Magdalena Sitek
Równość kobiet i mężczyzn jako
jeden z podstawowych elementów
zasady dobrych rządów - «good
governance» - świetle art. 15 wersji
skonsolidowanej Traktatu o
Funkcjonowaniu Unii Europejskiej
Studia Prawnoustrojowe nr 9, 395-403
2009
M agdalena Sitek
U n iw e r s y te t W a rm iń s k o -M a z u rs k i
Równość kobiet i mężczyzn jako jeden
z podstawowych elem entów zasady dobrych
rządów - good governance - w św ietle art. 15
wersji skonsolidowanej
Traktatu o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej
1. P o d sta w o w e p ojęcia i za ło żen ia m etod ologiczn e
W a r t. 15 a k p . 1 (d a w n ie j a r t. 255 T r a k t a t u o U s ta n o w ie n iu W sp ó ln o ty E u ro p e jsk ie j) w e rsji sk o n so lid o w a n e j T r a k ta tu o F u n k c jo n o w a n iu U n ii E u r o p e js k ie j1 j e s t m o w a o w s p ie r a n iu „d o b ry ch rz ą d ó w i z a p e w n ie n ia u c z e s tn ic tw a sp o łe c z e ń stw a o b y w a te lsk ie g o ; in s ty tu c je , o rg a n y i je d n o s tk i o rg a n iz a c y jn e U n ii d z ia ła ją z j a k n a jw ię k s z y m p o s z a n o w a n ie m z a s a d y o tw a rto ś c i”2. Pojęcie d o b ry rz ą d ó w j e s t tłu m a c z e n ie m a n g ie lsk ie g o sło w a g o v e rn a n c e , k tó r y s e m a n ty c z n ie po ch o d zi od g reck ieg o sło w a KvfiEpvam, o z n ac zając eg o czy n n o ść r z ą d z e n ia , k ie ro w a n ia czy p ro w a d z e n ia 3. W se n sie m e ta fo ry c zn y m te r m in te n zo stał u ż y ty po r a z p ie rw sz y p rz e z P la to n a . W ję z y k u ła c iń sk im sto so w an o k ilk a te r m i nów, k tó re m o g ą być u w a ż a n e za to ż sa m e z a n g ie lsk im te rm in e m g o vern a n c e, n p . rego, g u b e rn o , a u sp ic o r. O b ecn e w y k s z ta łc iła się n o w a w a r s tw a z n a c z e n io w a c h a r a k te r y s ty c z n a d la w sp ó łczesn eg o z n a c z e n ia te r m in u g o v e rn a n c e , k tó ry o z n a c z a n ie ty le sa m o rz ą d z e n ie , a d m in is tro w a n ie czy z a rz ą d z a n ie , lecz proces p o d e jm o w a n ia d e c y z ji g o s p o d a rc z y c h , p o lity c z n y c h czy s p o łe c z n y c h o ra z u c z e stn ic tw o w ty m p ro c e sie ró ż n y c h g r u p in te re s ó w sp o łeczn y ch , g o s p o d a r czy ch i p o lity c z n y c h , w ty m k o b ie t czy o rg a n iz a c ji p o z a rz ą d o w y c h 4.
1 W Traktacie Lizbońskim w art. 1 zmieniono nazwę z „Traktat o Ustanowieniu Wspólno ty Europejskiej” na „Wersja skonsolidowana Traktatu o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej”.
2 Tłumaczenie polskie podaję za [online] <http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/>, dostęp: 19 grudnia 2008.
3 O. Jurewicz, Słownik grecko-polski, t. 1, wyd. PWN, Warszawa 2000, s. 561.
4 Zob. S. Fel, Podmioty pozarządowe w global governance, [online] <http://www.univ.rze- szow.pl/ekonomia/Zeszyt8/13_fel.pdf >, dostęp: 27 grudnia 2008.
396
Magdalena SitekA rt. 15 a k p . 1 p o z a s a m y m fo rm u ło w a n ie m n ie z a w ie r a d e fin ic ji te r m in u
g o v e rn a n c e . M o ż n a p rz y ją ć , że t e r m i n t e n o z n a c z a p ro c e s p o d e jm o w a n ia czy
w y p ra c o w y w a n ia d e c y z ji o ra z p ro c e s ic h im p le m e n ta c ji, czy li w d r a ż a n ia w życie. M oże b y ć u ż y w a n y w ró ż n y c h k o n te k s ta c h , m .in . z a r z ą d z a n ia k o rp o r a c ja m i (corporate g o vern a n ce ), m ię d z y n a ro d o w e g o z a r z ą d z a n ia (in te rn a tio n a l
g o vern a n ce), n aro d o w e g o z a r z ą d z a n ia (n a tio n a l g o vern a n c e), g lo b aln eg o z a r z ą
d z a n ia (global g o vern a n ce ) czy z a r z ą d z a n ia lo k a ln e g o (local g o v ern a n ce)5. W y ch o d ząc od pow yżej c y to w a n e g o z a p is u a r t. 15 w e r s ji s k o n so lid o w a n e j T r a k t a t u o F u n k c jo n o w a n iu U n ii E u ro p e js k ie j, c e le m n in ie jsz e g o a r ty k u łu j e s t u k a z a n ie is to tn y c h e le m e n tó w d o b re g o z a r z ą d z a n ia w ś w ie tle p rz e p is ó w p r a w a U n ii E u ro p e js k ie j. Do ty c h e le m e n tó w n a le ż y zaliczyć: r ó w n ą p a r ty c y p a c ję m ę ż c z y z n i k o b ie t w p o d e jm o w a n iu d ecy zji p o lity c z n y c h i sp o łe c z n y c h
