PIENIĄDZ I SYSTEM BANKOWY. dr Bożena Horbaczewska Katedra Ekonomii II

(1)

dr Bożena Horbaczewska Katedra Ekonomii II

PIENIĄDZ

I SYSTEM BANKOWY

(2)

CZYM JEST CZAS?

(3)

CZYM JEST PIENIĄDZ?

(4)

„Znaczenie ma nie fizyczna postać pieniądza, lecz umowa społeczna, która sprawia, iż jest on

akceptowany bezwarunkowo jako środek płatniczy”

Begg, Vernasca, Fisher, Dornbusch,

Makroekonomia, PWE 2014, rozdz. 18, str. 113.

(5)

Pieniądz to każdy powszechnie akceptowany towar, służący do dokonywania płatności za dostarczane

dobra i usługi oraz regulowania zobowiązań.

Jest pośrednikiem ułatwiającym wymianę.

W gospodarce barterowej dobra wymieniane są bezpośrednio na inne dobra, bez pośrednictwa pieniądza (T₁ → T₂). Aby doszło do transakcji musi wystąpić podwójna zbieżność zapotrzebowania. Znalezienie drugiej strony do takiej transakcji wymaga czasu i wysiłku, a więc jest bardzo kosztowne.

(6)

Pieniądz to każdy powszechnie akceptowany towar, służący do dokonywania płatności za dostarczane

dobra i usługi oraz regulowania zobowiązań.

Jest pośrednikiem ułatwiającym wymianę.

Powszechnie akceptowany towar, będący pośrednikiem w wymianie, upraszcza wymianę i zmniejsza koszty z nią związane (koszty transakcyjne). Wymiana towaru na pieniądz, w której kształtuje się cena, ułatwia porównywanie wartości wymiennych wielu towarów i usług. Pojawia się specjalizacja, podział pracy, rynek i konkurencja, wzrost wydajności pracy. Umożliwia to obliczenie wysokości nakładów i wyników, a więc wprowadzenie rachunku ekonomicznego.

Ostatecznie istnienie pieniądza prowadzi do wzrostu wydajności pracy i wzrostu gospodarczego.

(7)

FUNKCJE PIENIĄDZA

• pośrednik ułatwiający wymianę,

• jednostka rozrachunkowa – jednostka, w której wyrażone są ceny i w której prowadzone są rozliczenia,

• miernik odroczonych płatności – jednostka rozliczeniowa w długim okresie,

• środek przechowywania wartości (tezauryzacji) – sposób na gromadzenie i przechowywanie bogactwa, a także

dokonywanie płatności w przyszłości.

(8)

RODZAJE PIENIĄDZA

• Pieniądz towarowy - jeden z towarów w gospodarce barterowej zaczęto wymieniać chętniej i częściej niż inne – stał się powszechnie

akceptowanym ekwiwalentem i miernikiem wartości. Jego znaczenie było dwojakie: mógł być wykorzystany do bezpośredniego zaspokajania potrzeb kontrahenta lub do nabycia innych dóbr, które te potrzeby już zaspokajały (T₁ → PT → T₂). To dawało większą przejrzystość i ułatwiało orientację w proporcjach wymiennych.

W ujęciu historycznym wymieniane są różne towary spełniające tę funkcję (ponad 150), najczęściej produkty miejscowego bogactwa lub towary obce: u ludów rolniczych zboże, u pasterskich bydło, u plemion pustynnych wielbłądy, za czasów pierwszych Piastów – futerka zwierzęce.

(9)

(10)

(11)

(12)

(13)

PRAWO KOPERNIKA - GRESHAMA

Jeśli w obiegu pieniężnym znajdują się dwa równowartościowe rodzaje pieniądza, to pieniądz postrzegany jako gorszy wypiera z obiegu pieniądz uznawany za lepszy.

Mikołaj Kopernik „Traktat o reformie monetarnej Prus

Książęcych i Królewskich – zasady bicia monety”, 1517-1526.

