560 Przegl¹d Lekarski 2008 / 65 / 10 E. Mojs i wsp.
PRACE ORYGINALNE
Motywy palenia wród studentów poznañskich wy¿szych uczelni. Analiza porównawcza
The reasons of smoking cigarettes among students in Poznan universities a comparative study
Ewa MOJS1 Marcin CYBULSKI1 Wojciech STRZELECKI1 Ewa GAJEWSKA2
Maria Danuta G£OWACKA1 W³odzimierz SAMBORSKI2
1Katedra Nauk o Zdrowiu, Uniwersytet Medyczny
im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu Kierownik Katedry:
Prof. UM dr hab. Maria Danuta G³owacka
2Katedra i Klinika Fizjoterapii, Reumatologii i Rehabilitacji, Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu Kierownik Katedry:
Prof. dr hab. W³odzimierz Samborski
Dodatkowe s³owa kluczowe:
palenie tytoniu zachowania zdrowotne m³odzie¿
Additional key words:
tobacco smoking health behaviors students
Adres do korespondencji:
Dr Ewa Mojs:
Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego Katedra Nauk o Zdrowiu
60-179 Poznañ, ul. Smoluchowskiego 11 Tel.: (061) 6559250
e-mail: ewamojs@ump.edu.pl
Wstêp
W Polsce, która przynajmniej od po³o- wy lat siedemdziesi¹tych nale¿y do krajów o najwy¿szej konsumpcji papierosów na
wiecie, palenie tytoniu stanowi najwa¿niej- sz¹, pojedyncz¹, mo¿liw¹ do prewencji przy- czynê przedwczesnej umieralnoci w skali ca³ego kraju. Szacuje siê, ¿e w latach dzie- wiêædziesi¹tych, co roku na wiecie umiera
³o z powodu tytoniu oko³o 2 milionów ludzi;
a liczba ta ma wzrosn¹æ do 10 mln w roku 2020. Wród oko³o 4 tys. pierwiastków i zwi¹zków chemicznych wystêpuj¹cych w dymie tytoniowym wiele charakteryzuje siê silnym dzia³aniem toksycznym, mutagen- nym, teratogennym i rakotwórczym. Dzie-
si¹tki tysiêcy badañ naukowych pokaza³y,
¿e u¿ycie tytoniu w ró¿nej formie podwy¿- sza m. in. o 25-40% ryzyko zgonu z powo- du chorób uk³adu kr¹¿enia, o 30-40% z po- wodu nowotworów z³oliwych oraz jest przy- czyn¹ oko³o 70% zgonów na choroby uk³a- du oddechowego (nienowotworowe) [8].
Ka¿dego roku na choroby odtytoniowe umiera w naszym kraju przedwczenie 70 tysiêcy ludzi w wieku 35-69 lat [7,8]. Ponadto palenie papierosów stanowi bramê do kszta³towania siê dalszych uzale¿nieñ wród m³odzie¿y, a instytucje wychowawcze i owiatowe maj¹ znacz¹cy wp³yw na kszta³- towanie siê zachowañ zdrowotnych.
Ze wzglêdu na wysok¹ czêstoæ wystê- Palenie tytoniu jest jednym z naj-
bardziej upowszechnionych antyzdro- wotnych elementów stylu ¿ycia cz³o- wieka. Celem pracy by³a ocena czêsto-
ci wystêpowania zjawiska nikotyni- zmu wród studentów poznañskich wy¿szych uczelni oraz ich psycholo- gicznych i spo³ecznych uwarunkowañ.
Badania przeprowadzono w grupie 84 osób 22,6% osób pal¹cych i prawie 80% niepal¹cych z czego 51% pali³o w przesz³oci. Do badañ wykorzystano znormalizowane testy psychologiczne oraz autorski kwestionariusz ankiety.
Badania przeprowadzono anonimowo.
