Wymagania edukacyjne z BIOLOGII dla klasy drugiej szkoły ponadpodstawowej w zakresie rozszerzonym od 2019 roku

Wymagania edukacyjne z BIOLOGII dla klasy drugiej szkoły ponadpodstawowej w zakresie rozszerzonym od 2019 roku

Wymagania edukacyjne zawierają szczegółowy wykaz wiadomości i umiejętności, które uczeń powinien opanować po omówieniu poszczególnych lekcji z podręcznika Biologia na czasie 2 – zakres rozszerzony.

1. Poziomy oczekiwanych osiągnięć ucznia

WYMAGANIA PODSTAWOWE

 konieczne (na stopień dopuszczający)

 podstawowe (na stopień dostateczny)

WYMAGANIA PONADPODSTAWOWE

 rozszerzające (na stopień dobry)

 dopełniające (na stopień bardzo dobry)

Obejmują treści i umiejętności Obejmują treści i umiejętności

najważniejsze w uczeniu się biologii złożone i mniej przystępne niż zaliczone do wymagań podstawowych

łatwe dla ucznia nawet mało zdolnego

wymagające korzystania z różnych źródeł informacji

często powtarzające się w procesie nauczania umożliwiające rozwiązywanie problemów określone programem nauczania na

poziomie nieprzekraczającym wymagań zawartych w podstawie programowej

pośrednio użyteczne w życiu pozaszkolnym

użyteczne w życiu codziennym pozwalające łączyć wiedzę

z różnych przedmiotów i dziedzin

2. Stopnie szkolne

Stopień dopuszczający .

Stopień dopuszczający można wystawić uczniowi, który przyswoił treści konieczne.

Taki uczeń z pomocą nauczyciela jest w stanie nadrobić braki w podstawowych umiejętnościach.

.Stopień dostateczny .

Stopień dostateczny może otrzymać uczeń, który opanował wiadomości podstawowe i z niewielką pomocą nauczyciela potrafi rozwiązać podstawowe problemy. Analizuje również proste zależności, a także próbuje porównywać, wnioskować i zajmować określone stanowisko.

.Stopień dobry .

Stopień dobry można wystawić uczniowi, który przyswoił treści rozszerzające, właściwie stosuje terminologię przedmiotową, a także wiadomo- ści w sytuacjach typowych wg wzorów znanych z lekcji i podręcznika, rozwiązuje typowe problemy z wykorzystaniem poznanych metod, samo- dzielnie pracuje z podręcznikiem i materiałem źródłowym oraz aktywnie uczestniczy w zajęciach.

.Stopień bardzo dobry .

Stopień bardzo dobry może otrzymać uczeń, który opanował treści dopełniające.

Potrafi on samodzielnie interpretować zjawiska oraz bronić swych poglądów.

.Stopień celujący .

Stopień celujący może otrzymać uczeń, który opanował treści wykraczające poza informacje zawarte w podręczniku. Potrafi on selekcjonować

i hierarchizować wiadomości, z powodzeniem bierze udział w konkursach i olimpiadach przedmiotowych, a także pod okiem nauczyciela

prowadzi własne prace badawcze.

Temat

Poziom wymagań ocena

dopuszczająca

ocena dostateczna

ocena dobra

ocena bardzo dobra

ocena celująca I. Bezkomórkowe czynniki zakaźne

1.

Organizacja pracy na lekcji biologii. Powtórzenie wiadomości z klasy 1

– molekularne pasożyty

Uczeń:

 przedstawia budowę wiru- sów jako bezkomórkowych form infekcyjnych

 definiuje pojęcia: wirion, odwrotna transkrypcja

 wymienia cechy wirusów

 wymienia drogi rozprze- strzeniania się wybranych chorób wirusowych roślin, zwierząt i człowieka

 przedstawia zasady profi- laktyki wybranych chorób wirusowych

 wskazuje znaczenie wiru- sów

 wymienia choroby wiru- sowe człowieka, zwierząt i roślin

Uczeń:

 charakteryzuje budowę wirionu

 omawia przebieg cyklu lizogenicznego i cyklu litycznego bakteriofaga

 omawia cykl infekcyjny zwierzęcego wirusa DNA

 omawia cykl infekcyjny retrowirusa (wirusa HIV)

 wskazuje, jakie znaczenie w zwalczaniu wirusów mają szczepienia ochronne

 opisuje drogi rozprze- strzeniania się infekcji wirusowych

Uczeń:

 uzasadnia, że wirusy nie są organizmami

 wyjaśnia różnicę między cyklem litycznym a cyklem lizogenicznym

 wyjaśnia znaczenie od- wrotnej transkrypcji w cyklu infekcyjnym retrowirusa

 klasyfikuje wirusy na pod- stawie rodzaju kwasu nukle- inowego, morfologii, typu komórki gospodarza i sposobu infekcji oraz poda- je odpowiednie ich przykła- dy

 charakteryzuje wybrane choroby wirusowe człowieka

 wskazuje zagrożenia wyni- kające z infekcji dokonywa- nych przez wirusy onkogen- ne

Uczeń:

 charakteryzuje formy wirusów pod względem budowy morfologicznej

 porównuje przebieg cyklu lizogenicznego bak- teriofaga z cyklem zwie- rzęcego wirusa DNA

 wyjaśnia działanie szcze- pionek stosowanych w profilaktyce chorób wirusowych

 wyjaśnia, dlaczego nie- które wirusy, np. HIV, są trudno rozpoznawalne przez układ odpornościo- wy człowieka

Uczeń:

 wykazuje, że obecnie do leczenia chorób człowieka można wy- korzystywać wirusy

 wyjaśnia skutki dzia- łania wirusów onko- gennych

w organizmie człowie- ka

 wykazuje związek budowy wirusa ze sposobem infekowania komórek

3. Wiroidy i priony – swoiste czynniki infekcyjne

Uczeń:

 definiuje pojęcia: wiroid, prion

 wymienia cechy wiroidów i prionów

 wymienia choroby wywo- łane przez wiroidy i priony

Uczeń:

 przedstawia wiroidy jako jednoniciowe, koliste czą- steczki RNA infekujące rośliny

 omawia priony jako czynniki infekcyjne

 wskazuje metody profi-

Uczeń:

 wyjaśnienia, że priony jako białkowe czynniki infekcyjne mogą być przyczyną niektó- rych chorób degeneracyj- nych OUN

 charakteryzuje wybrane choroby wywołane przez

Uczeń:

 wyjaśnia różnice między wiroidem

a wirusem

 wyjaśnia sposoby zapo- biegania chorobom wywo- łanym przez priony

Uczeń:

 przedstawia prawdo- podobny mechanizm chorobotwórczego działania wiroidów i prionów

laktyki chorób prionowych wiroidy i priony

II. Różnorodność prokariontów, protistów, grzybów i porostów

organizmów

Uczeń:

 wymienia zadania syste- matyki

 definiuje pojęcia: gatunek, narząd homologiczny, na- rząd analogiczny

 wymienia główne rangi taksonów

 wymienia kryteria klasyfi- kowania organizmów we- dług metod opartych na podobieństwie oraz pokre- wieństwie organizmów

 wymienia nazwy pięciu królestw świata organizmów

 omawia charakterystyczne cechy organizmów należą- cych do każdego z pięciu królestw

Uczeń:

 definiuje pojęcie: takson, kladogram, takson mono- filetyczny, takson parafile- tyczny, takson polifiletycz- ny

 ocenia znaczenie syste- matyki

 wyjaśnia, na czym polega nazewnictwo binominalne gatunków i podaje nazwi- sko jego twórcy

 wyjaśnia zasady kon- struowania klucza dwu- dzielnego do oznaczania gatunków

 charakteryzuje współ- czesny system klasyfikacji organizmów

Uczeń:

 wyjaśnia, na czym polega hierarchiczny układ rang jednostek taksonomicznych

 określa stanowisko syste- matyczne wybranego ga- tunku rośliny i zwierzęcia

 wyjaśnia różnice między narządami analogicznymi a narządami homologiczny- mi

 wskazuje w nazwie gatun- ku nazwę rodzajową i epitet gatunkowy

 wyjaśnia różnicę między naturalnym a sztucznym systemem klasyfikacji

 porównuje cechy organi- zmów należących do róż- nych królestw świata żywe- go

 rozróżnia na drzewie filo- genetycznym grupy monofi- letyczne, parafiletyczne i polifiletyczne

