t D a w n y c h , A rc h iw u m
S k a rb u K o ro n n e g o , I 112, k. 169).
14 D la O rn e ty n ie z a c h o w a ły się ż ad n e ź ró d ła sk a r b o w e p o za w z m ia n k ą w cy to w a n y m w y ż ej s u m a r iu s z u p o b o ro w y m , św ia d c z ą c ą o w ię k sz e j lic z b ie do m ó w
6 2 R O M A N M A R C H W l t tS K I
J a k ju ż w sp o m n ia n o , w y k a z szosu L id z b a rk a z 1581 r. p rz y n o si ró w n ie ż in te re s u ją c e w ia d o m o śc i n a te m a t ro z w a rs tw ie n ia sp o łeczn eg o i m a ją tk o w e g o m ie sz k a ń c ó w m ia s ta . W y m ie n ia b o w ie m im ie n n ie w ła śc ic ie li d o m ó w i b u d o ra z oszaco w u je ic h m a ją te k . W y liczone w w y k a z ie k w o ty p o d a tk o w e , p ro p o r c jo n a ln ie zależn e od w ie lk o śc i m a ją tk ó w p ła tn ik ó w , o d d a ją d o k ła d n ie ró ż n ic e m a ją tk o w e zach o d zące p o m ięd zy m ie s z k a ń c a m i m ia s ta . W celu p o z n a n ia s tr u k t u r y s p o łec z n e j i m a ją tk o w e j m ie sz k a ń c ó w m ia s ta ro zró ż n io n o w śró d p ła tn ik ó w p o d a tk ó w c z te ry g ru p y w ła śc ic ie li n ie ru c h o m o ści: a) p ła tn ic y od 20 do 10 g rz y w ie n ; b) p ła tn ic y od 10 do 5 g rz y w ie n ; c) p ła tn ic y od 5 do 1 g rz y w n y ; d) p ła tn ic y p o n iż e j 1 g rz y w n y . W p ie r w szej g ru p ie zn alaz ło s ię 2 °/o p ła tn ik ó w , w d ru g ie j 21°/o, w trz e c ie j 56% i w c z w a rte j 21%. Z o b liczeń ty c h w y n ik a , że p o n a d d w ie trz e c ie lu d n o śc i m ia s ta n a le ż a ło do p ła tn ik ó w , k tó rz y u iśc ili 1 lu b w ię ce j g rz y w ie n p o d a tk u . Do ty c h m ie s z k a ń c ó w n a leżeli z c ałą p e w n o śc ią k u p c y , w ła śc ic ie le o śro d k ó w p rz e m y sło w y c h i rz e m ie śln ic y cechow i. N a jb ie d n ie js z ą część m ie sz k a ń c ó w L i d z b a rk a s ta n o w ili n ie w ą tp liw ie p ła tn ic y p o n iżej 1 g rz y w n y . B y li to m ie s z k a ń c y b u d ro zło żo n y ch g łó w n ie p rz y m ie js k ic h m u ra c h o b ro n n y c h i tw o rz ą c y trz o n lid z b a rs k ie g o p le b su . ч
N a z w is k a m ie s z k a ń c ó w L id z b a rk a o b ję ty c h w y k a z e m szo su z 1581 r. rz u c a ją św ia tło n a k w e s tię p o c h o d ze n ia e tn ic zn e g o lu d n o śc i m ia s ta , ja k k o lw ie k n ie k ie d y m o g ą one b y ć tu ta j zaw o d n e . W w y k a z ie z d e c y d o w a n ie p rz e w a ż a ją n a z w is k a p o ch o d zen ia n iem ieck ieg o . Z a p o c z ą tk o w a n e w X IV w ie k u p rz e z b is k u p a w a rm iń s k ie g o E b e rh a r d a z N y sy (1301— 1326) o sa d n ic tw o śro d k o w ej W a rm ii p rz e z p rz y b y szó w ze Ś l ą s k a 15 z n a jd u je w z e sta w ie n a z w is k m ie s z k a ń c ó w L id z b a rk a s w o je u z a sa d n ie n ie . W d ru g ie j p o ło w ie X V I w ie k u , z w łaszcza za czasó w b is k u p a M a rc in a K ro m e ra (1569— 1589), d a je się z au w a ż y ć z n ac z n ie jsz y n a p ły w lu d n o śc i p o lsk