Stres, jako powód palenia podaje 20,2% pal¹cych, a chêæ palenia po je- dzeniu zadeklarowa³o 9,5%. W pracy na przerwie pali 16,6% i tyle samo robi to towarzysko. Efekt palenia to najczê-
ciej relaks lub zadowolenie. Nie wy- kazano istotnych statystycznie zale¿- noci w zakresie zmiennych p³ci a czê- stoci¹ palenia papierosów. Czêstoæ wystêpowania palenia w grupie re- spondentów by³a istotnie ni¿sza w porównaniu ze redni¹ populacyjn¹ regionu Europy centralnej.
Smoking cigarettes is one of the most common factor disturbing health and a part of negative life style. The aim of the study was to estimate the frequencies of smoking cigarettes and their conditions among students of two Poznan universities: Poznan Uni- versity of Medical Sciences and Poznan University and three lines:
physiotherapy, midwifery, psychology.
84 persons participated in the study.
22.6% of them were smoking and al- most 80% were not smoking. 51% per- sons smoked in the past. Author's questionnaire of own concept used in the study. The research was conducted according to law of care about per- sonal data. Results: 9.5% smoking re- sponders did it after breakfast, 16.6 % at working place during breaks. The data show that stress is a main rea- son of smoking. Almost 9.5% smoke during brakes at work and in social circumstances. According to opinion of examined group, the joy, relax are the effects of smoking. There were no significant differences and correla- tions between fear as a state and char- acter and smoking. However the fre- quency of smoking in the group was lower in comparison to medium values in population of central part of Europe in a group of women. There was no correlation between sex and the fre- quency of smoking. The frequency of smoking in a group was lower in com- parison to data from Central Europe region.
561 Przegl¹d Lekarski 2008 / 65 / 10
powania problemu nikotynizmu a tak¿e zna- cz¹ce jego negatywne skutki dla zdrowia istotna jest ocena zjawiska, tak¿e wp³ywu instytucji na kszta³towanie siê postaw proz- drowotnych, szczególnie przez osoby bez- porednio uczestnicz¹ce w procesie eduka- cyjno-wychowawczym m³odzie¿y [7].
Celem pracy by³a analiza ilociowa i ja- kociowa zachowañ antyzdrowotnych, w tym przypadku palenia tytoniu, w grupach studentów dwóch poznañskich uczelni, ucz¹cych siê w trybie niestacjonarnym.
Wród celów szczegó³owych wymieniæ mo¿- na okolicznoci palenia tytoniu oraz ocenê motywów oraz zysków wynikaj¹cych z pa- lenia.
Materia³ i metoda
Dla przeprowadzenia powy¿szej analizy wykorzy- stano ankietê, któr¹ przeprowadzono wród studentów dwóch poznañskich uczelni (Uniwersytetu Medycznego im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu i Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu). Badaniami objêto 84 studentów, w tym 27 studentów Psychologii (UAM, studia wieczorowe, 32 studentów Kierunku Fizjoterapia (UMP studia zaoczne) i 20 studentów kierunku Pielê- gniarstwo (UMP, studia pomostowe). Wród badanych by³y 74 kobiety i 10 mê¿czyzn w wieku od 19 do 48 lat.
Ankieta sk³ada³a siê z 12 pytañ oraz metryczki.
Wyniki
Z przeprowadzonej analizy wynika, i¿ 43 osoby (51%) mia³y kontakt z papierosami, Natomiast 41 (49%) nigdy nie pali³o. 19 osób (22,6%) pali. W grupie studentów Psycho- logii 15 osób (55,5%) mia³o kontakt z pa- pierosami, a 5 osób (18,5%) wci¹¿ pali, na- tomiast 12 osób (44,5%) nigdy nie pali³o.
Wród studentów kierunku Fizjoterapia 14 osób badanych (43,7%) mia³o kontakt z paleniem tytoniu, 6 osób (18,75%) pali na- dal, natomiast 18 osób (56,3%) nie pali³o nigdy. W grupie studentów Pielêgniarstwa 9 osób (45%) mia³o kontakt z paleniem, 5 osób (25%) pali nadal, natomiast 11 osób (55%) nie pali. Dok³adny obraz prezentowa- nego zachowania antyzdrowotnego pale- nia tytoniu na wybranych, badanych kierun- kach studiów ukazuje tabela I.