Uczeń:

 porównuje i ocenia spo- soby klasyfikowania orga- nizmów oparte na meto- dach fenetycznych i filogenetycznych

 oznacza gatunki, wyko- rzystując klucz

w postaci graficznej lub numerycznej

 ocenia stopień pokre- wieństwa organizmów na podstawie analizy klado- gramów

 określa znaczenie biolo- gii molekularnej

w określaniu pokrewień- stwa ewolucyjnego orga- nizmów

Uczeń:

 konstruuje klucz służący do oznaczania przykładowych gatun- ków organizmów

 wykazuje różnice między narządami homologicznymi a analogicznymi i poda- je ich nietypowe przy- kłady

 wykazuje, że ko- nieczne było wprowa- dzenie nowego syste- mu klasyfikacji organi- zmów opartego na domenach

2. Organizmy prokariotyczne – bakterie i archeowce

Uczeń:

 charakteryzuje budowę komórki bakteryjnej

 wymienia różne formy morfologiczne bakterii

Uczeń:

 wymienia funkcje po- szczególnych elementów komórki bakteryjnej

 identyfikuje różne formy

Uczeń:

 wyjaśnia, na czym polegają różnice w budowie komórki bakterii samo- i cudzożyw- nej

Uczeń:

 omawia różnice w budowie ściany komór- kowej bakterii Gram- dodatnich i Gram-

Uczeń:

 wykazuje na podsta- wie cech budowy i fizjologii, że bakterie są organizmami kosmo-

 wymienia czynności ży- ciowe bakterii

 klasyfikuje bakterie w zależności od sposobu odżywiania i oddychania

 wymienia sposoby rozm- nażania bezpłciowego bak- terii

 definiuje pojęcia:

transdukcja, transformacja, organizm kosmopolityczny, anabioza, taksja

 przedstawia cel i przebieg koniugacji u bakterii

 przedstawia znaczenie archeowców w przyrodzie

 podaje przykłady pozy- tywnego i negatywnego znaczenia bakterii w przyro- dzie i dla człowieka

 wymienia wybrane choro- by bakteryjne człowieka i odpowiadające im drogi zakażenia

morfologiczne komórek bakterii

 przedstawia różnice w budowie ściany komórko- wej bakterii Gram- ujemnych i Gram-dodatnich

 określa wielkość komó- rek bakteryjnych

 określa znaczenie form przetrwalnikowych w cyklu życiowym bakterii

 wyjaśnia znaczenie pro- cesów płciowych zacho- dzących u bakterii

 określa rolę antybioty- ków w leczeniu chorób bakteryjnych

 podaje argumenty za tezą, że bakterie należą do orga- nizmów kosmopolitycznych

 określa różnice między archeowcami a bakteriami

 charakteryzuje poszcze- gólne grupy bakterii w za- leżności od sposobów od- żywiania

i oddychania oraz podaje ich przykłady

 wyjaśnia rolę bakterii w obiegu azotu w przyrodzie

 omawia etapy koniugacji komórek bakterii

 omawia objawy wybra- nych chorób bakteryjnych człowieka

 proponuje działania profi- laktyczne dla wybranych chorób bakteryjnych

-ujemnych

 charakteryzuje rodzaje taksji u bakterii

 wykazuje znaczenie procesów płciowych dla zmienności genetycznej bakterii

 wyjaśnia, jaką rolę od- grywają formy przetrwal- nikowe w cyklu życiowym bakterii

 wyjaśnia znaczenie wy- konania antybiogramu przed zastosowaniem antybiotykoterapii

politycznymi

 określa różnice mię- dzy oddychaniem bez- tlenowym

a fermentacją u bakte- rii

 wykazuje, na pod- stawie kilku cech bu- dowy, że archeowce są bardzo dobrze przysto- sowane do życia w ekstremalnych warun- kach środowiska

3. ^Protisty

– proste organizmy eukariotyczne

Uczeń:

 wymienia czynności ży- ciowe protistów

 omawia budowę komórek protistów zwierzęcych

 wymienia sposoby odży- wiania się protistów

 definiuje pojęcia: pellikula, endocytoza, egzocytoza, zarodnik, przemiana poko- leń, miksotrofizm

 charakteryzuje przebieg

Uczeń:

 rozróżnia rodzaje ru- chów

u protistów zwierzęcych

 wyjaśnia rolę wodniczek w odżywianiu i wydalaniu protistów zwierzęcych

 wyróżnia główne rodzaje plech u protistów roślino- podobnych

 wymienia typy zapłod- nienia występujące

Uczeń:

 określa kryterium klasyfi- kacji protistów

 wymienia i charakteryzuje sposób funkcjonowania organelli ruchu u protistów

 wyjaśnia, na czym polega różnica między pinocytozą a fagocytozą

 omawia proces osmoregu- lacji zachodzący

u protistów zwierzęcych

Uczeń:

 wyjaśnia, dlaczego osmoregulacja

i wydalanie mają szczegól- ne znaczenie dla protistów słodkowodnych

 uzasadnia różnicę mię- dzy cyklem rozwojowym z mejozą pregamiczną a cyklem rozwojowym z mejozą postgamiczną

 przedstawia choroby

Uczeń:

 wyjaśnia zjawisko endosymbiozy wtórnej jako procesu powsta- wania chloroplastów u protistów roślinopo- dobnych

 wyjaśnia, dlaczego protisty żyjące w wo- dach słonych oraz protisty pasożytnicze nie potrzebują mecha-

rozmnażania się bezpłcio- wego

i płciowego protistów

 wymienia przedstawicieli poszczególnych typów proti- stów

 przedstawia cel i przebieg koniugacji u orzęsków

 wymienia rodzaje materia- łów zapasowych występują- cych

u protistów roślinopodob- nych

 wymienia charaktery- styczne cechy budowy proti- stów roślinopodobnych

 omawia sposób odżywia- nia się protistów roślinopo- dobnych

 wymienia cechy charakte- rystyczne dla protistów grzybopodobnych

 podaje przykłady pozy- tywnego i negatywnego znaczenia protistów w przy- rodzie i dla człowieka

 wymienia wybrane choro- by wywoływane przez proti- sty

i drogi ich zarażenia

u protistów

 porównuje cechy po- szczególnych typów proti- stów

 wymienia barwniki foto- syntetyczne u protistów roślinopodobnych

 wymienia cechy budowy charakterystyczne dla poszczególnych typów protistów zwierzęcych, roślinopodobnych i grzybopodobnych

 przedstawia przemiany faz jądrowych w cyklach rozwojowych protistów

 opisuje na podstawie schematu cykl rozwojowy pantofelka

 wykazuje różnice w przebiegu koniugacji u bakterii i pantofelka

 omawia cykl rozwojowy zarodźca malarii, listownicy, maworka

 wyjaśnia związek budowy z trybem życia protistów

 wymienia cechy charakte- rystyczne plech protistów roślinopodobnych

 porównuje typy zapłod- nienia u protistów

 proponuje działania profi- laktyczne pozwalające na uniknięcie zarażenia proti- stami chorobotwórczymi

wywoływane przez proti- sty

 omawia przemianę po- koleń z dominującym spo- rofitem na przykładzie listownicy

 porównuje cykle rozwo- jowe zarodźca malarii, maworka, pantofelka i listownicy

nizmów osmoregulacji

 uzasadnia, że istnie- nie niektórych proti- stów ma istotne zna- czenie dla funkcjono- wania różnych gatun- ków zwierząt

4. ^Grzyby

– heterotroficzne beztkankowce

Uczeń:

 podaje cechy charaktery- styczne grzybów

 wymienia rodzaje strzępek

 definiuje pojęcia: grzybnia, strzępka, owocnik, mikoryza

Uczeń:

 wyjaśnia, dlaczego grzy- by są plechowcami

 rozróżnia poszczególne fazy jądrowe w cyklach rozwojowych grzybów:

