Tadeusz Zdancewicz
Badania językoznawcze i
metodyczne w ciągu 10 lat istnienia
uniwersyteckiej rusycystyki
poznańskiej
Studia Rossica Posnaniensia 9, 221-229
1977
Poznań
B A D A N IA JĘ Z Y K O Z N A W C Z E I M E TO D Y C ZN E W C IĄ G U 10 LAT IS T N IE N IA U N IW E R S Y T E C K IE J
R U S Y C Y S T Y K I P O Z N A Ń S K IE J
N a język ozn aw czy i m etod yczn y profil nau k ow y K a ted ry Filologii R o sy j skiej U n iw ersy tetu im . A dam a M ickiewicza w P oznaniu, a n astępnie I n s ty tu tu F ilologii R osyjskiej i Słowiańskiej tegoż U n iw ersytetu zgodnie z nazw ą jed n o stk i i jej zadaniam i nau k ow ym i i d yd a k ty czn y m i składały się badania w zakresie język ozn aw stw a rosyjskiego, slaw istyk i językoznaw czej i m etod yk i n a u czan ia języ k a rosyjskiego. P ełna produkcja naukow a pracow ników I n s ty tu tu za dziesięciolecie 1965 - 1975 w yn iosła 150 p ozycji w yd aw niczych. W tej liczb ie znajduje się 14 opracow ań książkow ych, 113 artyk u łów n aukow ych, 18 recenzji i 5 sk ryp tów do p rak tyczn ej nauki język a rosyjskiego. Spośród p o w y ższy ch opracow ań zagadnieniom językoznaw stw a rosyjskiego, m ającym w badaniach I n s ty tu tu charakter w iodący, pośw ięcono 74 p ozycje (9 książek, 58 artyk u łów i 7 recenzji), zagadnieniom językoznaw stw a słow iańskiego 25 p o zy cji (3 książki, 18 artyk u łów i 4 recenzje) i zagadnienim m eto d y czn y m 51 pozycji (2 książki, 37 artykułów , 7 recenzji i 5 skryptów ). N a leży p od kreślić, że zn ak om ita w iększość w ym ienionego dorobku naukow ego pracow n ik ów In s ty tu tu już została ogłoszona drukiem .
W d alszym ciągu obecnego przeglądu zostanie przeprow adzone bliższe om ów ienie i ch arak terystyk a w spom nianych opracow ań z podziałem ich na tr zy grupy te m a ty czn e w edług określonych w yżej, upraw ianych w In sty tu c ie d y scy p lin z zakresu język ozn aw stw a i m etod yk i. Z pow yższej sta ty sty k i w y dzielon o prace zatrudnionych w In sty tu c ie specjalistów radzieckich, om ów ione niżej w oddzielnej IV grupie.
I
Język ozn aw cze prace r u sy cy sty czn e obejm ow ały 12 następ u jących proble m ów szczegółow ych: 1) badania nad akcentem i in ton acją rosyjską, 2) fo n ety k a i fonologia języ k a rosyjskiego, 3) słow otw órstw o rosyjskie, 4) zagadnienia
2 2 2 K ro n ik a
części 'm ow y oraz kategorii rodzaju gram atyczn ego i liczb y w języku rosyj skim , 5) w ybrane zagad n ien ia z fleksji rosyjskiej, 6) w ybrane zagadnienia ze składni, 7) lek syk a język a rosyjsk iego ze szczególnym uw zględnieniem za p ożyczeń , 8). w y brane zagadnienia z sem a n ty k i rosyjskiej, 8) historia rosyj skiego język a literackiego, 10) od m ian y ru szczyzn y potocznej i inne problem y socjolin gw istyczn e, 11) zagadnienia przekładu a rtystyczn ego z język a rosyj skiego n a polski, 12) język ozn aw stw o k on fron tatyw n e rosyjsko-polskie i p o l sk o-rosyjsk ie oraz rosyjsko-słow iańskie.
Szczególnie in ten syw n ie z o sta ły rozw inięte badania d otyczące problem ów 1, 2, 3, 7, 11 i 12, tj. b a d a n ia nad ak cen tem i in ton acją rosyjską, fo n ety k ą i fonologią języ k a rosyjskiego, słow otw órstw em rosyjskim , lek syk ą język a rosyjskiego, zagadnieniam i przekładu oraz n a d p rob lem atyk ą k on fron tatyw n ą.