Wród wymienianych przez osoby pa- l¹ce we wszystkich grupach studenckich okolicznoci siêgania po tytoñ najczêciej pojawia³y siê nastêpuj¹ce sytuacje: w sy- tuacjach stresowych 17 osób (20,2%), dla towarzystwa 15 osób (18% odpowiedzi), w czasie przerwy w pracy" 14 osób (16,6%),
podczas odpoczynku 11 osób (13,1% od- powiedzi). Dok³adny obraz okolicznoci siêgania po tytoñ ukazuje tabela II.
Wród zysków z palenia tytoniu bada- ni wskazywali przede wszystkim na relaks
17 osób (20,2% respondentów). Z kolei 5 osób (6%) wskaza³o na zadowolenie, jakie daje palenie.
Ró¿nice dotycz¹ce palenia, je¿eli cho- dzi o p³eæ by³o trudno wskazaæ z racji nie- wielkiej grupy badanych p³ci mêskiej, co wynika ze zdecydowanie wiêkszej iloci ko- biet studiuj¹cych na badanych kierunkach.
Jednak badania wykaza³y, ¿e 70% badanych mê¿czyzn (7 sporód 10 osób) mia³o bez- poredni kontakt z tytoniem, dwóch z nich pali w dalszym ci¹gu (co stanowi 20% prze- badanych osób p³ci mêskiej). Je¿eli chodzi o kobiety, to 36 (48,6%) sporód 74 kobiet zapali³o przynajmniej jednego papierosa w
¿yciu, 17 (23%) z nich pali codziennie, b¹d
okresowo. Dok³adny obraz prezentowanego zachowania antyzdrowotnego palenia ty- toniu w zale¿noci od p³ci ukazuje tabela III.
Dyskusja
W Polsce ci¹gle obserwujemy tenden- cje wzrostowe. Sprzyja im ekspansywne wkraczanie na polskie rynki zachodnich kon- cernów tytoniowych. Tymczasem, co drugi zgon mê¿czyzny w wieku 40-45 lat jest przy- czynowo zwi¹zany z paleniem tytoniu [6,7].
W badaniach w³asnych 22,6% responden- tów przyzna³o siê do palenia. Jest to czê- stoæ ni¿sza ni¿ w badaniach Unii Europej- skiej dotycz¹cej populacji kobiet oko³o 34%. Czynnikiem ró¿nicuj¹cym mo¿e tu byæ zarówno czynnik wykszta³cenia jak i wyko- nywanej aktywnoci, grupa badanych by³a grup¹ homogeniczna pod wzglêdem wymie- nionych zmiennych. Wszyscy badani studio- wali na wy¿szych uczelniach. Dane unijne wskazuj¹ tak¿e, i¿ osoby, których edukacja jest krótsza, s¹ bardziej nara¿one na nie- bezpieczeñstwo siêgniêcia po narkotyki i na picie alkoholu i palenie papierosów [5]. Pa- lenie papierosów mo¿e zatem byæ jedn¹ z technik radzenia sobie ze stresem w okre-
lonych sytuacjach, np. zwi¹zanych z pra- c¹ 20,2%. Palenie tak¿e dla czêci osób wi¹¿e siê z przyjemnoci¹ 17,8%. Efekt pa- lenia w badaniach w³asnych to najczêciej relaks lub zadowolenie. Zwa¿ywszy na fakt, i¿ tytoñ stanowi nie tylko na naszym konty- nencie g³ówn¹ przyczynê zagro¿enia zdro- wia ludnoci, a palenie tytoniu jest jednym z
kszta³towanie innych, bardziej adaptacyj- nych strategii radzenia sobie ze stresem wród m³odzie¿y akademickiej [1,8].
Wnioski
1. Czêstoæ palenia tytoniu wród re- spondentów studentów poznañskich wy-
¿szych uczelni by³a ni¿sza w porównaniu ze
redni¹ populacyjn¹ regionu centralnego Europy.
2. Palenie tytoniu wród respondentów mia³o charakter przede wszystkim spo³ecz- ny i by³o spostrzegane jako forma relaksu.