Uczeń:

 porównuje sposoby rozm- nażania się grzybów

 omawia etapy cyklu roz- wojowego sprzężniowców, workowców i podstawcza-

Uczeń:

 określa kryteria klasyfi- kacji grzybów

 porównuje typy mikoryz

 wskazuje różnice między zarodnikami – mitospora-

Uczeń:

 wyjaśnia przebieg cyklu rozwojowego grzyba, posługując się nietypowym przykła- dem zaczerpniętym z

 wymienia formy morfolo- giczne grzybów

 podaje sposoby rozmna- żania bezpłciowego i płcio- wego grzybów

 wymienia przedstawicieli poszczególnych typów grzy- bów

 przedstawia znaczenie grzybów w przyrodzie i dla człowieka

haplofazę, diplofazę, dika- riofazę

 omawia sposoby oddy- chania grzybów

 rozróżnia poszczególne typy grzybów

 przedstawia przebieg zapłodnienia zachodzące- go u grzybów (plazmoga- mia

i kariogamia)

 określa wpływ grzybów na zdrowie i życie człowie- ka

 rozróżnia rodzaje strzę- pek

 wymienia rodzaje zarod- ników

 charakteryzuje korzyści dla obu organizmów uczestniczących w mikory- zie

ków

 porównuje cechy budowy i fizjologii poszczególnych typów grzybów

 wymienia gatunki grzybów saprobiontycznych, paso- żytniczych

i symbiotycznych

 przedstawia zasady profi- laktyki wybranych chorób człowieka wywoływanych przez grzyby

mi –

a mejosporami oraz mię- dzy egzosporami a endosporami

 wskazuje fazę dominują- cą w cyklach rozwojowych sprzężniaków, workowców i podstawczaków

 wykazuje różnice między różnymi sposobami rozm- nażania płciowego grzy- bów

 wykazuje konieczność respektowania zasad profi- laktyki chorób wywoła- nych przez grzyby

innego źródła wiedzy niż podręcznik

 wyjaśnia przemianę faz jądrowych, wskazu- jąc, która z nich jest dominująca

5. ^Porosty – organizmy dwuskładnikowe

Uczeń:

 omawia znaczenie grzy- bów

i porostów

 przedstawia budowę i sposób życia porostu

 opisuje miejsca występo- wania porostów

 charakteryzuje rodzaje plech porostów

 wymienia sposoby rozm- nażania się porostów (urwistki i wyrostki)

 wyjaśnia znaczenie poro-

Uczeń:

 wyjaśnia strategię ży- ciową porostów

 przedstawia zależność pomiędzy grzybami a zielenicami lub sinicami tworzącymi porosty

 wymienia rodzaje plech porostów

Uczeń:

 charakteryzuje rodzaje plech porostów

 wyjaśnia wpływ tlenku siarki (IV) na występowanie porostów w przyrodzie

 przedstawia znaczenie porostów w przyrodzie i dla człowieka

Uczeń:

 określa rolę rozmnóżek w rozmnażaniu porostów

 wyjaśnia związek między organizmami wchodzący- mi w skład plechy porostu

Uczeń:

 wykazuje rolę poro- stów jako bioindykato- rów

w przyrodzie, posługu- jąc się nietypowymi przykładami na pod- stawie różnych źródeł wiedzy

stów jako organizmów pio- nierskich oraz bioindykato- rów (gatunków wskaźniko- wych)

6. Powtórzenie i sprawdzenie stopnia opanowania wiadomości i umiejętności z rozdziałów „Bezkomórkowe czynniki zakaźne” i „Różnorodność prokariontów, protistów, grzybów i porostów”

III. Różnorodność roślin

pierwotnie wodne

Uczeń:

 wymienia formy morfolo- giczne roślin pierwotnie wodnych

 wymienia cechy charakte- rystyczne dla roślin pier- wotnie wodnych

 przedstawia znaczenie krasnorostów i zielenic w przyrodzie i dla człowieka

Uczeń:

 charakteryzuje glaukocy- stofity, krasnorosty i ziele- nice

 opisuje rozmnażanie roślin pierwotnie wodnych

Uczeń:

 charakteryzuje formy morfologiczne roślin pier- wotnie wodnych

 omawia przemianę poko- leń na przykładzie ulwy

 opisuje endosymbiozy pierwotną

 rozróżnia zielenice, kra- snorosty i glaukocystofity

Uczeń:

 charakteryzuje krasnoro- sty i zielenice pod wzglę- dem budowy

i środowiska występowa- nia

 wyjaśnia, na czym polega przemiana faz jądrowych połączona

z przemianą pokoleń u roślin pierwotnie wod- nych

Uczeń:

 przedstawia argu- menty przemawiąjące za przynależnością zielenic, krasnorostów i glaukocystofitów do królestwa roślin

 wyjaśnia różnicę między endosymbiozy pierwotną

a endosymbiozy wtór- ną

2. Rośliny lądowe i wtórnie wodne

Uczeń:

 podaje cechy budowy roślin, które umożliwiły im zasiedlenie środowiska lą- dowego

 wymienia grupy systema- tyczne roślin

 definiuje pojęcie: telom

 wymienia przykłady adap- tacji roślin do życia na lądzie

 wymienia formy ekolo- giczne roślin

 wymienia ogólne cechy roślin zarodnikowych i roślin

Uczeń:

 określa różnice między warunkami życia w wodzie i na lądzie

 określa pochodzenie roślin lądowych

 charakteryzuje ryniofity

 wymienia cechy świad- czące o bliskim pokre- wieństwie roślin lądowych i zielenic

 przedstawia znaczenie obecności ligniny w ścia- nach komórkowych roślin

Uczeń:

 charakteryzuje poszcze- gólne grupy ekologiczne roślin

 omawia założenia teorii telomowej

 opisuje adaptacje roślin okrytozalążkowych do życia w środowisku lądowym

Uczeń:

 porównuje warunki panujące w wodzie i na lądzie

 wykazuje znaczenie cech adaptacyjnych roślin do życia na lądzie

Uczeń:

 wyjaśnia różnice w sposobie rozprze- strzeniania się lądo- wych roślin zarodniko- wych

i nasiennych

nasiennych 3. Tkanki roślinne Uczeń:

 wymienia rodzaje tkanek roślinnych

 wyjaśnia pojęcie: tkanka

 określa rolę tkanek twór- czych

 wymienia charaktery- styczne cechy tkanek stałych

 omawia budowę epidermy

 określa, czym jest korko- wica

 określa funkcje tkanek okrywających

 wymienia rodzaje tkanek miękiszowych

 omawia budowę i funkcje tkanek wzmacniających

 przedstawia budowę i funkcje tkanek przewodzą- cych

Uczeń:

 klasyfikuje i identyfikuje tkanki roślinne

 wymienia charaktery- styczne cechy tkanek twórczych

 wymienia merystemy pierwotne i wtórne oraz określa ich funkcje

 określa lokalizację mery- stemów w roślinie

 charakteryzuje działanie merystemów pierwotnych i wtórnych

 omawia znaczenie wy- tworów epidermy

 przedstawia znaczenie aparatów szparkowych i kutykuli dla roślin lądo- wych

 omawia budowę i funk- cję poszczególnych rodza- jów miękiszu

 wymienia wewnętrzne i zewnętrzne utwory wy- dzielnicze

Uczeń:

 klasyfikuje tkanki ze względu na różne kryteria podziału

 wymienia wytwory epi- dermy

 podaje i opisuje cechy budowy drewna i łyka, które umożliwiają tym tkankom przewodzenie substancji

 omawia efekty działania kambium i fellogenu

 omawia znaczenie utwo- rów wydzielniczych

 charakteryzuje tkanki wzmacniające

 rozpoznaje poszczególne tkanki roślinne na prepara- tach mikroskopowych, ry- sunkach, schematach i mikrofotografiach

Uczeń:

 uzasadnia różnicę po- między tkankami twór- czymi a tkankami stałymi

 porównuje budowę epidermy z budową ryzo- dermy

 charakteryzuje sposób powstawania, budowę oraz znaczenie korkowicy

 porównuje budowę i funkcję tkanek przewo- dzących

 klasyfikuje i opisuje wiązki przewodzące

 porównuje wewnętrzne i zewnętrzne utwory wy- dzielnicze

Uczeń:

 wskazuje różnicę między wzrostem dy- fuzyjnym ograniczo- nym a wzrostem dyfu- zyjnym nieograniczo- nym

 wyjaśnia różnicę między różnymi typami wiązek przewodzących

 analizuje i wyjaśnia przystosowania tkanek przewodzących, które ułatwiają transport substancji w roślinie

4. ^Zarodek – początkowe stadium sporofitu roślin

Uczeń:

 definiuje pojęcie: zarodek

 przedstawia budowę na- sienia rośliny

 dzieli rośliny okrytona- sienne na jednoliścienne i dwuliścienne

Uczeń:

 wyjaśnia rolę bielma dla rozwijającego się zarodka

 przyporządkowuje od- powiednie rodzaje nasion do poszczególnych grup systematycznych roślin nasiennych

