Raport Badawczy Research Report RB/56/2005. Mapa konkurencji w warunkach wolnego rynku. Systems Research Institute ~~ Polish Academy of Sciences.

(1)

Raport Badawczy

Research Report RB/56/2005

Mapa konkurencji

w warunkach wolnego rynku

H. Potrzebowski

L

Instytut Badań Systemowych

Polska Akademia Nauk ,~

Systems Research Institute ~~

Polish Academy of Sciences .""~

(2)

POLSKA AKADEMIA NAUK

Instytut

Badań

Systemowych

ul. Newelska 6 01-44 7 Warszawa

tel.: (+48) (22) 8373578 fax: (+48)(22)8372772

Kierownik Pracowni

zgłaszającypracę:

Dr

inż.

Jan

Owsiński

Warszawa 2005

(3)

Mapa konkurencji w warunkach wolnego rynku Henryk Potrzebowski

Streszczenie: W raporcie przedstawiono wybrane wyniki z opracowania modelu symulacyjnego generowania mapypodziału

rynkupomiędzy konkurującymiproducentami.

o

konkurencji

Korzystającz poradników encyklopedycznychmożna odszukaćkilkapożytecznychdefinicji konkurencji.Niżej,zmałymizmianami przytoczonojednąz nich.

Konkurencjadoskonała(wolna konkurencja)jest modelem teoretycznymopisującym jedną

z form konkurencji na rynku;cechą charakterystycznąkonkurencjidoskonałejwodróżnieniu

od innych jej form jest przekonanie zarówno kupujących jak i sprzedających, że ich indywidualne decyzje nie mają wpływu na cenę rynkową; rynek, na którym panuje konkurencjadoskonałazapewniaoptymalną alokacjęzasobów.

Na rynku doskonale konkurencyjnym cena jest "dana przez rynek" -kształtuje sięw wyniku

działania mechanizmu rynkowego, jako wypadkowa ofert kupujących i sprzedających.

Oznacza to,że żadenz podmiotów nie jest w stanieindywidualną decyzją zmienićceny.

W warunkach wolnej konkurencji podmioty niemają bodźcówdo tego, byzmieniać swoją ofertę cenową, ponieważ każdajej zmiana będzie powodowałastraty dla danego podmiotu.

Jeżeli producent podniesie cenęswojego produktu, wówczas nie uda mu się go sprzedać, ponieważ nabywcy będąmieli dostępną wystarczającą ilość produktów konkurentów po niższej cenie. _Obniżając natomiast _cenę producent _również traci, _gdyż otrzymuje _niższą

zapłatęza produkty, którebyłbyw staniesprzedaćpowyższejcenie danej z rynku.

Zregułyrynki kapitalistyczne nigdy niebyły, aniteżnie sąidealnymi, wolnymi rynkami.

Aby na danym rynku zaistniała konkurencja doskonała muszą zostać spełnione cztery

założenia:

Na rynkuwystępuje dużaliczbasprzedającychikupujących-dziękitemukażdy

podmiot ma bardzomały udziałw globalnym popycie lub globalnejpodażyi tym samym pojedyncze decyzje niemają wpływunacenę rynkową; takżeewentualne zmowy producentówsąna tyle utrudnione,że nieopłacalne

Produkty na rynkusąjednorodne- produkty poszczególnych producentówsą

identyczne, wzwiązkuz czym nabywcom jest wszystko jedno od kogokupiąprodukt;

Istniejedoskonałainformacja rynkowa - zarówno kupującyjak isprzedający posiadają pełną informacjęo samym produkcie, jak i jego cenie - tak obecnej jak i w

przyszłości;

(4)

Istniejepełnaswobodawejściaiwyjściadobranżytj. nieistnieją żadnebariery

wejściaaniwyjściazbranży. Dziękitemu przywiększymzapotrzebowaniu ze strony

kupującychproducencibędąmogli swobodnierozpocząć dodatkowąprodukcję, zwiększająctym samympodaż,a przy zmniejszonym zapotrzebowaniuwycofać się

nieponoszącdodatkowych strat.