Prace nad b adaniem a k cen tu rosyjsk iego zainicjow ał i rozw inął prof, dr hab. L eszek O ssow ski. W om aw ian ym okresie pośw ięcił on tem u zagadnieniu artykuły: W spółczesny ro sy jsk i akcent p o b o czn y 1 i Sow riem iennoje russkoje
pobocznoje udarien ije w sw ietie slovne,snogo u darien ija. Z ainicjow ane i inspiro
w ane przez prof. L. O ssow skiego bad an ia akcentologiczne k o n ty n u u ją jego u czniow ie, m ianow icie: dr M aria M agdalena K alin iew icz w artyk u łach A kcen-
tu acyja fran cu zskich za im stw o w a n ij w sow riem iennom russkom litieraturnom j a z y kie i w recenzji A . W . Supieranskoj, U darien ije zaim stw o w anny ch słow w sow riem iennom russkom j a z y kie (M oskwa 1968), dr Mikołaj M arty siuk
w artykułach: U darien ije w niem ieckich za im stw o w a n ij ach tip a buterbrod
w russkom ja z y k ie i O charaktierie russkogo u d a rien ija w słowach niemieckogo proisch ożdien ija i dr T om asz W ójcik w artyk u le P ła szczyzn y fu n kcjon ow an ia akcentu. Prof. L. O ssow ski zain teresow ał się tak że zagadnieniam i zw iązan ym i
z in ton acją w sw oich artyk u łach d o ty czą cy ch tzw . praw a S zachm atow a, ja k n p. T zw . praw o Szachm atow a w świetle poglądów J . K u ryło w icza na balto-
-słow iań ską i słow iańską intonację. W k on tek ście ty c h p rzed staw ian ych n a szero
kim tle słow iańskim i bałto-słow iańskim i d o ty czą cy ch intonacji w yrazow ej ujęć prof. L. O ssow skiego rozw inęły się zain teresow an ia w spółczesną rosyjsk ą in to n a cją zdaniow ą m gra M ariana Z iom bry przedstaw ione przez autora z oryginalnego p u n k tu w idzenia w dw óch n astęp u jących artykułach: P rzebieg
inton acji zdań em ocjonalnie neutralnych w p o lsk im i ro syjsk im ję z y k u ogólnym
oraz R ola i m iejsce in dyw idu aln ych pam ięciowo-słuchowych p re d y sp o zy c ji
polskich studentów ru sycystów do opanow ania in ton acji ję zy k a rosyjskiego.
P roblem am i fo n e ty k i i fon ologii języ k a rosyjskiego zajm uje się głów n ie dr E dw ard Siekierzycki. P rzede w szy stk im n a leży w ym ien ić jego rozpraw ę doktorską A ssim ila tiw n a ja m iagkosť sogłasnych w sowriem iennom russkom
ja z y k ie oraz szereg artyk u łów , jak: G ru py spółgłoskowe w czasownikach
1 D o k ła d n y w yk az op u b lik ow an ych prac nau k ow ych wraz z adresam i bibliogra ficznym i jest zam ieszczon y na k ońcu niniejszego tom u .
I I koniugacji we w spółczesnym rosyjskim ję zy k u literackim , К woprosu o morfo- logiczeskom ispolzow an ii fonołogiczeskogo protiw opostaw lenija soglasnych po tw iordosti i m iagkosti w sow riem iennom russkom ja z y kie i inne. Z agadnieniom
ty m pośw ięcili tak że po jednym artykule inni n astęp u jący pracow nicy I n s ty tutu: dr M. K aliniew icz Sopostaw lenije fonołogiczeskich sistiem francuzskogo
i russkogo ja zy k o w (к izu czen iju francuzskich zaim stw ow an ij w russkom ja z y k ie ),
dr M. M artysiuk O adaptacji tzw. I średniego w ję zy k u rosyjskim . Tutaj n ależy ta k że recenzja doc. dra hab. A lberta B artoszew icza R u ssk ij ja z y k i sowietskoje
obszczestwo. F on ietika sowriemiennogo russkogo litieraturnogo ja zy k a . N arodn yje gow ory (M oskwa 1968).