Uczeń:

 interpretuje nazwę roślin jednoliściennych

i dwuliściennych pod kątem obecności liścieni

 omawia proces kiełkowa- nia nasienia

Uczeń:

 opisuje budowę zarodka, uwzględniając funkcje poszczególnych części

Uczeń:

 porównuje i wyjaśnia rolę hipokotylu i epiko- tylu

5. ^Korzeń – organ

podziemny rośliny

Uczeń:

 wymienia główne funkcje korzenia

 przedstawia i rozróżnia systemy korzeniowe

 charakteryzuje budowę strefową korzenia

 wymienia modyfikacje budowy korzeni

Uczeń:

 porównuje budowę palowego i wiązkowego systemu korzeniowego oraz uzasadnia, że systemy te stanowią adaptację do warunków środowiska

 omawia etapy przyrostu na grubość korzenia

Uczeń:

 charakteryzuje modyfika- cje budowy korzeni

 porównuje budowę pier- wotną korzenia z budową wtórną

Uczeń:

 wyjaśnia, w jaki sposób następuje przyrost korze- nia na grubość

 porównuje różne mody- fikacje korzenia

i określa ich znaczenie dla rośliny

 uzasadnia, że modyfika- cje korzeni są adaptacją do różnych warunków śro- dowiska

i pełnionych funkcji

Uczeń:

 analizuje sposoby powstawania wtórnych tkanek merystema- tycznych w korzeniu, uwzględniając efekty ich działalności

6. Pęd. Budowa i funkcje łodygi

Uczeń:

 wymienia funkcje łodygi

 definiuje pojęcia: pęd, bylina

 przedstawia budowę ana- tomiczną łodygi

 wymienia modyfikacje budowy łodygi

Uczeń:

 charakteryzuje budowę morfologiczną łodygi

 omawia etapy przyrostu łodygi na grubość

 podaje różnice między łodygami zielnymi a łodygami zdrewniałymi

Uczeń:

 charakteryzuje modyfika- cje budowy łodygi

 charakteryzuje budowę wtórną łodygi

 porównuje budowę łodygi paproci oraz roślin okryto- nasiennych

 porównuje budowę pier- wotną łodygi z budową wtórną

Uczeń:

 uzasadnia, że modyfika- cje łodygi są adaptacjami do różnych warunków środowiska

i pełnionych funkcji

 przedstawia argumenty za tezą, że wytwarzanie podziemnych pędów u bylin jest sposobem na przetrwanie trudnych warunków środowisko- wych

Uczeń:

 analizuje sposoby powstawania wtórnych tkanek merystema- tycznych w łodydze, uwzględniając efekty ich działalności

7. ^Budowa i funkcje liści

Uczeń:

 wymienia funkcje liści

 przedstawia budowę ana- tomiczną liścia

 wymienia typy ulistnienia i unerwienia liści

 wymienia modyfikacje budowy liści

Uczeń:

 omawia rodzaje ulistnie- nia i unerwienia

 podaje przykłady liści pojedynczych i złożonych

 przedstawia budowę anatomiczną liści występu- jących u różnych form ekologicznych roślin

Uczeń:

 omawia budowę morfolo- giczną liścia

 określa funkcje poszcze- gólnych elementów budowy liścia

 klasyfikuje rodzaje liści według różnych kryteriów podziału

Uczeń:

 uzasadnia, że modyfika- cje liści są adaptacją do różnych warunków śro- dowiska

i pełnionych funkcji

 wykazuje różnice w bu- dowie różnych typów liści

 wykazuje związek budo-

Uczeń:

 porównuje budowę anatomiczną liścia rośliny szpilkowej z budową anatomiczną liścia rośliny dwuli- ściennej oraz uzasad- nia przyczyny różnic w ich budowie

 określa znaczenie modyfi- kacji liści

wy liścia z jego funkcjami

8. Mchy – rośliny o dominującym gametoficie

Uczeń:

 opisuje środowisko, w którym występują mchy

 wymienia charaktery- styczne cechy mchów i na tej podstawie identyfikuje organizm jako przedstawi- ciela mszaków

 opisuje budowę gametofi- tu mchów

 przedstawia sposoby roz- mnażania się mchów

 podaje znaczenie mchów w przyrodzie i dla człowieka

Uczeń:

 charakteryzuje budowę torfowców

 omawia cykl rozwojowy mchów na przykładzie płonnika pospolitego

 określa znaczenie wody w cyklu rozwojowym mchu

 określa rolę poszczegól- nych elementów gameto- fitu i sporofitu mchów

Uczeń:

 podaje przykłady cech łączących mchy z plechow- cami i organowcami

 wskazuje pokolenie diplo- idalne i haploidalne w cyklu rozwojowym mchu

 określa miejsce zachodze- nia i znaczenie mejozy w cyklu rozwojowym mchów

Uczeń:

 uzasadnia, że u mszaków występuje heteromorficzna przemia- na pokoleń

 porównuje budowę gametofitu z budową sporofitu u mchów

 omawia znaczenie torfu dla człowieka

Uczeń:

 wyjaśnia, jakie zna- czenie dla rozmnażania płciowego mchów ma fakt, że te rośliny wy- stępują

w zwartych kępach

 wyjaśnia, w jaki spo- sób mchy wpływają na regulację bilansu wod- nego biocenozy lasu

9. Paprotniki – zarodnikowe rośliny naczyniowe

Uczeń:

 wymienia charaktery- styczne cechy paprotników i na tej podstawie identyfiku- je przedstawiony organizm jako przedstawiciela pa- protników

 wymienia przykłady ga- tunków paprociowych, wi- dłakowych

i skrzypowych

 opisuje budowę gametofi- tu

i sporofitu paprotników

 podaje znaczenie paprot- ników w przyrodzie i dla człowieka

Uczeń:

 charakteryzuje papro- ciowe, widłakowe i skrzypowe

 na podstawie schematu przedstawia cykl rozwojo- wy nerecznicy samczej, skrzypu polnego

 określa rolę poszczegól- nych elementów gameto- fitu i sporofitu paprotni- ków

 charakteryzuje znaczenie paprotników w przyrodzie i dla człowieka

 wyjaśnia pochodzenie węgla kamiennego

Uczeń:

 omawia budowę morfolo- giczną i anatomiczną pa- protników

 analizuje cykl rozwojowy nerecznicy samczej, skrzypu polnego

 omawia cykl rozwojowy rośliny różnozarodnikowej na przykładzie widliczki ostrozębnej

 charakteryzuje przedsta- wicieli paprociowych, widła- kowych i skrzypowych

 wyróżnia cechy wspólne dla cyklów rozwojowych paprotników

Uczeń:

 podaje cechy paprocio- wych, które zdecydowały o opanowaniu środowiska lądowego

i osiągnięciu większych rozmiarów niż mszaki

 porównuje cykle rozwo- jowe paprociowych, skrzy- powych

i widłakowych

Uczeń:

 uzasadnia, dlaczego paprotniki należą do roślin naczyniowych

 podaje cechy wspól- ne dla paprociowych, skrzypowych i widłakowych oraz argumentuje swoją odpowiedź

10. Rośliny nasienne.

Rośliny nagozalążkowe

Uczeń:

 wymienia cechy charakte- rystyczne dla roślin nasien- nych

 definiuje pojęcia: zapłod- nienie, zapylenie

 wymienia cechy charakte- rystyczne dla roślin nagoza- lążkowych

 przedstawia budowę roślin nagozalążkowych na przy- kładzie sosny zwyczajnej

 określa, czym są gametofit męski i żeński u roślin nago- zalążkowych

 wyjaśnia genezę nazwy:

nagozalążkowe

 przedstawia budowę szyszki

i nasienia sosny zwyczajnej

 przedstawia znaczenie roślin nagozalążkowych w przyrodzie i dla człowieka

Uczeń:

 wymienia przystosowa- nia roślin nagozalążko- wych do lądowego trybu życia

 wymienia cechy nasien- nych występujące u nagozalążkowych

 charakteryzuje głównych przedstawicieli roślin na- gozalążkowych

 przedstawia budowę kwiatu męskiego i kwiatu żeńskiego nagozalążko- wych

 na podstawie schematu przedstawia rozwój ma- krospory i mikrospory oraz gametofitu żeńskiego i gametofitu męskiego nagozalążkowych

Uczeń:

 wyjaśnia znaczenie kwiatu, nasion, zalążka i łagiewki pyłkowej u roślin nagozaląż- kowych

 przedstawia budowę oraz rozwój gametofitu męskiego i żeńskiego rośliny nagoza- lążkowej

 wyjaśnia przebieg cyklu rozwojowego rośliny nago- zalążkowej na przykładzie sosny zwyczajnej

Uczeń:

 porównuje budowę sporofitu z budową game- tofitu rośliny nagozaląż- kowej

 wykazuje związek między budową nasienia a sposo- bem rozprzestrzeniania się nasion roślin nagozaląż- kowych