(14)

RODZAJE PIENIĄDZA

• Pieniądz kruszcowy - z czasem funkcję powszechnego

ekwiwalentu zaczęły pełnić kruszce metali użytkowych (żelazo, miedź) i szlachetnych (złoto, srebro) – są trwałe, nie psują się, dają się dzielić i scalać. Potrzebną ilość kruszcu można odrąbać i zważyć (T₁ → PK → T₂). Następnie określone kawałki kruszcu

opatrywano pieczęcią władcy, który gwarantował jakość

kruszcu/stopu i jego wagę – a więc monety (T₁ → PM → T₂).

(15)

RODZAJE PIENIĄDZA

Anglia – funt szterlingu (stopu srebra) – funt sterling Rzym – bydło - pecus - pecunia

Indie – stado – rupa /sanskryt/

Chorwacja – kuna (zwierzątko futerkowe) – kuna

Grecja – garść – drachma (w garści mieściło się 6 oboli, tj. drutów żelaznych)

(16)

(17)

(18)

(19)

(20)

Muzeum Narodowe w Warszawie

(21)

(22)

Muzeum Archeologiczne i Etnograficzne w Łodzi

(23)

(24)

(25)

RODZAJE PIENIĄDZA

• Pieniądz bankowy - pieniądz kruszcowy oddawano na

przechowanie do kupców/złotników/bankierów w zamian za

kwity potwierdzające złożenie go do depozytu. Taki kwit (imienny, na okaziciela) uprawniał do otrzymania wpłaconego kruszcu w

każdej chwili, funkcjonował więc w obrocie gospodarczym na równi z pieniądzem kruszcowym (pełna wymienialność

banknotów na monety). Był jednak wygodniejszy i umożliwiał rozliczenia z innymi osobami mającymi depozyty w tym samym banku i bankach współpracujących (pieniądz żyrowy) – system clearingowy.

(26)

(27)

RODZAJE PIENIĄDZA

• Pieniądz papierowy:

- Chiny od 119 roku p.n.e. – zastąpił pieniądze miedziane.

- Szwecja od 1665 roku – kwity depozytowe pod zastaw srebra, drukowane na jedwabiu.

- Polska od 1793 roku - druk biletów skarbowych (Powstanie Kościuszkowskie).

(28)

(29)

(30)

RODZAJE PIENIĄDZA

• Pieniądz symboliczny - koszt wytworzenia banknotu jest znacznie niższy niż wartość kruszcu, który reprezentuje, ale sprawdza się w obiegu równie dobrze, a nawet lepiej –

zaczyna więc wypierać kruszec z obiegu. Nadzór nad obiegiem pieniężnym sprawuje władca/państwo lub powołana do tego instytucja.

(31)

DWUSZCZEBLOWY SYSTEM BANKOWY

• Bank centralny, posiadający uprawnienia do emisji

pieniądza, nadane przez władcę/państwo; zajmujący się obsługą potrzeb państwa; posiadający gwarancję, że

emitowany pieniądz jest prawnym środkiem płatniczym;

• Banki handlowe/komercyjne, zajmujące się obsługą rachunków ludności i podmiotów gospodarczych, bez uprawnień do emisji, ale z prawem do kreacji pieniądza na podstawie pieniądza banku centralnego.

(32)

(33)

W PRL obok oficjalnego pieniądza funkcjonowały inne płacidła: kawa, czekolada, markowy alkohol oraz mięso i jego przetwory.

(34)

(35)

KREACJA PIENIĄDZA

Banki Prywatny sektor pozabankowy

Aktywa Pasywa Aktywa pieniężne Pasywa

Początkowo ^{Gotówka 0}

Kredyty 0

Depozyty 0 Gotówka 1.000 Kredyty z banków 0

Na etapie pośrednim

Gotówka 1.000 Depozyty 1.000 Gotówka 0 Depozyty 1.000

Kredyty z banków 0

Ostatecznie Gotówka 1.000 Kredyty 9.000

Depozyty 10.000 Gotówka 0 Depozyty 10.000

Kredyty z banków 9.000

Tablica 18.1. Kreacja pieniądza przez system bankowy

Proces, za pomocą którego banki kreują pieniądz jest tak prosty, że budzi wręcz sprzeciw, J.K.Galbraith