ie j n a te r e n k o - m o rn ic tw ś ro d k o w e j W arm ii. W L id z b a rk u w 1579 r. u rz ą d z o n o d la lu d n o śc i p o ls k ie j w szk o le p a ra fia ln e j n a w e t k a p lic ę p o d w e z w a n ie m Św . S ta n is ła w a , a n a s tę p n ie s ta r a n i e m b is k u p a S z y m o n a R u d n ic k ieg o w la ta c h 1618— 1619, obok f a ry m ie js k ie j, z b u d o w an o o so b n ą m u r o w a n ą 16. W y k az w y m ie n ia ró w n ie ż n a z w is k a m ó w iące o p o ls k im p o c h o d ze n iu n ie k tó ry c h m ie s z k a ń c ó w m ia s ta : F r a m z k i, K ru p k ę , L a ssu z k y , F ilip P o lh u s, M a tz P o lh u s. W śró d n a z w is k m o ż n a o d n a le źć p o za ty m ta k ie , k tó re św iad c z ą o m ie jsc o w y m czyli p r u s k im p o c h o d ze n iu części m ie szk a ń c ó w , ja k : P a r k it te , P lo h e tt, S p a rw e in , S c h a y b o tt.
W y k az szo su m ia s ta L i d z b a rk a z 1581 r., p u b lik o w a n y n iżej ja k o a n e k s do n i n ie jszy c h u w a g , p o w s ta ł w z w ią z k u z u n iw e rs a łe m p o b o ro w y m , u c h w a lo n y m n a s e jm ie w a ln y m w W a rsz a w ie w m a rc u teg o ż ro k u . P o b ó r p rz e zn a c zo n o n a w o jn ę z M o sk w ą, p ro w a d z o n ą od 1579 r. o In f la n t y p rz e z S te fa n a B a t o r e g o 17. P o c z ątk o w o o c ią g ają c e się s ta n y p ru s k ie w y ra z iły w m a ju 1581 r. zgodę n a w y b ie ra n ie p o d a tk ó w z o b s z a ru P r u s K ró le w sk ic h . P o d o b n ą u c h w a łę w czasie z ja z d u w L id z b a rk u , o d b y te g o 17 p a ź d z ie rn ik a , p o d ję ły s ta n y w a r m i ń s k i e 1S. J a k w s k a z u je s a m w y k a z, w ty m m ie ście n iż w L id z b a rk u . W ed łu g s u m a riu s z a b o w ie m e x o p p id o O rn e ta e x a c
t u m d e d o m ib u s p e r c e p ti Fl. 36 G r. 20, n a to m ia s t e x o p p id o H e lrz p e rk g p e rc e p ti Fl. 32 G r. 20 (A G A D , A SK , I 112, k. 168 v — 169).
15 V. R ö h r i c h , D ie K o lo n is a tio n des E rm la n d e s, Z G A E , Bd. 14, 1903, ss. 134, 150 i n.
16 B p J . O b ł ą к , K a p lic e p o ls k ie M a rcin a K ro m e ra n a W a rm ii, S tu d ia W a r m iń sk ie , 1965, t. 2, ss. 18—21.
17 V o lu m in a L e g u m . W y d ał J . O h г у z к o, P e te rs b u r g 1859, t. 2, ss. 212—219. 18 A. E i c h h o r n , D er e r m lä n d is c h e B isc h o f M a r tin K ro m e r als Schri.fi- s te lle r , S ta a ts m a n u n d K ir c h e n fiir s t, ZG A E , Bd. 4, 1869, ss. 427— 428. Zob. ta k ż e
L U D N O Ś Ć L I D Z B A R K A W A R M I Ń S K I E G O 6 3
w L id z b a rk u p rz y s tą p io n o do w y b ie r a n ia szosu ju ż 24 p a ź d z ie rn ik a , a z ak o ń czo n o 17 lis to p a d a . W ed łu g sejm o w e g o ro z lic z en ia e k o n o m a b isk u p ie g o i p o b o rc y p o d a tk o w ego M ich a ła N e u m a n a w 1581 r. m ia s ta w a rm iń s k ie w p ła c iły do s k a r b u k ró le w sk ieg o ty tu łe m ak cy zy n ie b a g a te ln ą s u m ę p o n a d 7473 z ło ty c h p o lsk ic h 19.