Uczeń:

 porównuje cykle rozwojowe paprotni- ków oraz nagozaląż- kowych i na tej pod- stawie określa, jakie cechy pojawiły się u roślin nagozalążko- wych oraz wyjaśnia ich znaczenie

 przedstawia budowę kwiatu rośliny nagoza- lążkowej i określa ele- menty homologiczne do struktur występują- cych

u paprotników

11. ^Rośliny

okrytozalążkowe

Uczeń:

 wymienia cechy roślin okrytozalążkowych

 definiuje pojęcie: kwiato- stan

 określa, czym jest gameto- fit męski i gametofit żeński u roślin okrytozalążkowych

 wymienia formy roślin okrytozalążkowych

 wyjaśnia genezę nazwy rośliny okrytozalążkowe

 omawia budowę kwiatu

Uczeń:

 rozróżnia rośliny jedno- roczne od dwuletnich i bylin

 podaje przykłady róż- nych typy kwiatostanów

 omawia przebieg cyklu rozwojowego roślin okry- tozalążkowych

 podaje cechy budowy kwiatu zapylanego przez zwierzęta

 podaje mechanizmy

Uczeń:

 wymienia rodzaje kwiatów u roślin jednopiennych i dwupiennych

 omawia funkcje elemen- tów kwiatu obupłciowego u rośliny okrytozalążkowej

 omawia budowę oraz rozwój gametofitu męskiego i gametofitu żeńskiego u rośliny okrytozalążkowej

 wyjaśnia związek między zapyleniem a zapłodnieniem

Uczeń:

 wykazuje różnice między kwiatem wiatropylnym a kwiatem owadopylnym

 wykazuje związek budo- wy kwiatów ze sposobem zapylenia

 wyjaśnia różnicę między samozapyleniem a zapyle- niem krzyżowym

 rozróżnia typy kwiato- stanów

i wymienia przykłady ro-

Uczeń:

 uzasadnia, dlaczego rośliny unikają samo- zapylenia

 wyjaśnia mechanizmy ochrony roślin przed samozapyleniem

 wymienia cechy ro- ślin okrytozalążkowych odróżniające je od nagozalążkowych i wykazuje znaczenie adaptacyjne tych cech

obupłciowego i wiatropyl- nego roślin okrytozalążko- wych

 charakteryzuje budowę sporofitu roślin okrytozaląż- kowych

ochrony roślin przed sa- mozapyleniem

 przedstawia przebieg podwójnego zapłodnienia u roślin okrytozalążkowych

 wyjaśnia na przykładach związek między budową kwiatu rośliny okrytozaląż- kowej a sposobem jego zapylania

 charakteryzuje mechani- zmy zapobiegające samoza- pyleniu

 omawia przebieg i efekty podwójnego zapłodnienia

ślin, u których dany typ kwiatostanu występuje

12. Rozprzestrzenianie się roślin

okrytozalążkowych

Uczeń:

 przedstawia budowę owo- cu

 wymienia różne typy owo- ców i owocostanów

 klasyfikuje nasiona jako bielmowe, bezbielmowe lub obielmowe

 wymienia sposoby roz- przestrzeniania się owoców

 wymienia sposoby rozm- nażania wegetatywnego roślin

Uczeń:

 omawia sposoby roz- przestrzeniania się nasion i owoców

 charakteryzuje różne rodzaje owoców

 przedstawia, w jaki spo- sób rozmnażanie wegeta- tywne jest wykorzystywa- ne

w rolnictwie

Uczeń:

 wymienia przykłady owo- ców pojedynczych (suchych i mięsistych), zbiorowych i owocostanów

 ocenia znaczenie wy- kształcenia się nasion dla opanowania środowiska lądowego przez rośliny na- sienne

Uczeń:

 porównuje sposoby powstawania różnych typów owoców

 podaje kryterium podzia- łu nasion na bielmowe, bezbielmowe i obielmowe oraz określa podobieństwa i różnice między tymi ty- pami

 porównuje różne sposo- by rozmnażania wegeta- tywnego

Uczeń:

 wykazuje związek budowy owocu ze sposobem rozprze- strzeniania się roślin okrytozalążkowych

 wyjaśnia na przykła- dach związek między budową owocni a spo- sobem rozprzestrze- niania się roślin

13. Różnorodność i znaczenie roślin okrytozalążkowych

Uczeń:

 omawia znaczenie roślin okrytozalążkowych

 wymienia cechy, na pod- stawie których porównuje rośliny okrytozalążkowe jednoliścienne z dwuliścien- nymi

Uczeń:

 charakteryzuje rośliny jednoliścienne

i dwuliścienne

 wymienia przykłady roślin jednoliściennych i dwuliściennych

Uczeń:

 rozróżnia i charakteryzuje rośliny jednoliścienne i dwuliścienne

Uczeń:

 wyjaśnia znaczenie roślin okrytozalążkowych w przyrodzie i dla człowie- ka

Uczeń:

 na podstawie róż- nych źródeł wiedzy opisuje wybrane rośli- ny okrytozalążkowe pod kątem ich leczni- czych właściwości

14. Powtórzenie i sprawdzenie stopnia opanowania wiadomości i umiejętności z rozdziału „Różnorodność roślin”

IV. Funkcjonowanie roślin

wodna roślin

Uczeń:

 wymienia funkcje wody w organizmach roślin

 wymienia etapy transpor- tu wody w roślinie

 opisuje apoplastyczny i symplastyczny transport wody u roślin

 definiuje pojęcia: turgor, parcie korzeniowe, siła ssą- ca, gutacja, transpiracja, susza fizjologiczna

 wymienia rodzaje transpi- racji

 omawia bilans wodny w organizmie rośliny

Uczeń:

 charakteryzuje etapy transportu wody w roślinie w poprzek korzenia

 charakteryzuje rodzaje transpiracji

 planuje i przeprowadza doświadczenie wykazujące występowanie gutacji

 planuje i przeprowadza doświadczenie wykazują- ce, która z tkanek roślin- nych przewodzi wodę

Uczeń:

 określa różnice między transportem apoplastycz- nym

a transportem symplastycz- nym

 określa skutki niedoboru wody w roślinie

 definiuje pojęcia: potencjał wody, ciśnienie hydrosta- tyczne, ciśnienie osmotyczne

 podaje skutki niedoboru wody w roślinie

 planuje i przeprowadza doświadczenie określające wpływ czynników zewnętrz- nych na intensywność tran- spiracji

 opisuje wpływ suszy fizjo- logicznej na bilans wodny rośliny

Uczeń:

 wyjaśnia mechanizm pobierania i transportu wody w roślinie

 przedstawia sposób określenia potencjału wody w roślinie

 wyjaśnia rolę sił kohezji i adhezji

w przewodzeniu wody

 wykazuje wpływ czynni- ków zewnętrznych na bilans wodny roślin

 planuje i przeprowadza doświadczenie wykazujące występowania płaczu roślin

Uczeń:

 wyjaśnia znaczenie różnicy potencjału wody

w układzie: gleba–

roślina–atmosfera w procesie pobierania i przewodzenia wody

 planuje doświadcze- nie mające na celu porównanie zagęsz- czenia

i rozmieszczenia apara- tów szparkowych u roślin różnych siedlisk

 wykazuje związek zmian potencjału osmotycznego oraz potencjału wody z otwieraniem i zamykaniem apara- tów szparkowych 2. Gospodarka

mineralna roślin

Uczeń:

 podaje dostępne dla roślin formy wybranych makro- elementów (N, S)

 wymienia podstawowe makro- i mikroelementy

 określa, na czym polega selekcja pobieranych sub- stancji

 wymienia nazwy jonów, w postaci których transpor- towane są azot i siarka

Uczeń:

 podaje rolę podstawo- wych makro- i mikroele- mentów

 podaje nazwy tkanek korzenia, w których za- chodzi selekcja jonów pobieranych przez roślinę z roztworu glebowego

Uczeń:

 przedstawia znaczenie wybranych makro-

i mikroelementów (N, S, Mg, K, P, Ca, Fe) dla roślin

Uczeń:

 omawia sposób pobiera- nia soli mineralnych przez rośliny

 wyjaśnia mechanizm pobierania jonów z roztworu glebowego

Uczeń:

 wyjaśnia, dlaczego jony azotanowe(V) są pobierane przez roślinę szybciej niż jony amo- nowe

 wyjaśnia znaczenie pomp protonowych włośników w pobiera- niu jonów przez roślinę

3. Odżywianie się roślin.

Fotosynteza

Uczeń:

 przedstawia ogólny prze- bieg fotosyntezy oksyge- nicznej

 podaje drogi transportu substratów fotosyntezy do liści

Uczeń:

 przedstawia adaptacje w budowie roślin do pro- wadzenia wymiany gazo- wej

 przedstawia zjawisko współżycia bakterii z niektórymi roślinami

 podaje substraty i pro- dukty fotosyntezy typu C4 i CAM

Uczeń:

 przedstawia adaptacje anatomiczne i fizjologiczne roślin typu C4 i CAM do przeprowadzenia procesu fotosyntezy

 opisuje działanie wybra- nych bakterii i grzybów w udostępnianiu przyswajal- nych form azotu roślinom