(p a r tic ip a tio n ), w y ra ź n ie s fo rm u ło w a n ie z a s a d d o ty c z ą c y c h o c h ro n y p r a w
c z ło w ie k a (r u le o f la w ), p r z e jr z y s to ś ć p r o c e d u r p o d e jm o w a n y c h d e c y z ji (tr a n s p a r e n c y ), ró w n e t r a k to w a n ie w s z y s tk ic h p o d m io tó w g o sp o d a rc z y c h (re s p o n s iv e n e s s ), p o d e jm o w a n ie d ecy zji u w z g lę d n ia ją c y c h in te r e s y w s z y s tk ic h g r u p i u c z e s tn ik ó w s p o łe c z e ń s tw a (c o n se n su s o rie n te d ), ró w n e tr a k to w a n ie w s z y s tk ic h g r u p sp o łe c z n y c h (e q u ity a n d in c lu s iv e n e s s ), m a k s y m a ln e w y k o rz y s ta n ie z a so b ó w n a t u r a l n y c h z z a s tr z e ż e n ie m z a s a d y zró w n o w a ż o n eg o ro z w o ju (e ffe c tiv en e ss a n d e fficien cy ), p rz e jrz y s to ś ć ro z lic z e ń n ie ty lk o in s ty tu c ji p u b lic z n y c h , a le ró w n ie ż i p o d m io tó w p r y w a tn y c h (a c c o u n ta b ility )6. W ty m o p ra c o w a n iu o g r a n ic z a m się do p r z e s ta w ie n ia z a ło ż e ń e u ro p e js k ie j p o lity k i ró w n y c h s z a n s d la k o b ie t i m ę ż c zy zn . A n a liz ie p ra w n e j z o s ta n ą t u p o d d a n e p r z e p is y e u ro p e js k ic h a k tó w p o d sta w o w y c h , tj. t r a k t a t ó w w sp ó ln o to w y c h , p o c z y n a ją c od te g o p ie rw sz e g o , czyli T r a k t a t u U s ta w ia ją c e g o E u r o p e js k ą W sp ó ln o tę W ę g la i S ta li, p o p rz e z T r a k t a t U s ta n a w ia ją c y E u r o p e js k ą W sp ó l n o tę E n e r g ii A to m o w ej, T r a k t a t U s ta n a w ia ją c y E u r o p e js k ą W sp ó ln o tę G o s p o d a rc z ą , T r a k t a t o U n ii E u ro p e js k ie j, T r a k t a t A m s te r d a m s k i, T r a k t a t N i ce jsk i, T r a k t a t L iz b o ń sk i.
2. Od on tologiczn ej do pragm atycznej rów n ości
m ężczyzn i kobiet
K o n c e p c ja ró w n o śc i m ę ż c z y z n i k o b ie t s ię g a sw o im i k o r z e n ia m i p r a w a rz y m s k ie g o , g d z ie f u n d a m e n ta ln y m z a ło ż e n ie m b y ła id e a je d n a k o w e j w o ln o ści d la w s z y s tk ic h . Z n a n y p r a w n ik ta m ty c h czasów , F lo r e n tin u s , p is a ł, że w o ln o ść j e s t c e c h ą n a t u r a l n ą w s z y s tk ic h lu d z i, a d o p ie ro p ra w o lu d z k ie
5 Zob. [b.a.] What is good Governance?, [online] <http://www.unescap.org/pdd/prs/Projec- tActivities/Ongoing/gg/governance.asp>, dostęp: 20 grudnia 2008.
6 Zestaw powyższych elementów określających znaczenie terminu governance podaję za ibidem.
w p ro w a d z a w sz e lk ie p o d ziały , j a k c h o c ia ż b y te n , w e d łu g k tó re g o s ą w o ln i i n ie w o ln ic y 7. P ie r w s z y r a z ró w n o ść m ę ż c z y z n y i k o b ie ty w sp o só b w y ra ź n y z o s ta ła o k re ś lo n a w p is m a c h św. P a w ła , k tó r y p is a ł, że c h r z e s t p o w o d u je z n ie s ie n ie w s z e lk ic h ró ż n ic , w ty m p o m ię d z y m ę ż c z y z n ą i k o b ie tą 8. O ntolo- g ic z n a św ia d o m o ść te j ró w n o śc i p o z o s ta w a ła je d n a k w d u żej m ie rz e w sfe rz e ro z w a ż a ń te o re ty c z n y c h . W ó w czas s u k c e s e m by ło o b d a rz e n ie k o b ie t s z a c u n k ie m i u z n a n ie m ic h p r a c dom ow ych.
D o p ie ro w ie k X IX p rz y n ió s ł w ie lk ie z m ia n y w ty m z a k re s ie . Z aczęto so b ie u z m y s ła w ia ć p o trz e b ę fa k ty c z n e g o z ró w n a n ia k o b ie t z m ę ż c z y z n a m i w z a k r e s ie p r a w a p u b lic z n e g o i p ry w a tn e g o . K o b ie ty z y s k a ły d o s tę p do n a u k i o ra z w y k o n y w a n ia w s z y s tk ic h zaw odów . N a jw ię k s z y m je d n a k s u k c e s e m było u m o ż liw ie n ie k o b ie to m u d z ia łu w ż y c iu p o lity c z n y m . J e d n y m z p o d s ta w o w y c h z a ło ż e ń w sp ó łc z e sn e j d e m o k ra c ji j e s t r e p r e z e n ta ty w n o ś ć k o b ie t i m ę ż cz y z n w p o d e jm o w a n iu d ecy zji n a ty m s a m y m p o zio m ie.