Zagadnienia słow otw órstw a rosyjskiego ta k ogólne, jak i szczegółow e, d otyczące słow otw órstw a poszczególnych części m ow y, trak tow an e w p łasz czyźnie synchronii i diachronii a także w płaszczyźnie konfrontacji z język iem
p olskim szeroko opracow ał doc. dr hab. A . B artoszew icz, pośw ięcając im dwie k siążk i i kilkanaście artykułów i recenzji. Są to: jego rozprawa doktorska
Sujßksalnoje slowoobrazowanije suszczestwitielnych w russkom ja z y k ie noiüiejszej epochi (na m atieriale nowoobrazowanij posle 1940 goda), jego rozprawa h ab ili
ta cy jn a Isto rija suffiksalnoj otsubstantiw noj d ieriw acyi suszczestw itielnych
w russkom litieraturnom ja zy k ie (nom ina concreta ot nom ina concreta)', arty k u ły ,
jak пр.: Obrazowanije otwleczonnych im ion suszczestwitielnych n a -osť ot osnow
im ion prilagatieln ych w sowriem iennom russkom ja z y k ie (na m atieriale nowo obrazow anij), D eryw acja rzeczowników oderivanych od czasowników we w spół czesnym ję zy k u rosyjskim na m ateriale neologizmów p o 1940 roku i inne; recenzje,
jak np.: Z. A. P otich a, S zk o ln yj słowoobrazowatielnyj slowar' (M oskwa 1964),
R u ssk ij ja z y k i soivietskoje obszczestwo. Slowoobrazowanije sowriem iennogo russkogo litieraturnogo ja z y k a (M oskwa 1968) i inne. Z agadnieniam i słow o
tw ó rstw a żyw o interesuje się doktorant doc. dra hab. A. B artoszew icza, m gr J er zy K aliszan , jak o ty m św iadczą jego następujące artykuły: 0 složných
słowach tip a m iestorożdienije, m iestonachoždienije, 1 nternacyonalnyje bloki grieko-latinskogo proischożdienija w russkom i polskom ja zyk a ch i O brazow anija s elemientom m ikro- w sowriem iennom russkom ja z y k ie . O statnio pośw ięcili
ty m zagadnieniom po jednym artykule tak że dr E. Siekierzycki: К w oprosu
o suffiksoidach im ion prilagatielnych w sowriem iennom russkom ja zy k ie , dr M.
M artysiuk: O morfołogiczeskom czlenienii niem ieckich zaim stw ow an ij w russkom
ja z y k ie i mgr K azim ierz W ieliczko: Slowoobrazowanije sportiw noj tierm inologii (na m atieriale russkogo i polskogo ja zy k o w ).
B adania nad lek syk ą rosyjską rozw inęły się przede w szystk im z in icja ty w y prof. L. O ssowskiego. Są to w ięc głów nie pośw ięcone zapożyczeniom obcym w języ k u rosyjskim , kierow ane przez prof. L. O ssowskiego prace doktorskie jego uczniów dr M. K aliniew icz: Z aim stw ow an ija iz francuzskogo ja z y k a
w sow riem iennom russkom litieraturnom ja zy k ie w sw ietie fonołogiczeskoj i morfo- logiczeskoj sistiem , dra M. M artysiuka: C haraktieristika niem ieckich zaim stw
o-2 o-2 4 K ro n ik a
w a n ij w russkom ja z y k ie (fon ologija, fo n ietik a , akcentuacyja, m orfologija, sie- m an tika) i dra M ariana W ojtow icza: C haraktieristika anglijskich zaim stw ow an ij w russkom ja z y k ie oraz trak tu jące o zap ożyczen iach a rty k u ły ty c h pracow ni
ków , jak np. dr M. K aliniew icz: W p ływ W ielkiej R ew olucji P aździern ikow ej
n a zapożyczenia z ję z y k a francuskiego w ro syjsk im ję z y k u literackim , dra M.
M artysiuka: O niem ieckich zaim stw ow anijach w russkom ja z y k ie w sow ietskuju
epochu i dra M. W ojtow icza: O rzeczownikach zapożyczonych z ję z y k a angielskiego p rzez ro syjsk i ję z y k literacki w epoce radzieckiej i inne. B ardzo in teresu jące
i w łaściw ie unikalne są prow adzone przez mgr W andę J a k ow ick ą badania n ad rosyjską term inologią b aletow ą i jej historią, k tórych w yn ik i już zo sta ły częściow o opublikow an e w artykułach: P u ti fo rm iro w a n ija baletnoj tierm ino-
łogii w sow riem iennom russkom j a z y k ie 2, I z isto rii niekotorych baletných tier- m in ow (arabesque, attitude, cabriole, entrechat) i in n y ch . B adania nad lek syk ą
poezji i prozy A . S. P u szk in a pod w zględem jej układu sta ty sty c z n e g o pro w adzi z in ic ja ty w y prof, dra hab. W ład ysław a K u ra szk iew icza 3 i doc. dra T ad eu sza Z dancew icza mgr E u gen ia S tankiew icz-W alter. C zęściowe ich w yn ik i ogłosiła w artyk u le p t. S ta tystyczn a charakterystyka leksyki A . S .