Uczeń:

 wyjaśnia przebieg foto- syntezy oksygenicznej

 wyjaśnia mechanizm wiązania dwutlenku węgla u roślin C4 i CAM

 charakteryzuje działanie enzymu rubisco w zależno- ści od działania czynników środowiska

 porównuje przebieg fotosyntezy u roślin C3, C4, CAM

Uczeń:

 wyjaśnia przyczynę przeprowadzania foto- oddychania przez ro- śliny

 wyjaśnia rolę bakterii glebowych w pozyski- waniu przez rośliny przyswajalnych form pierwiastków

4. ^Czynniki wpływające na intensywność fotosyntezy

Uczeń:

 wymienia czynniki ze- wnętrzne wpływające na intensywność fotosyntezy

 wymienia czynniki we- wnętrzne wpływające na intensywność fotosyntezy

 omawia przebieg i wyniki doświadczenia badającego wpływ różnych czynników na intensywność fotosynte- zy

Uczeń:

 przedstawia rozmiesz- czenie chloroplastów w komórkach roślin w zależ- ności na natężenia światła

 opisuje wpływ czynni- ków zewnętrznych na proces fotosyntezy

 interpretuje wykres zależności intensywności fotosyntezy od stężenia dwutlenku węgla

 formułuje wnioski na podstawie przeprowadzo- nych lub zilustrowanych doświadczeń

Uczeń:

 wyjaśnia, jak natężenie światła wpływa na inten- sywność fotosyntezy

 planuje i przeprowadza doświadczenie, badające rodzaj gazu wydzielanego podczas procesu fotosynte- zy

 opisuje wpływ czynników wewnętrznych na intensyw- ność procesu fotosyntezy

 omawia przystosowania roślin światłolubnych i cieniolubnych do prowa- dzenia fotosyntezy w wa- runkach różnej intensywno- ści światła

Uczeń:

 wyjaśnia, jakie znaczenie dla uprawy roślin mają czynniki wpływające na intensywność fotosyntezy

 planuje i przeprowadza doświadczenia wykazujące wpływ temperatury, za- wartości dwutlenku węgla i natężenia światła na intensywność fotosyntezy oraz interpretuje wyniki tych doświadczeń

Uczeń:

 planuje i przeprowa- dza doświadczenie badające wpływ barwy światła na intensyw- ność fotosyntezy

 wykazuje zależność rozmieszczenia chloro- plastów

w komórkach wybra- nych roślin od warun- ków świetlnych

5. Transport asymilatów w roślinie

Uczeń:

 podaje drogi, jakimi są transportowane produkty fotosyntezy

 podaje nazwy tkanek, za których pośrednictwem jest transportowana sacharoza

 przedstawia etapy trans- portu sacharozy w roślinie

 definiuje pojęcia: donor, akceptor

Uczeń:

 opisuje załadunek i rozładunek łyka

 przedstawia przebieg transportu pionowego asymilatów w elementach przewodzących łyka

Uczeń:

 podaje różnice między załadunkiem a rozładunkiem łyka

 wyjaśnia mechanizm ak- tywnego transportu sacha- rozy w roślinie

Uczeń:

 wyjaśnia, w jaki sposób odbywa się transport asy- milatów

w roślinie

 wyjaśnia rolę akceptora i donora w transporcie asymilatów

 wyjaśnia przyczyny transportu pionowego sacharozy

Uczeń:

 wyjaśnia, w jakiej sytuacji bulwa ziem- niaka jest akceptorem asymilatów, a w jakiej – ich donorem

6. Hormony roślinne Uczeń:

 wymienia charaktery- styczne cechy fitohormo- nów

 definiuje pojęcie: fitohor- mon

 wymienia najważniejsze klasy i przykłady fitohormo- nów

 podaje najważniejsze funkcje hormonów roślin- nych

Uczeń:

 określa rolę auksyn, giberelin, cytokinin, kwasu abscysynowego i etylenu w procesach wzrostu i rozwoju roślin

 interpretuje wykres przedstawiający zależność wpływu stężenia auksyn na wzrost korzeni i łodygi

 podaje przykłady wyko- rzystania fitohormonów w rolnictwie

i ogrodnictwie

Uczeń:

 przedstawia miejsca wy- twarzania fitohormonów w roślinie i określa, jaki mają wpływ na procesy wzrostu i rozwoju roślin

 wyjaśnia wpływ etylenu na dojrzewanie owoców i zrzucanie liści

Uczeń:

 wyjaśnia, na czym polega synergistyczne

i antagonistyczne działanie hormonów roślinnych

 wykazuje plejotropowe działanie fitohormonów

Uczeń:

 określa rolę fitohor- monów mających zna- czenie w stymulowaniu reakcji obronnych roślin poddanych dzia- łaniu czynników stre- sowych

7. ^Wzrost i rozwój roślin.

Kiełkowanie nasion

Uczeń:

 definiuje pojęcia: wzrost rośliny, rozwój rośliny

 wymienia etapy ontogene- zy rośliny

Uczeń:

 opisuje etapy ontogene- zy rośliny

 wymienia warunki spo- czynku względnego

Uczeń:

 omawia różnice między spoczynkiem względnym a spoczynkiem bezwzględ- nym nasion

Uczeń:

 planuje i przeprowadza doświadczenia określające wpływ wody, temperatu- ry, światła i dostępu do

Uczeń:

 wyjaśnia wpływ fito- hormonów na spoczy- nek i kiełkowanie na- sion

 wymienia etapy kiełkowa- nia

 wymienia czynniki, które wpływają na proces kiełko- wania nasion

i bezwzględnego nasion

 opisuje przebieg kiełko- wania nadziemnego i podziemnego nasion

 przedstawia wpływ czynników wewnętrznych i zewnętrznych na proces kiełkowania nasion

 przedstawia przebieg kiełkowania nasion, uwzględniając charaktery- styczne dla tego procesu zmiany fizjologiczne i mor- fologiczne

 określa różnice między kiełkowaniem podziemnym a kiełkowaniem nadziem- nym

 planuje i przeprowadza obserwacje różnych typów kiełkowania

 charakteryzuje procesy wzrostu i rozwoju embrio- nalnego rośliny dwuliścien- nej od momentu zapłodnie- nia do powstania nasienia

tlenu na proces kiełkowa- nia nasion oraz interpretu- je uzyskane wyniki

 na podstawie prze- prowadzonego do- świadczenia wykazuje i uzasadnia rolę liścieni we wzroście i rozwoju siewki

8. ^Rozwój wegetatywny i generatywny roślin

Uczeń:

 opisuje etapy rozwoju wegetatywnego rośliny

 definiuje pojęcia: biegu- nowość, wernalizacja, foto- periodyzm, fitochrom

 wymienia sposoby rozm- nażania wegetatywnego roślin

 określa, czym są rośliny dnia krótkiego, rośliny dnia długiego i rośliny neutralne

 podaje przykłady roślin monokarpicznych i polikarpicznych

Uczeń:

 wskazuje rolę wierzchoł- ków wzrostu

i merystemów bocznych w rozwoju wegetatywnym

 charakteryzuje sposoby rozmnażania wegetatyw- nego roślin

 podaje, które etapy cyklu życiowego rośliny składają się na stadium wegeta- tywne, a które – na gene- ratywne

 określa różnicę między roślinami monokarpicz- nymi a polikarpicznymi

 przedstawia przebieg zawiązywania się i dojrzewania owoców

Uczeń:

 określa, na czym polega biegunowość rośliny

 porównuje rozmnażanie wegetatywne z rozmnaża- niem generatywnym roślin

 charakteryzuje rośliny krótkiego dnia (SDP), rośliny długiego dnia (LDP) i rośliny neutralne (DNP)

 charakteryzuje procesy, które zachodzą w okresie wzrostu wegetatywnego siewki

 omawia znaczenie werna- lizacji w rozwoju wybranej rośliny dwuletniej

 omawia wpływ tempera- tury oraz długości dnia i nocy na zakwitanie roślin

Uczeń:

 wyjaśnia rolę wierzchoł- ków wzrostu

i merystemów bocznych w rozwoju wegetatywnym roślin

 wyjaśnia wpływ fitohor- monów na rozwój wegeta- tywny

i generatywny roślin

 wyjaśnia mechanizm działania fitochromu w zależności od bodźca fotoperiodycznego

 planuje i przeprowadza doświadczenie, którego celem jest zbadanie bie- gunowości pędów rośliny