U n ia E u r o p e js k a , z b u d o w a n a n a b a z ie W s p ó ln o t E u ro p e js k ic h , w y p ra c o w a ła k a n o n w s p ó ln y c h w a rto ś c i. W e d łu g a r t. 2 w e rs ji s k o n s o lid o w a n e j T r a k t a t u o U n ii E u r o p e js k ie j, ró w n o ś ć m ę ż c z y z n y i k o b ie ty s t a ł a się j e d n ą z p o d s ta w o w y c h w a rto ś c i ob o k p o s z a n o w a n ia g o d n o ści lu d z k ie j, w olności, to le r a n c ji, n ie d y s k r y m in a c ji, s p ra w ie d liw o ś c i i s o lid a rn o ś c i. Z a ś z g o d n ie z a r t. 3 je d n y m z celów U n ii E u ro p e js k ie j j e s t z w a lc z a n ie w s z e lk ic h fo rm d y s k ry m in a c ji i n ie ró w n o śc i, w ty m is tn ie ją c e j p o m ię d z y m ę ż c z y z n a m i i k o b ie ta m i.
3. R ów ność k ob iet i m ężczyzn w p raw ie pracy
i u b ezp ieczeń sp ołeczn ych
W 1957 r. w a r t. 119 T r a k t a t u o E u ro p e js k ie j W sp ó ln o cie G o sp o d a rc z e j (d a le j: E W G ) w p ro w a d z o n o w y r a ź n y n a k a z w p r o w a d z e n ia i s to s o w a n ia w w e w n ę tr z n y m s y s te m ie p r a w a z a s a d y ró w n o śc i p ra c o w n ik ó w b e z w z g lę d u n a płeć. W t a m ty m o k re s ie n a jb a r d z ie j d r a ż liw y m p rz e ja w e m te j d y s k r y m i 7 Florent. 9 Inst. (D. 1.5.4 pr. 1): Libertas est naturalis facultas eius quod cuique facere
libet, nisi si quid vi aut iure prohibetur. Servitus est constitutio iuris gentium, quo quis dominio alieno contra naturam subicitur (Wolność jest naturalną możnością czynienia co się komu
podoba, o ile nie zabrania tego prawo ani nie działa przymus. Niewolnictwo jest instytucją prawa narodów, przez którą ktoś wbrew naturze podporządkowany jest władztwu innego), tłum. B. Szolc-Nartowski, Digesta Justyniańskie, ks. 1, Warszawa 2007, s. 51-52.
8 Gal. 3,27-28: Quicumque enim in Christo baptizati estis, Christum induistis. Non est
Iudaeus, neque Graecus: non est serwus, neque liber: non est masculus, neque femina (Bo wy
wszyscy, którzy zostaliście ochrzczeni w Chrystusie, przyoblekliście się w Chrystusa. Nie ma już żyda ani poganina, nie ma już niewolnika ani człowieka wolnego, nie ma już mężczyzny ani kobiety, wszyscy bowiem jesteśmy kimś jednym w Chrystusie Jezusie). Tekst podaję za wyda niem krytycznym E. Nestle, Novum Testamentum. Graece et Latine, London 1963; tłum. Biblia
398
Magdalena Sitek n a c ji by ło ró ż n ic o w a n ie płacy, s t ą d p r a k ty c z n y m w y ra z e m z a s a d y n ie d y s k ry - m in o w a n ia k o b ie t było w p ro w a d z e n ie re g u ły ta k ie g o s a m e g o w y n a g r a d z a n ia z a t a k ą s a m ą p ra c ę p ra c o w n ik ó w p łci m ę s k ie j i ż e ń sk ie j o ta k ic h sa m y c h k w a lifik a c ja c h . W ó w czas z a ta k ie sa m o w y n a g ro d z e n ie u w a ż a n o z w y k łą p o d s ta w o w ą lu b m in im a ln ą p e n s ję lu b u p o s a ż e n ie o ra z w s z y s tk ie in n e k o rz y śc i w g o tów ce lu b w n a t u r z e o tr z y m y w a n e p rz e z p ra c o w n ik a b e z p o ś re d n io lu b p o ś re d n io z ra c ji z a tr u d n ie n ia . D o z o b ie k ty w iz o w a n y c h k r y te r ió w ró w n o ści n a le ż y z a liczy ć w y n a g ro d z e n ie p rz y z n a n e z a t a k ą s a m ą p r a c ę n a a k o rd , o k r e ś la n e n a p o d s ta w ie ta k ie j s a m e j je d n o s tk i m ia ry , o ra z w y n a g ro d z e n ie za p ra c ę n a c z a s, ta k ie s a m o n a ty m s a m y m s ta n o w is k u . Te w ła ś n ie p o s ta n o w ie n ia z n a la z ły sw oje o d z w ie rc ie d le n ie w a r t. 157 w e rs ji s k o n so lid o w a n e j T r a k t a t u o F u n k c jo n o w a n iu U n ii E u ro p e js k ie j. W m y ś l a r t. 121 T r a k t a t u o E W G K o m is ja E u r o p e js k a o tr z y m a ła u p o w a ż n ie n ie do p r z y g o to w a n ia i w d ro ż e n ia o d p o w ie d n ic h a k tó w n o r m a ty w n y c h z z a k r e s u b e z p ie c z e ń s tw a so cjaln eg o . W ty m p rz e p is ie n ie było w y ra ź n e g o u m o c o w a n ia K o m isji do w p ro w a d z e n ia n o w y c h re g u la c ji w z a k r e s ie ró w n o śc i m ę ż c z y z n i k o b ie t p o d w z g lę d e m p r a c y i w y n a g ro d z e n ia . D z ia ła ją c n a p o d s ta w ie u p r a w n ie n ia d o ro z u m ia n e g o , K o m isja w y d a ła s e rię d y re k ty w i ro z s z e rz y ła ró w n o u p ra w n ie n ie n a n o w e k w e s tie , ta k i e ja k : s z k o le n ia , d o s tę p do pracy, rozw ój k a r ie r y czy w a r u n k i p racy . O d l a t o s ie m d z ie s ią ty c h K o m is ja w p ro w a d z a p r o g r a m y m a ją c e n a c e lu k s z ta łto w a n ie e u ro p e js k ie j p o lity k i z w a lc z a n ia w sz e lk ie j d y s k r y m in a c ji k o b ie t w z a k r e s ie p ra c y 9.W ty tu le X I (d a w n ie j V III) T r a k t a t u U s ta n a w ia ją c e g o W sp ó ln o tę E u r o p e js k ą (d a le j: T W E ) z o s ta ła w p ro w a d z o n a s z e r s z a r e g u la c ja p o lity k i sp o łe c z nej. A rt. 137 (d a w n ie j 118 T W E ) d o ty c z ą c y p o lity k i sp o łeczn ej ro z b u d o w a n o o n o w e tr e ś c i i p o d z ie lo n o go n a 6 a k a p itó w . W a k p . 