Sąi dodatkowezałożenia,mianowicie:

Państwonie interweniuje w sprawy rynku, co oznacza,że wyłączniemechanizm rynkowy mawpływna relacjemiędzy kupującymiasprzedającymi,w tym nacenę;

Koszty transakcjisązerowe, co oznacza, żepodmioty nieponosządodatkowych kosztówzwiązanychz zawarciem umowy kupna sprzedaży,jak np. uprzednie rozeznanie rynku.

Produkt posiada bliskie substytuty idziękitemu nabywcymogą łatwo zastąpić

produkt innym, gdyby jegopodaż była niewystarczająca.

Wrzeczywistości spełnienietychzałożeńjest bardzo trudne, dlategoteżniewiele jest rynków

charakteryzujących się doskonałą konkurencją. Niektórzy wskazująna rynki niektórych

płodówrolnych, jako przykładybliskie doskonałej konkurencji, ze względu na dość dużą liczbę producentów, stosunkowo nieelastyczny popyt i niemal doskonałą możliwość

substytucji produktu. W praktyce gospodarczej jednak rynki rolne podlegają głęboko posuniętejregulacji w postaci ustalania cen minimalnych i skupów interwencyjnych, atakże dopłatdo produkcji, co stoi wsprzecznościzzałożeniami doskonałejkonkurencji.

Inni wskazująna Giełdę Papierów Wartościowychjako przykład doskonałej konkurencji.

Istotnie wiele z założeń jest spełnionych, jeśli rynek jest rozpatrywany w kontekście

pojedynczego waloru, będącegoprzedmiotem obrotu. W przypadku jednak obrotu papierami

wartościowymi duże znaczenie ma spekulacyjny motyw zakupu, a więc oczekiwania

kupującego, co do przyszłego kształtowania się ceny waloru. Oznacza to niedoskonałą informację rynkowąco doprzyszłychcen. Wykonanie odpowiednich analiz, którepozwalają ograniczyć ryzyko związanez przyszłym kształtowaniem się cen waloru stanowi poważne

koszty transakcji i stoi wsprzecznościzzałożeniamimodelu.

Współczesny rynek poza wciąż malejącą liczbąkrajów, to rynek monopoli i oligopoli,

ponieważliczba producentów w wyniku konkurencjisiękurczy. Sprzyja to zdobywaniu tym samymdużejprzewagi nad odbiorcami.

Monopol to sytuacja rynkowa, w której istnieje tylko jeden dostawca danego towaru lub

usługi.Zewzględuna sposób tworzeniawyróżnić możnamonopole:

państwowy- kiedy prawo danego państwapozwalaświadczyć usługilubprodukować określonyasortyment towarów tylko jednemu podmiotowi

wymuszony - kiedy jeden z producentówtowaru/usługi osiąga taką pozycjęna rynku,

żepozostali producencibankrutują

naturalny -wynikającyz natury dostarczanejusługi/towaru,gdy zewzględów

technicznych konkurencja wielu podmiotów jestniemożliwalub utrudniona (np:

kolejeżelazne,dostarczanieprąduelektrycznego i gazu, telekomunikacja itp.).

W przypadku monopolów naturalnych i wymuszonych w wielu krajachświatatworzone jest specjalne prawodawstwo, które reguluje zmonopolizowany rynek, w sposób sztucznytworząc

na nim warunki do powstania i rozwoju konkurencji.

2

(5)

Rozważanezagadnienie

W warunkach wolnej konkurencji ważną rolę odgrywa funkcja ldienta wyboru produktu rynkowego. Wrzeczywistości funkcja ta może byćbardzo skomplikowana, a jej zadaniem jest

określenieproducenta nabywanego produktu. Funkcja taka ma przede wszystkim znaczenie dla producenta. Jejznajomośćpozwalaszacowaćsposóbpodziałurynkupomiędzyproducentów itym samymoceniać szansęzaistnienia lub przetrwania.Jeżeliwszczególności przyjąć, żef(p) jestceną

produktu dostarczonego przez p-tego producenta, to funkcja klientabędziepostacinastępującej:

wybrany_producent

=

arg min {f(p), p

=

1,...m}, gdzie m -liczba producentów.

W raporcie rozpatrzonotaką funkcję zakładając, żeproducent decyduje o koszcie produkcji i nawłasnykoszt dostarcza produkt do punktusprzedaży.