P u szk in a na p odstaw ie „ E ugeniusza O niegina” i „G órki k a p ita n a ” .
Zagadnieniam i przekładu arty sty czn eg o z języ k a rosyjskiego na polski jako je d y n y w n a szy m In sty tu c ie i jeden z n ieliczn y ch w P olsce zajm uje się z in ic ja ty w y prof. W . K uraszkiew icza dr T adeusz K uroczycki. Zagadnienie to b yło tem a tem pisanej pod kierow nictw em prof. W . K uraszkiew icza jego rozpraw y doktorskiej pt. Z problem atyki rosyjsko-polskiego przek ła d u a r ty
stycznego (K a zim ie ry Iłłakow iczów n y tłum aczenie „ A n n y K a r e n in y ” na ję z y k p o lsk i) oraz kilku artyk u łów , jak np. U w agi o radzieckiej szkole p rzekładu , P rzek ła d jednostek frazeologicznych {na m ateriale p rzekładu pow ieści L w a T olstoja „ A n n a K a re n in a ” na ję z y k p o lsk i), N iektóre właściwości stru k tu ry syn taktyczn ej monologu wewnętrznego w „ A n n ie K a re n in ie ” i j e j przekładzie na ję z y k p o lsk i i inne.
J u ż w kilku pracach c y to w a n y ch w obecnym artyk u le autorów (doc. A . B artoszew icz, dr M. K alin iew icz, m gr J . K aliszan, mgr K . W ieliczko, m gr M. Ziom bra) rosyjski m ateriał ję z y k o w y i rosyjskie zjaw iska język ow e b y ły rozpatryw ane w sposób k o n fro n ta ty w n y głów nie, ale nie jed y n ie, w stosu n k u do języ k a polskiego. B ad an iam i k o n fron tatyw n ym i na szerszą skalę zajm ow ał się w In sty tu c ie dr T. W ójcik. Zagadnienia rosyjsko-polskiego języ k o zn a w stw a k on fron tatyw n ego, m ianow icie: F unkcja adw erbialna p o łą
czeń p rzyim k o w ych we w spółczesnym ro syjsk im i p o lsk im ję z y k u literackim
2 A rtyk u ł ten u zy sk a ł bardzo w ysok ą ocenę w recenzji prof. A. W . Isaczen k i, por. R u ssian L in gu istics, t. 1, nr 3 - 4, D ordrecht 1974, s. 364 - 365.
3 Mgr E . Stan k iew icz-W alter przed u k ończeniem stu d iów ru sy cy sty czn y cłi u zysk ała m agisteriu m z języ k a polskiego n a p od staw ie napisanej pod kierow nictw em prof. dr. h ab. W . K uraszkiew icza pracy o cerkiew izm ach w język u A. S. Puszkina.
{stosunki przestrzenne) stan ow iły przedm iot pisanej pod kierow nictw em prof.
L. O ssow skiego jego rozpraw y doktorskiej. P rob lem atyce tej dr T. W ójcik p ośw ięcił tak że sw oją Gram atykę ję z y k a rosyjskiego {studium, kontrastyw ne) oraz a rtyk u ł W yrażanie odległości we współczesnym ję zy k u rosyjskim i p o lsk im . P rob lem y k on fron tatyw n e rosyjsko-czeskie są przedm iotem artykułu doc. A. B artoszew icza К woprosu ө tak nazyw ajem oj siem anticzeskoj kondiensacyi
w russkom i czeszskom ja zyk a ch , n atom iast zagadnieniam i rosyjsko-serbo-
chorw ackim i zajęła się dr M. K alin iew icz w artykule O niekotorych francuzskich
za im stw ow anijach w russkom i sierbochorwatskom jazykach .
P ow y ższe sześć problem ów b adaw czych w ysunęło się zdecydow anie na plan pierw szy w stosunkow o różnorodnej, uprawianej w m inionym d ziesięcio leciu w In sty tu c ie ru sycystyczn ej p roblem atyce językoznaw czej. Problem om ty m p racow nicy I n sty tu tu pośw ięcili gros sw oich prac w liczbie 61 i stanow ią one głów ne k om p o n en ty określające jego profil naukow y.