(36)

(37)

(38)

(39)

(40)

KREACJA PIENIĄDZA

Mnożnik kreacji pieniądza to iloraz zasobu pieniądza (M) i bazy

monetarnej (H). M/H

Zasób pieniądza (M) to suma banknotów i bilonu w prywatnym obiegu (C) i depozytów (D). M = C + D Baza monetarna (H), inaczej pieniądz w wąskim znaczeniu lub pieniądz wielkiej mocy, to banknoty i bilon w prywatnym obiegu (C) powiększone o rezerwy utrzymywane przez banki

komercyjne (R).

H = C + R

Mnożnik kreacji depozytów to iloraz zasobu pieniądza (M) i

gotówkowych rezerw bankowych (R). M/R

(41)

KREACJA PIENIĄDZA

Banki utrzymują rezerwy gotówki R, równe pewnej określonej części c_b złożonych w nich depozytów D, a więc

R = c_bD

Sektor pozabankowy wykorzystuje w obiegu gospodarczym gotówkę C, równą określonej części c_p tych depozytów D, a więc

C = c_pD

Baza monetarna H jest sumą gotówki znajdującej się w obiegu i gotówki zamkniętej w bankowych sejfach.

H = C + R = (c_{p +}c_b)D

(42)

KREACJA PIENIĄDZA

Podaż pieniądza to gotówka w obiegu gospodarczym C plus depozyty D:

M = C + D = (c_{p +}1 )D

Zatem mnożnik kreacji pieniądza to stosunek M do H:

M/H = (c_{p +}1 )/ (c_{p +}c_b)>1

Jeśli społeczeństwo utrzymuje w gotówce 3% wartości bankowych depozytów c_p = 0,03 i jeśli banki utrzymują rezerwy w wysokości 1% depozytów c_b = 0,01, wówczas mnożnik kreacji pieniądza wynosi

M/H = 1,03/ 0,04 = 26

(43)

5 KWIETNIA 2016 ROKU

(44)

5 KWIETNIA 2016 ROKU

DZIEŃ BEZ PŁACENIA GOTÓWKĄ (NO CASH DAY)

Korzyści :

- redukcja kosztów obsługi płatności;

- pozytywny wpływ na rozwój gospodarczy;

- większa przejrzystość życia gospodarczego;

- ograniczenie szarej strefy;

- bezpieczeństwo, wygoda i oszczędność czasu.

(45)

5 KWIETNIA 2016 ROKU

DZIEŃ BEZ PŁACENIA GOTÓWKĄ (NO CASH DAY)

POLSKA UE

płatności bezgotówkowe 20% 40%

płatności gotówkowe 80% 60%

osoby dorosłe posiadające rachunek w banku 80% 90%

liczba kart płatniczych na mieszkańca 0,94 1,5

liczba transakcji kartą na mieszkańca 48,7 93,2

http://biznes.interia.pl/waluty/news/juz-dzisiaj-dzien-bez-placenia-gotowka-pierwszy-raz-w,2313676,1023

(46)

PODAŻ PIENIĄDZA W GOSPODARCE

M0 – (baza monetarna, pieniądz wielkiej mocy) banknoty i bilon poza bankiem centralnym, a więc w sektorze pozabankowym (C) oraz w bankowych rezerwach (R);

M1 – pieniądz spełniający funkcję środka wymiany; jest to agregat M0 powiększony o depozyty płatne na żądanie (D);

M2 – to agregat M1 plus płynne aktywa finansowe (wkłady

oszczędnościowe, niewielkie wkłady terminowe, które bez straty mogą być zamienione na gotówkę);

M3 – to M2 powiększony o wkłady terminowe o znacznej wartości (zamiana na gotówkę wiąże się z poniesieniem pewnych kosztów);

M4 – to M3 skorygowany o wkłady i udziały sektora

pozabankowego w towarzystwach budowlanych i o zasoby gotówki i depozyty bankowe posiadane przez towarzystwa budowlane.