Z a sad y e d y to rs k ie p rz y p u b lik a c ji w y k a z u szo su są t e s a m e ja k w u p rz e d n ic h w y d a n ia c h p o d o b n y c h ź ró d e ł s k a rb o w y c h 20. P is o w n ię ź ró d ła p o zo sta w io n o o ry g in a ln ą . S zczególną u w a g ę z w ra c a n o t u t a j n a w ie rn ą tra n s lite r a c j ę n a zw isk . W te k śc ie źró d ła o p u szczo n o ty lk o p o d w ó jn e s p ó łg ło sk i n a k o ń c u w y ra z ó w i z a s tą p io n o m a łe lite ry d u ż y m i w w y p a d k a c h w ła śc iw y c h . W te k śc ie w y k a z u w y s tę p u ją s k ró ty : M k. = M a rk e (g rzy w n a p ru s k a licząca 20 groszy) i G r. —G ro sc h e n (grosz). 17 listo p a d a 1581 W Y K A Z S Z O S U L I D Z B A R K A W A R M IŃ S K I E G O O r y g in a ł: A r c h iw u m D ie c e z ji W a r m iń s k i e j w O l s z ty n i e , A r c h iw u m B i s k u p i e , D 75, k . 40—45. S k la d k a k o m p l e tn a , p a p ie r o w a z f il ig r a n e m n i e z n a n e j p a p ie r n i, w y o b r a ż a ją c y m w k a r t u s z u z k o r o n ą l ite r ą S*; s z e ś c i o k a r t k o w a , w y m i a r y 21X33 c m , z a p is a n y c h 11 s tr o n . P is m o n e o g o ty c k ie , c z y t e ln e , a t r a m e n t k o lo r u b r ą z o w e g o . N a k . 45 v z a p is k a d o r s a ln a , p r a w d o p o d o b n ie r ą k ą M a rc in a K r o m e r a : C o n t r i b u t i o c i v i t a t i s H e i l s b e r g 1581. P o d t e k s t e m w y k a z u n a k . 45 w y c i ś n i ę ta p r z e z p a p ie r n a p o d k ła d z i e z z ie lo n e g o w o s k u p i e c z ę ć o ś r e d n i c y 35 m m , p o s ia d a ją c a w o t o k u n a p is: t S I G I L L V M t C I V I T A T I S t H E I L S B E R G E N . i p r z e d s ta w ia ją c a w p o lu p i e c z ą t n y m o z d o b n y k a r tu s z , a w n i m b a r a n k a z w r ó c o n e g o w p r a w o i p o d t r z y m u j ą c e g o p r z e d n ią p r a w ą n o g ą p a s to r a ł.
[k. 40] C o n trib u tio n K ö n ig lic h e M a ie s ta t Szos in d e ro b is c h o fflic h e n S ta d t H e ils-
p e rk 1 a n n o 1581 d e n 24 O cto b ris v o n H e u se rn , B u d en , lig e n d e n G rü n d e n , B a r s c h a ff t u n d a lle m ä n d e r n v o n id e m F l o r . 2 100, G r. 30 p e za le t, w ie volg et:
[ H e u s e r : ] M k. G r. 'ih c m a s B ock 4 10 A u stin C u n ra d t 3 10 L u x S c h e u m a n 1 10 J e o r g H e lm n n ig k 1 15 A rm b r o s t 1 10 W itt P lo h e tt 8 — U rb a n B re n d t 8 — A n to n iu s G e rm a n 5 — A lb re c h t G re m b s 5 10 A c h a tiu s B e m h a g 5 — d w a lis ty k ró la S te fa n a B ato re g o do M a rc in a K ro m e ra z 25 m a r c a i 11 p a ź d z ie rn ik a 1581 ro k u w s p ra w ie p o b ie ra n ia u c h w a lo n y c h p o d a tk ó w (A G A D , A rc h iw u m Z a m o y skich, 3002, k. 44, 52).
13 Zob. R. M a r c h w i ń s k i , R o zlic zen ie e k o n o m a N e u m a n a z ła n o w e g o i a k c y
z y W a r m ii b is k u p ie j (1581— 1587), R o cz n ik O ls z ty ń s k i, 1968, t. 8, s. 194.