Model symulacyjny

Model symulacyjnypodziałurynkupomiędzyproducentów opracowano przyużyciu języka

VBA. W raporcieponiżejprzytoczonojednąz procedur -procedurękolorowania mapy odbiorców kolorami producentów.

Sub MapaOdbiorcaWykonajO

Dim w As Integer, w 1 As Integer, k As Integer, kl As Integer, p As Integer Dim odl As DoubIe, koszt AsDouble, kosztMin As DoubIe

DimkoI

Set Map_Odb

=

Worksheets("MapaOdbiorcy").Range("MapaOdb") Set Wsp_Prod=Worksheets("Producent").Range("TabWSp") Set Kolor_Pr

=

Worksheets("Producent").Range("tabProd") Set Koszt_Pr

=

Worksheets("Producent").Range("jkp") Forw

=

l To 55

Application.ScreenUpdating

=

False For k

=

l To 50

kosztMin

=

1000000 For p

=

l To 7

If Wsp_Prod.Cells(p, 1).Value

=

"Takli Then wl=Wsp_Prod.Cells(p, 2).VaIue kl

=

Wsp_Prod.Cells(p, 3).Value odl=odIeglosc(w, k, wl, k l )

koszt=Koszt_Pr.Cells(p, 1).Value+ Koszt_Pr.Cells(p, 2).Value

*

odI If koszt<kosztMin Then

kosztMin

=

koszt

kol=Kolor_Pr.Cells(p, 1).Interior.ColorIndex Map_Odb.Cells(w, k).SeIect

With Selection.Interior .CoIorlndex=kol .Pattem=xISolid End With

Endlf Endlf Nextp Nextk

Application.ScreenUpdating

=

True Nextw

End Sub

3

(6)

Opracowana procedura korzysta z informacji o producentach zestawionych wtabelkępostaci kilku rekordów:

Producent czy istnieje?

Tak Tak Tak Tak Nie Tak Tak

wsp.X (nr wiersza)

10 40 41 7 19 14 31

wsp. Y (nr kolumny)

9 43 12 44 16 30 24

Zdolność

Produkcyjna 1500 1000 2200 800 1100 2700 1300

Q 2000000 1000000 1000000 700000 1200000 500000 1500000

IJ 1500 1000 2200 800 1100 1500 1300

b 340,0 330,0 345,0 335,0 330,0 340,0 330,0

Przykładowewyniki symulacji zamieszczono na dwóch kolejnych slajdach.Sąto kolejno:

mapa rozmieszczenia producentówimapapodziałurynku.

•

El

..

H~ ~ ~I i\.Mąp.ąIJf.łł:l!Qrqr f'r(Jg!.l.l;eD~

Gotowy

Q.ane Q!<noPornO!;

I II ~ ~ ~m^gp!^% ^• ~og .~g. t~ 1:~ ~. <~. ~. EWplszd~to; .... Odw.wzgh;dne •

4

(7)

eJlk [dyC)a ~dok W'i.taW Eormat !l[arzt;dzla !lane Qkno Pomol;

Wnioski

Praca, sygnalizowana w niniejszym raporcie miała na celu pokazanie możliwości

budowania modelu symulacyjnego przy wykorzystaniu arkusza kalkulacyjnego Excel i

możliwościwbudowanegojęzykaVBA.

Pokazana próba jest obiecująca.Przy użyciu modelu można wybierać pomiedzy

metrykąmetryka euklidesowa lubprostokątnąliczeniaodległościod producenta do odbiorcy.

Od tej odległości zależykoszt dostawy produktu do odbiorcy i w efekcie -kształt własnej

strefy producenta. Z modelu można też wnioskować,przy jakich parametrach dany producent

może znacznie zwiększyć swoją strefę wpływów, a przy jakich zginie. Znacznym ograniczeniem dla modelusą możliwości pamiętaniaodpowiedniodużejmapy punktów.

Model konkurencji w zaprezentowanej postaci może służyć pomocą w zajęciach

dydaktycznych z ekonomii. Warto jednak dołożyć starań, aby model był bardziej uniwersalny, i bardziej użytecznyw praktyce.

5

(8)

(9)

(10)

(11)

l

(12)