2 w p ro w a d z o n o z a s a d ę ró w n o śc i m ę ż c z y z n i k o b ie t w z a k r e s ie m o żliw o ści n a r y n k u p ra c y i t r a k t o w a n ia w p ra c y . T a k ie r o z w ią z a n ie j e s t p o k ło s ie m a r t . 2 p o r o z u m ie n ia w s p r a w ie p o lity k i sp o łe c z n e j z a w a rte g o m ię d z y p a ń s tw a m i c z ło n k o w sk im i W sp ó ln o ty E u r o p e js k ie j, d o d a n e g o do T r a k t a t u o U n ii E u ro p e js k ie j (tzw. T r a k t a t z M a a s tr ic h t z 1992 r.). W p o ro z u m ie n iu ty m W s p ó ln o ta z o b o w ią z a ła się do w s p ie r a n ia i u z u p e łn ia n ia d z ia ła ń p a ń s tw c z ło n k o w sk ic h m .in . we w d r a ż a n iu ró w n o śc i k o b ie t i m ę ż c z y z n w o d n ie s ie n iu do ic h s z a n s n a r y n k u p ra c y i t r a k to w a n ia w pracy.
W w e rs ji sk o n so lid o w a n e j T r a k t a t u o F u n k c jo n o w a n iu W sp ó ln o ty E u r o p e jsk ie j do a r t. 3 z o s ta ł d o d a n y u s t. 2, w k tó r y m w y ra ż o n o w olę p o lity c z n ą W sp ó ln o ty do p o p ie r a n ia ró w n o śc i m ię d z y m ę ż c z y z n a m i a k o b ie ta m i w d z ia ła n ia c h o k re ś lo n y c h w u s t. 1 te g o ż a r ty k u łu . S ą to d z ia ła n ia o c h a r a k te r z e g o s p o d a rc z y m , k tó r y c h c e le m j e s t s tw o rz e n ie w sp ó ln e g o r y n k u w z a k re s ie
9 Zob. Z.M. Doliwa-Klepacki, Integracja Europejska. Łączenie z uczestnictwem Polski
w UE i Konstytucją dla Europy, Białystok 2005, s. 570 n. Zob. również [online] <http://www.fe-
ro ln ic tw a , ry b o łó w s tw a , t r a n s p o r t u , b a d a ń n a u k o w y c h , o c h ro n y k o n s u m e n ta , o c h ro n y ś ro d o w is k a itd . T a k ie s fo rm u ło w a n ie w oli p o lity c z n e j d e c y d e n tó w ów cz esn ej W sp ó ln o ty u k a z u je o g ra n ic z e n ie te j ró w n o śc i p rz e d e w s z y s tk im do p r a w a p ra c y i d z ia ła ń o c h a r a k te r z e ek o n o m ic z n y m . K o le jn e z m ia n y w T W E z o s ta ły w p ro w a d z o n e T r a k ta te m A m s te r d a m sk im . W w e rs ji u je d n o lic o n e j a r t. 121 T W E z o s ta ł ro z b u d o w a n y i w c ie lo n y do a r t. 119 ja k o 4 a k a p it, a m ia n o w ic ie z a s a d a ró w n o śc i p łc i n ie j e s t a b s o lu tn a , b o w ie m p a ń s tw a c z ło n k o w sk ie m o g ą w p ro w a d z ić k o r z y s tn ie js z e r e g u la c je d la g r u p zaw o d o w y c h , w k tó r y c h w y s tę p u je n a d r e p r e z e n t a c j a je d n e j z płci. W p ro w a d z e n ie t a k i c h r e g u la c ji m o że b y ć u z a s a d n io n e k o n ie c z n o ś c ią z a p o b ie g a n ia n ie k o r z y s tn y m s y tu a c jo m w k a r i e r z e z aw o d o w ej i ic h k o m p e n s o - w a n i a 10.
4. R ów na pozycja m ężczyzn y i k ob iet w sp o łecz eń stw ie
- zakaz h an d lu kobietam i
D ru g im o b s z a re m p ro b le m o w y m d o ty c z ą c y m z w a lc z a n ia d y s k ry m in a c ji k o b ie t j e s t o k re ś le n ie ró w n e j pozycji k o b ie ty i m ę ż c z y z n y w s p o łe c z e ń stw ie . W s ta r o ż y tn e j G re cji z a d a n ie m k o b ie ty by ło tr o s z c z e n ie się o dom , z a ś w y j ście z n ieg o m ogło b y ć u s p ra w ie d liw io n e je d y n ie k o n ie c z n o ś c ią z r o b ie n ia z a k u p ó w czy d o k o n a n ia c z y n n o śc i re lig ijn y c h . K o b ie ty n ie m ia ły te ż d o s tę p u do ó w c z e sn e g o s y s te m u o ś w ia ty i b y ły z a s a d n ic z o p o d d a n e m ę ż c z y z n o m 11. W a n ty c z n y m R z y m ie s y tu a c ja b y ła le p s z a - w p ra w d z ie n ie m ia ły o n e p r a w a do u d z ia łu w ży c iu p o lity c z n y m , je d n a k k o b ie ty w o ln e cie sz y ły się w ię k s z ą sw o b o d ą. N ie b y ły o g ra n ic z a n e w w y jśc ia c h z d o m u , a w p r a w ie r z y m s k im w y p ra c o w a n o i n s t r u m e n t y w y z w a la ją c e żo n ę sp o d w ła d z y m ę ż a , n p . iu s
t r iu m lib e r o r u m 12. Z c z a s e m s p o łe c z n a p o zy cja k o b ie t u le g ła w z m o c n ie n iu .