3. Palenie tytoniu rozumiane tak¿e jako strategia redukowania napiêcia jest ocenia- na jako ma³o skuteczna co wymaga zinten- syfikowania dzia³añ edukacyjnych-prozdro- wotnych.
Pimiennictwo
1. Bishop G.D.: Psychologia zdrowia. Astrum, Wroc³aw, 2000, 133.
2. Boæwiñska-Kiluk B.: Uzale¿nienia wród m³odzie¿y.
Edukacja i Dialog. 2000, 4, 58.
3. Cekiera C.: Psychologiczno-etyczne aspekty nikotynizmu wród m³odzie¿y. Problemy Alkoholizmu.
2000, 4, 12.
4. Dudziak U.: Potrzeba przeciwdzia³ania paleniu tytoniu i jego skutkom. Problemy Alkoholizmu. 2000, 1, 4.
5. European Opinion Research Group (EORG) dla the Directorate-General for Justice and Home Affairs, 2002.
6. Grzybowski A.: Spo³eczne i zdrowotne aspekty wzrostu spo¿ycia tytoniu w XX wieku. Polski Przegl¹d Nauk o Zdrowiu. 2006, 1, 66.
7. Kurpesa M.: Szkodliwoæ palenia papierosów. http:/
/www.ptkardio.pl/pl/archiwum/215.html 8. http://www.lodz.ptkardio.pl/palenie.html
. Tabela I
Palenie tytoniu na wybranych, badanych kierunkach studiów.
J. ang.
o³ il a p ei n y d gi
N Maio³kontatkzpapeirosami Pailnad la in
a d a b y c s y z s
W 41(49%) 43(51%) 19(22,6%)
ii g ol o h c y s P ic n e d u
ts 19(22,6%) 15(55,5%) 5(18,5%)
ii p a r e t oj zi F ic n e d u
ts 18(56,3%) 14(43,7%) 6(18,75%)
a w ts r ai n g êl ei P ic n e d u
ts 11(55%) 9(45%) 5(25%)
ai n el a p ic
o n z ci lo k
O %osób
e w o s e rt s ej c a u t y
s 20,2%
o k s y z r a w o
t 17,8%
y c a r p w a w r e z r
p 16,6%
u k n y z c o p d o s a z c d o
p 13,1%
y c a r p
w 12%
ui n a d ai n
o
p 12%
ui n e z d ej o
p 9,5%
m e n s d e z r
p 6%
o n a
r 4,8%
o³ il a p ei n y d gi
N Maio³kontatkzpapeirosami Pailnad la in
a d a b y c s y z s
W 41(49%) 43(51%) 19(22,6%)
y t ei b o
K 51,4% 48,6% 23%
in
y z c
¿ ê
M 30% 70% 20%
Tabela II
Okolicznoci siêgania po tytoñ.
J. ang.
Tabela III
Palenie tytoniu w zale¿noci od p³ci.
J. ang.
najbardziej upowszechnionych antyzdrowot- nych elementów stylu ¿ycia cz³owieka, mo- tywatory do palenia w postaci relaksu i przy- jemnoci mog¹ stanowiæ istotny czynnik utrudniaj¹cy prawid³owe kszta³towanie na- wyków prozdrowotnych czy te¿ rzucanie palenia. Chêæ palenia po jedzeniu zadekla- rowa³o 9,5%. Mo¿na przypuszczaæ tak¿e, i¿ obserwowane w badaniach zjawisko pa- lenia tytoniu wród m³odzie¿y ma charakter grupowy. Wynika to z preferowanego i ak- ceptowanego stylu bycia u pewnej czêci m³odzie¿y. Brak wyrobionych alternatyw- nych form spêdzania wolnego czasu, potrze- ba bycia i akceptacji w gronie rówieników rodzi czêsto spotykany styl ¿ycia m³odzie¿y po³¹czony z paleniem papierosów i innymi patologiami [3,4]. Postuluje siê zatem pro- wadzenie dzia³añ edukacyjnych i profilak- tycznych nastawionych na doskonalenie i