P ozostałe problem y ru sycystyczn e są reprezentow ane ty lk o przez 13 opracow ań z n astęp u jącą ich repartycją: problem nr 4 — jedno opracow anie (M. W ojtow icz), problem nr 5 — dw a opracow ania (M. M artysiuk, L. O ssowski), problem nr 6 — trzy opracow ania (L. O ssowski — 1, T. W ójcik — 2), problem nr 8 — trzy opracow ania (M. M artysiuk, K . W ieliczko, T. W ójcik), problem nr 9 — dw a opracow ania (A. B artoszew icz), problem nr 10 — dw a opracow ania (E . Siekierzycki, K . W ieliczko). J ak w id zim y, ilość opracow ań dla każdego z p o w y ższy ch zagadnień nie przekracza trzech. Ograniczone rozm iary n in iej szego przeglądu nie pozw alają na dokładniejsze ich om ów ienie. Prace d o ty c h czas ogłoszone drukiem zawiera bibliografia na końcu publikacji.
II
J ęzy k ozn aw cze badania slaw istyczn e zajęły znacznie skrom niejszą p ozycję w dorobku n au k ow ym I n sty tu tu m inionego dziesięciolecia. D o ty c z y ły one zagad n ień ogólnosłow iańskich, k on tak tów języków słow iańskich z niesłow iań skim i oraz w ew n ętrzn ych k on tak tów pom iędzy językam i słow iańskim i, a ta k że problem ów w ew n ętrzn ych poszczególnych języków słow iańskich (nie w y łą czając polskiego). W ykonane w In sty tu c ie prace z zakresu slaw istyk i dadzą się ugrupow ać w edług n astęp u jących 8 problem ów szczegółow ych: 1) zagad n ienia praw idłow ości rozwoju fon etyczn ego języków słow iańskich, 2) problem lok alizacji praojczyzny Słow ian, 3) k o n ta k ty językow e balto-słow iańskie (on om astyk a, leksyka), 4) d ia lek ty przejściow e polsko-białoruskie i k o n ta k ty język ow e polsko-białoruskie, 5) w ybrane zagadnienia białoruskiej lek syk i gw arow ej, 6) d ia lek ty polskie M azowsza i Podlasia z uw zględnieniem fa k tó w etnograficznych, 7) w ybrane zagadnienia z fon etyk i języka polskiego, 8) słow o- tw órstw o przym iotników w języku czeskim (w aspekcie h istorycznym ).
2 2 6 K ro n ik a
Spośród p o w y ższy ch problem ów dużo uw agi w badaniach In sty tu tu p o św ięcono zagadnieniom zaw artym w p u n k tach 1, 3, 4 i 6, tj. zagad n ien iom rozw oju sy stem u fo n etyczn ego język ów słow iańskich, k on tak tom b a łto -sło w ia ń - skim , k o n ta k to m polsko-białoruskim i dialektom p olskim M azow sza i P o d lasia.
W ażn y w ycin ek rozwoju fon ety czn eg o język ów słow iańskich, a mianowicie- działanie w n ich tzw . praw a Szachm atow a opracow ał prof. L. O ssow ski w kilku sw oich artykułach, ta k ich np. jak: T zw . p ra w o A . A . Szachm atowa
w słow iań skim lub T zw . praw o Szachm atowa w świetle poglądów J . K u ryłow icza n a balto-słow iańską i słow iań ską intonację i innych.
K o n ta k ty język ow e b ałto-słow iań sk ie w zakresie za p ożyczeń leksykalnych, z język ów b ałtyck ich do języ k a polskiego i białoruskiego oraz na od cin k u n azew n ictw a terenow ego i m iejscow ego sta n o w iły przedm iot badań doc.. T. Zdancew icza. W yn ik i ty c h badań zo sta ły częściow o opublikow ane w k ilk u artyk u łach i recenzjach, jak np. Geografia leksykalnych zapożyczeń litew skich
i ich słow iańskich odpow iedników znaczeniowych w givarach podlasko-suwalskich,. JRieljefnyje i toponim iczeskije n a zw a n ija s bałtijskoj osnowoj *plei- (i rodstw ien- п у т і s n iej) n a Su w alszczyn ie w siewiero-wostocznoj P olsze i inne.
K o n ta k ta m i język ow ym i polsko-białoruskim i i d ialek tam i przejściow ym i n a pograniczu ty c h dw óch języ k ó w zajm ow ał się doc. T. Z dancew icz. Z agad n ieniom ty m p ośw ięcił on sw oją, n apisaną pod k ierow nictw em prof. W . K urasz- kiew icza, rozprawę doktorską pt. W p ły w y białoruskie w polskich gwarach
p o d S ejn a m i oraz szereg artyk u łów , opracow anych pod w zględem języ k o
zn aw czym tek stó w gw arow ych i recenzji, jak np. G w ary ludowe p o w ia tu
augustowskiego ja k o w y n ik procesów osadniczych, N a zw y w rotyczu pospolitego· (T anacetum vulgare) w gwarach podlasko-suw alskich, Ż w ir, dziarno i inne ich syn o n im y w gwarach podlasko-suw alskich, W ybrane zagadnienia z zakresu- polsko-białoruskich naw iązań leksykalnych, T ek sty gwarowe, R a d ziu szk i, p o w . sejn eń sk i (z opracowaniem ), T e k sty gwarowe, F ilip ó w , pow . su w alski (T. Z dan
cew icz — opis gw ary, T. Jagłow sk a — tek sty ) i inne.