N a u w a g ę z a s łu g u je f a k t, że to w ła ś n ie c h rz e ś c ija ń s tw o objęło k o b ie ty p ro c e s e m e d u k a c y jn y m . W k o n s e k w e n c ji za c z ęły o n e p e łn ić w a ż n e fu n k c je w p ie r w o tn y c h g m in a c h c h r z e ś c ija ń s k ic h (n a w e t d ia k o n is y ) o ra z w s t r u k t u r z e a d m in is tr a c y jn e j. Z n a c z n y w z r o s t pozycji k o b ie ty w s p o łe c z e ń s tw ie n a s tą p ił d o p ie ro w X IX i XX w. R e g u la c je w sp ó ln o to w e o p ie r a ją się w ła ś n ie n a ty m w c z e ś n ie js z y m d o ro b k u w p ro c e sie z ró w n y w a n ia pozycji k o b ie ty i m ężczyzny.
W ś w ie tle p r a w a u n ijn e g o k o b ie ty m a ją p ra w o do ta k ie j s a m e j j a k m ę ż czy ź n i e d u k a c ji, u p r a w n ia n ia s p o r tu , k s z ta łc e n ia zaw odow ego. N a p o d s ta w ie 10 Zob. F.J. Mazurek, Godność osoby ludzkiej podstawą praw człowieka, Lublin 2001, s. 15 n.; J. Rosenau, E.O. Czempiel, Governance without Government, Cambridge 1992.
11 Herodot, Dzieje, 3,79-82; Zob. E. Mireaux, Zycie codzienne w Grecji w epoce homeryc-
kiej, Warszawa 1962.
12 Kobieta, która urodziła troje dzieci, wychodziła spod władzy męża i stawała się samo dzielna.
400
Magdalena Siteka r t. 2e T r a k t a t u o F u n k c jo n o w a n iu U n ii E u ro p e js k ie j U n ia m o że p o d e jm o w a ć d z ia ła n ia w p ie ra ją c e i k o o rd y n u ją c e d z ia ła n ia p a ń s tw c z ło n k o w sk ic h w z a k re s ie e d u k a c ji i k s z ta łc e n ia zaw odow ego b ez w z g lę d u n a płeć. W a r t. 6 3a T r a k ta tu L iz b o ń sk ieg o j e s t m o w a o z a k a z ie h a n d lu k o b ie ta m i, za ś w a r t. 69b - o z a k a z ie s e k s u a ln e g o w y k o rz y s ty w a n ia k o b ie t.
5. R ep rezen tacja k ob iet w p o lity ce i na stan ow isk ach
decyzyjn ych U n ii Europejskiej
R ó w n o ści m ę ż c z y z n i k o b ie t w e w sp ó łc z e sn e j d e m o k ra c ji e u ro p e js k ie j n ie m o ż n a o g ra n ic z a ć w y łą c z n ie do s fe ry z a g a d n ie ń z w ią z a n y c h z p ra w e m p ra c y i z a b e z p ie c z e n ia m i s p o łe c z n y m i czy z p r a w e m c z y n n e g o u c z e s tn ic z e n ia w ż y ciu sp o łe c z n y m . N ie m n ie j w a ż n ą s f e r ą j e s t s t r u k t u r a d e c y z y jn a a d m in i s tr a c ji p u b lic z n e j, czy li ch o d z i t u o ró w n y z m ę ż c z y z n a m i u d z ia ł k o b ie t w ż y ciu p o lity c z n y m . N a d a l d a je się z a u w a ż y ć n a d r e p r e z e n ta ty w n o ś ć m ę ż cz y z n w o r g a n a c h p rz e d s ta w ic ie ls k ic h . W s k ła d z ie P a r l a m e n t u E u ro p e js k ie g o z n a jd u je się n ie w ięcej n iż 30% k o b ie t, ty m c z a s e m p o p u la c ja U n ii s k ła d a się aż z 51% k o b ie t. P o d o b n ie j e s t w in n y c h in s ty tu c ja c h , n p . z 2 7 k o m is a rz y ty lk o 10 to k o b ie ty (37% )13.
P o s tu la ty ru c h ó w fe m in is ty c z n y c h i n ie k tó r y c h p a r t i i p o lity c z n y c h z m ie r z a j ą w k i e r u n k u w p ro w a d z e n ia p a r y t e t u k o b ie t i m ę ż c z y zn w o r g a n a c h U n ii. W y d aje się je d n a k , że ta k ie p o s tu la ty n a r u s z a j ą p o d s ta w o w ą z a s a d ę ra c jo n a ln e g o u sta w o d a w c y . N ie m o ż n a b o w ie m o g ra n ic z y ć w o ln o ści d o k o n y w a n ia w yborów , co w ięcej - je ż e li w y b o rcy w y b io rą do P a r l a m e n t u E u r o p e j sk ieg o w w ię k sz o śc i k o b iety , czy w ó w czas n ie n a le ż a ło b y m ó w ić o k o n ie c z n o ści w p r o w a d z e n ia p a r y t e t u p łci ze w z g lę d u n a n a d r e p r e z e n ta ty w n o ś ć k o b ie t w ty m o rg a n ie U n ii? N a le ż y ra c z e j p ro m o w a ć id e ę ró w n y c h d la m ę ż c z y zn i k o b ie t s z a n s u d z ia łu w s p o łe c z e ń s tw ie d e m o k ra ty c z n y m , co w k o n s e k w e n c ji m oże d o p ro w ad zić do z w ię k sz e n ia re p re z e n ta c ji k o b iet w polityce i n a sta n o w i s k a c h decyzyjnych. P o lity k a U n ii E u ro p e jsk ie j idzie w ła śn ie w ty m k ie r u n k u 14.