Uczeń:

 wykazuje zależność przyrostu wtórnego od działania tkanek twór- czych i fitohormonów

 wyjaśnia mechanizm działania auksyn na wzrost wydłużeniowy komórek

 wykazuje związek procesu zakwitania roślin okrytozalążko- wych

z fotoperiodem

9. Spoczynek

i starzenie się roślin

Uczeń:

 definiuje spoczynek względny i bezwzględny roślin

Uczeń:

 charakteryzuje spoczy- nek względny i bez- względny roślin

 przedstawia, w jaki spo- sób przebiega zimowy spoczynek drzew

Uczeń:

 wyjaśnia wpływ fitohor- monów (etylenu

i kwasu abscysynowego) na spoczynek i starzenie się roślin

Uczeń:

 wyjaśnia rolę warstwy odcinającej w obrębie ogonków liściowych i szypułek owoców

Uczeń:

 wyjaśnia znaczenie przystosowawcze spo- czynku drzew rosną- cych w klimacie umiar- kowanym

10. Ruchy roślin Uczeń:

 przedstawia nastie i tropi- zmy jako reakcje roślin na bodźce

 wymienia rodzaje ruchów roślin oraz podaje ich przy- kłady

 przedstawia rodzaje bodź- ca

w różnych typach tropi- zmów

 podaje podstawową różni- cę między tropizmem a nastiami wynikającą z rodza- ju bodźca

 wymienia typy tropizmów

 wymienia rodzaje nastii

Uczeń:

 wyjaśnia różnicę między tropizmami a nastiami

 charakteryzuje rodzaje tropizmów i nastii w zależności od rodzaju bodźca zewnętrznego

 planuje i przeprowadza obserwację termonastii u wybranych roślin

Uczeń:

 wyjaśnia mechanizm fototropizmu

 przedstawia mechanizm powstawania ruchów wzro- stowych i turgorowych

 wyjaśnia przyczynę od- miennej reakcji korzenia i łodygi na działanie siły grawitacyjnej

 omawia przykłady nastii

 planuje i przeprowadza doświadczenie wykazujące różnice geotropizmu korze- nia i pędu i interpretuje uzyskane wyniki

Uczeń:

 wykazuje różnicę między tropizmem dodatnim a tropizmem ujemnym

 wyjaśnia znaczenie auk- syn w ruchach wzrosto- wych roślin

 planuje, przeprowadza i interpretuje wyniki do- świadczenia wykazującego różnice między fototropi- zmem korzenia i pędu

Uczeń:

 uzasadnia, że nastie mogą mieć charakter ruchów turgorowych i wzrostowych

 planuje i przeprowa- dza doświadczenie wykazujące rolę stożka wzrostu

w zjawisku dominacji wierzchołkowej u ro- ślin

i interpretuje uzyskane wyniki

11. Powtórzenie i sprawdzenie stopnia opanowania wiadomości i umiejętności z rozdziału „Funkcjonowanie roślin”

V. Różnorodność bezkręgowców

klasyfikacji zwierząt

Uczeń:

 definiuje pojęcia: zwierzę- ta dwuwarstwowe i zwierzę- ta trójwarstwowe, zwierzęta pierwouste i zwierzęta wtó- rouste

 wymienia rodzaje bruzd- kowania

 określa rodzaj symetrii ciała

Uczeń:

 wymienia etapy rozwoju zarodkowego u zwierząt

 przedstawia podział zwierząt na acelomatycz- ne, pseudocelomatyczne i celomatyczne

 opisuje rodzaje bruzd- kowania

 przedstawia przebieg

Uczeń:

 charakteryzuje przebieg i efekty bruzdkowania

 wykazuje związek budowy ciała o symetrii promienistej z trybem życia zwierząt

 charakteryzuje zwierzęta celomatyczne, pseudocelo- matyczne

i celomatyczne

Uczeń:

 klasyfikuje zwierzęta celomatyczne ze względu na rodzaj segmentacji i obecność lub brak struny grzbietowej

 uzasadnia związek mię- dzy symetrią ciała a budową zwierzęcia i jego trybem życia

Uczeń:

 wyjaśnia, w jaki spo- sób powstaje otwór gębowy, odbytowy oraz mezoderma u zwierząt pierwoustych i wtóroustych

 na podstawie drzewa filogenetycznego wy- kazuje pokrewieństwo

u podanych zwierząt

 klasyfikuje i podaje przy- kłady zwierząt na podstawie następujących kryteriów:

wykształcenie tkanek, rodzaj symetrii ciała, liczba listków zarodkowych, występowa- nie lub brak wtórnej jamy ciała, przekształcenie się pragęby, sposób bruzdko- wania

i powstawanie mezodermy

rozwoju zarodkowego zwierząt

 wyjaśnia związek między ilością żółtka w jaju a typem rozwoju u zwierząt

 porównuje zwierzęta pierwouste ze zwierzętami wtóroustymi pod kątem sposobu powstawania otworu gębowego

między grupami zwie- rząt

2. Gąbki – zwierzęta beztkankowe

Uczeń:

 omawia środowisko i tryb życia gąbek

 przedstawia budowę gą- bek

 wymienia typy budowy gąbek

 omawia podstawowe czynności życiowe gąbek

 podaje znaczenie gąbek w przyrodzie i dla człowieka

Uczeń:

 opisuje bezpłciowy i płciowy sposób rozmna- żania się gąbek

 wymienia cechy odróż- niające gąbki od innych zwierząt

 określa, jakie komórki biorą udział w odżywianiu się gąbek i przedstawia ich rolę w tym procesie

Uczeń:

 wyjaśnia rolę komórek kołnierzykowych

 wyjaśnia znaczenie gąbek w przyrodzie i dla człowieka

 opisuje rolę mezohylu

 wykazuje, że gąbki są fil- tratorami

Uczeń:

 porównuje typy budowy ciała gąbek

 charakteryzuje ścianę ciała gąbek, uwzględniając poszczególne jej elementy i ich rolę

Uczeń:

 wykazuje związek budowy ciała i funkcji poszczególnych komó- rek

z trybem życia gąbek

3. ^Tkanki zwierzęce.

Tkanka nabłonkowa

Uczeń:

 klasyfikuje tkanki zwierzę- ce

 definiuje pojęcie: tkanka

 omawia budowę tkanki nabłonkowej

 wymienia rodzaje nabłon- ków jednowarstwowych i wielowarstwowych

 przedstawia funkcje tkanki nabłonkowej

 wymienia połączenia mię-

Uczeń:

 rozpoznaje tkankę na- błonkową na preparacie mikroskopowym, mikrofo- tografii, schemacie

 określa kryteria podziału nabłonków: na podstawie liczby warstw komórek, kształtu komórek i pełnionych funkcji

 podaje funkcje gruczo- łów oraz dzieli te struktury

Uczeń:

 charakteryzuje nabłonki pod względem budowy, pełnionej funkcji i miejsca występowania

 przedstawia znaczenie połączeń międzykomórko- wych

w tkankach zwierzęcych

Uczeń:

 wykazuje związek budo- wy tkanki nabłonkowej z pełnioną funkcją

 wykazuje różnice między rodzajami połączeń mię- dzykomórkowych

Uczeń:

 określa pochodzenie poszczególnych rodza- jów tkanek

dzykomórkowe u zwierząt na gruczoły wydzielania wewnętrznego i zewnętrznego 4. Tkanka łączna Uczeń:

 wymienia cechy tkanki łącznej

 klasyfikuje tkanki łączne

 wymienia rodzaje tkanek łącznych

 przedstawia podstawowe funkcje tkanki łącznej

 wymienia białka tkanki łącznej i podaje ich funkcje

 wymienia przykłady tka- nek łącznych właściwych, podporowych i płynnych

 wymienia składniki osocza i elementy morfotyczne krwi

 określa, czym jest hemo- limfa

i podaje jej funkcje oraz miejsce występowania

 przedstawia budowę tkan- ki chrzęstnej i kostnej

Uczeń:

 rozpoznaje różne tkanki łączne na preparatach mikroskopowych, mikrofo- tografiach lub schematach

 charakteryzuje tkanki łączne właściwe, podpo- rowe i płynne

 podaje kryteria podziału tkanek łącznych: ze wzglę- du na budowę i pełnione funkcje

 wskazuje funkcje tkanki chrzęstnej i kostnej

 charakteryzuje poszcze- gólne elementy morfo- tyczne krwi

Uczeń:

 charakteryzuje pod wzglę- dem budowy, roli

i występowania tkanki łącz- ne właściwe

 porównuje rodzaje tkanek chrzęstnych i kostnych pod względem budowy i miejsca występowania

 wyjaśnia, jakie znaczenie mają komórki kościotwórcze i kościogubne

Uczeń:

 wyjaśnia związek budo- wy tkanek podporowych z pełnionymi przez nie funkcjami

 porównuje skład i funkcję krwi, limfy oraz hemolimfy

Uczeń:

 wyjaśnia, w jaki spo- sób tkanka tłuszczowa brunatna pełni funkcję termoregulacyjną

 wykazuje związek między występowa- niem dużej ilości włó- kien białkowych w tkance łącznej a miej- scem jej występowania i pełnioną funkcją