D ia le k ty M azow sza, P od lasia i S u w a lszczy zn y b y ły ta k że przedm iotem zainteresow ań doc. T. Z dancew icza nie ty lk o od stron y ściśle język ozn aw czej, ale ta k że z szerszym uw zględnieniem fak tów etnograficznych. Zagadnieniu tem u zo sta ły p ośw ięcone dwa jego, dokonane w spólnie z etnografam i i h isto rykam i m u zyk i, opracow ania książkow e. Z ostały one oparte na rękopiśm iennej, niepublikow an ej spuściźnie pośm iertnej Oskara K olberga i stanow ią to m y 41 („M azow sze, część V I ” ) i 42 („M azow sze, część V I I ” ) pom nikow ej edycji „D zieł w sz y stk ic h ” O. K olberga.
C ztery p ow yższe problem y określają głów ne kierunki p r o w a d z o n y c h
w ubiegłym d ziesięcioleciu w naszym In sty tu c ie badań sla w isty czn y ch i ob ej m ują p rzytłaczającą w iększość, bo 21 na ogólną ilość 25 opracow ań slaw i sty czn y ch .
P o zo sta ły m problem om pośw ięcono ty lk o po jednym opracow aniu, przy czym d la problem ów nr 2, 5 i 7 są to prace prof. L. O ssowskiego, dla problem u nr 8 — praca doc. A. B artoszew icza.
III
P row adzone w ubiegłym dziesięcioleciu przez pracow ników I n sty tu tu badania z zakresu m etod yk i nauczania język a rosyjskiego w środow isku polskim obejm ow ały n astępujące problem y szczegółowe: 1) zagadnienia ogólne m eto d y k i nauczania język a rosyjskiego w polskich szkołach średnich i w y ż szych , 2) p o d sta w y językoznaw cze, literaturoznaw cze i psychologiczne n a u czania język a rosyjskiego, 3) m eto d y stosow ane w praktycznej nauce język a rosyjskiego, 4) pom oce d y d a k ty czn e i środki tech n iczn e stosow ane w p rak tycz nej nauce języ k a rosyjskiego ze szczególnym uw zględnieniem środków audio w izu a ln y ch (film i udźw iękow ione przeźrocza), 5) badania nad interferencją jęz y k a ojczy steg o *i nad transferem język ow ym , 6) badania nad p red ysp ozy cjam i słu ch ow ym i stu d en tów polskich do opanow ania prozodem ów (akcentu i in ton acji) języ k a rosyjskiego, 7) opracow yw anie podręczników do p raktycznej n au k i język a rosyjskiego.
S zczególnie dużo uw agi pośw ięcono problem om zaw artym w p u n k tach 1, 2, 4 i 7, tj. zagadnieniom ogólnym nauczania język a rosyjskiego, n aukow ym p od staw om nauczania tego języka, now oczesnym środkom audiow izualnym sto so w a n y m przy jego nauczaniu oraz opracow aniu odpow iednich, zgod n ych z w ym agan iam i m etod yczn ym i i program ow ym i podręczników do praktycznej n auki język a rosyjskiego.
Z agadnienia ogólne m eto d y k i nauczania język a rosyjskiego b y ły przed m iotem przede w szystk im szeregu artykułów dra T. W ójcika, tak ich np. jak:
Dlaczego uczeń nie m a czasu, Teoria i p ra k tyk a w nauczaniu języka, rosyjskiego, K ilk a uwag o egzaminach w stępnych z ję zy k a obcego, K ilk a uwag o p ra cy dom owej ucznia i in n ych . P roblem ow i tem u dw a artyk u ły pośw ięcił tak że dr A ntoni
Markūnas: P erio d yza cja nauczania ję z y k a rosyjskiego w Polsce i O sytu a cyjn ym
n auczaniu ję zy k ó w obcych oraz jeden artykuł dr T. K uroczycki: M iesto p ie r ie - woda w uczebnom posobii p o russkom u ja z y k u dla studientow-filologoiv.