A n a liz a p rz e p is ó w tr a k ta to w y c h U n ii p o k a z u je , że n ie m a w n ic h ż a d n y c h b e z p o ś r e d n ic h u r e g u lo w a ń d o ty c z ą c y c h z w ię k s z e n ia u d z ia łu k o b ie t w p o lity c e i n a s ta n o w is k a c h d ecy z y jn y c h . P r z e p is e m o g ó ln y m , b ę d ą c y m p o d s ta w ą p r a w n ą do w p ro w a d z e n ia p a r y t e t u p łc i w p o lity c e , j e s t a r t. 6 p k t 1 T r a k t a t u o U n ii E u ro p e js k ie j, w k tó r y m z d e k la ro w a n o się , że „ U n ia j e s t
13 O. Barburska, Udział kobiet w polityce w rozszerzonej Unii Europejskiej, „Problemy Zarządzania” 2005, nr 3(9), s. 114-125.
14 Należy zaznaczyć, że w parlamentach państw członkowskich daje się zauważyć dość znaczny wzrost liczby kobiet będących parlamentarzystkami. Zob. J.M. Mushhaben, The Poli
tics of Critical Acts: Women, Leadership and Democratic Deficits In the European Union,
u s ta n o w io n a n a z a s a d a c h w o ln o ści, d e m o k ra c ji, p o s z a n o w a n ia p r a w c z ło w ie k a i p o d s ta w o w y c h w o ln o śc i”15. P r z e p is t e n w w e rs ji sk o n so lid o w a n e j T r a k t a t u z o s ta ł z a s tą p io n y tr e ś c ią : „ U n ia u z n a je p r a w a , w o ln o ści i z a s a d y o k r e ś lo n e w K a rc ie P r a w P o d s ta w o w y c h U n ii E u ro p e js k ie j z 7 g r u d n ia 2 0 0 0 r., w b r z m ie n iu d o s to s o w a n y m 12 g r u d n ia 2 0 0 7 r. w S tr a s b u r g u , k tó r y to d o k u m e n t m a t a k ą s a m ą m oc p r a w n ą j a k T r a k ta ty ”16.
W a r t. 2 3 K a r ty P r a w P o d s ta w o w y c h U n ia E u r o p e js k a z o b o w ią z a ła się do z a p e w n ie n ia ró w n o ś c i k o b ie t i m ę ż c z y z n w e w s z y s tk ic h d z ie d z in a c h , w ty m w z a k r e s ie z a tr u d n ia n ia , p ra c y i w y n a g ro d z e n ia . T a k ie s tw ie rd z e n ie po r a z p ie rw sz y w p r a w ie tr a k ta to w y m ro z s z e rz a d z ia ła n ia U n ii o p r o w a d z e n ie p o lity k i w z a k r e s ie r ó w n o u p r a w n ie n ia k o b ie t i m ę ż c z y z n w p o lity c e i o r g a n a c h d ecy zy jn y ch . K o n s e k w e n c ją d y sp o zy c ji T r a k t a t u o U n ii E u ro p e js k ie j b y ła re z o lu c ja P a r l a m e n t u E u ro p e js k ie g o z 11 lu te g o 19 9 4 r .17, w k tó re j s tw ie rd z o n o f a k t z b y t m a łe g o u d z ia łu k o b ie t w s t r u k t u r a c h w ładzy, co j e s t s p rz e c z n e z w a r to ś c ia m i d e m o k ra c ji. Z w ię k sz e n ie u d z ia łu k o b ie t w ty c h s t r u k t u r a le p ie j b y te s t r u k t u r y le g ity m iz o w a ło . W y raż o n o w ty m d o k u m e n c ie k o n ie c z n o ść p o d ję c ia s to s o w n y c h d z ia ła ń , w ty m le g isla c y jn y c h .
K o le jn y m d o k u m e n te m U n ii d o ty c z ą c y m ró w n o śc i m ę ż c z y z n i k o b ie t w p o lity c e i o r g a n a c h d e c y z y jn y c h j e s t re z o lu c ja R a d y U E z 2 7 m a r c a 1995 r. w s p ra w ie z ró w n o w a ż o n e g o u d z ia łu k o b ie t i m ę ż c z y z n w p ro c e s a c h d e c y z y j n y c h 18. W d o k u m e n c ie ty m p a ń s tw a c z ło n k o w sk ie z o s ta ły w e z w a n e do ro z w i j a n i a b a d a ń , p ro m o w a n ia k a m p a n ii in fo rm a c y jn y c h , w s p ie r a n ia o rg a n iz a c ji
p o z a rz ą d o w y c h d z ia ła ją c y c h n a rz e c z p a r y t e t u płci. R ó w n ie ż in s ty tu c je e u r o p e js k ie p o w in n y sto so w a ć p ro c e d u ry r e k r u ta c y jn e p ro m u ją c e w ię k s z ą r e p r e z e n ta c ję k o b ie t19.