20 Zob. p rz y p is 1, s. 59.
* P o r. C. M. B r i q u e t , L e s filig r a n e s. D ic tio n n a ire h is to r iq u e d e s m a r q u e s d u
p a p ie r de le u r a p p a r itio n v e r s 1282 ju s q u ’e n 1600 L eip z ig 1923, s. 480 i f ilig ra n 9080.
1 L id z b a r k W a r m iń s k i od p o ło w y X I V w ie k u do 1795 r o k u sie d z ib a b is k u p ó w
w a rm iń s k ic h .
64 R O M A N M A R C H W I Ń S K I M k. G r. .Jacob K u h e 5 10 L o re n tz W e rn e r 20 — Jo co b S c h o b e ll 6 10 B a r te ll K ru g e r 6 5 B a rte ll S te in c k e 5 15 W alle n g ro d d e 5 10 M e rte n K ru g e r 6 10 G re g e r K a u se 6 — G re g e r W a g n n e r 6 10 T h o m as T ie ll 6 10 H a n s H a g n a n 7 — W e u e rlo rn 9 10 M ich ell K e zm e r 12 10 [k.40v] H a n s W ah lm 1 12 L u x M a rx 3 — S im o n R e m d t 3 — L a ssu z k y 3 — T h o m as S tu b e r t 3 15 L o re n tz W y tte r3 3 — B e rn d t W e u sste g k 4 4 N ic k e e ll W o lff 3 2 H a n s M e u e r 2 — H e rm a n S a ttle r 2 3 C ris to ff L e o m a n 4 — J a c o b S c h a y b o tt 3 10 H a n s W ilh e lm 2 5 W in c k le r 2 14 P e te r F in z sch e 2 1 N ic k ell E n h le r 3 7 F lo r ia n P a r k i t t e 4 10 B e n e d ic t S te in b o rn 5 10 A u s tin M o n ta n 6 — G re g e r N e u m a n 5 15 G re g e r W in te r 6 3 M e rte n F in z sch e 6 — R ic k a rb e 7 — B a s tia n B o ltz 12 ■— Jo co b A p p e ll 5 15 B la se in P o ll 4 3 Jo co b O elesc h le g er 4 15 J e o rg P o p k e 5 10 [k. 41] C ris to ff V o se n e r 2 15 M ag n u s K ü rs c h n e r 2 2 S im o n H a g n a n 4 — L e n u m W e b e r 2 — a L e k c j a w ą tp liw a , n a z w is k o n ie c z y te ln e , p o p ra w ia n e .
1. F ra g m en t w ykazu szosu L idzbarka W arm ińskiego z 1581 ro k u (nazw iska m iesz kańców domów)
F ra g m en t w ykazu szosu L idzbarka W arm ińskiego z 1581 roku (nazw iska m iesz kańców bud)
L U D N O Ś Ć L I D Z B A R K A W A R M I Ń S K I E G O 6 5 M k. G r. B e n e d ic t W e im e r 3 10 H a n s H o p p e 2 1 W e ic h e rd ts c h e 2 — H a n s S c h u ltz 5 14 U rb a n N a g e ll 2 18 C ris to ff W erd ic h 2 5 C a s p e r B e r n d t 2 — J a c o b W eg n e r 6 10 A n d re s B a rtz sc h 3 10 L o re n tz T ie b a n 5 — H a se lp u s c h e 2 — T ew es T iell 2 10 G re g e r M eu e r 5 — P a u l N u n te rs c h e 3 — J o c o b K le in 1 — A n d re s H o fm a n 3 2 M a rx L a n g e 3 — P e te r L in g n a n 3 2 L o re n tz A s t 2 8 Jo co b H e rn a c k 2 1 A lb re c h t F le is c h e r 2 6 H a n s S p a rw e in 2 2 J e o r g B ec k e r 3 7 [k. 41v] E is e n b ie te r 6 — J e o rg H e rb a n d t 6 — B a lz e r B ra u n 4 — V ie tte n is W ilc k e 8 — H o ffm an sc h e 6 10 C a n d e r M e itz e r 2 — V ilm e is te r 8 10 M ich e ll M o n ta n 4 4 U rb a n W a ld a u 2 — L o re n tz A u s tin 4 — S im o n B e r n d t 2 — P filip P o lu h s 2 — M a tz T r a b a n d t 5 5 H a n s V o sch e 2 — T h o m as B e c k e r 2 10 M atz S c h m id t 2 18 W a lle r M a rx 3 — M oniz G e rm a n 5 10 H a n s S to c k З 3 H a n s W o lff 2 2 L o re n tz W asch 2 10 M e rte n S c h e u m a n 3 4 K o p p e n sc h m id t 3 — M atz B ra u n 3 8 5. K o m u n i k a t y