W zakresie p od staw nau k ow ych nauczania język a rosyjskiego najszerzej są reprezen tow ane p o d sta w y językoznaw cze, które są tem a tem licznych opracow ań dra T. W ójcika. Przede w szystk im należy w ym ien ić tu ta j jego k siążk ę p t. Językoznaw cze aspekty m etodyki n auczania ję z y k a rosyjskiego oraz a rty k u ły takie, jak np.: Rola i zakres gram atyki w nauczaniu ję z y k a rosyjskiego,
M iejsce językozn aw stw a w strukturze studiów neofilologicznych, O językoznaw cze p o d sta w y n auczania ję zy k a rosyjskiego, M iejsce gram atyki kontrastyw nej w p r o cesie nauczania ję zy k a obcego i inne. Z podstaw am i literaturoznaw czym i n a
u czan ia języ k a rosyjskiego są zw iązane artyk u ły dr H alin y W iatrow ej P olska
2 2 8 K ro n ik a
literatura dziecięca i m łodzieżowa o rewolucji październ ikow ej, A rk a d iu sz G ajdar w Polsce Ludow ej (1945 - 196-5), D zieciom o L eninie {Zarys radzieckich leni- nianów młodzieżowych i dziecięcych) i inne. P o d sta w p sych ologiczn ych nauczania
teg o języ k a d o ty c z y artyk u ł dra A. M arkunasa pt. O niektórych aspektach
psychologicznych n auczania ję zy k a rosyjskiego.
Z agadnieniem stosow an ia now oczesn ych p om ocy d y d a k ty czn y ch , a przede w szy stk im środków au d iow izu aln ych w procesie nauczania język a rosyjskiego in ten sy w n ie zajm ow ał się dr A. M arkūnas. T em u tem a to w i pośw ięcił on sw oją, napisaną pod k ierow nictw em n au k ow ym prof. dr. hab. Leona L eji, rozpraw ę d ok torsk ą p t. F ilm i przeźrocza ja k o 'środki dydaktyczne w n au czan iu ję z y k a
rosyjskiego na uniwersyteckich studiach ru sy су stycznych. O w ysok im poziom ie
n au k ow ym tej p racy św ia d czy I I nagroda T P P R u zysk an a przez nią w roku 1975 n a ogólnopolskim konkursie na najlepsze prace doktorskie i m agisterskie p ośw ięcone Zw iązkow i R adzieckiem u. P roblem em środków au d iow izu aln ych dr A. M arkūnas zajął się tak że w k ilk u n astu sw oich artyk u łach i recenzjach, jak пр.: O niektórych elementach stru k tm p film u do nauczania ję zy k ó w obcych,
P rzeźrocza a film w n auczaniu ję zy k ó w obcych, K la sy fik a cja film ów do nauczania ję zy k ó w obcych, R ola i m iejsce środków technicznych w dydaktyce ję zy k ó w obcych
(artyk u ł n a p isa n y w spólnie z mgr. M ikołajem S tefan iszyn em ), Podstaw ow e
w ym a g a n ia w stosunku do film ów w ykorzystyw an ych w n auczaniu język ó w obcych, O zastosow aniu film u w dydaktyce ję z y k a kierunkowego n a studiach rusycystycznych i inne. T ech n iczn ych środków nauczania poza pracam i dra
A . M arkunasa i m gra M. S tefan iszyn a d o ty c z y jeszcze napisana przez dra E . Siekierzyckiego recenzja p racy Ł. Cesarskij, P rim ien ien ije tiechniczeskich
sriedstw p r i p rie p o d a w a n ii inostrannych ja zy k o w (M oskwa 1966).
N ad w y m agającym olbrzym iego w ysiłk u i dogłębnej znajom ości przed m iotu p rzygotow an iem serii podręczników i sk ryp tów do praktycznej nauki jęz y k a rosyjskiego z w ielkim oddaniem pracow ała para autorska mgr Zofia K u roczyck a i dr T adeusz K uroczycki. W m inionym d ziesięcioleciu p rzy g o to w ali oni pięć podręczników i sk ry p tó w dla stu d en tó w filologii rosyjskiej (ze szczególn ym uw zględnieniem stu d iów zaocznych) i słuchaczy oficerskich szkół w ojskow ych: D ia lo g i rosyjskie, Ć w iczenia z fo n etyk i i in ton acji ję z y k a ro sy j
skiego, T e k sty i ćw iczenia do pra k tyczn ej n au ki ję z y k a rosyjskiego {dla studentów J roku filologii ro syjsk iej), J ęzyk ro syjsk i dla podchorążych profilu politycznego
i J ę zy k ro syjsk i dla podchorążych profilu pancernego. D r T. K u roczyck i ogłosił ta k że recenzję podręcznika Mikołaj Czyrko, O lgierd Spirydow icz, 1000 zw ro
tów rosyjskich (W arszaw a 1966).