(47)

PODAŻ PIENIĄDZA M3 – METODOLOGIA NBP

1. Pieniądz gotówkowy w obiegu (w kasach banków i poza kasami banków) 2. Depozyty i inne zobowiązania bieżące

PIENIĄDZ M1 (1+2)

3. Depozyty i inne zobowiązania z terminem pierwotnym do 2 lat (włącznie) i zablokowane

4. Depozyty z terminem wypowiedzenia do 3 miesięcy (włącznie)

PIENIĄDZ M2 (M1+3+4)

5. Operacje z przyrzeczeniem odkupu

6. Dłużne papiery wartościowe z terminem pierwotnym do 2 lat(włącznie)

PIENIĄDZ M3 (M2+5+6)

(48)

POPYT NA PIENIĄDZ W GOSPODARCE

• Motyw transakcyjny – wynikający z konieczności obsługi

transakcji oraz nierównomiernym rozkładem wpływów gotówki i wydatków w czasie;

• Motyw przezorności – związany z obsługą nieprzewidzianych wydatków;

• Motyw portfelowy – określający potrzebę ograniczenia ryzyka z portfela aktywów.

(49)

POPYT NA PIENIĄDZ W GOSPODARCE

• Stopa procentowa – określa korzyść z utrzymywania gotówki a nie oprocentowanych aktywów;

• Poziom cen – wzrost cen nominalnych powoduje wzrost zapotrzebowania na pieniądz w ujęciu nominalnym;

• Dochód realny – wzrost dochodu realnego prowadzi do wzrostu zapotrzebowania na pieniądz w ujęciu realnym.

(50)

POPYT NA PIENIĄDZ W GOSPODARCE

Koszt – utracone odsetki

Korzyść – motyw transakcyjny, przezorności i portfelowy MC

MB

E

0

MB MC C E

(51)

POPYT NA PIENIĄDZ W GOSPODARCE

Korzyść – motyw transakcyjny, przezorności i portfelowy MC

MB

E’

E

0 ^’

MB MC C MC’

C

(MC – MC’): przesunięcie krzywej spowodowane wzrostem stopy procentowej; w wyniku wzrostu stopy procentowej maleje zapotrzebowanie na zasoby pieniądza w ujęciu realnym.

(52)

POPYT NA PIENIĄDZ W GOSPODARCE

Korzyść – motyw transakcyjny, przezorności i portfelowy

(MC – MC’): przesunięcie krzywej spowodowane wzrostem stopy procentowej; w wyniku wzrostu stopy procentowej maleje zapotrzebowanie na zasoby pieniądza w ujęciu realnym.

(MB – MB’): wzrost dochodu (i liczby zawieranych transakcji); krańcowa korzyść z każdej jednostki pieniężnej jest teraz większa niż poprzednio.

MC

MB

E’

E E”

0 ’ ”

MB MC C MC’

C MB’

(53)

„Znaczenie ma nie fizyczna postać pieniądza, lecz umowa społeczna, która sprawia, iż jest on

akceptowany bezwarunkowo jako środek płatniczy”

Begg, Vernasca, Fisher, Dornbusch,

Makroekonomia, PWE, rozdz. 18, str. 113.

(54)

(55)

PŁYNNOŚĆ INSTUMENTÓW FINANSOWYCH

Płynność instrumentów finansowych – możliwość ich szybkiej zamiany na gotówkę, przy niskich kosztach takiej operacji.

Najważniejszą funkcją banków jest pośrednictwo na rynku finansowym. Podstawowa działalność banków polega na

przyjmowaniu depozytów i udzielaniu kredytów. Część środków pieniężnych przeznaczona jest na zakup instrumentów

finansowych o różnym stopniu płynności. Tylko niewielka część aktywów banku przechowywana jest w formie gotówki.

Źródłem zysków bankowych są różnice w oprocentowaniu

depozytów i kredytów (marża odsetkowa) oraz opłaty i prowizje.

(56)