66 R O M A N M A R Ć H W I Ń S K I M k. G r. U rb an W a ld a u 5 — Ig n a tiu s W eitk e 3 5 P a u l K lin g e r 3 — C asp e r B e r n d t 5 — [k. 42] B. b W a s s e rh u tz 6 10 M e rte n K e z m e r 3 ^ 6 G re g e r M e lc h e r 3 15 U rb a n K ru g e r 4 — Je o rg W ie tte 3 — T e w e s T iell 4 — H a n s M u lle r 4 — N ic k ell S to c k 3 10 B a d e r 1 — C ris to ff K u p p e r 1 — H ie d e r h a n s G e rm a n 2 — F a b ia n B o ltze 3 — K n o b e ls d o r f f3 3 — B e r n d t L u d e c k 3 10 M e rte n Ilg is 3 6 C le m e n t K le in 4 — L o re n tz To w e 3 10 G re g e r W eg n e r 3 — Jo co b M e y u e r 4 10 C ris tp in W e g n n e r 5 10 S im o n S a m e 2 10 M ich ell N e u m a n 3 10 M ich ell S a lo m o n 16 — A lb re c h t G e n ck e 11 ·— J e o rg W e ic h a rd t 5 10 L a n g h a ls 4 2 H isiu s H o ffm a n 5 10 B ra n d isc h e 5 — [k. 42v] T h o m as S o m m e r 2 15 T h o m as N e u m a n 2 15 H isiu s O e sc h le g er 6 15 B e r n d t W a g n e r 5 -d-U r b a n L a n g a d t 2 10 G re g e r M osach 5 3 S im o n H a n 3 — M ich e ll S c h a n d t 2 15 W o tt F e u e rs c h e 3 — D a n ie li S c h ile r 9 5 M a r d e r w a ld t 6 — K n o b e lsd o rff 7 10 ϋ In ic ja ł im ie n ia .
8 C h o d zi t u ta j z a p e w n e o ro d zin ę h u m a n is ty c z n e g o p o e ty ła c iń s k ie g o i k a n o n ik a
L U D N O Ś Ć L I D Z B A R K A W A R M I Ń S K I E G O 6 7 M k. G r. M atz S c h o n jo a n 5 —· M atz S c h o n jo a n 9 — F e lix L ic h te n h a g 5 10 J o c h e n A re n d t 4 7 B u d e n z w i s c h e n d e n H e u s e r n : W o lff S c h n e id e r 1 — W itt B lo h u tt 1 10 B e n e d ic t S ch o n tw ese« 1 — B e n e d ic t S c h o n tw e se c 1 —■ U rb a n B e r n d t 1 — K ru p k ę 1 — U ru n e n b e rg k 1 — F a b ia n B o ltz e 1 — V e iffsc h leg e rn 1 — R o b te r S te in 1 — T ew es P o p p in 1 — H a n s K o rs c h n e r 2 — [k. 43] B u d e n a n d e r M a u e r : B a rte il G ro s 1 — S im o n Ilg is — d 6 K le w e S te n z e il ·— 6 W ic k a rb e n B u d e — 6 H a n s S c h u ltz — 6 H a n s F le is c h e r — 6 M e lc h e r W a g n e r — 6 D a w id H eim — 6 W a r s c h k a tt — ύ 6 M e r te n H o ffm a n ■— 10 A n d re s Z e s c h n e r 1 16 P e te r P e z e l tt 3 — C a s p e r M o n ts 1 10 H a n s F ie s te n a u 1 13 A d a m S c h u ltz 1 10 D icke B u sc h e — d 6 B a r te ll B e n u t r — 6 S te n z e il W olge 6 A n to n iu s L a n g e — 6 F r a m z k i — 6 F a b ia n B o ltz en — б J e o rg T ie ll — 6 D a n ieli — 6 c-c D w ie r ó żn e o so b y o ty c h s a m y c h im io n a c h i n a z w is k a c h co w y n i k a z p o - p ra u m e g o r a c h u n k u w y k a z u szosu. P o p ra w io n o w sz ą d zie z M k . 6 n a G r. 6. 5*