C ztery przedstaw ione w yżej problem y w y ty c z a ją głów ne kierunki badań m eto d y czn y ch pracow ników naszego I n s ty tu tu w u b iegłym dziesięcioleciu. P ow ięcon o im p rzytłaczającą w iększość, ho 45 na ogólną liczbę 51 opracow ań m eto d y czn y ch .
problem u nr 3 — dwa opracow ania (A. M arkūnas), problem u nr 5 — tr z y opracow ania (T. W ójcik — 2, M. S tefan iszyn — 1) i problem u nr 6 — jedno opracow anie (M. Ziom bra).
IV
O ddzielnie n ależy om ów ić badania naukow e pracujących sukcesyw nie w n aszym In sty tu c ie specjalistów radzieckich z zakresu język ozn aw stw a i m eto d y k i nauczania język a rosyjskiego. Pom im o że głów nym zadaniem sp ecjalistów radzieckich b yła d y d ak tyk a, niem al w szy scy oni w łączali się a k ty w n ie do badań naukow ych In sty tu tu , dając cenne i na w ysok im poziom ie n au k ow ym opracow ania. Są to n astęp u jące w ykonane w m inionym dziesięcio leciu opracow ania językoznaw cze: doc. k. nauk W asilij Fiodorow icz F ied o- siejew: O dołżenstwowatielnom zn aczen ii; doc. k. n auk Ju lia Siergiejew na Jazikow a: S istiem n yje otnoszenija w priedielach odnoj leksiko-siem anticzeskoj
g ru p p y, Isto rija słowa ,,ozornoj” w sowriem iennom russkom ja z y k ie , O tak n azyw ajem oj upakowocznoj leksikie, Siem an tika słowa w chudożestwiennom kontiekstie, Siem anticzeskaja charaktieristika g ru p p y slow w chudożestwiennom tiekstie (po pow iesti M . Gor'kogo „ T ro je” ) i Siem anticzeskoje swojeobrazije słowa w chudożestwiennoj rie c zi4; doc. k. nauk R ościsław W iktorow icz Pazuchin: T a k nazyw ajem oje ,,pow ielitielnoje nakłonieni j e ” i jego p a ra d ig m a; doc. k. nauk
Ł arisa Grigorijewna R ozw adow skaja: I z nahludienij nad rieczew ym i sried-
stw am i p o lem ik i w ja zy k ie W. I . L en in a oraz następujące opracow ania m e to
dyczne: doc. k. nauk W alentin Fiodorow icz Gutieniew: N iekotoryje sposoby
graficzeskogo izobrażenija intonacyi (p r i obuczenii russkom u ja z y k u kak inostran- nom u), I z lingwisticzeskich osnoui m ietodiki obuczenija polakow fo n ietik ie russkogo ja z y k a i O w nutriennich i wniesznich granicach frazieołogii.
* * . *
K oń cząc p o w y ższy przegląd język ozn aw czych i m etod yczn ych badań nau k ow ych In sty tu tu F ilologii R osyjskiej i Słow iańskiej U A M w ciągu 10 la t jego istn ien ia n a leży podkreślić, że w szy stk ie w ykonane w In sty tu c ie prace naukow e, ta k przez naszych pracow ników , jak i przez zatrudnionych u nas okresow o sp ecjalistów radzieckich, w sposób isto tn y , znaczący i w id o czn y w skali krajowej rozszerzyły naszą w iedzę o języku rosyjskim i m eto d y ce jego nauczania, a także naszą w iedzę z zakresu slaw istyk i język ozn aw czej.
N a szczególne podkreślenie zasługuje w kład profesorów' U n iw ersy tetu im . A dam a M ickiew icza w P oznaniu — znakom itego ru sy cy sty , prof. dr. hab. L eszka O ssow skiego, szeroko znanego w słow ianoznaw stw ie św iatow ym sla- w isty i r u sy cy sty , prof. dr. hab. W ładysław a K uraszkiew icza i d osk on ałego sp ecja listy w zakresie m etod yk i, prof. dr. hab. L eona L eji — w inspirację i p rzygotow aniu m łodej kadry naukow ej naszego In sty tu tu .
* J e s t to od dzielna książka opu b lik ow an a przez W ydaw nictw o N aukow e UAM