N o w a p o lity k a U n ii z n a la z ła sw oje o d z w ie rc ie d le n ie w re a liz o w a n y m w l a t a c h 1 9 9 1 -1 9 9 5 T rz e c im W sp ó ln o to w y m P r o g r a m ie D z ia ła n ia n a rzecz R ó w n y c h S z a n s d la K o b ie t i M ężc z y z n 20. W d o k u m e n c ie ty m z o s ta ła p o tw ie r d z o n a d o ty c h c z a so w a p o lity k a z ró w n y w a n ia s z a n s m ę ż c z y z n i k o b ie t n ie ty lk o w z a k r e s ie w a r u n k ó w p ra c y o ra z s p r a w so c ja ln y c h , a le ró w n ie ż u d z ia łu k o b ie t w p o lity c e i o r g a n a c h d e cy zy jn y ch . N o v u m te g o p r o g r a m u b y ło w y ty
15 Tłumaczenie podaję za A. Przyborowska-Klimaczak, E. Skrzydło-Tefelska, Dokumenty
europejskie, t. III, Lublin 1999, s. 53.
16 Tłumaczenie podaję za: [online] <http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/>, dostęp: 24 grudnia 2008.
17 Dz. U. WE C 61 z dnia 28 lutego 1994. 18 Dz.U WE C 168 z dnia 4 lipca 1995.
19 Zob. O. Barburska, Polityka Unii Europejskiej w zakresie zrównoważonego udziału
kobiet w politycznych strukturach decyzyjnych (część 1), „Studia Europejskie” 2007, nr 2, s. 65
oraz na stronie internetowej <www.ce.uw.edu.pl/pliki/pw/art-barburska(mp)IO.pdf>, dostęp: 24 grudnia 2008.
402
Magdalena Sitekcz e n ie n ow ego c e lu d z ia ła ń , czyli fa k ty c z n e g o z w ię k s z e n ia liczb y k o b ie t b io rą c y c h u d z ia ł w p ro c e s a c h d e c y z y jn y c h o rg a n ó w p u b lic z n y c h U n ii i p a ń s tw c z ło n k o w sk ic h . N ie cho d ziło z a te m ty lk o o z w ię k s z e n ie r e p r e z e n ta c ji k o b ie t w o r g a n a c h w ład zy , a le ró w n ie ż o u w z g lę d n ia n ie o p in ii w p ro c e s a c h d ecy zy j n y c h w y ra ż a n y c h p rz e z p o z a rz ą d o w e o rg a n iz a c je k o b iece. T w órcy teg o p r o g r a m u p o d k re ś lili, że d z ia ła n ia U n ii w ty m z a k r e s ie m u s z ą m ie ć c h a r a k t e r s u b s y d ia rn y . S tą d d z ia ła n ia te fin a n so w o w s p ie r a ło E u ro p e js k ie L o b b y K o b ie t. W t e n sp o só b p o w s ta ła E u r o p e js k a S ieć E k s p e r tó w „K o b iety w p ro c e s a c h d e c y z y jn y c h ”21. U n ia f in a n s o w a ła ró ż n e p r o g r a m y p ro m u ją c e i w s p ie r a ją c e u d z ia ł k o b ie t w p ro c e s a c h d ecy z y jn y c h , m .in . p r o g r a m p t. „ P a n o ra m a . D a n e s ta ty s ty c z n e d o ty c z ą c e u c z e s tn ic tw a k o b ie t w p o lity c z n y m i p u b lic z n y m p ro c e sie d e c y z y jn y m ”22. W 1992 r. w A te n a c h z o rg a n iz o w a n o E u ro p e js k i S z c z y t K o b ie t u W ła d z y p o d h a s łe m „K o b iety w p ro c e s a c h d e c y z y jn y c h ”. P rz y ję to w ów czas tzw . K a r tę A te ń s k ą , w k tó re j z a a k c e n to w a n o p o trz e b ę w p ro w a d z a n ia z m ia n w m e n ta ln o ś c i s p o łe c z e ń stw a , d z ię k i k tó ry m ła tw ie j b ę d z ie o z a c h o w a n ie p a r y te tu płci w p ro c e sa c h d ecy zyjnych. W o k re s ie p ó ź n ie jsz y m od były się k o le jn e k o n fe re n c je n a te m a t z a c h o w a n ia ow ego p a r y t e t u 23.
Z akończenie
P r o b le m ró w n o śc i p łci z o s ta ł d o s trz e ż o n y dość d a w n o - w filozofii g re c k iej czy w p r a w ie rz y m s k im . T eologia c h r z e ś c ija ń s k a w n io s ła z n a c z n y w k ła d w p ro c e s w y ró w n y w a n ia pozycji p ra w n e j m ę ż c z y z n i k o b ie t w s p o łe c z e ń stw ie . B ył to dość is to tn y k r o k w o n to lo g ic z n y m u z n a n iu ró w n o śc i płci. J e d n a k t a te o r e ty c z n a ś w ia d o m o ść c z e k a ła ca łe w ie k i n a w d ro ż e n ie w p r a k ty k ę .
W d w ó ch p o p rz e d n ic h s tu le c ia c h d o k o n a ły się is to tn e z m ia n y w z a k re s ie z r ó w n a n ia m ę ż c z y z n i k o b ie t w p ra w ie p ra c y i z a b e z p ie c z e n ia c h so c ja ln y c h . N a p rz e ło m ie XX i XXI w. u ś w ia d o m io n o so b ie, że k o b ie ty w r ó w n y m s to p n iu co m ę ż c z y ź n i w in n y b r a ć u d z ia ł w ż y ciu sp o łe c z n y m i p o lity c z n y m , a z w ła s z cza w p ro c e s a c h d ecy zy jn y ch . U n ia E u r o p e js k a od l a t p ro w a d z i p o lity k ę z ró w n y w a n ia s z a n s . W p r z e p i s a c h tr a k ta to w y c h z n a jd u ją się je d y n ie p r z e p is y d o ty c z ą c e ró w n o śc i m ę ż c z y z n i k o b ie t w z a k r e s ie p r a w a p ra c y i u p r a w n ie ń so c ja ln y c h . J e d n a k K a r t a P r a w a P o d s ta w o w y c h g w a r a n tu je k o b ie to m ró w n ie ż u d z ia ł w p ro c e s a c h d e c y z y jn y c h U n ii i p a ń s tw c z ło n k o w sk ic h . D z ia ła n ia U n ii w ty m z a k r e s ie m a ją c h a r a k t e r s u b s y d ia rn y , s tą d z a sa d n ic z o o g r a n ic z a ją się do w s p ie r a n ia , w ty m
21 Zob. O. Barburska, op. cit., s. 69.
22 Zob. S. de Bethune (red.), Panorama. Statistical data concerning the participation of
women in political and public decision-making, European Network “Women in decision-making",
Brussels 1992.