6 8 R O M A N M A R C H W I Ń S K I M k. G r. C a s p e r P o ll — 6 M e ltz e rsc h e — 6 J a c o b K ilia n — 6 N a ze ll W eis — 9 J eo rg H u n — 6 Jo co b B e n u tr — 9 W e n n e rs B ü d e — 6 [k. 43v] M e rte n S o rg e — 6 B ro m b e rg sc h e — 6 S c h e n a rtz M atz — 6 H a sm e b e rg k — 6 B en z fu s — 6 M e r te n M o n ta n — 6 M atz P o lu s — 6 F r a n s c h e — 6 M a tz S c h o n jo a n B u d e — б S c h ilb a lz e r — 6 N ic k e ll S c h m id t ■— 6 M a r x L a n g e — б T ib e rtiu s — б S c h m a n z G re g e r — 6 B u d e n u n d e r m R a d t h a u s e: S te ff a n W ic h m a n 3 14 J g n a tiu s S ilb e rb a c h 1 10 C asp e r S c h n e id e r 1 — A c h a tiu s S c h m id t 1 — C ris p e r N u sc h e 1 6 B a ltz e r B lu m 1 10 B la se in M o lier 3 — J e r e n n s c h e 2 — M e rte n K o n ig k 2 — M ich e ll P u f f 2 4 W ie tte n is W ilck e 2 — B ro sein P flu g e 2 — A id e K e m c k s c h e 1 — [k. 44] V o r s t e t e r: P e te r C im m e rm a n 1 — V on L a u d e n n — Ю Jo co b S c h o n fliss — 10 T e w e s B e n g e r 1 10 H a n s J o r d a n — 12 P e te r H e isc h e — 12 M a tz M e u e r 1 —
L U D N O Ś Ć L I D Z B A R K A W A R M I Ń S K I E G O 6 9 M k. G r. S c h a c h t — 12 F r a n tz K ib b e 1 — W e u e la u 1 — B u sz k o m 1 — S c h irm a c h e r — 10 M ich e ll T iell 1 — S im o n E r tm a n 2 — M o l h o f f: M o lerin — 12 B e u tle r ■— 12 G e rb e r — 12 H a n s B e r b e r — 12 S c h irm a c h e r — 12 V o r m K i r c h t h o r : H a m e n s c h e — 12 P a r e r a tiu s — 12 M e lc h e rsch e — 12 A sm o n V o g alle — 12 S tr e n s c h e — 12 W a lle n T e p p e r — 12 D ick J e o rg x — 12 [k. 44v1 56 H u b e n z a le n z u 45 G r., t h u t 126 — 2 W a d tsh u b e n , t h u t . . . . 4 10 Ite m M a r c k a u n e r 4 35 H u b e n z a le n zu G r. 30, t h u t 52 10 G e r t n e r 1 4 12 B ra n d tw e in g ro p p e n z a le n zu 30 G r., t h u t 18 — 3 B ra n d tw e in g ro p p e n u f d es S ch lo sses F r e ih e t z a le n zu 24 G r., t h u t 3 12 1 O h m S e c t — 12 1 O h m W e i n i s c h ... — 6 1 O h m S e c t 1 4 2 T h o n n e n M e t t h — 12 30 In s tle u te z a le n zu 24 G r., t h u t . 36 — 31 E in litz ig e z a le n zu 6 G r., th u t . 9 6 V on d e r L o h m u l e n — 15 V on zw e S c h le iffm u le n . . . . 1 10 4 M a r k a jm y w ie ś w p o w . lid zb a rsk im , p o c z ą tk o w o b is k u p ia , a od k o ń c a X I V w ie k u n a le żą c a do m ia sta .