5. ^Tkanki pobudliwe – nerwowa i mięśniowa

Uczeń:

 podaje ogólne cechy bu- dowy tkanki mięśniowej

 omawia budowę i rolę elementów tkanki nerwowej

 przedstawia budowę neu- ronu

 definiuje pojęcia: impuls nerwowy, synapsa, łuk od- ruchowy

 wymienia nazwy recepto- rów

Uczeń:

 rozpoznaje tkankę mię- śniową i nerwową na pre- paracie mikroskopowym, mikrofotografii, schemacie

 wymienia funkcje komó- rek glejowych

 przedstawia role po- szczególnych układów narządów

 podaje rolę wybranych receptorów

Uczeń:

 charakteryzuje ruch mię- śniowy

 opisuje poszczególne ro- dzaje tkanki mięśniowej

 określa różnice budowy i działania między synapsą elektryczną a synapsą che- miczną

 dzieli włókna nerwowe na włókna mielinowe

i bezmielinowe

Uczeń:

 wyjaśnia związek budo- wy tkanki nerwowej i mię- śniowej

z pełnionymi przez nie funkcjami

 porównuje pod wzglę- dem budowy

i sposobu funkcjonowania tkanki: mięśniową gładką, poprzecznie prążkowaną serca oraz poprzecznie

Uczeń:

 określa typ receptora ze względu na miejsce pochodzenia bodźca i uzasadnia swój wybór

 wyjaśnia zmiany, jakie zachodzą w ko- mórce mięśnia w czasie skurczu

 wymienia rodzaje synaps (chemiczną i elektryczną)

 podaje kolejne poziomy organizacji budowy ciała zwierząt

 wymienia układy narzą- dów budujących ciała zwie- rząt

 opisuje drogę impulsu nerwowego od receptora do efektora

 wyjaśnia, na czym polega pobudliwość tkanki mię- śniowej i nerwowej

prążkowaną szkieletową

 przyporządkowuje rodzaj bodźca i miejsce wystę- powania do właściwego typu receptora

 wyjaśnia przystosowania w budowie neuronu do przewodzenia

i przekazywania impulsu nerwowego

6. Powtórzenie i sprawdzenie stopnia opanowania wiadomości i umiejętności z treści dotyczących klasyfikacji zwierząt, gąbek i tkanek zwierzęcych 7. Parzydełkowce

– tkankowe zwierzęta dwuwarstwowe

Uczeń:

 przedstawia środowisko i tryb życia parzydełkowców

 przedstawia ogólną budo- wę ciała parzydełkowców

 wymienia podstawowe czynności życiowe parzydeł- kowców

 definiuje pojęcie: prze- miana pokoleń

 podaje znaczenie parzy- dełkowców w przyrodzie i dla człowieka

Uczeń:

 podaje nazwę typu ukła- du nerwowego parzydeł- kowców i omawia jego budowę

 omawia sposób wyko- nywania ruchów i przemieszczania się pa- rzydełkowców

 charakteryzuje sposoby rozmnażania się parzydeł- kowców

 omawia sposób odży- wiania się parzydełkow- ców

 definiuje pojęcie ciałko brzeżne (ropalium)

Uczeń:

 porównuje budowę polipa z budową meduzy

 wymienia funkcje i miejsca występowania poszczegól- nych rodzajów komórek ciała parzydełkowców

 charakteryzuje budowę ściany ciała parzydełkowca

 omawia przemianę poko- leń u parzydełkowców na przykładzie chełbii modrej

 wyjaśnia znaczenie parzy- dełkowców w przyrodzie i dla człowieka

Uczeń:

 wskazuje podobieństwa i różnice między we- wnętrzną

a zewnętrzną ścianą ciała u parzydełkowca

 omawia budowę i znaczenie parzydełek

 wyjaśnia rolę koralow- ców w tworzeniu raf kora- lowych

 określa, które stadium w cyklu rozwojowym chełbii rozmnaża się płciowo, a które bezpłciowo, podaje ich ploidalność

Uczeń:

 wykazuje cechy po- zwalające odróżnić parzydełkowce od innych zwierząt

 uzasadnia twierdze- nie, że mezoglei nie można uznać za tkankę

 charakteryzuje grupy systematyczne parzy- dełkowców i podaje przykłady ich przed- stawicieli

8. ^Płazińce

– zwierzęta spłasz- czone grzbieto- brzusznie

Uczeń:

 przedstawia ogólną budo- wę ciała płazińców

definiuje pojęcia: żywiciel pośredni, żywiciel ostatecz-

Uczeń:

 definiuje pojęcia: stato- cysta, partenogeneza

 wyjaśnia znaczenie na- błonka w postaci syncy-

Uczeń:

 omawia budowę wora powłokowo-mięśniowego

 omawia budowę układu pokarmowego wypławka

Uczeń:

 charakteryzuje budowę układu rozrodczego pła- zińców

 wykazuje różnicę między

Uczeń:

 określa cechy pozwa- lające odróżnić płaziń- ce od innych zwierząt, uzasadnia swój wybór

ny, obojnak, zapłodnienie krzyżowe

 wymienia grupy systema- tyczne należące do płaziń- ców i podaje ich przedstawi- cieli

 wymienia gatunki paso- żytnicze płazińców, które mogą stanowić zagrożenie dla zdrowia lub życia czło- wieka

 podaje, że ścianę ciała płazińców stanowi wór po- włokowo-mięśniowy

 podaje nazwę typów ukła- dów wydalniczego i nerwo- wego płazińców

 omawia sposoby odżywia- nia się płazińców

 wymienia przykłady adap- tacji tasiemców do pasożyt- niczego trybu życia

 podaje żywicieli pośred- nich

i ostatecznych u wybranych płazińców

 omawia znaczenie płaziń- ców w przyrodzie i dla czło- wieka

tium u płazińców pasożyt- niczych

 przedstawia budowę wewnętrzną płazińców

 przedstawia sposoby rozmnażania się płazińców

 proponuje działania profilaktyczne mające na celu zmniejszenie praw- dopodobieństwa zarażenia człowieka płazińcami pa- sożytniczymi

 wyjaśnia, w jaki sposób u płazińców zachodzi wy- miana gazowa i transport substancji

 za pomocą schematu opisuje przebieg cyklu rozwojowego wybranych płazińców

 charakteryzuje budowę układu nerwowego płaziń- ców

 omawia budowę i funkcje układu wydalniczego płaziń- ców

 przedstawia cykl rozwojo- wy tasiemca nieuzbrojone- go, tasiemca uzbrojonego, bruzdogłowca szerokiego i motylicy wątrobowej

rozwojem prostym a roz- wojem złożonym u płaziń- ców

 porównuje przebieg cykli rozwojowych

u tasiemca uzbrojonego, nieuzbrojonego, bruzdo- głowca i motylicy wątro- bowej

9. ^Wrotki – zwierzęta z aparatem rzęskowym

Uczeń:

 podaje ogólną budowę ciała wrotków

 definiuje pojęcie: hetero- gonia

 przedstawia pokrycie ciała

Uczeń:

 wyjaśnia, w jaki sposób u wrotków zachodzi wy- miana gazowa i transport substancji

 przedstawia budowę

Uczeń:

 określa różnicę w pokryciu ciała płazińców i wrotków

 charakteryzuje budowę poszczególnych układów wewnętrznych wrotków

Uczeń:

 wykazuje, że wrotki są filtratorami

 wyjaśnia rolę aparatu rzęskowego

w funkcjonowaniu wrot-

Uczeń:

 na podstawie sche- matu przedstawiające- go rozwój wrotka wy- jaśnia proces hetero- gonii