i fin a n so w e g o , ru c h ó w i o rg a n iz a c ji p o z a rz ą d o w y c h k ła d ą c y c h n a c is k n a z a a n g a ż o w a n ie k o b ie t w p ro c e sy d e cy zy jn e. U n ia p o z a r e z o lu c ja m i czy in n y m i a k ta m i s o ft la w n ie w y d a je w ty m z a k r e s ie ż a d n y c h ro z w ią z a ń p ra w n y c h . W p ro w a d z e n ie ró w n o śc i płci, z g o d n ie z a r t. 23 K a r ty P r a w P o d s ta w o w y c h i a r t. 6 w e rs ji u je d n o lic o n e j T r a k t a t u o U n ii E u ro p e js k ie j, s ta n o w i j e d n ą z p o d s ta w o w y c h w a rto ś c i d e m o k ra c ji i d o b ry c h r z ą d ó w (good g o v e r n a n
ce). A n a liz a p o w y ż sz y c h p rz e p is ó w p r a w a tr a k to w e g o u k a z u je , że n ie j e s t
m o ż liw e w p ro w a d z e n ie u s ta w o w e g o o b o w ią z k u z a c h o w a n ia p a r y t e t u p łci w p o lity c e i o r g a n a c h d e cy z y jn y c h , k o n ie c z n a j e s t do te g o p r z e m ia n a m e n t a l n o śc i w y b o rcó w i s a m y c h k o b ie t.
Sum m ary
T h e p ro b le m o f se x e q u a lity w a s n o tic e d lo n g tim e ago a n d w a s to u c h e d a n d so lv ed in th e G re e k p h ilo s o p h y o r t h e R o m a n law . T h e C h r i s t i a n th e o lo gy p ro v id e d c o n s id e ra b le c o n tr ib u tio n to th e p ro c e ss o f e q u a lin g le g a l p o s i tio n o f m e n a n d w o m e n i n a society. I t g a v e q u ite s ig n if ic a n t c o n tr ib u tio n to o n to lo g ic a l a c c e p ta n c e o f s e x e q u a lity . H o w ev er, i t w a s th e o r e tic a l a w a r e n e s s o f th e e q u a lity t h a t w a ite d fo r c e n tu r ie s fo r its p r a c tic a l im p le m e n ta tio n . T h e 19th a n d 2 0 th c e n tu r ie s b r o u g h t c ru c ia l c h a n g e s , e s p e c ia lly w ith in m e n a n d w o m e n e q u a lity i n la b o r la w a n d s u p p o r t p a c k a g e s . T h e e n d o f th e 2 0 th a n d th e b e g in n in g o f th e 2 1 st c e n tu r y b r o u g h t s ig n if ic a n t c h a n g e s , sin c e i t w a s r e a liz e d t h a t w o m e n s h o u ld a lso h a v e e q u a l o p p o r tu n itie s to m e n w ith in p a r tic ip a tio n in so cial a n d p o litic a l life, a n d e s p e c ia lly in d e c isiv e p ro c e sse s.
T h e E u r o p e a n U n io n h a s b e e n r u n n in g th e po licy o f se x e q u a l o p p o r tu n i tie s sin c e 1980s. T r e a ty r e g u la tio n s c o n c e rn o n ly m e n a n d w o m e n e q u a lity w ith in la b o r la w a n d s u p p o r t p a c k a g e s . H o w ev er, th e F u n d a m e n t a l R ig h ts C h a r t e r g u a r a n te e s a lso w o m e n ’s p a r tic ip a tio n in d e c isiv e p ro c e s s e s o f th e E U a n d M e m b e r S ta te s . T h e E U ’s a c tiv itie s i n t h is m a t t e r h a v e a s u b s id ia r y c h a r a c te r , th e r e f o r e th e y p r in c ip a lly a r e lim ite d to s u p p o r t, in c lu d in g th e f in a n c ia l o n e, n o n - g o v e r n m e n ta l m o v e m e n ts a n d o r g a n iz a tio n s t h a t d e a l w ith s u p p o r tin g fe m a le m o v e m e n ts h ig h lig h tin g w o m e n ’s e n g a g e m e n t in d e c isiv e p ro c e sse s. T h e E U , th e r e f o r e , b e s id e s re s o lu tio n s o r o th e r a c ts (soft la w ), d o es n o t p ro v id e a n y le g a l s o lu tio n s in th i s m a tte r .
S e x e q u a lity im p le m e n ta tio n , a c c o rd in g to th e a r t. 23 o f th e F u n d a m e n t a l R ig h ts C h a r t e r a n d th e a r t. 6 o f th e u n ifie d v e rs io n o f th e T r e a ty o n th e E u r o p e a n U n io n , r e m a in s o n e o f th e b a s ic v a lu e s o f d e m o c ra c y a n d good g o v e rn a n c e . T h e a n a ly s is o f th e ab o v e t r e a t y la w r e g u la tio n s p ro v e s t h a t i t is im p o s s ib le to im p le m e n t s t a t u t o r y o b lig a tio n o f p r e s e r v in g se x e q u a lity p a r i ty i n p o litic s a n d d e c isiv e b o d ie s a n d m e n ta l c h a n g e o f v o te r s a n d w o m e n th e m s e lv e s is n e c e ssa ry .