7 0 R O M A N M A R IC H W lN S K I
M k. G r Von d e r W a l c k m u l e — 15 Von s ie b e n g a n g h a fftig e n M u llra d e n vom
R ade zu G r. 12, th u t . . . . 4 —
[k. 45] S u m m a S u m m a ru m a lle s k ö n ig lic h e n S ch o sses is t M k. 1002, G r. 18, w e l
che so lch e S u m m a w ih r M o ritz K n o b e ls d o r f f5, A u stin M o n ta n ö d em e d len e re n d - tv h e s te n M ich a e li N e u m a n 7 b isch o fflic h e n S c h e ffe rn u f H e ils p e r g k 8, b a h r u b e ra n d - to rd t u n d zugezelet. U rk u n d tlic h m it d e r S ta d t g ro sse n In s ie g ill b e g la u b ig e t. G esch een den 17 N o v e m b ris a n n o 1581. [pieczęć m ie jsk a ] 8 M o r itz K n o b e ls d o r f, z a p e w n e ra jc a m ie js k i, por. te ż p r z y p . 3. e A u s tin M o n ta n , z a p e w n e ra jc a m ie js k i. 7 M ic h a ł N e u m a n , e k o n o m b is k u p i i p o b o rca p o d a tk o w y w la ta c h 1578— 1589. 8 Z o b . p r z y p . 1.
R O M A N M A R C H W I Ń S K I 7 1
D IE B E V Ö L K E R U N G V O N L ID Z B A R K W A R M IŃ S K I IM L IC H T E D ES S C H O S S V E R Z E IC H N IS S E S V OM 1581
Z u s a m m e n f a s s u n g
D ie E r fo rs c h u n g des g e se lls c h a ftlic h e n u n d w irts c h a f tlic h e n L e b e n s a lle r e rm lä n d is c h e n S tä d te in d e r z w e ite n H ä lfte d es 16. J a h r h u n d e r t s w ird d u rc h d ie n ic h t a u s re ic h e n d e Q u e lle n g ru n d lg g e e rs c h w e rt. D ie e r h a lte n g e b lie b e n e n Q u ellen , h a u p ts ä c h lic h fin a n z ie lle n U rs p ru n g s , g e s ta tte n es, so ziale, w irts c h a f tlic h e u n d b e v ö lk e ru n g s g e s c h ic h tlic h e F r a g e n v o n e ig e n tlic h n u r zw ei S tä d te n zu u n te rs u c h e n , d ie in d e r G e sc h ic h te E r m la n d s d ie w ic h tig s te R o lle g e sp ie lt h a b e n : B ra n ie w o (B ra u n s b e rg ) u n d L id z b a rk W a rm iń s k i (H e ilsb erg ). A u fg ru n d d e r V e rz e ic h n isse des S ch o ß es, e in e r S te u e r, d ie d u rc h d ie B ü rg e r v o n d e m M alz u n d v o n d em Im m o b ilie n b e sitz e n tr i c h t e t w u rd e , d ie sic h a u f B ra n ie w o in d en J a h r e n 1572 u n d 1579 b e zieh e n , is t es m ö g lic h g e w o rd e n , d ie S ta d tb e v ö lk e ru n g , ih r e so zia le D iffe re n z ie ru n g , ih r e n e th n is c h e n U rs p ru n g , d ie B a u te n , d a s H a n d w e rk , d ie G e w e rb e z e n tre n u n d d e n G ru n d b e s itz d e r S ta d t k e n n e n z u le rn e n .
Ä h n lic h e In fo rm a tio n e n w a re n in d e m v o n M a ria n B isk u p v e rö ff e n tlic h te n S c h o ß v e rz e ic h n is v o n L id z b a rk („ K o m u n ik a ty M a z u rs k o -W a rm iń s k ie ”, N r 3, 1962, S. 616— 620) v o m J a h r e 1572 e n th a lte n . D e r B e re ic h d e r in d ie se m V e rz e ic h n is e n t h a lte n e n A n g a b e n w u rd e je d o c h n a c h d e r A u ffin d u n g dn d e m E r m lä n d is c h e n D iö - z e s a n -A rc h iv in O lsz ty n (A lle n ste in ) (B isc h o fsa rc h iv , D. 75, Bl. 40— 45) e in e s z w e ite n V e rz eic h n isse s d es S ch o ß es v o n L id z b a rk v o m J a h r e 1581 b e d e u te n d e rw e ite rt. D ieses V e rz e ic h n is g ib t n ä m lic h d ie N a m e n d e r G ru n d s tü c k b e s itz e r u n d d ie G rö ß e ih re s V e rm ö g e n s, in d e r p ro p o r tio n e lle n B e s te u e ru n g a u s g e d rü c k t, an . D a d u rc h w ird es m ö g lich , e in e S c h ä tz u n g d e r g e s a m te n E in w o h n e rz a h l in d e r S ta d t d u r c h z u fü h re n u n d d ie A n g a b e n ü b e r d ie so zia le u n d V e rm ö g e n s d if fe re n z ie ru n g u n d ü b e r d ie e th n is c h e A b s ta m m u n g d e r E in w o h n e r a u s z u w e rte n .
N ach d ie se m V e rz eic h n is h a tte L id z b a rk in d e r z w eie n H ä lfte d es 16. J a h r h u n d e r ts ru n d 2000 E in w o h n e r (o h n e d ie S c h lo ß b e v ö lk e ru n g ). S o m it g e h ö rte es zu d e n g rö ß e re n S ta d tz e n tr e n E rm la n d s , w a r je d o c h k le in e r als d ie H a f e n s ta d t B ra n ie w o m it ih r e n 4500 E in w o h n e rn (A lt- u n d N e u s ta d t in s g e s a m t) u n d w a h rs c h e in lic h a u c h e tw a s k le in e r als O rn e ta (W o rm d itt).
A us d e r a u fg r u n d des V e rz e ic h n isse s a u fg e b a u te n Z u s a m m e n s te llu n g g e h t es h e rv o r, d a ß ü b e r z w ei D ritt e l d e r S ta d tb ü r g e r zu d e n je n ig e n S te u e rz a h le r n g e h ö rte n , d ie 1, o d e r m e h r a ls 1 M a r k S te u e rn z a h lte n . E s w a re n K a u fle u te , B e s itz e r v o n G e w e r b e u n te r n e h m e n u n d Z u n f th a n d w e rk e r. D ie ä r m e r e B e v ö lk e ru n g , d ie w e n ig e r als e in e M a rk Sch o ß z u z a h le n h a tte , b ild e te 21 P r o z e n t d e r g e s a m te n B e v ö lk e ru n g v o n L id z b a rk ; es h a n d e lte sich d a b e i u m d ie in d e n B u d e n b e i d e n S ta d tm a u e rn w o h n e n d e n u n te r e n B e v ö lk e ru n g ss c h ic h te n . D ie N a m e n d e r im V e rz e ic h n is a u fg e fü h r te n B ü rg e r sin d ü b e rw ie g e n d d e u tsc h e n U r s p ru n g s ; d a s m ittl e r e E rm la n d w u r d e v o n d en A n k ö m m lin g e n a u s S c h le sie n b e sie d e lt, d ie h ie r h e r in d e n e rs te n E in w a n d e ru n g s w e lle n b e re its a m A n fa n g d es 14. J a h r h u n d e r t s g e k o m m e n sin d . I n d e m V e rz e ic h n is w u rd e n a u c h e in ig e w e n ig e p o ln is c h e N a m e n e rw ä h n t, w a s ein Z e u g n is f ü r d as D u rc h d rin g e n des p o ln is c h e n E le m e n ts in d ie se G e b ie te a b g ib t. D a rü b e r h in a u s sin d in d e m V e rz e ic h n is a u c h N a m e n d es e in h e im isc h e n (p ru z z i- sch e n ) U rs p ru n g s zu fin d e n . D as als A n n e x a b g e d r u c k te S c h o ß v e rz e ic h n is a u s L id z b a r k v o m J a h r e 1581 is t im Z u s a m m e n h a n g m it d e r im g le ic h e n J a h r e b e sc h lo s se n e n S te u e re rh e b u n g e n t s ta n d e n , d ie f ü r d e n v o n d e m K c n ig v o n P o le n S te fa n B a to ry in L iv la n d g e fü h rte n K rie g b e s tim m t w a r. B ei d e r V e rö ffe n tlic h u n g w u rd e n d ie a llg e m e in ü b lic h e n E d i tio n s g ru n d s ä tz e a n g e w a n d t, m it b e so n d e re m N a c h d r u c k a u f e in e g e tre u e W ie d e r g a b e d e r E ig e n n a m e n .
